Zagadnienie wolnej woli w etyce św. Augustyna

Dialog O wolnej woli napisany został przez Augustyna w ciągu ośmiu lat w trzech miastach: Rzymie (387 r.), Tagaście, Hippo- Regius (395). Augustyn odrzuca poglądy manichejczyków, uważając je za błędne. Manichejczycy opierali się na założeniu, że Bóg jest odpowiedzialny za zło na świecie, gdyż jest twórcą bytów. Dowodzili, że to nie wolna wola człowieka jest źródłem zła. Zła należy upatrywać się w Bogu. Poglądy manichejczyków zagrażały ówczesnemu jeszcze nie ugruntowanemu kościołowi. Augustyn chcąc odeprzeć tą herezję wybrał drogę związaną z religią objawioną oraz wsparł się systemem filozoficznym Plotyna. Uznał on, że zło to efekt decyzji wolnej woli człowieka nakierowanego na dobra mniejsze.

Dialog O wolnej woli składa się z trzech ksiąg. W pierwszej księdze Augustyn czyni rozważania na temat zła moralnego. Dochodzi do wniosku, że powodem wszelkiego zła na świecie jest nieograniczona wolna wola ludzka. Zło jest grzechem, które poddaje rozum namiętnościom. Wola ludzka może dokonać złego wyboru, konsekwencją takiego wyboru jest kara, która nie stanowi o unicestwieniu zła. Jest po to by zaprowadzić porządek i prowadzi do poprawy tego, który czyni zło.

W księdze drugiej Augustyn rozumowo dowodzi istnienia Boga, stopniując byty od najniższego do najwyższego. Jest to tzw. droga gradacji, stopniowania. Dochodzi do trwania stałej prawdy, niekończącej się mądrości. Źródłem wszystkiego jest Bóg.

Księga trzecia dotyka trzech kwestii. Pierwsza z nich to wolna wola, druga to wiedza Boga, który zna nasze przyszłe życie. Według Augustyna Bóg nie kontroluje naszych zachowań, gdyż wolna wola jest aktem wolnym. Bóg nie ingeruje w nasze przyszłe plany i wybory choć je już zna. Źródłem spełnienia człowieka jest Bóg, który zaspokaja nasze pragnienia. Augustyn uważa, że grzech nie koliduje w harmonii świata jaką nadał jej Bóg, bo ma on swoje miejsce w Opatrzności Bożej i zostaje wyrównany przez karę. Byt przez to, że istnieje jest dobry, również wolna wola jest darem od Boga, dlatego jest dobra, bo jest maksymalną dobrocią. Dokonywanie złych decyzji może prowadzić do niedoskonałości. Z kolei źródłem każdego grzechu jest pycha.

Wolna wola ludzka przyczynia się do zła i grzechu pisze św. Augustyn na podstawie objawienia. W ten sposób zły Bóg z poglądów Manichejczyków zostaje obalony. To pozwala mu stwierdzić, że każdy byt jest dobry. Wolna wola ma służyć w wyborze tego co jest dobre, a co złe i nie gra roli wymuszającej. Grzech jest przygodnym stanem. Jest konsekwencją wyboru wolnej woli, czyli nie jest ani bytem i nie jest też czymś koniecznym. Wolna wola z istoty jest dobra, nawet po grzechu. Ma ona olbrzymi sens, to ona jest motorem naszych działań. Rozum jest tym, co sprawia, że wybór jest dobry. Złe wybory to te, które powodowane są namiętnościami: pychą, umiłowaniem tego świata, nieujarzmionymi żądzami. W związku z czym nie ma takiego pojęcia jak zły byt czy zły Bóg. Źródłem każdego grzechu jest pycha, bo to ona sprawia, że człowiek odłącza się od Boga. Jednak ten stan rzeczy nie wpływa na dobro i piękno stworzeń i wolnej woli. Przez to można dojrzeć miłość, wielkość i wspaniałość Boga .