W Polsce w latach 20. działały grupy artystyczne Blok, Praesens, a.r. i spółdzielnia artystyczna Ład. Polski pawilon na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu 1925 roku wzbudził szerokie zainteresowanie i pokazał oryginalność sztuki kraju, który "odrodził się" po okresie wykreślenia z mapy politycznej Europy.
Blok (pełna nazwa Blok Kubistów, Suprematystów i Konstruktywistów) – awangardowe ugrupowanie artystyczne założone w Warszawie i działające w latach 1923-1926.
Zawiązanie się grupy Blok było konsekwencją wileńskiej ekspozycji Wystawa Nowej Sztuki, którą zorganizowano w 1923. Do Bloku należeli m.in. Mieczysław Szczuka, Jan Golus, Katarzyna Kobro-Strzemińska, Władysław Strzemiński, Teresa Żarnowerówna, Henryk Berlewi, Henryk Stażewski, Maria Nicz-Borowiakowa, Aleksander Rafałowski, Maria Puciatycka, Witold Kajruksztis, Karol Kryński, Mieczysław Szulc. Artyści wydawali czasopismo Blok, gdzie publikowali m.in. Kazimierz Malewicz, Filippo Tommaso Marinetti, Theo van Doesburg, Kurt Schwitters czy Herwarth Walden.
Grupa rozpadła się w 1926 wyniku sporów ideowych. Mieczysław Szczuka wraz z Teresą Żarnowerówną utożsamiali twórczość artystyczną z pracą produkcyjną. Postulowali użyteczność sztuki dla społeczeństwa, ale pojmując ją przy tym czysto instrumentalnie. Sztuka miała służyć projektowaniu przedmiotów, typografii itp. Strzemiński, Kobro i Stażewski widzieli ów utylitaryzm nico inaczej. Sztuka, zachowując pełną autonomię, miała, ich zdaniem, kształtować aktywność człowieka.
Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro i Henryk Stażewski opuścili Blok, by wraz z grupą architektów działać pod nazwą Praesens.
Praesens – istniejące w latach 1926-1930 ugrupowanie architektów i plastyków, głoszących program zerwania z tradycyjnymi formami w architekturze i sztukach plastycznych. W dziedzinie budownictwa propagowano uprzemysłowienie i standaryzację budownictwa w celu zapewnienia tanich, wygodnych mieszkań dla przeciętnie zarabiających. Program ten wykazywał wiele podobieństw z weimarskim Bauhausem, niderlandzkim De Stijl i moskiewskim Wchutiemasem.
Idee grupy Praesens zostały zrealizowane w latach trzydziestych w osiedlu mieszkaniowym Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na warszawskim Rakowcu. Członkowie grupy zrealizowali też wiele innych obiektów, które dziś stanowią klasykę modernizmu polskiego.
członkowie grupy
Inicjatorzy powstania grupy Praesens wywodzili się głównie spośród absolwentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Do nich przyłączyli się też młodzi artyści-plastycy. Przewodnictwo grupy objął Szymon Syrkus, sekretarzem została Helena Syrkusowa. W roku 1928 Praesens stał się polskim przedstawicielstwem Congrés Internationaux d`Architecture Moderne (CIAM).
Członkami grupy byli m.in. (w kolejności alfabetycznej):
Barbara Brukalska-Sokołowska (1899-1980) architekt
Stanisław Brukalski (1894-1967) architekt
Karol Kryński (1900-1944) malarz
Jan Golus (1895-1964) scenograf
Witold Kajruksztis (1890-1961) malarz
Katarzyna Kobro-Strzemińska (1898-1951) rzeźbiarka
Bohdan Lachert (1900-1987) architekt
Marian Jerzy Malicki (1895-1946) malarz
Józef Malinowski architekt
Maria Łucja Nicz-Borowiakowa (1896-1944) malarka
Roman Piotrowski (1895-1988) architekt
Andrzej Pronaszko (1888-1961) malarz
Aleksander Rafałowski (1894-1980) malarz i scenograf
Henryk Stażewski (1894-1988) malarz
Władysław Strzemiński (1893-1952) malarz
Szymon Syrkus (1893-1964) architekt
Helena Syrkusowa (1900-1982) architekt
Józef Szanajca (1902-1939) architekt
Rudolf Świerczyński (1883-1943) architekt
Stanisław Zalewski (1896-1958) malarz i grafik
Po zakończeniu działalności grupy Praesens niektórzy jej członkowie stworzyli w roku 1931 ugrupowanie A.R. ("Artyści Rewolucyjni" lub "Awangarda Rzeczywista").
W jego skład weszli:
Władysław Strzemiński
Katarzyna Kobro
Henryk Stażewski
Julian Przyboś
Karol Hiller
Grupa „a.r.” (artyści rewolucyjni) – polska, awangardowa grupa artystyczna, powstała w 1929 roku z inicjatywy Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro i Henryka Stażewskiego.
Była jedną z najbardziej aktywnych grup lewicowej awangardy w Polsce okresu międzywojennego. Ugrupowanie skupiało poetów i artystów plastyków, którzy dołączyli do niej po zamknięciu „Zwrotnicy” oraz członków „Bloku” i „Praesensu”. Należeli do niej również Julian Przyboś i Jan Brzękowski, który dołączył w 1930 roku. Oficjalna siedziba mieściła się w Łodzi.
Działalność grupy „a.r.” polegała na pracy organizacyjnej, wystąpieniach oraz wydawaniu publikacji. Wydawnictwa ograniczały się do redagowania komunikatów w postaci ulotek oraz Biblioteki „a.r.”. Pierwszy komunikat wraz z pierwszą pozycją Biblioteki „a.r.” ukazał się w marcu 1930 roku. Wydrukowany został dwustronnie na pojedynczym kartonie, zawierał krótkie hasła, które były postulatami ugrupowania. Drugi komunikat ukazał się w grudniu 1932 roku. Składał sie z czterostronicowej ulotki w dużym formacie, zawierał artykuły, dotyczące masowości sztuki i jej społecznego oddziaływania.
Biblioteka „a.r.” miała początkowo obejmować również tłumaczenia z zakresu teorii sztuki XX wieku. Wobec trudności finansowych plany te zostały ograniczone. Ukazały sie następujące pozycje:
Julian Przyboś, Z ponad, układ graficznym Władysława Srzemińskiego, 1930
Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński, Kompozycja przestrzeni, 1931
Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński, Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego, 1931
Julian Przyboś, W głąb lasu, 1932
Jan Brzękowski, W drugiej osobie, rysunki Jean Arp, 1933
Jan Brzękowski, Poezja integralna, 1933
Władysław Strzeminski, Druk funkcjonalny, 1935
Jan Brzękowski, Zaciśnięte dookoła ust, ilustracje Max Ernst, 1936
Drugą inicjatywą „a.r.” była Międzynarodowa Kolekcja Sztuki. Dzięki staraniom Strzemińskiego utworzono, w nowo powstającym muzeum w Łodzi, dział sztuki współczesnej. Grupa „a.r.” zajęła się pozyskiwaniem eksponatów. W lutym 1931 roku podpisano umowę między Zarządem Miejskim Łodzi, a grupą „a.r.” i udostępniono kolekcję zwiedzającym. Początkowo składała się z 21 obrazów, w tym 10 obcych. Po roku, w wydanym ilustrowanym katalogu, wymienia się już 75 pozycji 44 artystów, w tym 29 obcych i 15 polskich. W tym czasie kolekcja ta była drugą w Europie po hanowerskiej, pod względem znaczenia i wielkości[2]. Grupa a.r. utrzymywała kontakty z paryską grupą Abstraction-Création.
Spółdzielnia Artystów Plastyków ŁAD powstała 27 października1926 [1] w Warszawie z inicjatywy profesorów (m.in. J. Czajkowskiego, W. Jastrzębowskiego, K. Stryjeńskiego) i studentów Szkoły Sztuk Pięknych.
Okres międzywojenny
Nazwa spółdzielni stanowiła zarazem jej program artystyczny: Ład, bo to tylko trzy litery, bo to znaczy, że ma być ładnie i ma być w tym ład - porządek. Celem spółdzielni było projektowanie i wytwarzanie mebli, tkanin, ceramiki i innych przedmiotów wyposażenia wnętrz mieszkalnych, z wyraźnym dążeniem do doskonałości formy, surowca i wykonania – jak zakładano w statucie.
Z Ładem współpracowali najwybitniejsi przedstawiciele, rozwiązanych w 1926 Warsztatów Krakowskich (będących obok Polskiej Sztuki Stosowanej prekursorem spółdzielni). Twórcy spółdzielni czerpali inspirację m.in. ze sztuki ludowej okolic Podhala i innych regionów Polski. Ład posiadał własne pracownie, gdzie pod okiem projektantów, pracowali najlepsi rzemieślnicy. Spółdzielnia zlecała wykonanie mebli zakładom rzemieślniczym, gdy większe zamówienia przekraczały jej możliwości techniczne. Z Ładem współpracowały takie firmy, jak Garde Meuble, czyli Szczerbiński i Spółka oraz Bandych i Jaworski, Bracia Jaskólscy, Drążkiewicz, Herodek, Kamler, Maletko i Pieńkoś, Sterniński; w Poznaniu - Sroczyński, a w Krakowie - Bober i Syn.
W 1931 roku, w Hotelu Europejskim w Warszawie, otwarto sklep firmowy. Wyroby nie należały jednak do tanich, toteż większość nabywców należała do warstw zamożniejszych. Nowością była możliwość zakupu mebli na raty przez mniej zasobnych klientów. Ład realizował zlecenia urządzenia całego mieszkania, można było kupić komplet mebli albo pojedyncze sprzęty, a także tkaniny obiciowe i zasłonowe, makaty, kilimy, ceramikę. Podczas codziennych dyżurów projektanci udzielali porad klientom. W okresie międzywojennym spółdzielnia, w uznaniu polskości jej stylu, dostawała zlecenia na wyposażanie wnętrz ważnych instytucji państwowych: ambasad, konsulatów ministerstw. Wojna zahamowała rozwój spółdzielni.
Czasy powojenne
Spółdzielnia była związana z Warszawą i w czasie wojny większa część dokumentacji i dorobku uległa zniszczeniu. Przedwojenne meble Ładu nie były sygnowane, więc ich identyfikacja wyłącznie na podstawie stylu bywa zawodna: projektanci dostosowywali się do mody i życzeń klienta, także w innych firmach powstawały podobne wzory.
W 1945 r. reaktywowano Ład jako Spółdzielnię Pracy Architektury Wnętrz. Tuż po wojnie, w latach 40. i na początku 50., w Ładzie powstawały jeszcze meble unikatowe, projektowane na indywidualne zamówienia dla klientów prywatnych lub instytucji państwowych. W 1950 podporządkowano spółdzielnię nowo utworzonej, nadrzędnej instytucji – Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego znanej pod nazwą – Cepelia. Styl Ładu ewoluował, zmieniał się w zależności od mody, potrzeb odbiorców i upodobań artystów, projektowano meble przeznaczone do produkcji masowej. Do lat 70 XX wieku przewinęły się przez spółdzielnię trzy pokolenia twórców: założyciele Ładu Wojciech Jastrzębowski, Marian Sigmund, Jan Kurzątkowski, Tadeusz Banach oraz Czesław Knothe druga generacja, najbardziej znaczącej (zaczynali karierę przed samą wojną albo tuż po niej, ale zasadnicza część ich twórczości przypadła na okres powojenny) – Olgierd Szlekys, Władysław Wincze, Władysław Księżyc oraz artyści debiutujący od połowy lat 50. i w latach 60. - Irena Żmudzińska, Teresa Kruszewska, Ewa Milewska, Hanna Lachert, Izabela Sternińska i Andrzej Nehring, a także: Maria Bielska i Halina Karpińska, Przemysław Kocowski, Roman Schneider, Krystyna Dydyńska i Janina Grzędzielska.
Projektanci Ładu pomimo podobnych poglądów na sztukę użytkową, posiadali odmienne temperamenty i indywidualności artystyczne. Prace poszczególnych artystów różniły się, dlatego tworzono w Ładzie meble surowe, masywne i proste, ale także eleganckie, o płynnych konturach, czasem zdobione rzeźbieniami; skromne i reprezentacyjne, awangardowe i sięgające do tradycji. Ład ostatecznie rozwiązano w 1996. Spółdzielnia wywarła wielki w wpływ na polską sztukę użytkową.