Gerard Genette
-
PALIMPSESTY
przedmiotem poetyki jest architekst lub inaczej architekstualność tekstu – zespoł kat. ogólnych albo transcendentnych: typy wypowiedzi, spsoby wypowiadania, gat. literackie itd.
W ujęciu szerszym przedmiotem poetyki jest transtekstualność i jest to wszystko, co wiąże tekst w sposób widoczny lub ukryty z innymi tekstami.
5 TYPÓW REALCJI TRANSTEKSTUALNYCH:
1) INTERTEKSTUALNOŚĆ
to relacja współobecności zachodząca między dwoma lub wieloma tekstami, najczęściej jako rzeczywistą obecność innego tekstu w drugim
najbardziej wyraźną i literalną f. intertekstualności jej cytat, formą mniej kanoniczną – plagiat, za formę najmniej wyraźną i literalną uważa się aluzję
Rifftaerre definiuje intertekstualność jako "dostrzeżone przez czytelnika relacje między jednym działem a innymi działami, które je poprzedzają lub po nim występują
PARATEKST:
relacja, w jakiej w całości tworzonej przez dzieło pozostaje tekst właściwy wobec (treść powieści) tytułu, podtytułu, śródtytułu, przedmowy, posłowia, wstępu, uwag od wydawcy itd. <przykład, str. 320>
3) METATEKSTUALNOŚĆ:
to relacja, potocznie nazywana "komentarzem", łączy dany tekst z innym, o którym mówi, ale niekoniecznie go cytuje, w skrajnych przypadkach może nawet go nie nazywać
4) ARCHITEKSTUALNOŚĆ:
to relacja całkowicie niema, artykułowana jedynie paratekstualną "wzmianką" paratekstualną "natury" taksonomicznej (tytułową) w rodzaju Poezje, Eseje, Powieść o róży itp. lub (najczęściej) podtytułową, występującą w formie wskazówki na okładce, np. Powieść, opowiadanie, poematy
relacja niema oznacza odmowę nazwania rzeczy oczywistej lub zaprzeczenie przynależności tekstu tudziez uchylenie się od jej nazwania – tekst nie musi sygnalizować właściwej mu jakości gatunkowej – powieść nie oznacza siebie w sposób wyraźny jako powieści
5) HIPERTEKSTUALNOŚĆ:
jest to relacja łącząca tekst B (hipertekst ) z wcześniejszym tekstem A (hipotekst), na który B zostaje "przeszczepiony" w sposób nie mający nic wspolnego z komentarzem
w innym ujęciu – tekst derywowany z istniejącego wcześniej
derywacja może być natury:
a) opisowej i intelektualnej – metatekst (np. konkretna strona Poetyki Arystotelesa) "mówi" o tekście (Król Edyp)
b) może również być natury takiej, iż tekst B w żaden sposób nie wypowiada się na temat tekstu A, ale jako taki nie mógłby istnieć bez niego i w rezultacie transformacji staje się jego derywatem, by w efekcie przywoływac go mniej lub bardziej jawnie, ale niekoniecznie go wymieniając lub cytując, np. Eneida i Ulisses to hiperteksty Odysei
hipertekst częściej niż metatekst jest uważany za dzieło "ściśle literackie", bo będąc derywatem dzieła fikcji literackiej, sam pozostaje również dziełem fikcji
TYPY TRANSFORMACJI: na podstawie Odysei, Ulissesa i Edeidy
prosta (bezpośrednia) – prowadząca od Odysei do Ulissesa, polega na przeniesieniu akcji Odysei do Dublina XX w.
złożona (pośrednia) – prowadząca od Odysei do Eneidy, polega na opowiedzeniu nowej historii posługując się wzorcem gatunkowym lub naśladownictwem, tu: Homera
dla przetransformowanie tekstu może wystarczyć prosty i mechaniczny zabieg, np. wyrwanie kartek – t. redukująca
dla naśladowanie tekstu konieczne jest opanowanie właściwości jego stylu, które mają stać
się przedmiotem naśladowania
pięciu typów transtekstualności nie należy traktowac jak klas oddzielonych od siebie, nie stykających i pokrywających się ze sobą
przeciwnie, relacje w jakich względem siebie pozostają są znaczne i istotne, np. architekstualność gatunkowa z reguły tworzy się historycznie przez naśladowanie
hipertekstualność jako klasa dzieł sama w sobie jest transgatunkowym architekstem – to klasa tekstów obejmująca pewne gat. kanoniczne (pastisz, parodia trawestacja) i łącząca się z innymi klasami, np. epopejami (Edeida), powieścami (Ulisses), tragediami lub komediami (Fedra, Amfitrion), należącymi zarazem do uznanej klasy tekstów swego oficjalnego gatunku
różne forum transtekstualności są równocześnie aspektami wszelkiej tekstualności i klasami tekstów, np. każdy tekst może stać się cytatem, ale cytat jest określoną praktyka literacką
hipertekstualność jest uniwersalnym aspektem literackości – do pewnego stopnia i w zależności od sposobu czytanie nie ma dzieła literackiego, które nie przywoływałoby jakiegoś innego dzieła
PARODIA
Arystotelesowskisystem rodzajów poetyckich:
działanie wysokie sposobem narracyjnym – epopeja
działanie niskie sposobem dramatycznym – komedia
działanie niskie sposobem narracyjnym – parodia
parodia w odniesieniu do tekstu to modyfikacja stylu, w wyniku czego tekst zostaje przeniesiony z rejestru wysokiego do rejestru bardziej potocznego, a czasami wulgarnego, np. ilutrują to XVII wieczne przeróbki burleskowe w rodzaju Eneidy trawestowanej Lalliego
Typy parodii:
a) antyepopeja, np. Deiliada
b) parodia dramatyczna
c) poemat heroikomiczny
d) parodia minimalna – dosłowne przytoczenie tekstu dla nadanie mu innego zanczenia przez odwołanie się dog rys łów
e) cytat – którego sens/kontekst i stopień powagi zostały odwrócone
wspólne parodiom jest ośmieszanie epopei (ewentualnie każdego innego gatunko wzniosłego o narracyjnym sposobie przedstawienia), które osiąga poprzez rozszczepienie tekstu, stylu i treści heroicznej
Formy parodii:
wynik zastosowania tekstu wzniosłego do tematu innego, przeważnie pospolitego
- parodysta odwraca tekst od jego przedmiotu i modyfikuje go tylko tyle, ile jest to konieczne
wynik transpozycji tekstu wznosłego do stylu pospolitego
- całkowicie przenosi tekst do innego stylu, jego przedmiot pozostawiając nienaruszonym w takim stopniu, na jaki pozwala transpozycja stylistyczna
rezultat zastosowania stylu wzniosłego do tematu pospolitego lub nieheroicznego
- zapożycza od niego styl,a by jego środkamis tworzyć tekst mówiącym o innym przedmiocie
Robertson definiuje parodię jako "poemat ułożony według innego poematu"
nie da się dostrzec i właściwie ocenić funkcji parodii nie mając (w pamięci lub podręką) wzorca – parodiowanego dzieła
pastisz satyryczny – naśladowanie stylu pełniące funkcję krytyczną lub ośmieszajacą
trawestacja burleskowa – modyfikuje styl bez modyfikacji tematu
parodia posiada konotacje satyryczne lub ironiczne, pastisz jest terminem bardziej neutralnym i technicznym
parodia i trawestacja są wynikiem transformacji tekstu, pastisz satyryczny – naśladowaniem tekstu
Genette proponuje, by:
a) parodią nazwać odwrócenie sensu tekstu przy jego minimalnej transformacji.
b) trawestacją – transformację stylistyczną, pełniącą funkcję degradującą.
c) szarżą – pastisz satyryczny
d) pastiszem – maśladowanie stylu pozbawione funkcji satyrycznej
G. przyją termin ogólny:
a) transformacja - dla objęcia parodii i trawestacji – różnią sięgłównie stopniem deformacji, jakiej zostaje poddany hipotekst
b) naśladowanie – dla objęcia szarży i pastuszu – różnią się funkcją i stopniem intensyfikacjiśrodków styl.
Wynika z tego nowy podział – strukturalny (nie funkcjonalny), który ddziela i zbliża zarazem gatunki wedle kryterium dotyczącego relacji między hipertekstem a jego hipotekstem