1. Giddens: społeczeństwo późnej nowoczesności
Anthony Giddens to brytyjski socjolog, który jest autorem koncepcji społeczeństwa późnej nowoczesności. Nowoczesność określana jest wg niego poprzez wpływ rozwoju cywilizacyjnego na układy społeczne. Powstanie takiego społeczeństwa jest wynikiem między innymi upadku systemu feudalnego, stosowania nowych technik w procesach produkcyjnycch i w życiu społecznycm, a także nowy system ekonomiczny, który zakłada konkurencję i urynkowienie siły roboczej. Coś o refleksywności trzeba.
Cechami społeczeństwa, opisywanego przez Giddensa jest przede wszystkim:
zaufanie do skomplikowanych systemów techniczynych oraz organizacyjnych (władza organizacyjna, system kontroli, który umożliwia istnienie niepodległych, odrębnych państw)- nowa forma zaufania do tych systemów
nowe wymiary ryzyka, związane ze zmianami cywilizacyjnymi i technicznymi
rozdzielenie czasu i przestrzeni (przestrzeń nie wiąże czasu, miejsce nie definiuje czasu, możemy na bieżąco śledzić wydarzenia w najdalszym zakątku świata)
wykorzenienie instytucji społecznych, na rzecz systemów abstrakcyjjnych (pieniądz oraz systemy eksperckie: o których uciekamy się w różnych społecznych sytuacjach, zdając kontrolę i przyjmując wytyczne kogoś, kogo uznajemy za autorytet (lekarz, technik, naukowiec, polityk)
oczekujemy od państwa zapewnienia podstawowych potrzeb życiowych, socjalnych, medycznych itd.
naszą cechą jest refleksywnośc: stałe poddawanie czegoś w wątpliwość
coraz węższa specjalizacja, kształcenie w coraz mniejszych, węższych specjalizacjach
TRZECIA DROGA
▪nie ma alternatywy dla kapitalizmu
▪upadek polityki prowadzonej w oparciu o koncepcje klas
społecznych
▪radykalne centrum (pojęcia lewicy i prawicy się
zdezaktualizowały)
▪zagrożenia współczesnego świata: globalizacja, zmieniająca
się relacja z naturą, zmiany stylów życia
▪odrzucenie wielkich doktryn politycznych, małe plany możliwe
do zaaplikowania w codziennym życiu
KONSTRUOWANIE TEORI SPOŁECZNEJ
▪‘podwójna hermeneutyka’ – kategorie nauk społecznych są
wykorzystywane przez ‘zwykłych ludzi’
– refleksyjność skutkująca zdolnością do zmiany swojej sytuacji,
– problematyka znaczenia,
– nawiązania do etnometodologii (ale: brak praktycznych motywów
działania, władzy, struktury, krytycznego stosunku do języka
potocznego)
▪teoria społeczne = krytyka społeczna
▪rozwijanie ‘pojęć uczulających’
KONCEPCJA PÓŹNEJ NOWOCZESNOŚCI
▪nowoczesność jako rezultat:
– rozwoju kapitalizmu,
– uprzemysłowienia,
– administracyjny nadzór nad ludźmi,
– kształtowanie się państwa narodowego
▪coraz bardziej złożone systemy techniczne i organizacyjne,
▪nowe wymiary ryzyka (cywilizacyjne i techniczne),
▪nieprzejrzystość i chaotyczność życia społecznego,
▪ oddzielenie czasu od przestrzeni (‘pusta przestrzeń’),
▪ wykorzenienie,
– środki symboliczne (pieniądz, legitymizacja polityczna),
– systemy eksperckie (wiedza)
▪ wiedza - „nie jest wiedzą w «dawnym» sensie, w którym «wiedzieć»
znaczy mieć pewność”
▪ globalizacja (ekonomiczna, polityczna i kulturowa)
– „zintensyfikowanie stosunków społecznych o zasięgu ogólnoświatowym,
łączących ze sobą odległe miejsca w taki sposób, że zachodzące w nich
wydarzenia lokalne kształtowane są pod wpływem wydarzeń rozgrywających
się w odległości wielu kilometrów i vice versa”
Globalizacja – wyraz fundamentalnych aspektów rozsuwania
czasu i przestrzeni. Dotyczy punktów przecięcia obecności i
nieobecności, splotów społecznych wydarzeń i relacji „na
odległość” z kontekstami lokalnymi.
Jest zjawiskiem dialektycznym, w którego obrębie wydarzenia
na jednym biegunie rozsuniętej relacji często powodują
wystąpienie odmiennych czy wręcz odwrotnych zjawisk na
drugim biegunie.
RYZYKO
▪Nowoczesność to kultura ryzyka
▪ „zaufanie jest bezpośrednio związane z osiągnięciem pierwotnego
poczucia bezpieczeństwa ontologicznego”
▪Nowoczesność:
zmniejsza ryzykowność pewnych sfer i sposobów życia,
i wprowadza nowe, prawie lub całkiem nieznane wcześniejszym
epokom parametry ryzyka
▪Refleksyjny projekt „ja”
▪ „Głównym czynnikiem strukturacji tożsamości jednostki staje się
refleksyjne planowanie życia, które ze swej natury zakłada ocenę
ryzyka zapośredniczoną przez kontakt z systemami eksperckimi”
▪ Jednostka musi tworzyć i przebudowywać swoją tożsamość ze
względu na zmienne doświadczenia życia codziennego
W warunkach wysoko rozwiniętej nowoczesności
przekształcenia tożsamości i globalizacja stanowią dwa
bieguny dialektycznej relacji między lokalnością a
globalnością.
W warunkach nowoczesnych istnieją czynniki wprost
oddziałujące na relacje między tożsamością jednostki a
instytucjami nowoczesności.
2. Beck: społeczeństwo ryzyka
Urlich Beck to niemiecki socjolog. „Post” - słowo klucz. Twórca koncepcji społeczeństwa ryzyka. Jest to termin, którego beck używa odnośnie konsekwencji wynikających z rozwoju społeczeństwa przemysłowego, które są spowodowane rozwojem technologicznym oraz postępem cywilizacyjnym i globalizacją. Skutkiem tego rozwoju są zmiany, nad którymi trudno jest zapanować. Poprzez przemiany, ze społeczeństwa industrialnego wyłania się społeczeństwo ryzyka. Ryzyko, do którego odnosi się socjolog, to głównie ryzyko ekologiczne (katastrofy, susze, zatrucia środowiska), zdrowotne, informatyczne oraz społeczne (bezrobocie powszechne, wykształcenie bez zatrudnienia, zmiana klasycznego podziału na role damskie i męskie, zmiana znaczenia roli rodziny itd.).
Cechy społeczeństwa ryzyka:
zmiana tradycyjnego modelu roli rodzinny: kobiety włączane są w rynek pracy i edukacji;
modernizacja zagraża życiu roślin, zwierząt i ludzi, niszczone jest środowisko, ziemia staje się skażona i bezużyteczna
istnieją ponadklasowe i ponadnarodowe zagrożenia, przekraczające granice państw
jest bardzo duża 'produkcja ryzyka'
społeczeństwa ryzyka nie są społeczeństwami klasowymi, zrównują je zagrożenia modernizacyjne
niszczone są podstawy rolnictwa i istnieje efekt bumerangu( ryzyko dopada również tych, którzy je produkują).
Państwa umawiają się przeciw zanieczszczenoim ziemi,regulują te sprawy
ludzie z biedniejszych regionów myślą, iz uwalniają się z biedy, gdy u nich lokowane są niebezpieczne fabryki, rozrzucane pestycydy
stany wyjątkowe w tym społeczeństwie stają się stanami normalnymi. Katastrofom nie da się zapobiec.
Rozwój kultury popularnej, globalizacja, potęgowanie ryzyka pozwala na kontrolę
dzięki postępowi i modernizacji udaje się właśnie minimaluzować niektóre zagrożenia, o których mówi Beck, ale powstają kolejne związane m.in. z genetyką czy informatyką. I chyba nie jesteśmy tym społeczeństwem, o którym mówi Beck do końca, ale mamy przesłanki żeby być nim w przyszłości.
▪ społeczeństwo przemysłowe i zasoby (naturalne i kulturowe), które
zaczynają się wyczerpywać
▪ związek między społeczeństwem a wytwarzane przez nie problemami i
zagrożeniami
– ludzkie pochodzenie zagrożeń,
– inne od ryzyk zawodowych, bo dotyczące całeg społeczeństwa
▪ kolektywne i swoiste dla danych grup źródła znaczenia (np. świadomość
klasowa) ulegają wyczerpaniu i dezintegracji -> indywidualizacja
▪ społeczeństwo niedoboru stało się społeczeństwem ryzyka!
▪ efekt bumerangowy
▪ ryzyko a niepewność (w kategoriach ekonomicznych)
– r. – możliwość określenia prawdopodobieństwa możliwych skutków działań
(daje się szacować, podlega transferowi, ubezpieczaniu)
▪ kryzys ekologiczny - „przemiana ukrytych efektów ubocznych produkcji
przemysłowej w ogniska globalnych kryzysów ekologicznych” jako kryzys
instytucjonalny
▪ „powrót niepewności do społeczeństwa” – już nie porządek społeczny, a
ryzyku organizuje życie społeczne
▪ nieład i nieobliczalność
– vs wzory kontroli oparte na racjonalności instrumentalnej, wzorów
społeczeństwa przemysłowego (więcej technologii, rynku, kontroli)
– vs analiza długofalowych konsekwencji, uwzględnienie ambiwalencji
▪ kolejne modernizacje i tworzenie nowych nowoczesności
▪ „modernizacja refleksywna – oznacza więc konfrontacje ze skutkami
społeczeństwa ryzyka, z którymi system społeczeństwa przemysłowego,
oceniając rzecz na podstawie jego zinstytucjonalizowanych standardów
nie potrafi sobie poradzić, ani których nie potrafi zasymilować”
▪ refleksywność jako zjawisko niepożądane i niedostrzegane
(druga nowoczesność)
▪ nowoczesne dualizmy ulegają zatarciu (obywatel vs cudzoziemiec, natura
vs kultura, życie vs śmierć)
▪ bliskość społeczna nie zasadza się na bliskości fizycznej,
▪ ludzie wybierają, do jakich grup chcą należeć, a jakich unikać
▪ postępująca indywidualizacja społeczeństwa
▪ kospomolityzm w naukach społecznych -> odrzucenie tezy:
społeczeństwo = państwo narodowe
(subpolityka)
▪ indywidualizacja jako rezultat wykorzenienia i zakorzenienia
▪ upadek tradycyjnych instytucji polityki (rząd, partie polityczne),
wyczerpywanie się polityki i aktywizacja subpolityki (inne, nie-polityczne
instytucje społeczne aktywizujące się w działaniu)
▪ polityka otwiera się i rozpościera poza oficjalne struktury
odpowiedzialności i hierarchie
▪ trzy aspekty polityki (!):
– instytucjonalny sklad wspólnoty poltycznej, system polityczny (polity)
– treść programów politycznych mających kształtować rzeczywistość społeczną
(policy – polityki społeczne)
– przebieg sporu o władzę i stanowiska (politics)
3. Castells: społeczeństwo sieci
Manuel Castells jest propagatorem pojęcia społeczeństwo sieciowe. w swej pracy, omówił metodycznie szereg nowych zjawisk społecz-nych w sferze gospodarski, polityki, pracy i kultury. Jego wnioski zawarte w trylogii cechuje wielopoziomowość, która w jego założeniu mają stanowić logiczną całość podporządkowującą opis wielu różnorodnych procesów zachodzących na wielu poziomach życia społecznego (m.in. makrostrukturalne tendencje gospodarcze, mikrostrukturalne przemiany jednostkowe.).
Jednym z aspektów dotyczących społeczeństwa sieciowego, który wyróżnił Castells jest transformacja pracy. Obejmuje takie aspekty jak:
uelastycznienie czasu pracy w społeczeństwie sieciowym: godziny pracy stają się elastyczne, odchodzi się od pracy w wyznaczonych porach i w wyznaczonym okresie
stabilnośc pracy – zorientowanie na zadanie, brak obowiązku dalszego zatrudnienia
lokalizacja: coraz większy odsetek pracowników w społeczenstwie informacyjnym pracuje poza siedzibą firmy, w domu
umowa społeczna między pracodawcą a praconiwkiem: opiera się na zaufaniu
Ponadto:
nadzorowana edukacja, dostosowana do rynków pracy
powszechny dostęp ludzi do nowych technologii, informacji
gospodarka informacyjna-efektywne wykorzystanie wiedzy
PARADYGMAT TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ
▪technologie działające na informacje (informacja jako
surowiec)
▪wszechobecność wpływu nowych technologii
▪logika sieciowa
– wzrastająca złożoność interakcji i nieprzewidywalnych kierunków rozwoju
– korzyści z obecności w sieci rosną wykładniczo, koszty rosną liniowo
– wraz z rozwoje sieci rośnie koszt pozostawania poza nią
▪elastyczność (możliwość rekonfiguracji)
▪łączenie się poszczególnych technologii w wysoce
zintegrowany system
▪ kompresja czasoprzstrzeni (David Harvey)
▪ świat się skurczył – już się nie kurczy – rozszerzyło się twoje biuro (Felix Stalder)
▪ przestrzeń przepływów – materialna organizacja współczasowych praktyk społecznych,
które działają przez przepływy
– przepływy: celowe, powtarzalne, programowalne sekwencje wymiany i informacji między
fizycznie rozłączonymi pozycjami zajmowanymi przez aktorów społecznych w ekonomicznych,
politycznych i symbolicznych strukturach społeczeństwa
– warstwy przepływów:
• materialne wsparcie przestrzeni przepływów – obieg wymian elektronicznych (urządzeń),
tworzących materialną bazę dla procesów (infrastruktura techniczna)
• węzły i koncentratory – miejsca (punkty sieci), które odgrywają rolę koordynatorów,
hierarchicznie zorganizowanych według ich względnej ważności w sieci
• przestrzenna ogranizacja dominujących elit zarządzających
▪ bezczasowy czas
PRZEKSZTAŁCENIE PRACY
▪ cechy gospodarki
– informacyjna - produktywność i konkurencyjność jest zależna od zdolności do
wytwarzania, przetwarzania i efektywnego wykorzystania gospodarki opartej na
wiedzy
– globalna – podstawowe formy produkcji, konsumpcji i obrotu mają zasięg
globalny bezpośrednio lub za pośrednictwem sieci powiązań,
– usieciowiona – sieci interakcji pomiędzy sieciami biznesu
▪ wzrastająca rola automatyzacji pracy
▪ uniwersalizacja pracownika
▪ mobilność kapitałów
NOWY PODZIAŁ PRACY
▪ perspektywa wytwarzania wartości
– Strategiczne podejmowanie decyzji i planowanie (commanders);
– Wprowadzanie innowacji w procesach i produktach (reaserchers);
– Dostosowywanie, „opakowywanie” i adresowanie innowacji (designers);
– Zarządzanie związkami pomiędzy decyzjami, innowacjami, projektami i wykonawstwem (integrators);
– Wykonywanie zadań podporządkowanych własnej inicjatywie (operators);
– Wykonywanie zadań podrzędnych, których nie da się zautomatyzować (the operated);
▪ perspektywa relacyjnej zdolności
– sieciowcy (networkers), którzy nawiązują powiązania z własnej inicjatywy i budują łączność w społeczeństwie
sieciowym,
– usieciowieni (the networked) – pracownicy podłączeni do sieci, ale nie oni decydują kiedy, z kim, dlaczego
– odłączeni (the switched-off) – pracownicy przypisani do własnych, konkretnych zadań
▪ wkład do procesu decyzyjnego
– decydenci – podejmują ostateczne decyzje
– uczestnicy biorą udział w podejmowaniu decyzji
– wykonawcy - realizują decyzje
TRANSFORMACJA PRACY
▪ czas pracy – uelastycznianie
▪ stabilność pracy – zorientowanie na zadanie, brak obowiązku dalszego
zatrudnienia
▪ lokalizacja – coraz większy odsetek pracowników pracuje poza firmą (w
domu, przemieszczając się, w siedzibie innej spółki),
▪ umowa społeczna między pracodawcą a pracownikiem
KULTURA RZECZYWISTEJ WIRTUALNOŚCI
▪ kultura mediów masowych
– koniec galaktyki Gutenberga
– homogenizacja publiczności
▪ nowe media
– dywersyfikacja publiczności – społeczeństwo segmentowane (Ito 1991)
– konwergencja
▪ społeczeństwo interaktywne
– wspólnoty osobiste „indywidualna społeczna sieć nieformalnych więzi międzyosobowych,
obejmująca od pół tuzina bliskich do setek słabszych więzi. (…) zarówno wspólnoty grupowe,
jak i wspólnoty osobiste działają w równym stopniu on-line, jak i off-line” (Wellman, Gulia 1999)
▪ system komunikacyjny generujący rzeczywistą wirtualność
– „system, w którym sama rzeczywistość (…) jest całkowicie schwytana, w pełni zanurzona w
wirtualnym układzie obrazów, w świecie wyobraź-sobie–że, w którym pozory nie tylko znajdują
się na ekranie, za pośrednictwem którego komunikuje się doświadczenie, lecz stają się tym
doświadczeniem”
WŁADZA KOMUNIKACJI
▪ w przypadku władzy przemoc i siła są najmniej istotnymi elementami
– przemoc niszczy relacje społeczne
– do sprawowania władzy konieczna jest komunikacja, władza jako ‘rząd
dusz’ („Fundamentalna forma władzy polega na możliwości kształtowania ludzkiego
umysłu”)
▪ mass self-communication (masowa samokomunikacja) – odbiorcy są
jednocześnie nadawcami komunikatów
▪ społeczeństwo sieci jako pośrednik między władzą wykonawczą a obywatelem
▪ sieci przejęły cechy środowiska, w którym występują:
– elastyczność: zdolność do przekształcania się przy jednoczesnym zachowaniu celów,
zdolność omijania blokad kanałów komunikacyjnych,
– skalowalność:poszerzanie się lub kurczenie bez wprowadzania istotnych zakłóceń,
– żywotność: brak centrum i zdolność do rekonfiguracji
4. Bauman: Płynna nowoczesność
Zygmunt Bauman – polski socjolog, twórca pojęcia Płynna nowoczesność (epoka niepewności):
5 tez:
Przejście od „stałej” do płynnej fazy nowoczesności – warunki, w których formy społeczne nie są już w tanie trwać dłużej w jednym kształcie, ponieważ rozkładają się w czasie krótszym niż ten potrzebny do ich powstania i upłynniają się kiedy tylko powoła się je do życia.
Separacja i zbliżający się ostateczny rozwód władzy i polityki – władza przenosi się dziś do globalnej przestrzeni. Polityka nie potrafi operować skutecznie na poziomie globalnym.
Odejście od idei wspólnoty – miała zabezpieczać jednostki od indywidualnych niepowodzeń. Wspólnota przeradza się w sieć przypadkowych i luźnych powiązań.
Przejście z myślenia planowanego, długoterminowego, do myślenia „tu i teraz”. Odchodzimy od wspólnego myślenia społecznego. Każda myśl, czy to polityczna, kulturowa, czy gospodarcza stanowi oddzielny projekt, często będący niemożliwy do zestawienia i połączenia z innymi myślami.
Przenoszenie odpowiedzialności za rozwiązanie dylematów i wszelkich konfliktów tworzonych przez różne okoliczności na barki jednostki – ponoszenie ryzyka jest udziałem i obowiązkiem jednostki (pożądana elastyczność)
Cechy społeczeństwa płynnej nowoczesności:
- mobilność struktur społecznych, zarówno w kierunku poziomym, jak i pionowym.
- trendy, wzory zachowań, autorytety, czy liderzy opinii nieustannie się zmieniają – dotychczasowe ewoluują, nowe zastępują stare, a te odchodzą w zapomnienie.
- nieprzewidywalność sił rynkowych
- brak wspólnot (sieci przypadkowych i luźnych powiązań)
- myślenie „tu i teraz”, brak umiejętności wyciągania wniosków z przeszłości, zarówno dotyczących nauki na błędach, jak i recepty na sukcesy.
- „Efekt Motyla” - każdy sytuacja w danym rejonie, jest zdeterminowana przez sytuacje w innym, nawet najbardziej oddalonym zakątku świata.
- społeczeństwo trwogi – podejmujemy działania pod wpływem lęku np. kupno samochodu typu SUV jako namiastka bezpieczeństwa.
- jednostki skupiają się na własnym i tylko własnym przetrwaniu i poczuciu bezpieczeństwa, co z kolei jest destrukcyjne na wspólnotę.
- polityczne nastroje np. przeciwko terroryzmowi, wpłynęły na rozwój istnej paranoi społecznej, która doprowadziła do nienawiści do osób o rysach arabskich, Islamu i wszystkiego, co związane jest z Bliskim Wschodem.
- ludzie przestają wierzyć w ochronę i opiekę, jaką może zapewnić im państwo.
▪ „’płynność’ albo ‘ciekłość’ można uznać za trafne metafory, oddające
istotę obecnej, pod wieloma względami nowej, fazy w historii
nowoczesności” (2006)
▪ ciężka / twarda nowoczesność (kapitalizm typu hardware)
– logika kontroli społecznej i władzy symbolicznej
– ‘fordystyczna fabryka’
– regularyzacja czasu (czas elastyczny i uległy)
▪ lekka nowoczesność (kapitalizm typu software)
– ‘nieważkość kapitału’
– ‘upłynnienie życia’
– nieistotność przestrzeni i unicestwienie czasu
– obezwładniona przez media kultura
▪ sprywatyzowana tożsamość
▪ Beck & Giddens
▪ tożsamość wykorzeniona ze struktur społecznych
▪ tożsamość ‘dana’ vs tożsamość ‘zadana’
▪ ‘kapitalizm konsumpcyjny’
– nieustanne dążenie do nowości
Z notatek – a nuż coś mu strzeli dać o to pytanie:
Ciężka (twarda nowoczesność) – kapitalizm typu hardware:
Logika kontroli społecznej i władzy symbolicznej
„fordy styczna fabryka”
Regulacja czasu (czas elastyczny i uległy)
Lekka nowoczesność – kapitalizm typu software:
Nieważkośc kapitału
„upłynnienie życia”
Nieistotność przestrzeni i unicestwienie czasu
Obezwładniona przez media kultura
Płynne życie:
Sprywatyzowana tożsamość.
Tożsamość wykorzeniona ze struktur społecznych
Tożsamość dana vs. Tożsamość zadana
5. Wallerstein: paradygmat systemu światowego
Wallerstein wypracował koncepcję Paradygmatu systemu światowego. Prezentuje myślenie makroekonomiczne. Wg niego podstawowym elementem analizy powinien być system społeczny, a nie konkretne państwo bądź społeczeństwo. System społeczny to obszar, gdzie następuje reprodukcja siły roboczej w ramach danego podziału pracy. Twierdził, iż awans jednego państwa w systemie swiatowym powoduje degradację innego. Twierdził, iż system światowy nie jest bimodalny, że znajdują się również państwa, znajdujace się gdzieś pośrodku. Patrzył na system światowy przez pryzmat całości. Ekonomii przyznawał rolę pierwszorzędną. Rozróżniał trójstopniowy podział:
rdzeń:USa, UK, Niemcy, kraje najbardziej rozwinięte, liczące się na arenie międzynarodowej, korzystające z krajów II świata (peryferyjnych)
półperyferie: mogą być eksploatowane i eksploatować. Mogą awansować bądź być zdegradowane. Pełnią rolę klasy średniej, stabilizują system społeczny. Są zdolne do przejmowania gałęzi przemysłu od państw rdzenia. Stoją pośrodku jeśli chodzi o pensje robotników, jakośc towarów i usług, wymieniają dobra i z rdzeniem i z peryferiami. Państwo silnie kontroluje rynek. Awans: wykorzystanie okazji, zaproszenie, własne siły. By stać się państwem rdzenia, półperyferie muszą wprowadzać nowoczesne technologie.
Peryferie: kraje najbiedniejsze, importujące dobra, wykorzystywane przez rdzeń
Polska kraj półperyferyjny: braki kapitałowe, braki zasobów, braki technologiczne, zacofanie.