"Alkoholizm - wybrane sposoby pomagania wychodzenia z nałogu";
Czym
jest alkoholizm? Czy jest zjawiskiem, które jest nam obce? Czy
raczej jest on tak codzienny, że stał się dla nas czymś
normalnym, czymś powszednim? Przechodząc obok pijanego człowieka
już nawet nie zwracamy na niego uwagi. Już nikt nie pomyśli o tym,
że ten człowiek potrzebuje pomocy. Dlaczego tak się dzieje?
Odpowiedź na to pytanie jest prosta. Nie oznacza to, że brak jest
ludzi dobrych, chętnych do pomocy. Lecz oznacza to, że ta pomoc nie
jest wcale taka prosta. Często w odpowiedzi na naszą wyciągniętą
dłoń słyszymy: „nie jestem alkoholikiem, nie potrzebuję pomocy,
nie potrzebuję litości!”. Świadczy to o tym, jak bardzo
skomplikowany jest problem uzależnienia od alkoholu, które dotyka
nie tylko samego alkoholika ale również jego najbliższych. Stanowi
także duży problem społeczny.
Aby móc podjąć próbę
pomocy osobie uzależnionej musimy dokładniej zapoznać się czym
jest alkoholizm i jakie mechanizmy nim kierują. Alkoholizm jest
mianowicie jednym z najbardziej rozpowszechnionych uzależnień na
świecie. Na jego rozwój wpływa wiele indywidualnych i społecznych
czynników ryzyka takich jak: predyspozycje dziedziczne, sytuacja
rodzinna i zawodowa, dostępność do alkoholu, cechy osobowości. O
tym, że osoba jest na najlepszej drodze do uzależnienia może
świadczyć: szukanie okazji do picia, ukrywanie go, brak odporności
na namowy, lekceważenie krytyki i przestróg, wzrost tolerancji na
alkohol. Uzależnienie od alkoholu ma charakter psychiczny i
fizyczny. Przewlekłe zatrucia doprowadzają do występowania
licznych zaburzeń somatycznych( m.in.: uszkodzenie wątroby,
trzustki, serca, mózgu, przewodu pokarmowego).
Osoba
uzależniona może podjąć leczenie odwykowe dobrowolnie przez
zgłoszenie się do najbliższej poradni przeciwalkoholowej
(warunkiem leczenia w takiej poradni jest świadomość dokonywanego
wyboru, czyli osoba musi być w stanie trzeźwym) lub też przez
postanowienie sądu. Podanie do sądu może złożyć krewny w linii
prostej jednak z powodu obawy przed zemstą chorego najczęściej
taki wniosek składa ośrodek pomocy społecznej właściwy
choremu.
Pomoc osobom uzależnionym i leczenie przebiega
na dwóch płaszczyznach. Podzielone jest na leczenie w systemie
zamkniętym i w systemie otwartym. Podstawową trudnością w pomocy
alkoholikowi jest brak motywacji do podjęcia leczenia u większości
uzależnionych. Aby mogło przynieść skutek jakiekolwiek działanie
musi być spełnionych kilka warunków. Przede wszystkim alkoholik
musi zrozumieć istotę swojej choroby, wykazać wolę i chęć
leczenia. Musi być przekonany, że tego chce bez względu na trud
jaki się z tym wiąże.
Pragmatyczne podejście do
problemów klienta nakazuje tworzyć proces pomocowy jak najbardziej
powiązany z wieloma faktami dotyczącymi podopiecznego. Modele
teoretyczne są przydatne, o ile pomagają w podwyższeniu
kompetemcji działania socjalnego i terapii. Zdrowienie wymaga czasu.
Na całej tej trudnej drodze potrzebna jest alkoholikowi fachowa
pomoc. Ostatnie badania wykazały, że pełny powrót do normalnego
życia alkoholikowi zabiera przeciętnie od ośmiu do dziesięciu
lat.
Proces zdrowienia obejmuje sześć okresów
rozwojowych:
1. uczenie się poprzez konsekwencję
własnego postępowania, iż nie jest się w stanie bezpiecznie
pić
2. odzyskiwanie kontroli nad procesami myślenia,
zachowania, pamięci, emocji, zdolności realistycznego osądu (okres
stabilizacji)
3. zaakceptowanie choroby i uczenie się życia
bez alkoholu (wczesny okres zdrowienia)
4. dążenie do
normalnego życia w zgodzie z sobą i innymi (zdrowienie
zaawansowane)
5. osiąganie poczucia własnej wartości,
znalezienie sensu życia, bliskie kontakty z ludźmi, dojrzewanie
duchowe (tzw. późny okres zdrowienia)
6. utrzymanie
trzeźwości”
Proces ten to ciężka i żmudna praca
zawierająca wiele działań, które mają doprowadzić do głębokich
i możliwie trwałych zmian. Zmiany te mają dotyczyć postaw,
zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi, a także sposobów
przeżywania, odczuwania, myślenia. Warunkiem sukcesu jest całkowita
abstynencja. Do końca życia alkoholik pozostaje alkoholikiem, który
nie pije. Przy pierwszej próbie powrotu do alkoholu nie będzie w
stanie przestać.
W Polsce leczenie alkoholizmu w
przeciągu ostatniego dwudziestolecia zmieniło swój charakter z
medycznego na psychologiczno-medyczny. Do tej pory najbardziej
powszechną metodą była metoda „uczulająca”, czyli wymuszanie
abstynencji przez podawanie pacjentowi disulfiramu w formie doustnej
(ANTICOL, ANTABUS) lub w formie implantu (ESPERAL, DISULFIRAM).
Obecnie częściej stosuje się środki hamujące tzw. przymus picia,
przez zmniejszenie „głodu” alkoholowego lub osłabienie
euforyzującego działania alkoholu. Środki te jednak są traktowane
jako wspierające psychoterapie uzależnienia od alkoholu. Podawanie
samych środków nie daje szans na wyzdrowienie.
I
SYSTEM LECZNIA ZAMKNIĘTEGO
1. Ośrodki odwykowe
2.
oddziały, pododdziały szpitala psychiatrycznego
W obu
przypadkach stosuje się takie formy pomocy jak:
•
detoksykacja
• terapia grupowa
• terapia zajęciowa
(np. arteterapia)
hipnoza i sugestia2
II SYSTEM
LECZENIA OTWARTEGO
1. Poradnie leczenia otwartego
•
Edukacja w zakresie problemów alkoholowych
• Terapia
grupowa
• Indywidualne sesje z terapeutą
• Grupy pracy
z rodziną
2. Grupy wsparcia
• Grupy AA
• Kluby
abstynenckie
Alkoholik po trafieniu do ośrodka odwykowego
lub oddziału szpitala psychiatrycznego poddawany jest wstępnej
detoksykacji (podawanie leków początkowo zastępujących alkohol i
stopniowe ich odstawianie w ciągu kilku dni). Ma to ułatwić
przejście przez zespół odstawienia. Następnie leczenie wymaga
długotrwałego udziału w różnorodnych programach reorientujących
i przygotowujących do alternatywnego życia oraz wspomagających
wysiłek utrzymania abstynencji. Chciałabym omówić niektóre z
nich.
Jednym z najnowszych programów leczenia alkoholizmu
jest powstały w Stanach Zjednoczonych TRENING ZACHOWAŃ
KONSTRUKTYWNYCH. Został stworzony dla uzależnionych od alkoholu w
różnych fazach. Stosowany jest zarówno w lecznictwie zamkniętym
jak i otwartym. Pozwala on na lepsze radzenie sobie z całą gamą
trudnych sytuacji. Leczenie przeprowadzane jest w grupach od 8 do 15
pacjentów. Ważne jest jednak połączenie tego z uważnym
zajmowaniem się indywidualnymi potrzebami każdego pacjenta.
Leczenie jest efektywne tylko wtedy, gdy podawane treści będą
dostosowane do procesu, który zachodzi w psychice chorego.
Trening
zachowań konstruktywnych dzieli się na dwie części. Pierwsza
składa się z trzynastu sesji, druga z czternastu. Tematy
poszczególnych sesji są omawiane po kolei, według wzrastającej
trudności i złożoności. Możliwa jest oczywiście zmiana układu
przez terapeutę, by dopasować do potrzeb indywidualnych jednostki.
Zajęcia grupowe polegają na uczeniu się nowych umiejętności z
zakresu zachowań. Nie są serią dydaktycznych wykładów ani
skoncentrowanym na pacjencie procesem polegającym na zajmowaniu się
każdym problemem, który się ujawni- są czymś pośrednim. Celem
jest przede wszystkim edukacja chorego a nie eksploracja uczuć i
znajdujących się pod nimi konfliktów psychodynamicznych.
Jeśli
chodzi o leczenie na oddziale zamkniętym sesje trwają 50-60 minut,
mogą odbywać się raz, dwa razy dziennie (zależnie od czasu
trwania hospitalizacji). Program ten nie został przemyślany jako
całościowy, samodzielny program leczenia, ma on uzupełnić inne
tradycyjne oddziaływania na pacjenta stosowane na oddziale. Odnośnie
leczenia w systemie otwartym, jest ono stosowane po odbytym
trzytygodniowym pobycie na oddziale zamkniętym. Celem jest
przeprowadzenie alkoholika ze zorganizowanego, zamkniętego,
bezpiecznego ośrodka z powrotem w realia życia codziennego i
rodzinnego. Zachowania ze sztucznego środowiska nie zawsze bowiem
łatwo przenieść na rzeczywistość.
Kolejną formą
pomocy jest stosowanie terapii przez sugestię i hipnozę. „Sugestia
to nakaz do działania zgodnie z informacją w niej zawartą
(Augustynek). Sugerowanie to przekaz sugestii w procesie
komunikowania lub komunikowania się”. Natomiast „hipnoza to stan
wewnętrny wywołany sugestiami hipnotycznymi, w którym osoba jest
zdolna do specyficznego . Hipnoza bywa stosowana wreagowania
na sugestie w swoim zachowaniu” terapii leczenia zespołu
uzależnienia od alkoholu jako samodzielna technika albo też element
psychoterapii. W pierwszym przypadku służy do eliminacji
niepożądanego objawu, jakim jest patologiczne nadużywanie
alkoholu.
Hipnoza działa więc analogicznie do np.
strzykawki napełnionej lekiem. Tym co leczy nie jest opakowanie a
sama zawartość. Można ją też wykorzystać do zmiany nastawienia
chorego do leczenia i swojego nałogu. Terapia hipnozą jest znana od
dawna, a w Polsce ten temat podjęli pod koniec dwudziestego wieku
Cubulski i Abramowicz. Współcześnie stosuje się kilka technik
hipnoterapii choroby alkoholowej:
1. TECHNIKA AWERSYJNA-
tworzenie odruchu unikania nieporządanego zachowania poprzez
skojarzenia, np. obrzydzenia z zapachem czy smakiem alkoholu
2.
DO REDUKCJI NERWICOWEGO LĘKU- odczuwanego przez pacjenta, który
wcześniej za pomocą alkoholu starał się od niego uwolnić
3.
DO DIAGNOSTYKI PRZYCZYN NAŁOGU- wykorzystywać można tzw. regresję
wieku- czyli zasugerowany powrót do minionych, często zapomnianych
przeżyć, będących podstawą później ukształtowanego
nałogu
Jedną z najbardziej rozpowszechnionych i
popularnych metod stosowanych także przy wielu innych problemach,
nie tylko przy chorobie alkoholowej, jest TERAPIA GRUPOWA (na długo
zanim stała się popularna- leczenie tą metodą odbywali alkoholicy
uczestniczący w spotkaniach AA od 1935r. ). Terapia grupowa odnosi
taki sukces pewnie dlatego, że każdy z nas czuje się częścią
grupy. Inni ludzie odgrywają ogromną rolę w naszym życiu.
Potrzebujemy akceptacji ze strony środowiska, którego jesteśmy
integralną częścią. Pijący alkoholik szukając odpowiedzi na
pytania dotyczące stosunków interpersonalnych z innymi, typu:”
czy ja do nich należę?”; „czy jestem lubiany?”; „czy ich
lubię?” ; „czy coś dla nich znaczę?” , nie może znaleźć
pozytywnych odpowiedzi. Z różnych powodów jego relacje z innymi
ludźmi nie układają się dobrze.
Dlatego tak dużą
skuteczność odnosi terapia, która umożliwia alkoholikowi powrót
do rzeczywistości, z której się izolował, bądź też był
izolowany. „Już samo bycie w grupie ma olbrzymie znaczenie
terapeutyczne. Aktywnie pijący alkoholik boi się ludzi z .[...] W
terapii grupowej chory poznaje świat na nowo. Grupa daje swoim
członkom szansę poznania kim są, jakie są ich możliwości, jaki
wpływ wywierają na innych oraz ile dla innych oznaczają. Wzajemne,
szczere i otwarte oddziaływania uczestników grupy dają im szansę
na poprawienie wizerunku siebie.” Najsilniejsze oddziaływanie tej
terapii bierze się z tego, iż znajdują się w grupie osoby mające
podobne problemy, będące w podobnej sytuacji, co zmniejsza w nich
poczucie wstydu z powodu swojego zachowania, otwiera na potrzeby
innych, powoduje chęć podzielenia się doświadczeniem i niesienia
pomocy podobnym sobie.
Niezwykle cennym uzupełnieniem
zarówno leczenia otwartego jak i zamkniętego oraz specyficzną
formą terapii grupowej jest PROGRAM DWUNASTU KROKÓW Anonimowych
Alkoholików. Jest to wspólnota, która powstała w 1935 roku w
Akron w stanie Ohio podczas spotkania dwóch alkoholików Billa
(maklera giełdowego) i lekarza Boba, którzy postanowili wspierać
się w wytrwaniu w abstynencji. Doszli do wniosku, że wyjście z
nałogu ma ścisły związek z współpracą z innymi uzależnionymi.
To stowarzyszenie apolityczne, areligijne, udział jest dobrowolny,
nie pociąga za sobą żadnych kosztów. Mitingi dzielą się na
otwarte i zamknięte. „otwarte to takie, na które może przyjść
każdy bez wyjątku, również osoba pozbawiona problemu
alkoholowego. Omawiane są problemy osobiste związane z nadużywaniem
alkoholu. Większość kończy się towarzyskimi rozmowami. Zamknięte
przeznaczone są dla członków grupy, ewentualnie dla gości
członków grupy.”
Ruch AA jest uważany za wsparcie
dla leczenia medycznego, jednak istnieje przekonanie, że to jedyna
skuteczna forma terapii. Dlatego też większość ośrodków
terapeutycznych zaleca swoim pacjentom uczestniczenie w spotkaniach
wspólnoty AA a ich bliskim udział w spotkaniach grup AL.-ANON i
ALATEEN.
Leczenie alkoholizmu to niezwykle ciężka praca
wymagająca wysiłku zarówno ze strony chorego jak i ze strony
podejmującego leczenie. Wymienione programy to tylko nieliczne
sposoby pomocy uzależnionym od alkoholu. Dlatego tak ważna jest
fachowa pomoc na samym początku trudnej drogi wyjścia z tej
choroby. Dobry początek procesu pomocowego i terapeutycznego ma
fundamentalne znaczenie, ponieważ choroba alkoholowa rujnuje
całkowicie życie człowieka. Kiedy dochodzi do pierwszego kontaktu
z osobą, która podjęła decyzję o leczeniu, można powiedzieć,
że „nie wiadomo od czego zacząć”. Leczenie alkoholizmu zwykle
wymaga początkowej detoksykacji i podawania odpowiednich leków
zapobiegającym skutkom nagłego odstąpienia od alkoholu w postaci
zespołu abstynencyjnego.
By jednak leczenie medyczne
odniosło skutek musi być wsparte pomocą psychologiczną. Podejście
terapeutyczne musi między innymi polegać na pełnieniu funkcji
obrońcy pozytywnych stron osobowości uzależnionego. Bardzo często
alkoholik posiada wiele zdolności, których nie wykorzystuje. Dzieje
się tak dlatego, że ten człowiek jest uwięziony w negatywnym
definiowaniu swojej osoby. Pomoc chorym polega zatem na wspieraniu w
dążeniu do abstynencji, na odbudowaniu pozytywnego wizerunku samego
siebie, odbudowaniu kontaktów interpersonalnych i więzi
emocjonalnej z innymi ludźmi.
Zadaniem terapii jest
pokazanie, że chory jest częścią społeczeństwa i jest mu
potrzebny tak, jak każdy inny człowiek. Zatem do nas należy
obowiązek stworzenia alkoholikowi odpowiednich warunków do
odzyskania wiary we własne możliwości. Nie możemy być zatem
obojętni na to co dzieje się w naszym społeczeństwie. By żyło
nam się lepiej musimy pomagać tym, którym powodzi się w danej
chwili gorzej. Tak więc alkoholizm jest chorobą, która zawsze w
pewnym sensie dotyczy nas. Nie bądźmy zamknięci na problemy z
niego wynikające.
BIBLIOGRAFIA
•
Cekiera Cz.: Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i
realizacja osób uzależnionych. Lublin 1999
• Craig T.K.J.,
Davies T. (red.) ABC zdrowia psychicznego
• Dodziuk A., Kapler
L.: Nałogowy człowiek. Biblioteka Świata Problemów
•
Encyklopedia multimedialna
• Internet
• Lalak D., Pilch
T. (red.) Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy
socjalnej
• Margasiński A., Zajęcka B.: Psychopatologia i
psychoprofilaktyka. Kraków
Autor: Magdalena
Bełza
"Psychologia i Rzeczywistość" nr 1/2004