10

Przełom ustrojowy, który dokonał się w Polsce w 1989 roku spowodo-

wał konieczność zmiany funkcjonowania wszystkich podmiotów gospodar-

czych i instytucji państwowych. Bezpośrednią konsekwencją takiego stanu

rzeczy było uruchomienie procedur przeobrażających dotychczasowe rela-

cje ekonomiczne i wprowadzenie zupełnie odmiennych zasad funkcjonowa-

nia gospodarki oraz aparatu państwowego. Za przeobrażeniami gospodar-

czymi podążały zmiany w prawie karnym i procedurze karnej, które miały

uregulować nowe, dotychczas nie znane obszary, ująć w normy sytuacje nie

spotykane wcześniej.

Zachował się natomiast sposób funkcjonowania organów prokuratury.

Równolegle w nowych warunkach wyrosła siła, wpływająca na całokształt

postrzegania organów wymiaru sprawiedliwości przez społeczeństwo. Tą

siłą są media.

Dla potrzeb niniejszej publikacji dokonano autorskiego wyboru niektó-

rych zagadnień związanych z wzajemnym oddziaływaniem na siebie proku-

ratury i przedstawicieli prasy, radia i telewizji. Nie sposób bowiem

wyczerpać tematu w pracy pisanej z myślą o wskazaniu pewnych metod czy

sposobów postępowania we wzajemnej współpracy, tak by zbudować, po-

prawny wizerunek prokuratora jako istotnego funkcjonariusza państwowe-

go powołanego do strzeżenia praworządności i czuwającego nad ściganiem

przestępstw. Jest to o tyle ważne, że prawidłowe i pozytywne postrzeganie

przez media pracy prokuratora pozwoli w dużej mierze na odzyskanie spo-

łecznego zaufania przez prokuraturę.

Prokurator

w mediach,

media

w prokuraturze

MIKOŁAJ PRZYBYŁ

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

11

I. Wykorzystanie środków masowego przekazu

w budowaniu pozytywnego wizerunku prokuratury

Zasady współpracy z mediami

Prokuratura jako instytucja nie ma w chwili obecnej długofalowej kon-

cepcji współpracy z mediami. Kontakty z dziennikarzami ograniczają się do

spraw incydentalnych. Niezwykle rzadko można spotkać planową współ-

pracę prokuratorów z przedstawicielami mediów. Prowadzona polityka

medialna prokuratury nie uwzględnia faktu, że dzięki mediom można do-

trzeć do odbiorcy masowego i podjąć zadanie poprawy nadwątlonego wize-

runku tej instytucji. Przeważa obawa przed publikowaniem stanowiska

prokuratury, z uwagi na brak kontroli nad ostateczną wersją informacji,

która dociera do społeczeństwa. Często bowiem jest ona modyfikowana

przez dziennikarzy w sposób niekorzystny dla organów ścigania.

Tak jak w przypadkach firm komercyjnych, współpraca prokuratury

z mediami musi uwzględniać dwa kierunki działania :

1. zapewnienie właściwej informacji,

2. ciągłe kształtowanie właściwych stosunków z mediami.

Prokuratura jako instytucja o zasięgu ogólnokrajowym i często będąca

podmiotem stosunków międzynarodowych, może sobie pozwolić na wykorzy-

stywanie do własnych celów nie tylko prasy lokalnej, ale również ogólnokrajo-

wej, nie wspominając już o prasie branżowej czy specjalistycznej. Brak koncep-

cji współpracy z niezależnymi mediami spowodował sytuację, w której nie są

przestrzegane podstawowe reguły przygotowywania informacji dla mediów.

Nie ma w prokuraturze osób, które zajmowałyby się profesjonalnie procesem

opracowywania informacji dla prasy. Instytucja Rzeczników Prasowych Proku-

ratur Okręgowych, Prokuratur Apelacyjnych i Prokuratury Krajowej, scedowa-

nie obowiązku udzielania informacji mediom na szefów prokuratur pozostawio-

nych bez zaplecza, są środkami niewystarczającymi dla prowadzenia skutecznej

polityki medialnej przez prokuraturę. W praktyce bowiem często zdarza się, że

rzecznicy prasowi prokuratur obciążeni są obowiązkami wynikającymi z prowa-

dzenia postępowań przygotowawczych i po prostu nie wystarcza im czasu na

odpowiednie opracowanie informacji dla mediów. Dlatego funkcja rzecznika

prasowego, którą pełni prokurator śledczy, często traktowana jest jako balast

i rzecz absolutnie drugoplanowa. Skutki takiej sytuacji obserwujemy na co

dzień w przekazach medialnych. Trudno też mówić o profesjonalnym przygoto-

waniu szefów prokuratur rejonowych do współpracy z mediami, a o sytuacjach

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

12

gdy media zaskoczą prokuratora przed salą sądową i musi on udzielić natych-

miastowej odpowiedzi, lepiej nie wspominać.

Fundamentalną zasadą współpracy z prasą jest uzyskanie, opracowa-

nie i przekazanie informacji istotnej i kontrolowanie jej publikacji. Obecnie

współpraca z mediami ogranicza się do odpierania „ataków medialnych”

na prokuraturę i zwykle przypomina chaotyczną akcję gaśniczą. Brak jest

planu wypowiedzi, ustalenia priorytetów przekazu, konsekwencji w działa-

niu. Prokurator nie musi dbać o to, czy materia w której się wypowiada jest

atrakcyjna dla mediów, jednakże jest zobowiązany do takiego przekazu in-

formacji – na tyle ile to możliwe – by został właściwie zrozumiany.

Wskazówkami przydatnymi dla rzeczników prasowych oraz prokuratorów

zajmujących się przygotowywaniem informacji dla prasy mogą okazać się propo-

zycje zasad współpracy z prasą, przedstawione w podręcznikach dotyczących

public relations

1

. Zasady te można przetransponować na sposób działania, który

powinien przyjąć prokurator podejmujący współpracę z mediami.

1. Zasada szansy: dziennikarz powinien być traktowany przez prokura-

tora nie jako zagrożenie, lecz jako szansa na przedstawienie własnych

poglądów i argumentów. Odgórne założenie, że dziennikarz chce

„zniszczyć” rozmówcę jest nieprawidłowe. Dziennikarz zamierza zebrać

materiał, a prokurator – o ile jest to bez szkody dla postępowania

przygotowawczego – powinien zadbać, by urzeczywistniać założenia

przewidziane w rozdziale 7 Regulaminu wewnętrznego urzędowania

powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury

2

czyli upo-

wszechnić informacje służące umacnianiu praworządności.

2. Zasada właściwych kontaktów: prokurator powinien budować oso-

biste kontakty zawodowe z dziennikarzami merytorycznie przygotowa-

nymi do sprawy – pracującymi dla środków masowego przekazu

wiarygodnie kształtujących opinię publiczną. Nie jest wskazane osobiste

zaangażowanie prokuratora w kontakty z prasą „brukową” i prowadze-

nie działań zmierzających do nawiązania stałej współpracy z dziennika-

rzami tego typu mediów.

3. Zasada aktywnego działania: opracowanie programu kontaktów

z prasą i realizacja tego programu poprzez opracowywanie notatek

prasowych, briefingów, organizacji konferencji prasowych.

4. Zasada umiaru: podstawowa zasada dla prokuratora, który udziela-

jąc informacji mediom jest zobowiązany przede wszystkim do zadbania

1

W. Budzyński, Media relations [w:] Public relations, s. 86–87.

2

Tekst jednolity Dz. U. z 1993 r. Nr 38, poz.163 z późn. zm.

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

13

o dobro prowadzonego postępowania przygotowawczego oraz do prze-

strzegania przepisów prawa regulujących kwestie związane z upublicz-

nieniem okoliczności będących przedmiotem prowadzonego śledztwa

czy dochodzenia. Unikać należy sytuacji, w których media wymuszają

na prokuratorze ujawnienie informacji lub ustosunkowanie się do kwe-

stii objętych tajemnicą. To prokurator decyduje co można ujawnić, a jeśli

dziennikarz narusza prawo żądając informacji należy go w tej kwestii

pouczyć.

5. Zasada rzetelności i wiarygodności: podejmując współpracę

z mediami należy dbać o to, by informacje przekazywane mediom były

sprawdzone i wiarygodne. Należy unikać sytuacji w których zapewnia

się media o tym, że zostanie opublikowane oficjalne stanowisko proku-

ratora, a potem nie udziela się żadnych informacji.

6. Zasada wspólnoty celów: publikując stanowisko prokuratora w da-

nej sprawie należy zwracać uwagę dziennikarzy na wspólny cel jaki stoi

przed prokuraturą i mediami – dobro społeczne. Warto to uświada-

miać przedstawicielom mediów, którzy często traktują prokuratora

jako wroga, działającego na szkodę społeczeństwa.

7. Zasada szacunku: prokurator, który udziela informacji mediom nie

może pozwolić na to by dziennikarz go terroryzował. To, że mediom

potrzebna jest informacja nie oznacza, że dziennikarz może bezkarnie

obrażać rozmówcę. Prokurator nie musi rozmawiać z dziennikarzem,

który zachowuje się w sposób natarczywy, bądź obraźliwy. Unikać nale-

ży takich wywiadów, które mają potwierdzić tezę z góry przyjętą przez

dziennikarza, a niekorzystną dla prokuratora.

8. Zasada najważniejszej informacji: szczególnie istotna dla prokura-

tora, który został zaskoczony przez media podczas wykonywania swoich

czynności. Często zdarza się taka sytuacja przed sala sądową – prośba

o komentarz wydarzeń. Zawsze należy zaczynać od najważniejszej infor-

macji bowiem na więcej może już zabraknąć czasu.

9. Zasada prostego języka: używanie podczas wywiadów terminologii

prawniczej, opisanie zdarzenia językiem zarzutów jest niezrozumiałe –

nie tylko dla odbiorcy, ale często również dla dziennikarza. Gdy zacho-

dzi taka sytuacja, jest prawie pewne, że dziennikarz przeredaguje tekst

i opublikuje wersję często odbiegającą od prawdy.

10.Zasada spokoju: by dobrze zaprezentować swoje stanowisko proku-

rator musi być przygotowany do kontaktu z dziennikarzem, musi wie-

dzieć co chce powiedzieć. Należy zaniechać improwizacji, bo skończyć

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

14

się to może naruszeniem interesu prowadzonego postępowania przy-

gotowawczego. Zwięzłość wypowiedzi, przygotowanie odpowiedzi na

trudne pytania i zachowanie spokoju w sytuacji krytyki ze strony dzien-

nikarza na pewno dodatnio wpłyną na ocenę przekazu. Podobnie, ko-

nieczne jest zachowanie spokoju w sytuacji niekompetencji dziennika-

rza. Na wyciągnięcie konsekwencji zawsze jest czas po zbilansowaniu

potencjalnych zysków i strat wynikających z podjęcia działań wymierzo-

nych przeciwko dziennikarzowi.

II. Budowa spójnego systemu informacji bieżącej

3

(współdziałanie z prasą)

Jak już wskazano, prokuratura nie dysponuje długofalową koncepcją

współdziałania z mediami. By zacząć „pracę u podstaw” należy usystematy-

zować obieg informacji pomiędzy organami ścigania, a mediami. Tego ro-

dzaju systemy informacji zostały już stworzone i opracowane dla firm

komercyjnych, wystarczy przenieść niektóre rozwiązania – odpowiadające

specyfice pracy prokuratury – i zacząć je wdrażać.

Podstawą każdego systemu informacji bieżącej jest opracowywanie da-

nych, które chcemy przekazać w odpowiedniej formie, z uwzględnieniem

rodzaju mediów do których kierowana jest informacja. W przypadku dzia-

łań prokuratury, najskuteczniej można wykorzystać notatki prasowe, opra-

cowania i artykuły

Notatki prasowe, komunikaty prasowe są elementem systemu infor-

macji bieżącej, który może zapewnić ciągłość współpracy prokuratury

z prasą. Do tej pory niezwykle rzadko prokuratura korzystała z tej formy

kształtowania swojego wizerunku. Działając incydentalnie, bez rozwinięcia

tematu określającego stanowisko zajęte w sprawie, głos siły fachowej – jaką

niewątpliwie jest prokurator, był praktycznie niedostrzegalny. Ograniczenie

wypowiedzi do suchej informacji potwierdzającej lub zaprzeczającej poda-

nym przez media okolicznościom jest niesłuszne. Jeśli prokurator stwierdza,

że z uwagi na dobro postępowania przygotowawczego nie udzieli informa-

cji, to powinien również wytłumaczyć dlaczego i na jakiej podstawie tak

postępuje. Wskazać, że w tym danym przypadku dalsze zainteresowanie

mediów, prowadzenie tzw. „śledztwa dziennikarskiego” może jedynie za-

3

Por. W. Budzyński System bieżącej informacji dla prasy [w:] Public Relations,

s. 88–89.

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

15

szkodzić realizowanym działaniom. Skoro nie udzielamy informacji me-

diom, to nie można pozwolić, by skomentowano to w ten sposób, iż znów

prokuratura nabrała wody w usta, tłumacząc się tajemnicą śledztwa. Od-

biór społeczny takiego komentarza jest jednoznaczny – znów prokuratura

coś ukrywa przed społeczeństwem. Zatem, po takim skomentowaniu sta-

nowiska prokuratury, powinnością rzecznika prasowego jest podjęcie dzia-

łań i wyjaśnienie dziennikarzom, a tym samym i społeczeństwu, przyczyny

obowiązku zachowania tajemnicy. Wystarczy przykładowo w komunikacie

prasowym podać, że ze względu na prowadzone czynności nie można ujaw-

nić wszystkich okoliczności sprawy, bowiem może to spowodować utrudnie-

nie w wykryciu sprawców przestępstwa i pociągnięciu ich do odpowiedzial-

ności karnej. Jest to fakt oczywisty dla każdego prawnika, lecz nie jest on

znany wielu dziennikarzom i nie wie o tym odbiorca społeczny. Zawarcie

takiego zdania zmienia całkowicie obraz działania prokuratora. Nie jest on

już osobą która ukrywa coś przed społeczeństwem, bo chce działać na jego

szkodę. Nie może podać informacji, ponieważ chce osiągnąć cel w postaci

wykrycia i ukarania przestępców.

W zależności od rodzaju informacji prasa oczekuje różnego typu notatek

prasowych. Można wyróżnić informacje bieżące, opracowania prasowe,

oświadczenia prasowe, informacje specjalistyczne, komunikaty informacyjne.

Prokuratorski komunikat prasowy

Informację udzielaną przez prokuratora mediom, można przedstawić

w formie schematu komunikatu prasowego. Komunikat ten powinien za-

wierać następujące elementy:

Oznaczenie Prokuratury

miejsce i data

napis:

KOMUNIKAT PRASOWY

ewentualne zastrzeżenie:

nie publikować przed (data)

lub określenie wyłączności

np. do wyłącznej wiadomości gazety

nagłówek:

Tekst

lead streszczający:

co?, gdzie?, kiedy?, dlaczego?, jak?

Tekst zasadniczy zawierający:

najważniejsze informacje na początku,
krótkie akapity,
podwójny odstęp,
zakończenie – konkluzja,
informacja o załącznikach,
imię i nazwisko, telefon osoby udzielającej informacji

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

16

Opracowanie prasowe

Opracowanie prasowe jest obszerniejsze od przedstawionego powyżej

komunikatu prasowego. Pozwala na wyjaśnienie przyczyn podjęcia takich,

a nie innych decyzji. W przypadku zdecydowania się przez prokuratora

na tę formę udzielania informacji, musi on mieć świadomość, że nie jest

ono przeznaczone bezpośrednio do druku, bowiem stanowi jedynie źródło

informacji, które mogą wykorzystać pracownicy redakcji jako bazę danych

do pogłębienia swojej wiedzy na określony temat. Jeżeli opracowanie

prasowe jest bardzo obszerne, można do niego załączyć streszczenie tek-

stu, by ułatwić dotarcie do istotnych informacji przedstawionych w opraco-

waniu.

Oświadczenie prasowe

Oświadczenie prasowe – jest jednym z dominujących sposobów komu-

nikowania się z mediami, praktykowanym przez rzeczników prasowych

prokuratury. Oświadczenie prasowe jest rodzajem komunikatu prasowego,

który zawiera jedynie tekst oficjalny, bez żadnych dodatkowych komenta-

rzy. Zwykle stanowi odpowiedź na zarzuty ze strony środków masowego

przekazu lub jest formą udzielenia informacji w sprawach pozostających

w zainteresowaniu opinii publicznej. Głównym celem wydawania oświad-

czeń prasowych powinno być rozproszenie wątpliwości i zdobycie zaufania,

które mogło zostać utracone w wyniku zdarzenia lub zaistniałej sytuacji kry-

zysowej.

Informacja specjalistyczna

Prokurator może współpracować z prasą w formie udzielania informa-

cji, lub udzielania wywiadów przeznaczonych dla specjalnych tytułów lub

działów prasowych zajmujących się problematyką prawną. Ta forma komu-

nikacji, choć mogąca dać prestiż, jest w niewielkim stopniu wykorzystywana

przez prokuratorów.

Komunikat informacyjny

Tego rodzaju współdziałanie polega na utrzymywaniu stałych kontak-

tów pomiędzy prasą a firmą komercyjną. Trudno znaleźć racjonalne uza-

sadnienie dla konieczności przeprowadzania tego typu czynności przez

prokuraturę. Skoro media na bieżąco monitorują zdarzenia, które stanowią

przedmiot działań prokuratury nie ma potrzeby dodatkowego „zarzucania”

mediów informacjami.

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

17

Dziennikarze często szukają potwierdzenia uzyskanych informacji u in-

nych źródeł. Stąd też niezwykle ważne dla prokuratora jest zadbanie o to, by

nie nastąpił tzw. „wyciek informacji”. Sytuacja związana z uzyskaniem przez

media informacji objętej klauzulą tajności, lub mogącej zaszkodzić prowadzo-

nemu postępowaniu powinna być niezwłocznie wyjaśniona, na drodze odręb-

nego postępowania karnego, ze wskazaniem (o ile będzie to możliwe)

chociażby potencjalnego źródła przecieku. W sytuacji związanej z zaistniałym

kryzysem tego rodzaju, przedstawiciele mediów powinni zostać skierowani do

jednej osoby, która udzieli im informacji w takim zakresie, jaki będzie możli-

wy. By w praktyce zastosować powyższą wskazówkę – należy w przygotowa-

nym komunikacie lub oświadczeniu podać imię, nazwisko, funkcję

wyznaczonej do udzielania informacji osoby oraz określić formę kontaktu.

Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na zachowanie się dziennikarzy,

którzy niesprawdzone informacje często przedstawiają jako pewnik, podając

fałszywą wersję, że o całej sprawie już i tak wiedzą, a potrzebują jedynie

potwierdzenia. Karygodnym błędem prokuratora – w tego typu rozmownie

z przedstawicielem mediów byłoby potwierdzenie informacji lub „przytaknię-

cie” dziennikarzowi. W publikacjach pojawiających się na temat przedmioto-

wego zdarzenia, o które pytano prokuratora, na pewno zostanie opisana

wersja dziennikarska z podaniem, że informacja ta pochodzi od prokuratora,

lub że prokurator ją potwierdził.

W celu poprawnego sporządzania komunikatów prasowych i zorgani-

zowania efektywnego systemu informacji bieżącej, prokurator powinien

zapoznać się z głównymi przyczynami trudności nawiązania i utrzymywania

poprawnych relacji z mediami. Do podstawowych problemów należy brak

umiejętności prokuratorów w napisaniu dobrego, przejrzystego i czytelnego

dla odbiorców komunikatu, nie zawierającego zbyt wielu sformułowań języ-

ka prawniczego, który jest ciężko przyswajalny dla potencjalnego czytelni-

ka. Mankamentem informacji prokuratorskich jest fakt, że nie zawierają

one żadnej informacji o potencjalnych korzyściach dla społeczeństwa, zwią-

zanych z pracą prokuratora. Taki element w wypowiedziach każdego pro-

kuratora powinien zagościć na stałe. Mając okazję wypowiedzi publicznej,

prokurator oprócz udzielenia informacji związanej z konkretną sprawą po-

winien umiejętnie wpleść zdanie typu: „na przykładzie tej sprawy widać

wyraźnie jak ważne jest zaangażowanie prokuratury w ściganie tego typu

przestępstw”, lub też „Jedynie doskonała współpraca pomiędzy prokura-

turą, a policją pozwoliła na osiągnięcie tego sukcesu jakim jest....”, bądź

„tylko olbrzymi nakład pracy prokuratora prowadzącego tę sprawę pozwo-

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

18

lił na ...” Jest to prosty zabieg, który może przynieść nadspodziewanie do-

bre rezultaty. Jeżeli bowiem nie zaczniemy sami o sobie dobrze mówić,

pozwalając na negatywne oceny innych, często niekompetentnych, osób:

polityków, adwokatów, stron procesowych, to postrzeganie i odbiór proku-

ratury jako instytucji pozostanie negatywny.

Specyfika organizacji prokuratorskiej konferencji prasowej

W sytuacjach kryzysowych, tam gdzie nie wystarcza opublikowanie sta-

nowiska prokuratury w prasie, z uwagi na olbrzymią wagę problemów, lub

zainteresowanie czynników społecznych daną sprawą, powinna zostać zor-

ganizowana prokuratorska konferencja prasowa. Bardzo istotnym elemen-

tem jest to, że taka forma udzielania rozszerzonej informacji musi być

adekwatna do powstałej sytuacji i w żadnym razie nie może być spóźniona w

stosunku do okoliczności, które spowodowały konieczność podjęcia tego

rodzaju działania przez prokuraturę.

Prokuratorska konferencja reporterska

Jest to forma krótkiej konferencji prasowej zwołanej w celu przedsta-

wienia lub skomentowania aktualnych faktów. Jej tematem może być przy-

kładowo poinformowanie mediów o stanowisku prokuratury w danej

sprawie i krótkie przedstawianie argumentów przemawiających za przyjętą

przez prokuraturę koncepcją

Briefing

Jest to forma spotkania z dziennikarzami, mająca na celu wyjaśnienie

kontekstu zdarzeń i omówienie spodziewanych konsekwencji. Często przed-

stawia się również dodatkowe fakty, które mogą zapewnić pożądaną inter-

pretację danego wydarzenia. Należy podkreślić, że przy wykorzystaniu tej

formy udzielania informacji, prokurator ma możliwość szerszego zaprezento-

wania argumentów uzasadniających przyjęte stanowisko. Rezultatem takiego

spotkania często jest dyskusja pomiędzy dziennikarzami, a prowadzącym

konferencję prokuratorem , stąd też warto zadbać, by do udziału w spotkaniu

zostali zaproszeni przedstawiciele mediów – fachowcy – obsługujący działy

prawne redakcji.

Konferencja prasowa, w przypadku właściwego wykorzystania tej for-

my udzielenia informacji przez Prokuraturę, może mieć bardzo pozytywne

następstwa w postaci poinformowania wszystkich zainteresowanych w jed-

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

19

nakowym czasie, przekazanie ustalonych w formie i treści danych, dać moż-

liwość szerszego zaprezentowania stanowiska i dokładne wyjaśnienie po-

szczególnych aspektów omawianego zdarzenia.

Specyfika współdziałania prokuratora z dziennikarzami

radiowymi i telewizyjnymi

Niewielu prokuratorów dysponuje rzetelną wiedzą w zakresie współ-

działania ze specyficznymi mediami jakimi są radio i telewizja. Profesjonal-

ne reprezentowanie prokuratury w środkach masowego przekazu wymaga

przeszkolenia w zakresie prezentacji informacji w tego rodzaju mediach.

Większość rzeczników prasowych oraz innych osób uprawnionych do udzie-

lania informacji w strukturach prokuratury działa intuicyjnie. Powoduje to

sytuację w której mądry, przygotowany merytorycznie prokurator, nie po-

trafi w ograniczonym czasie przekazać najważniejszej informacji czytelnie

dla odbiorcy społecznego. Słowa prokuratora z uwagi na użycie metajęzyka

tłumaczone są potem przez dziennikarzy, często pokrętnie i w ten sposób

dociera do społeczeństwa przekaz nie mający nic wspólnego z pierwotną

wypowiedzią. Umiejętne zaprezentowanie się w mediach, w szczególności

w telewizji, jest rzeczą niezwykle trudną.

Ograniczony czas wypowiedzi, konieczność komentowania wydarzenia

„na gorąco” wprost z korytarza sądowego, nadto skontrolowanie przyjęcia

odpowiedniej postawy, zadbania o elementy stroju i unikanie nadmiernej

gestykulacji, powodują powstanie sytuacji stresowej u prokuratora, zasko-

czonego koniecznością udzielania odpowiedzi. W rezultacie często prowadzi

to do sytuacji, w której siedzący przed telewizorem widz obserwuje przestra-

szonego urzędnika, który nie potrafi zrozumiale skonstruować zdania. Jest

to o tyle niepokojące, że radio i telewizja docierają do odbiorcy masowego

i powodują utrwalenie negatywnego stereotypu na temat prokuratury.

Swoją szansę poprawy wizerunku wykorzystała policja, która poprzez se-

lektywność przekazu – za pomocą współpracy z redakcjami określonych

programów specjalistycznych – uzyskała możliwość częstszych i dłuższych

prezentacji własnej pracy i osiągnięć związanych z właściwym wykonywa-

niem obowiązków. Pozwoliło to na odzyskanie części utraconego zaufania

społecznego. Co więcej, nawet w przypadku zaistnienia sytuacji kryzyso-

wych, związanych ze zdarzeniami z udziałem policjantów, pomimo nagło-

śnienia sprawy przez media, nie prowadzi to do debat na temat kształtu czy

potrzeby istnienia policji. A tak niestety jest w przypadku prokuratury,

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

20

którą każda władza wykonawcza usiłuje formować tak, by pracowała na

rzecz danej opcji politycznej.

Zasady udzielania wywiadu prokuratorskiego

W technikach public relations, jedną z metod współpracy z mediami,

korzystnych dla przedsiębiorstwa komercyjnego jest wywiad udzielany przed-

stawicielom prasy, radia lub telewizji. Prokurator, który zdecyduje się na

udzielanie wywiadu, powinien kierować się takimi samymi zasadami – jak

przedstawiciel firmy komercyjnej – by osiągnąć zamierzony cel tj, poprawę

wizerunku prokuratury jako instytucji oraz zbudowanie własnego wizerunku

jako osoby kompetentnej i rzeczowej, która działa na rzecz społeczeństwa,

często stykając się z zagrożeniem wynikającym z wykonywania tak trudnego

zawodu. Udzielając wywiadu prokurator powinien osiągnąć następujące

cele:

–

nagłośnić dobre informacje o sposobie działania prokuratury,

–

rozwiać niekorzystne pogłoski, wątpliwości,

–

przedstawić własną wersję niekorzystnego dla prokuratury zdarzenia,

–

przedstawić swoją osobę jako autorytet i wiarygodne źródło informacji,

–

przekazać korzystny obraz prokuratury.

III. Reakcja na krytykę oraz zarządzanie sytuacją kryzysową

jako element budowania

poprawnego wizerunku prokuratury

Reakcja na krytykę

Prokuratura jak każda instytucja, składa się z osób, które tworzą pod-

stawy jej funkcjonowania, zarządzają nią i poprzez swoją pracę, budują ob-

raz wymiaru sprawiedliwości w społeczeństwie. Zarówno sposób

zarządzania prokuraturą, jak i działania poszczególnych prokuratorów,

w konkretnych sprawach, mogą przyczynić się do krytyki błędnego postę-

powania lub też wynikającej z różnicy opinii i oceny postaw.

Zasadniczo, obecnie każdy przejaw krytyki zagraża wizerunkowi proku-

ratury, bowiem szeroko pojęte media, w odpowiedzi na oczekiwania opinii

publicznej, nadzwyczaj chętnie relacjonują zdarzenia lub informacje, które

wywołują kontrowersje lub też wzbudzają przekonanie o niewłaściwym

funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Dlatego też niezmiernie ważna jest umiejętna reakcja na krytykę ze

strony prokuratury. Jeśli bowiem prokuratura nie będzie potrafiła zanego-

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

21

wać lub zneutralizować argumentów wytoczonych przeciwko niej w me-

diach, kryzys wizerunku organów ścigania, z jakim mamy do czynienia

obecnie, pogłębi się. Będzie miało to swój bezpośredni skutek w postaci

braku zaufania do prokuratury ze strony osób zewnętrznych, jak i zniechę-

cenia prokuratorów do wykonywanej pracy, która w żaden sposób nie bę-

dzie doceniania przez społeczeństwo.

Właściwy sposób postępowania może nie tylko osłabić siłę argumentów

osób krytykujących działania prokuratury, ale wręcz może przyczynić się do

powstania i umocnienia pozytywnego wizerunku. Dlatego więc należy poło-

żyć większy nacisk na realizację zadania przewidzianego w Regulaminie

wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych pro-

kuratury. Unormowania zawarte w rozdziale 7 Regulaminu nie tylko

uprawniają, lecz wręcz nakładają obowiązek prawidłowego współdziałania

z przedstawicielami mediów. Do realizacji tego zadania powołani są przede

wszystkim rzecznicy prasowi prokuratur, ale uważam, że także i poszczegól-

ni prokuratorzy powinni mieć możliwość reakcji, jeśli krytyka dotyczy spraw

prowadzonych przez nich bezpośrednio.

Sytuacje kryzysowe nie są niczym nowym z tym, że w okresie kilku

ostatnich lat, z uwagi na zmiany w sferze szeroko pojętych mediów obsługa

tego rodzaju zdarzeń wymaga fachowego wsparcia w dziedzinie public real-

tions. Schemat działania prokuratury, odsyłającej dziennikarzy do rzecznika

prasowego, który jest mniej lub bardziej przygotowany do udzielania infor-

macji, lecz nie potrafi płynnie zareagować na ataki mediów i zdecydowanie

odpowiedzieć na stawiane prokuraturze zarzuty, jest anachronizmem.

W chwili gdy pojawiły się popularne, komercyjne tytuły prasowe, stacje

radiowe i telewizyjne, o dużym zasięgu społecznym, które traktują we wła-

ściwy dla siebie sposób – czyli sensacyjnie – każdą informację, związaną

z prowadzonym postępowaniem karnym, którą zdołają uzyskać, dotychcza-

sowy sposób współpracy prokuratury z przedstawicielami mediów przestał

się sprawdzać. Brak stanowiska prokuratury lub zajęcie stanowiska nieade-

kwatnego do występującej sytuacji, często współtworzonej przez media,

powoduje powstanie i utrwalenie przekonania o nieudolności i niekompe-

tencji instytucji.

W sytuacjach kryzysowych, które zdarzają się nagminnie, w związku

z pracą prokuratora, koniecznym jest powołanie zespołu osób, które po

odbyciu odpowiedniego przeszkolenia, zajmą się rozwiązywaniem proble-

mów związanych z zaistniałym stanem kryzysowym i będą wspierać rzeczni-

ka prasowego, w jego działaniach, pomagając w zebraniu i opracowaniu

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

22

materiału do publikacji i wypracowaniu wyważonego stanowiska lub organi-

zacji konferencji prasowych.

W publikacjach dotyczących dziedziny public relations

4

dokonano po-

działu sytuacji kryzysowych, w zależności od miejsca ich powstania, tempa

przebiegu, przypisania winy za powstałą sytuację. W stosunku do prokura-

tury najbardziej odpowiednimi kryteriami podziału sytuacji kryzysowych bę-

dzie określenie źródła ich powstania. Jako podstawowe źródło krytyki

zewnętrznej należy wskazać media. Krytyka z ich strony jest najbardziej

istotna, bowiem mają one największy wpływ na opinię publiczną i są w

stanie wykreować pogląd społeczeństwa w konkretnej sprawie – nie zawsze

zgodny ze stanem faktycznym.

Drugim niezwykle ważnym źródłem krytyki działań prokuratury są orga-

nizacje polityczne, które ożywione zbliżającą się kampanią wyborczą starają

się przekonać przyszłych wyborców o konieczności zmiany niewydolnego sys-

temu wymiaru sprawiedliwości. Zadziwiająco łatwo podczas kampanii wybor-

czej wskazuje się na działania prokuratury jako przykład niewydolności syste-

mowej i zbiór przypadkowych osób, których jedynym celem istnienia jest

serwilizm wobec rządzących.

Trzecim źródłem krytyki są strony konkretnych prowadzonych przez

prokuraturę postępowań karnych i dotyczy ona spraw indywidualnych.

Oczywistym jest fakt pojawiania się w różnych konfiguracjach wszyst-

kich trzech źródeł krytyki. Przykładem takiego stanu rzeczy może być wyko-

rzystywanie mediów do własnych celów, przez strony niezadowolone

z wyniku postępowań karnych, lub nagłaśnianie medialne spraw karnych

przez organizacje polityczne.

Przedmiotem krytyki zewnętrznej jest całokształt działalności prokura-

tury związanej zarówno z realizacją jej ustawowych działań jak i skład perso-

nalny kierownictwa prokuratury. Ta forma krytyki, dotycząca aspektu

osobowego kadr kierowniczych nasila się szczególnie w okresie przedwy-

borczym.

Należy podjąć próbę, aby możliwie najlepiej wykorzystać zaistniałą sy-

tuację związaną z pojawieniem się krytyki i nie dopuścić do przerodzenia się

krytyki w sytuację kryzysową, zakłócającą normalne funkcjonowanie proku-

ratury należy przygotować plan działań związanych z zaistniałą sytuacją.

Zwraca uwagę fakt, że każde zdarzenie, niekoniecznie związane z kry-

tyką, ale nagłe i nieoczekiwane, wymuszające natychmiastowe podjęcie

4

Por. B. Rozwadowska Public Relations Teoria Praktyka Perspektywy [w:] Public

Relations

, s. 169–173. S. Black [w:] Public Relations, s. 155–156.

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

PROKURATOR 2-3(22-23)/2005

23

decyzji, dostrzeżone w sposób natychmiastowy przez społeczeństwo infor-

mowane przez media, bezpośrednio dotyczące prokuratury lub osób za-

trudnionych w jej strukturach, wymagać będzie przygotowania planu dzia-

łań. O ile będzie to możliwe, należy przewidywać potencjalne zagrożenia

i już wtedy powinno rozpocząć się zarządzanie sytuacją kryzysową. Wbrew

pozorom, możliwe jest chociażby wytypowanie pewnego rodzaju spraw kar-

nych, które szczególnie zainteresowały media i przygotowanie planu działań

mających na celu zniwelowanie ewentualnych ataków ze strony środków

masowego przekazu. Jeśli sytuacja kryzysowa wystąpi nagle i niespodzie-

wanie, to skutkiem takiego stanu rzeczy będzie trudność w kontrolowaniu

jej przebiegu. Istnieje wiele przykładów pojawienia się dalszych komplikacji

związanych z nieprzygotowanym wcześniej, chaotycznym działaniem ze stro-

ny prokuratury, która nie potrafiła w odpowiednim momencie opracować

schematu działania, co doprowadzało nie tylko do pogorszenia się ogólnego

wizerunku, ale również spowodowało konkretne, negatywne skutki dla po-

szczególnych pracowników. Zarządzanie sytuacją kryzysową jest sprawą

skomplikowaną z uwagi na wielość podmiotów na które należy oddziały-

wać. W sytuacji prowadzenia konkretnej sprawy karnej, pozostającej w za-

interesowaniu mediów, osoba odpowiedzialna za opanowanie kryzysu musi

oddziaływać na kilka grup docelowych. Oprócz mediów, stron sprawy kar-

nej, często pojawiają się polityczne grupy nacisku – zainteresowane wyko-

rzystaniem zdarzenia do zmiany układu sił politycznych i wobec każdej z tych

grup należy w odpowiednio krótkim czasie podjąć odpowiednie działania.

Nie można przewidzieć dokładnie przebiegu wypadków, ale wcześniejsze

planowanie pozwala wykorzystać przynajmniej w części ustalone schematy

postępowania w takich sytuacjach.

IV. Organizacyjne aspekty działań

zmierzających do poprawy wizerunku prokuratury

Kształtowanie wizerunku nie jest dziedziną nową, przynajmniej jeśli cho-

dzi o podstawowe zasady. Przykłady takich działań można znaleźć w różnych

okresach historycznych, poczynając od starożytności poprzez całą historię

nowożytną. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest przekonanie, że sprawowanie

władzy jest łatwiejsze i przynosi lepszy skutek, jeśli towarzyszy mu poparcie

społeczności

5

. Zasada ta w całej rozciągłości odnosi się do wykonywania wła-

5

Por. E. M. Cenker, Public relations jako istotny element funkcjonowania

przedsiębiorstwa

[w:] Public relations, s. 11.

Prokurator w mediach, media w prokuraturze

24

dzy sądowniczej, której istotną częścią jest prokuratura. W przypadku organu

państwowego jakim jest prokuratura nie można mówić o typowym pojęciu

public relations. Jest to uwarunkowane konstrukcją i umocowaniem praw-

nym tego organu, który funkcjonuje w oparciu o budżet państwa. Stąd też nie

sposób odnieść do tego rodzaju instytucji, konieczności prowadzenia kampa-

nii reklamowych, marketingu bezpośredniego, promocji sprzedaży, czy in-

nych elementów ściśle związanych z działalnością stricte gospodarczą. Nato-

miast koniecznym jest, aby ta instytucja posiadała funkcje zarządzania

o ciągłym i planowym charakterze, dzięki której pozyska zrozumienie i ak-

ceptację społeczną. Jeżeli praca prokuratora spotka się z aprobatą społe-

czeństwa podniesie to nie tylko prestiż tego zawodu, ale również spowoduje,

że normy prawne i instytucje stojące na straży ich przestrzegania, będą cie-

szyły się poszanowaniem społeczeństwa.

Takie działania polegające na planowym rozpowszechnianiu informa-

cji, na kontroli merytorycznej nad ukazującymi się publikacjami dotyczący-

mi bezpośrednio prokuratury, działania zmierzające do prostowania

nieścisłości i wyjaśniania przyjętego stanowiska w konkretnej sprawie, spo-

wodować muszą lepszy odbiór działań prokuratora i umożliwią nawiązanie

lepszej współpracy ze społeczeństwem. Bezpośrednią konsekwencją takie-

go stanu rzeczy będzie skuteczniejsze wykonywanie ustawowych celów, dla

których realizacji prokuratura została powołana.

Zdaję sobie sprawę, że podjęta w niniejszym artykule próba przedstawie-

nia kilku zagadnień kluczowych dla wizerunku prokuratora i przedstawione

propozycje podjęcia określonych działań w żaden sposób nie wyczerpują

tego złożonego tematu. Być może jednak niektóre elementy praktycznego

postępowania w kontaktach z mediami, przedstawione w niniejszej publikacji

zostaną wykorzystane przez prokuratorów podczas wykonywania codzien-

nych obowiązków i przyniosą efekty w postaci rozpoczęcia procesu zmiany

negatywnych stereotypów dotyczących nas i naszej pracy.

mjr Mikołaj Przybył

Prokurator Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Poznaniu

Prokurator w mediach, media w prokuraturze