Gniezno 2015

ZARZĄDZANIE,

MARKETING,

PRODUKCJA –

JAK TO SIĘ ROBI

W WIELKOPOLSCE

Publikacja pod redakcją Ewy Więcek-Janki

Skład referatów został przygotowany na podstawie

materiałów dostarczonych przez autorów.

Recenzenci artykułów:

• dr inż. Marek Goliński – Politechnika Poznańska

• dr inż. Agnieszka Kujawińska

• dr inż. Maciej Szafrański

• dr inż. Krzysztof Kubiak

ISBN 978-83-938512-1-8

© Copyright by Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie, Gniezno 2015

Wydawca:
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie

62-200 Gniezno, ul. Ks. kard. St. Wyszyńskiego 38

tel. [phone]

www.pwsz-gniezno.edu.pl

Skład i druk:
Agencja Reklamowa COMPRINT

60-465 Poznań, ul. Heleny Rzepeckiej 26A

tel. [phone]

www.comprint.com.pl

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne ............................................................................................................................. 5

Część 1

Marcin NOWAK
Efektywność organizacji w świetle austriackiej szkoły prakseologicznej ............ 9

Agata WIECZOREK
Obraz zarządzania strategicznego w wielkopolskich

mikro-przedsiębiorstwach – wyniki badań .....................................................................17

Aleksandra DEWICKA, Anna PRZEWOŹNA-SKOWROŃSKA

Analiza procesu innowacyjnego we współczesnym przedsiębiorstwie ..............27

Łukasz KONOPIELKO

Regionalny wymiar innowacyjności w e-biznesie ........................................................37

Paweł BIAŁY

Ochrona danych osobowych w procesie zatrudnienia – dobre praktyki

w Wielkopolsce. Zagadnienia wybrane .............................................................................47

Aleksandra KACHNIARZ-GOŹDZIEWICZ

Ciągłe doskonalenie procesów produkcyjnych z wykorzystaniem
zasad lean manufacturing .......................................................................................................57

Weronika CWOJDZINSKA
Analiza jakości odlewów z wykorzystaniem badań nieniszczących .....................67

Część 2

Joanna KIJEWSKA

Identyfikacja wybranych cech marketingu przedsiębiorstw
przemysłowych ...........................................................................................................................81

Marta PAWŁOWSKA
Finansowanie działalności przedsiębiorstw rodzinnych w Wielkopolsce .........89

Joanna JANCZAK

Kodeks etyczny zewnętrznego menedżera kluczem do udanej sukcesji ............97

4

JAK TO SIĘ ROBI W WIELKOPOLSCE – Gniezno 2015

Anna KOWALCZYK

Marketing miejsca na przykładzie województwa wielkopolskiego ................... 105

Olga BUDNIK

Badanie wymagań klientów sieci sklepów z artykułami AGD.

W świetle badań własnych .................................................................................................. 115

Joanna KOWALSKA, Karolina KUBASIK

Analiza technik merchandisingu w hipermarkecie Carrefour
na przykładzie autopsji pracownika ............................................................................... 123

Część 3

Magdalena GRACZYK-KUCHARSKA, Maciej SZAFRAŃSKI

Rekrutacja pracowników z wykorzystaniem e-usług na przykładzie
systemu zawodowcy w projekcie „Czas zawodowców – wielkopolskie

kształcenie zawodowe” ......................................................................................................... 137

Maciej STANISZEWSKI

Wahania sprawności psychomotorycznej pracownika produkcji
powodowane zmianowością .............................................................................................. 147

Grażyna Teresa MILEWSKA

Potrzeba ustawicznego kształcenia w kontekście rynku pracy ........................... 157

Klaudyna BOGURSKA-MATYS

Udział pracodawców w doszkalaniu aktualnych pracowników
i wpływ na kształcenie przyszłej kadry ......................................................................... 169

Henryk WOJTASZEK
Wielkopolskie możliwości rozwoju w aspekcie zarządzania klastrów ............ 179

Grażyna Teresa MILEWSKA
Transformacja rynku pracy, a etyczne dylematy bezrobocia ............................... 189

Andrzej BAKALARZ
Podstawowy problem inwestora przy kupnie starego obiektu

– remont, czy wyburzenie i budowa nowego obiektu?............................................ 199

pp

FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI

PRZEDSIĘBIORSTW RODZINNYCH

W WIELKOPOLSCE

Marta PAWŁOWSKA

Artykuł ma na celu przedstawienie badań przeprowadzonych na przedsiębior-

stwach z sektora MMSP dotyczących źródeł finansowania ich działalności. Wyniki
wskazują jednoznaczną niechęć firm do korzystania z zewnętrznych źródeł finanso-

wania działalności, w głównej mierze wolą oni opierać się o wypracowany kapitał
własny. Z zewnętrznych źródeł najczęściej wykorzystywany jest leasing (30% przed-
siębiorstw), rzadziej kredyt bankowy (10%).

1. FIRMY RODZINNE W SEKTORZE MMSP

W zależności od obranej definicji, uważa się, że przedsiębiorstwa rodzinne

stanowią od 36 do niemalże 80% wszystkich przedsiębiorstw z sektora mikro,
małych i średnich (MMSP) w Polsce.

Według badań przeprowadzonych przez PARP, 36% przedsiębiorstw z sek-

tora MMSP można zdefiniować jako rodzinne, jednak badanie to nie uwzględ-

nia osób samozatrudnionych, którzy stanowią znaczący odsetek firm rodzin-
nych. Uwzględniając jednoosobowe działalności gospodarcze, szacuje się, że

78% przedsiębiorstw w Polsce, to firmy rodzinne

1

. Opierając się na tym zało-

żeniu, przyjąć można, że dane statystyczne opisujące MMSP w dużej mierze
opisują także sektor przedsiębiorczości rodzinnej, która co prawda rządzi się

swoimi prawami, jednak w pewnych kwestiach zachowuje się zupełnie po-
dobnie, jak przedsiębiorstwa nie pozostające pod władaniem rodziny.

2. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W POLSCE

Działalność gospodarczą w Polsce w roku 2013 prowadziło 1 771 460

przedsiębiorstw definiowanych przez GUS jako niefinansowe. W roku 2012

liczba przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce wynosiła blisko 1795 tys.

Oznacza to spadek o 1,3%. Grupą dominującą wśród wszystkich przedsię-
biorstw są jednostki zaliczane do sektora MŚP, które stanowią 98,9%, z czego

95,6% to przedsiębiorstwa mikro zatrudniające do 9 osób.

1

Badanie firm rodzinnych, PARP, XII 2009.

90

JAK TO SIĘ ROBI W WIELKOPOLSCE – Gniezno 2015

Tabela 1. Liczba przedsiębiorstw według form prawnych i klas wielkości w 2013 r.

Liczba

przedsiębiorstw

Ogółem

Osoby fizyczne

Osoby prawne

Ogółem

1 771 460

1 616 284

155 176

Małe

1752 913

1 613 988

138 925

w tym mikro

1693 785

1 585 081

108 704

Średnie

15 329

2 186

13 143

Duże

3 218

110

3 108

Źródło: GUS, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 r., s. 23.

Warto także zwrócić uwagę na dość istotny fakt pojawiania się nowych dzia-

łalności. Firmy, które w 2013 roku założyły działalność stanowią 10,2%

wszystkich badanych podmiotów. Pośród nowych przedsiębiorstw, aż 99,9% to

firmy małe, z czego mikro 99,6%. W trakcie badania, przedsiębiorstwa trwające
dłużej niż 5 lat stanowiły 65,9% całej próby

2

.

Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz przyjęte we wstępie założenia można

mówić o blisko 1 381 739 przedsiębiorstwach rodzinnych w Polsce.

Jak sytuacja wygląda w Wielkopolsce? W województwie Wielkopolskim

mamy 29,5 tys. spółek prawa handlowego 24,4 tys. cywilnych i około 290 tys.

osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą

3

. W roku 2011, 33,7 tys.

osób zarejestrowało nową działalność gospodarczą, jednak co druga nowa fir-

ma kończy działalność w ciągu pierwszych trzech lat. Pomimo tego, na pytanie
zadane przez GFK Polonia „Czy poparlibyście decyzję swojego dziecka, gdyby

zamierzało zostać prywatnym przedsiębiorcą?” 37% respondentów odpowie-
działo „raczej tak”, a 36% „zdecydowanie tak”

4

. W województwie Wielkopol-

skim co tydzień rejestruje się około 650 firm. Po trzech latach połowa z nich
wciąż istnieje na rynku i się rozwija.

3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW

Finansowanie według definicji to „dostarczanie finansów na wykonanie ja-

kichś prac, realizację przedsięwzięć”

5

. Inwestowanie natomiast to „wkładanie

pieniędzy w jakieś przedsięwzięcie, aby w przyszłości osiągnąć zysk”

6

. Mówiąc

2

GUS, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 r., s. 23.

3

Przedsiębiorcy w Wielkopolsce. Fakty, liczby, przykłady, Raport na temat wkładu
przedsiębiorców w rozwój województwa wielkopolskiego, Poznań 2012, s. 12.

4

Ibidem, s. 12.

5

Dunaj B., Słownik współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Wilga, Warsza-
wa 1996, s. 253.

6

Ibidem, s. 329.

Część 2.

91

zatem o finansach przedsiębiorstw, owo przedsięwzięcie należy rozumieć jako

utrzymanie pozycji na rynku i dążenie do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej.

Źródła finansowania to obok źródeł kapitału: dotacje, krótkoterminowe zo-

bowiązania z tytułu dostaw i usług, wynagrodzeń, ceł itd. Źródła kapitału nato-

miast rozpatrywać można przez pryzmat kryterium prawa własności, źródła
pochodzenia, czasu dyspozycji, czy powodu finansowania. Pierwsze kryterium

pozwala wyróżnić kapitał własny i obcy.

Kapitał własny przedsiębiorstw definiować można jako różnicę między war-

tością aktywów i zobowiązań, zatem stanowi własne zasoby wniesione do
przedsiębiorstwa i powiększane o wypracowany zysk. Kapitał własny to naj-

częstsze źródło samofinansowania jednostki, za zalety którego uważa się szyb-
kość i łatwość oraz brak konieczności angażowania osób trzecich. Wady samo-

finansowania zauważalne są szczególnie w początkowym etapie działalności
firmy, kiedy to wskazuje się ryzyko zachwiania finansów osobistych przedsię-

biorcy oraz wysokie prawdopodobieństwo niewystarczalności środków prze-
znaczanych na realizację działań. Samofinansowanie w przypadku firm rodzin-

nych opiera się często o zasoby finansowe od rodziny, rzadziej od przyjaciół.
Inwestorzy są przyjacielsko nastawieni względem dłużnika ze względu na łą-

czące ich koneksje rodzinne, co przekłada się na korzystne warunki pożyczki.

Niebezpieczeństwo stanowią jednak emocje towarzyszące stronom, które mogą
przełożyć się z relacji biznesowych na relacje rodzinne. Inwestorzy mogą uznać,

że pieniądze przekazane na działalność przedsiębiorstwa pretendują ich do
miana osób, które mają wpływ na zarządzanie strategiczne firmą. Innym typem

źródła własnego zewnętrznego są dopłaty wspólników, pozyskanie nowego
udziałowca, emisja akcji, Venture Capital czy Business Angels (anioły biznesu).

Wady i zalety wszystkich wymienionych źródeł własnych nie ułatwiają decyzji
o podjęciu jednego z nich. Możliwość zmniejszenia bądź całkowitej utraty kon-

troli nad przedsiębiorstwem oraz konieczność podziału zysku to główne, nega-
tywne czynniki. Zalety natomiast to przede wszystkim wsparcie nie tylko finan-

sowe, ale i merytoryczne, strategiczne, a także wzrost wiarygodności w oczach
klientów oraz instytucji finansowych, dzięki poprawie wskaźników finanso-

wych, co skutkuje większą zdolnością kredytową firmy.

Warto także zwrócić uwagę na bardzo ciekawą formę zewnętrznego finan-

sowania kapitału własnego, jakim jest Business Angels (anioły biznesu). Jest to

źródło oferowane przez osoby fizyczne, którymi zwykle są przedsiębiorcy o
znacznym majątku osobistym. Ich działalność charakteryzuje się inwestowa-

niem przede wszystkim w przedsiębiorstwa we wczesnym stadium rozwoju, o
dużym potencjale wzrostu. Są to zwykle firmy im obce, małe i średnie, zwykle

nie notowane na giełdzie. Badania pokazują, że aniołami biznesu są zwykle

92

JAK TO SIĘ ROBI W WIELKOPOLSCE – Gniezno 2015

mężczyźni w wieku od 35 do 65 lat o wieloletnim doświadczeniu w prowadze-

niu biznesu oraz wykształceniu wyższym

7

.

Kolejnym ciekawym typem finansowania wewnętrznego jest Corporate Ven-

turing, czyli finansowanie interesów wartościowych z punktu widzenia danej

korporacji. Zwykle ta forma oferuje znacznie większe wsparcie biznesowe niż
Venture Capital.

Kredyt to najpopularniejsza forma finansowania zewnętrznego działalności

przedsiębiorstwa. Jest to tzw. stosunek ekonomiczny między bankiem a kredy-

tobiorcą, którego reguły uregulowane są prawnie. Kredyt to „udostępnienie
komuś określonej sumy pieniędzy lub jakiegoś towaru pod warunkiem zwrotu

równowartości w ustalonym terminie, często również połączone z konieczno-
ścią płacenia przez kredytobiorcę procentu”

8

. Wyróżnia się wiele kryteriów

rozróżniania kredytów, jak cel (obrotowe i inwestycyjne), metoda udzielenia
(w rachunku bieżącym i kredytowym), okres kredytowania (krótko-, średnio-

i długoterminowe), walutę, preferencyjność, zasady oprocentowania i rodzaj
spłaty. Do zalet finansowania działalności poprzez kredyt zalicza się utrzymanie

swobody dysponowania kapitałem organizacji, ze względu na fakt, że bank po-
przez udzielenie kredytu nie nabywa praw do przedsiębiorstwa. Zdecydowaną

zaletą kredytu jest także tzw. efekt tarczy podatkowej, czyli zmniejszenie pod-

stawy opodatkowania o odsetki od kapitału obcego. Wady natomiast to przede
wszystkim wzrost stałych kosztów finansowych. Kredyt musi być spłacany nie-

zależnie od wypracowanego zysku bądź poniesieniu straty przez przedsiębior-
stwo. Także formalności, wymagane gwarancje i zabezpieczenia stanowią barie-

rę dla kredytobiorców.

Pożyczki regulowane są przed Kodeks Cywilny i oznaczają „pożyczenie ko-

muś lub od kogoś na ustalonych warunkach pewnej sumy pieniędzy lub jakiejś
rzeczy; umowa, na mocy której ktoś coś pożycza”

9

.

Leasing, podobnie jak pożyczka, regulowany jest przepisami Kodeksu Cywil-

nego. Lasingodawca przekazuje leasingobiorcy do użytku zakupione wcześniej

dobro do dyspozycji w zamian za określone opłaty. Dotyczy on zwykle środków
trwałych, jak maszyny biurowe, urządzenia produkcyjne, pojazdy i inne. Ze

względu na kryterium prawnego charakteru umowy wyróżnia się leasing finan-
sowy i operacyjny. Kodeks cywilny (art. 709) mówi, że „przez umowę leasingu

finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa,

nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie
i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożyt-

7

Raport „Bariery w rozwoju rynku aniołów biznesu w Polsce”, Ekspertyza dla Mini-
sterstwa Gospodarki, Warszawa 2012, s. 25.

8

Dunaj B., Słownik współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Wilga, Warsza-
wa 1996, s. 426.

9

Ibidem, s. 838.

Część 2.

93

ków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansują-

cemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne równe co najmniej

cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego”

10

.

Polskie przedsiębiorstwa w głównej mierze opierają się o finansowanie dzia-

łalności z kapitałów własnych, wykazując się zachowawczym podejściem do

kapitałów obcych. Szacuje się, że średnio 50% majątku finansowanego jest z
kapitału własnego.

Z przeprowadzonych badań wynika, że niemalże 30% wartości pasywów

stanowią kredyty długo- i krótkoterminowe oraz zobowiązania handlowe

11

.

W ostatnich latach spadek stóp procentowych NBP skutkował niższym kosztem
kredytu, co w efekcie w 2013 roku dało wzrost kredytów ogółem dla podmio-

tów niefinansowych o 3,4% w skali roku. W porównaniu do roku poprzedniego
zanotowano trzykrotny wzrost kredytów dla tej grupy (w roku poprzednim

wzrost wynosił 1,2%). Wartość kredytów dla przedsiębiorstw wzrosła tylko
o 2,1% r/r w 2013 r. wobec 2,9% r/r w 2012 r. Osłabienie dynamiki kredytów

ogółem nastąpiło w wyniku wyraźnie niższej dynamiki kredytów dla MSP

(–0,5% r/r wobec 3,6% r/r w 2012 r.). Analizując strukturę branż, w głównej
mierze kredyty udzielane były przedsiębiorstwom zajmujących się przetwór-

stwem przemysłowym, handlem, nieruchomościami i budownictwem (70%
wartości udzielonych kredytów)

12

.

Starczewska-Krzysztoszek w swoim raporcie dotyczącym sektora MMSP

prezentuje najczęściej wskazywane bariery w korzystaniu z kredytów banko-

wych. Każdy z badanych przedsiębiorców miał za zadanie wskazać 3 bariery,
które uważa za najbardziej znaczące. W pierwszej trójce barier znalazły się:

wysokość oprocentowania kredytów, wysokość prowizji oraz brak atrakcyjnej
oferty dla MMSP

13

. Wyniki prezentowane są na rys. 1.

Nie jest zatem zaskoczeniem, że na pytanie o „Jakie są priorytety biznesowe

firmy na najbliższe 2 lata?” ponad 86% MMSP wskazało odpowiedź „oparcie się

w działalności bieżącej i rozwojowej przede wszystkim na środkach własnych”
(rys. 2). Absolutna większość przedsiębiorstw, i to niezależnie od wielkości oraz

sektora gospodarki, opierać będzie swoją działalność bieżącą i rozwojową na

kapitale własnym.

10

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny. Dz.U. 1964, nr 16, poz. 93.

11

Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-

siębiorstw 2014. FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI I ROZWOJU, Warszawa, s. 14.

12

Zadura-Lichota P., Tarnawa A., Raport o stanie sektora małych i średnich przedsię-
biorstw w Polsce w latach 2012-2013, PARP, Warszawa 2014, s. 12.

13

Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-

siębiorstw 2014.FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI I ROZWOJU, Warszawa 2014,
s. 66.

94

JAK TO SIĘ ROBI W WIELKOPOLSCE – Gniezno 2015

Badanie przedsiębiorstw sektora MMSP pod kątem wykorzystywania for-

my leasingu jako finansowania pokazuje, że firmy te częściej korzystają w ce-
lach inwestycyjnych z leasingu niż z kredytu (nowe kredyty długoterminowe

uruchomiło w 2014 r. 10,2% MMSP, a nowe umowy leasingowe ponad 16%

MMSP)

14

. Na rysunku 3 zaprezentowano wyniki odpowiedzi uzyskanych na

pytanie „Czy w latach 2009-2013 i/lub 2014 firma korzystała z leasingu?”.

Rysunek 1. Najczęściej wskazywane bariery w korzystaniu z kredytów bankowych
(% MMSP łącznie)

Źródło: Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-
siębiorstw 2014.FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI I ROZWOJU, Warszawa2014, s. 66.

Rysunek 2. Priorytety biznesowe firmy na najbliższe 2 lata (%MMSP wg klas wielkości)

Źródło: Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-
siębiorstw 2014. Finansowanie działalności i rozwoju, Warszawa 2014, s. 66.

14

Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-
siębiorstw 2014. Finansowanie działalności i rozwoju, Warszawa 2014, s. 73.

Część 2.

95

Rysunek 3. Rozkład procentowy przedsiębiorstw wg odpowiedzi na pytanie „Czy
w latach 2009-2013 i/lub 2014 firma korzystała z leasingu?”
Źródło: Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-
siębiorstw 2014. Finansowanie działalności i rozwoju, Warszawa 2014, s. 73.

Badanie wskazuje, że w latach 2009-2014 formę finansowania definiowaną

jako leasing wykorzystywało 31,8% przedsiębiorstw. 16% firm z sektora
MMSP wcześniej z takiej formy nie korzystało, jednak przymierzali się do ta-

kiej decyzji z roku 2014.

Przyglądając się strukturze przedsiębiorstw wykorzystujących leasing jako

formę finansowania działalności, można stwierdzić, że jest to domena przede
wszystkim firm średnich (64,3% korzystających z leasingu) i małych (50%).

Przedsiębiorstwa mikro stosują tę formę finansowania zdecydowanie rzadziej,

jednak ze względu na wspomniany udział tej grupy w stosunku do ogólnej
liczny firm (96%) – stanowią oni największą liczbę leasingobiorców

15

.

Zarówno wartość kredytów, jak i leasingu w sektorze MMSP nie jest wyso-

ka. Zwykle nie stanowią one więcej niż 5% przychodów ze sprzedaży.

4. WNIOSKI KOŃCOWE

Przedsiębiorstwa z sektora MMSP, w tym również firmy rodzinne, dosto-

sowują swoje modele biznesowe do zmiennych warunków otoczenia – więk-
szy nacisk kładzie się obecnie na jakość produktów i usług, niż na cenę. Jed-

nym z czynników, którego firmy te nie zmieniają od lat jest ich podejście do

kwestii finansowania działalności i rozwoju. Wciąż większość z nich (60%)
opiera swoje działania o kapitał własny, nie korzystając z kredytów ani innych

form wsparcia kapitału. W grupie przedsiębiorców, którzy zdecydowali się na

15

Ibidem, s. 73.

96

JAK TO SIĘ ROBI W WIELKOPOLSCE – Gniezno 2015

finansowanie zewnętrzne, zaledwie 10% wybrało formę kredytu długotermi-

nowego, czyli kapitału, który przeznaczany jest na rozwój. Reszta przedsię-
biorstw (30%) wybrała leasing, ponieważ postrzegają go jako korzystniejszy

i pozwalający na częstszą wymianę środków trwałych.

Literatura dotykająca problemu finansowania zewnętrznego przedsię-

biorstw z sektora MMSP obarcza banki problemem niechęci firm do korzysta-

nia z ich usług wskazując za przyczyny brak dopasowanych ofert dla mikro-
przedsiębiorstw, wymagania zabezpieczeń przerastające możliwości firm,

formalności itp. Na podstawie prezentowanych powyżej badań, można
stwierdzić, że firmy oceniają współprace z bankiem raczej dobrze, jednak 90%

w nich nie wykazuje w ogóle potrzeby korzystania z takich usług, niechęć do
ryzyka i zasady właścicieli.

Można zatem stwierdzić, że przedsiębiorstwa MMSP muszą dojrzeć do de-

cyzji o zewnętrznych źródłach finansowania działalności. Jest to często nieod-

łączny element w dążeniu do rozwoju i innowacyjności. Same przedsiębior-
stwa wskazują na istotny fakt, że to właśnie konkurencja wymusza na nich

zainteresowanie innowacjami, szukaniem nowych rynków i ciągłym rozwo-
jem.

BIBLIOGRAFIA

Badanie firm rodzinnych, PARP, XII, Warszawa 2009.
Bariery w rozwoju rynku aniołów biznesu w Polsce, Ekspertyza dla Minister-

stwa Gospodarki, Warszawa 2012.

Dunaj B., Słownik współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Wilga, War-

szawa 1996.

GUS, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 r., Warszawa.

Przedsiębiorcy w Wielkopolsce. Fakty, liczby, przykłady, Raport na temat wkła-

du przedsiębiorców w rozwój województwa wielkopolskiego, Poznań 2012.

Starczewska-Krzysztoszek M., Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przed-

siębiorstw 2014. Finansowanie działalności i rozwoju, Warszawa 2014.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny. Dz.U. 1964, nr 16, poz. 93.

Zadura-Lichota P., Tarnawa A., Raport o stanie sektora małych i średnich przed-

siębiorstw w Polsce w latach 2012-2013, PARP, Warszawa 2014.

SUMMARY

The article presents the research about enterprises from MMSP sector on sources of

financing their activities. Results show the explicit reluctance of companies to use outside
sources of financing activity. They mostly prefer to rely on the developed equity. From
outside sources a leasing is most often used (30% of enterprises), more rarely bank loan

(10%).