Idee i wartości Islamu Rozdział VI Sunnizm i szyizm, Szyizm dwunastu imamów i izmailizm

Sunnizm i szyizm – integralna cześć muzułmańskiej ortodoksji, nie rozbijają jedności,

Persowie – szyici, Turcy i Arabowie – sunnici

Szyici:

- uznali, że funkcja proroka ma pozostać w rodzinie (szi’a – zwolennik) , popierali Alego ;
- następca proroka (wasi) otrzymał ezoteryczną wiedzę i jest interpretatorem nauk religijnych, funkcja duchowa,
- prawo następstwa po proroku tworzą tylko członkowie jego rodziny, są to pośrednicy przez których przepływa objawienie (łaska i nauka) – Baraka.
- szyici uznający 12 imamów: oficjalna religia Persji, Irak, Indie, Pakistan, Afganistan, Liban, cz. krajów Afryki;
uznający 7 imamów – izmailizm: Indie, Pakistan, Afryka Wsch., Iran, Syria, Egipt;
uznający 5 imamów – zajdyzm: Jemen Pn., alawici w Syrii, Druzdowie w Syrii i Libanie (heterodoksyjne sekty)
- szyizm ok. 1/5 wiernych muzułmanów.
- idealnego władcę politycznego widzieli w osobie imama.

Sunnici:

- ludzie tradycji i zgodniej opinii (as-sunna wa-al.-dżama’a), popierali Abu Bakra;
- następca proroka jest chalifą ( kalifem), wyłącznie jako władca założonej gminy, strażnik szafiatu,
- uważają 4 pierwszych kalifów(Abu Bakr, Umar, Usman, Ali) jako prawdziwych następców proroka – kalifowie sprawiedliwi,
- później kalif przekształca się w nazwę królestwa Arabów, kalif natomiast przejmuje nazwę imamatu (osoba zarządzająca sza fiatem, sędzia) – nie pasuje to do sunnizmu, dlatego nadal pozostaje kalifat – prawna instytucja społeczności muzułmańskiej, 1 nad cala społecznością. Kalif symbolizował jedność społeczną, panowanie boskiego prawa, sułtan – władza wojskowa i polityczna,
- idealnego władcę politycznego widzieli w osobie kalifa.

Szkoły sunnickie powstały 3/9 wiek. Nauka hadisu II wiek , równocześnie ze spisaniem pierwszego zbioru wypowiedzi proroka. III wieku powstały już autoryzowane zbiory hadisów.

Teologia: rozważania na temat wolnej woli i determinizmu. III wieku Abu al.-Hasan al-Aszari (mutazylita) zbudował szkołę teologiczną aszarytów. Również szkoła maturidyjska - gdzieś pośrodku tych 2.

Teologia mistyczna oparta na naukach sufickich mistrzów.

Śmierć Proroka – wybór Abu Bakra, szyici- zwolennicy Alego odsunęli się od życia publicznego nauczając i przygotowując zwolenników, spełnienie dokonało się gdy Ali został wybrany na następnego kalifa. Za dynastii Umajjadów: prześladowanie szyitów, powstania szyickie zdławione. Rozkwit szyizmu dopiero w wieku IV: bujidzi(szyici) panowali nad cala Persją, fatymidzi (ismailici) podbijają Egipt,. V-IX wiek rozszerzał się w Persji, wycofywał z Egiptu i Afryki Pn.

Kryterium rozwoju intelektualnego SZYIZMU:
1. Okres Proroka i imamów – życie proroka aż do wielkiego zniknięcia dwunastego imama mahdiego w roku 329-940.: nauczanie boskiego prawa i nauk ezoterycznych.
2. Od czasów zniknięcia mahdiego po najazd mongolski: Chawadż Nasir ad-Din At-Tusi – teolog szyicki, powstanie zbiorów hadisów, doktryny religijnej. Zebranie wypowiedzi Alego w Nahdź al.-balagha.
3. Od najazdu mongolskiego do powstania dynastii Safawidów – niewiele wiadomo, rozwój szkół i filozofii.
4. Od czasów safawidzkich po dzień dzisiejszy: renesans Safawidów – odrodzenie prawa szyickiego i teologii, powstanie encyklopedii religijnej (morze świateł). Rozszerzenie się nauki na Iran i Irak, Liban oraz Indie.

Historia ISMAILIZMU: brak inf. o wczesnej historii, informacje tylko w Źródle wiadomości (patrzenie od strony izmailitów). Początki takie same jak w szyiźmie: po śmierci 6 imama Dżafara as-Sadika szyici poparli Musę al-Kazina natomiast ismailici Ismaila (umarł jeszcze za życia Dżafara) i jego syna Muhammada. Cztery różne grupy we wczesnym ismailiźmie: dawa(działalność religijna i misyjna) – Ismail i Muhammad; dawa w Jemenie i Af. Pn. (kalifat fatymidzki), ruch w Syrii i Mezopotamii, ruch kadmatów w al-Bahrajnie.
Pięć okresów:
1. Okres wczesnych imamów od Ismaila, Muhammada i Abu al-Chattaba,
2. Okres od Muhammada do Ubajd Allaha al-Mahdiego – założyciel kalifatu fatymidzkiego – imamowie ukryci przed rzeszami (mastur),
3. Od powstania kalifatu fatymidzkiego do panowania 8 kalifa Al-Mustansira bi-Allah, ismailizm posiadał swój odrębny kalifat, rozkwit dzieł z doktryny.
4. Okres od 8 kalifa do najazdu mongolskiego: podział na 2 odłamy: nizaryci – poszli za Nizarem Ibn al-Mustansirem – Persja, przywódca Aga Khan w XIX w. do Indii, obecy Aga Khan jest przywódcą i imamem gałęzi izmailizmu; mustalici- na jego bratem Al-Mustalem bi-Allah – uznali imama ukrytego, siedziba w Jemenie w XVI w. w Indiach.
5. Upadek izmailizmu w Persji po najeździe mongolskim.

Doktryna i wierzenia szyitów: rzeczywistość obejmuje świat przyrody, objawienie, które wywodzą się z boskiego źródła wszechrzeczy. Zwrócenie uwagi na egzoteryczną (zahir)i ezoteryczną (batin) stronę religii. Oba potrzebują siebie by współistnieć. -> prorok przynosi religijne prawo z nieba by sterowało życiem ludzkim, pozostawiając ich z tą wiedzą odchodzi, potrzebni są w tym miejscu interpretatorzy. Wilaja – objawienie, święty, wali Allah – przyjaciel Boga. Wilaja dotyczy również funkcji interpretowania ezoterycznej strony objawienia. Dopóki żyje człowiek cykl wilai będzie trwał. Możliwość interpretacji hermeneutycznej – tawilu ( przechodzenie z ezoteryk do ezoteryk). Interpretorami są imamowie. Imam oznacza tego, kto stoi na przedzie, czyli przewodnika modlitwy, tytuł honorowy, u sunnitów synonim kalifatu. Szyizm: prorok jest tym który nosi Światło Mahometowe. Światło utożsamiane z logosem. Imam podtrzymuje prawo religijne i gwarantuje jego kontynuację, istnieje zawsze (nawet gdy jest on ukryty), interpretuje objawienie, panuje nad społecznością muzułmanów, interpretuje nauki religijne, wyjaśnia ich znacznie, kieruje wewnętrznym życiem duchowym ludzi. Jest nieomylny ( dzięki świetle, które posiada) , jest czysty jak prorok (masum), pośrednicy między człowiekiem a bogiem, groby – pielgrzymki.

12 imamów szyickich:
1) Ali Ibn Talib – zięć proroka, został wybrany przez samego proroka,
2) Al-Hasan – starszy syn Alego,
3) Al-Husajn – młodszy syn Alego, podjął walkę z Jazidem (kalif umajjadzki) – został zabity wraz z rodziną w pobliżu Karbali, 10.X.680 – najważniejsze wydarzenie w religijnym kalendarzu szyitów,
4) Ali Zajn al-Abidin – syn Al-Husajna który ocalał, modlitwy Safiha sadżdżadijja (Psalm Rodu Mahometa)
5) Muhammad al-Bakir – syn 4, rozwój doktryny szyickiej,
6) Dżafar as-Sadik – syn 5, upowszechniał nauki szyickie, oddzielenie ismailismu od szyizmu, kalif Al-Mansur zapowiedział że zabije każdego, kto zostanie mianowany na następcę proroka.
7) Musa al-Kazim – syn 6, opozycja kalifacka, żył w ukryciu, uwięziony w okolicach Bagdadu, siedziba nie w Medynie, ale przy kalifie,
8) Ali al-Rida – syn 7, kalif odwrócił się od niego wraz z narastająca popularnością imama, wiele sufickich zakonów, „imam inicjacji”,
9) Muhammad at-Taki – syn 8,
10) Ali an-Naki – syn 9, mieszkał w Medynie, zaproszony do Smarry prze antyszyickiego kalifa Al-Mutawakki,
11) Hasan al-Askari – syn 10, ukrywał się w obawie przed kalifem, pojął za żonę córkę cesarza bizantyjskiego, która sprzedała się jako niewolnica,
12) Muhammad al-Mahdi – syn 11, przydomek Sahib az-Zaman, żył w ukryciu prowadząc grypy szyickie, najpierw małe zniknięcie (al-ghajba al-sughra), później wielkie zniknięcie (al-ghajba al-kubra) – żyje ale jest niewidoczny, pojawi się na ziemi przed końcem świat.

Safawidzi: zakon suficki, przeorganizowany podbił całą Persję.

Ismailism: zainteresowanie życiem politycznym (szyizm nie bardzo), podkreśla istnienie praw egzoterycznych i ezoterycznych; nabi- reprezentuje prawo, wali – ezoteryczne znaczenie prawa, większy nacisk kładą na to, co ezoteryczne – batin. Liczne teksty perskie. W filozofii/ teozofii znajduje się to co prowadzi do duchowego odrodzenia, dzięki czemu człowiek ulega przekształceniu i dochodzi do zbawienia. Filozofia nie jest miłością mądrości co bardziej nienawiścią – misosofia. Obejmuje rozbudowaną metafizykę, kosmologie i antropologie duchową. Boskość traktowana jako abstrakcyjna jedność. Źródłem wszystkich rzeczy jest rzeczywistość, która wykracza poza byt (mubdi). Pierwszym bytem był intelekt utożsamiany z boskim słowem. Z niego powstały kolejne intelekty – 3 utożsamiany z Adamem. Świat utworzony z siedmiu duchów świata. Czas, w którym mieszka człowiek jest opóźniona wiecznością. Oddzielenie od Boga wynika z zapomnienia człowieka. Cykliczna koncepcja historii: 7 cykli proroctw. Siódmym jest mahdi – imam zmartwychwstania, przygotowuje nadejście nowego cyklu.