"Doradca zawodowy w szkole" - Iwona Greiner
pobierz prezentację
Wprowadzenie
Zmiany, jakie zaistniały w Polsce po 1989 r. tj. rozwój gospodarki wolnorynkowej, pojawiające się
bezrobocie dotykające również absolwentów szkół, w zasadniczy sposób zmieniły postrzeganie i
rozumienie potrzeb poradnictwa zawodowego. Bezrobocie wciąż budzi społeczny niepokój, bowiem
niezmiernie trudną psychologicznie, społecznie i ekonomicznie jest sytuacja młodego człowieka
rozpoczynającego kontakt z rynkiem pracy od statusu osoby bezrobotnej. Wstąpienie Polski do Unii
Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. nadało nowy wymiar poradnictwu zawodowemu, bowiem staliśmy się
członkiem dużej społeczności europejskiej, która w obszarze poradnictwa zawodowego spełnia dwa
podstawowe standardy: powszechności i dostępności usług oraz wyznacza istotną rolę poradnictwu
zawodowemu w procesie kształcenia. W szkołach dawnych krajów członkowskich Unii Europejskiej
zatrudnieni są doradcy zawodowi, najczęściej nauczyciele, którzy organizują i przeprowadzają zajęcia z
planowania kariery zawodowej.
Dzisiaj powinniśmy inaczej patrzeć na problematykę zatrudnienia i przygotowania ucznia do roli osoby
poszukującej pracy i wykonującej pracę. Chociaż zadaniem współczesnej szkoły jest przygotowanie
ucznia do podejmowania decyzji edukacyjno-zawodowych i planowania przyszłości zawodowej, to jednak
dzisiejszy uczeń, który skończył szkołę i rozpoczyna następny etap kształcenia lub wchodzi na rynek
pracy, zazwyczaj nie jest przygotowany do planowania i zarządzania własną karierą zawodową. Przyczyną
tego jest fakt, że dzisiejsza szkoła tej funkcji nie spełnia. Bardzo niewiele szkół zatrudnia doradców
zawodowych, a poradnie psychologiczno-pedagogiczne ze względu na realizację licznych zadań
statutowych niewiele uwagi mogą poświęcić poradnictwu zawodowemu. W wyniku ogłoszonych przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w latach 2003-2005 konkursów grantowych na tworzenie
szkolnych ośrodków kariery, powstało w całej Polsce 361 takich ośrodków w szkołach. Uzyskanie grantu
zobowiązywało dyrektora szkoły do realizowania zadań z zakresu poradnictwa zawodowego przez doradcę
zatrudnionego w szkolnym ośrodku kariery, czyli do zatrudnienia doradcy przez jeden rok szkolny. Nie
wiemy czy nadal zatrudnieni są oni na stanowiskach doradców zawodowych. Nie posiadamy dokładnych
informacji ilu doradców zawodowych pozostaje dzisiaj w szkołach zatrudnionych na tym stanowisku. W
Warszawie na 100 gimnazjów, 105 liceów ogólnokształcących, 12 technika i 18 zasadniczych szkół
zawodowych funkcjonuje zaledwie 5 szkolnych ośrodków kariery (w trzech zespołach szkół i dwóch
liceach ogólnokształcących). Nadal konieczne jest w edukacji popularyzowanie usług doradczych,
zwiększanie ich powszechności, dostępności oraz budowanie kultury korzystania z pomocy doradcy
zawodowego w szkole. Doradca zawodowy w edukacji wciąż jest jeszcze dla nas kimś nowym,
nieznanym. Prawdopodobnie wielu nauczycieli i rodziców nie potrafiłoby odpowiedzieć przekonywująco na
pytanie: Dlaczego jest potrzebny doradca zawodowy w szkole i jaka jest jego rola? Uczeń kończący
szkołę i wchodzący na rynek pracy, powinien być przygotowany do planowania kariery zawodowej, a
podejmując decyzje winien brać zawsze pod uwagę swoją wiedzę, umiejętności, zainteresowania, mając
jednocześnie świadomość swego potencjału intelektualnego i społecznego oraz odpowiedzialności za
własne decyzje edukacyjno-zawodowe. Dzisiaj porada nie jest już incydentalnym, jednorazowym
wydarzeniem w czasie edukacji. Coraz częściej pojawia się konieczność przygotowania młodego pokolenia
do postrzegania swojej roli zawodowej/wykonywanej pracy w kontekście swego życia osobistego i
zawodowego oraz do nieustannego motywowania uczniów/studentów do kształcenia ustawicznego. W
realiach polskiej szkoły ani pedagog, ani nauczyciel/wychowawca nie ma czasu na to, aby problematyce
przygotowania uczniów do planowania kariery zawodowej poświęcić więcej czasu i uwagi. Obecność
doradcy zawodowego w szkole i usytuowanie profesjonalnej pomocy w zakresie poradnictwa zawodowego
w środowisku szkolnym, w bezpośrednim kontakcie z uczniem, staje się koniecznością.
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
Na skutek niezmiernie szybkich przemian gospodarczych i społecznych wyraźnie widoczne są dzisiaj
wszystkie słabe punkty poradnictwa zawodowego dla dzieci, młodzieży i absolwentów szkół. Jednocześnie
szkoły znajdują się w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania na rozwijanie dostępności i powszechności
usług doradczych, adresowanych do dzieci, młodzieży podczas ich nauki w szkole. Obserwujemy
paradoksalnie wyraźny wzrost zapotrzebowania na tego typu usługi przy ograniczonej ich dostępności.
Obecny system poradnictwa zawodowego, oparty wciąż w znacznej mierze na poradniach psychologiczno-
pedagogicznych, w sytuacji zmian społeczno-gospodarczych i wzrostu wymagań rynku pracy jest mało
efektywny i nie zabezpiecza potrzeb uczniów. Jedynym sposobem na poprawienie tego stanu jest
przeformułowanie obecnego systemu poradnictwa zawodowego na taki, który uwzględni zatrudnienie
doradcy zawodowego w każdej szkole i na każdym poziomie kształcenia w edukacji, zaś usługę doradczą
o charakterze incydentalnym i odbywającą się na życzenie ucznia, mającą często charakter orzecznictwa
o przydatności do wybranego zawodu przekształci w usługę powszechną, łatwo dostępną i popularną w
edukacji, przygotowującą ucznia do planowania i zarządzania własną karierą zawodową.
1. Akty prawne regulujące organizację poradnictwa zawodowego w edukacji
Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało podstawowe regulacje prawne, które dotyczą między
innymi: obowiązku zapewnienia przygotowania uczniów do wyboru kierunku kształcenia, organizacji
systemu poradnictwa zawodowego, organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego,
zadań doradcy zawodowego.
Podstawowym aktem prawnym jest wciąż ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. Nr 95,
poz.425 z późn. zm.) - system oświaty i wychowania zapewnia w szczególności: przygotowanie uczniów
do wyboru zawodu i kierunku kształcenia.
W latach 2001-2003 ukazały się dwa rozporządzenia:
- - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów
publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. Nr 61, poz. 624) - statut szkoły określa
organizacje wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku
kształcenia.
- - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 7 stycznia 2003 roku w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i
placówkach (Dz.U. Nr 11, poz.114).
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
Chociaż pojawiła się już możliwość zatrudnienia doradcy zawodowego w szkole, to nadal w świetle
powyższych rozporządzeń nie jest to zalecenie obligatoryjne. Pozostawia ono dużo swobody dyrektorom
szkół, a kwestia zatrudnienia doradcy pozostaje w kategoriach możliwości, a nie konieczności. Wiele
wątpliwości wciąż budzi pensum dydaktyczne doradcy zawodowego, czyli ilość godzin przeznaczonych na
zajęcia z zakresu poradnictwa zawodowego na różnych poziomach kształcenia (gimnazjum, szkoły
średnie, zawodowe i policealne) oraz program realizowany przez doradcę w ramach zajęć przeznaczonych
na poradnictwo zawodowe. Panuje tu duża dowolność, a praktyka pokazuje, że decydujący głos w tych
elementarnych kwestiach merytorycznych dotyczących ilości godzin dydaktycznych przypadających na
realizację zadań z zakresu poradnictwa zawodowego w szkole ma organ prowadzący szkołę. Mając na
uwadze rozwój edukacyjnego poradnictwa zawodowego w Polsce i podnoszenie jakości usług
świadczonych przez doradców zawodowych w szkołach, należy stwierdzić, że nie jest to sytuacja
korzystna i wymaga dookreślenia niektórych informacji odnoszących się do zatrudnienia doradcy
zawodowego w szkole na poziomie centralnym.
2. Rola doradcy zawodowego w szkole
Przygotowanie do wyboru szkoły i zawodu jest najważniejszym etapem dla ostatecznego wyniku jakim
jest decyzja edukacyjno-zawodowa. Zatem niezmiernie ważnym elementem modernizacji systemu
edukacji ogólnej i zawodowej jest wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności przydatne w
podejmowaniu decyzji dotyczących wyboru zawodu. Rolą doradcy zawodowego w szkole jest więc
przygotowanie i wspieranie uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych, które w praktyce
przekładają się na wybór zawodu, prowadzącej do niego ścieżki kształcenia, planowanie, rozwój i
zarządzanie karierą zawodową. W dalszej perspektywie jest to niewątpliwie wychowanie młodzieży do
aktywnego udziału w życiu społecznym i gospodarczym, przygotowanie do radzenia sobie w trudnej
sytuacji, jaką jest zmiana społeczna lub bezrobocie, kształtowanie jednostek wartościowych społecznie,
ukierunkowanych na rozwój osobisty i zawodowy, zmotywowanych do ciągłego kształcenia się,
podnoszenia swoich kwalifikacji i kompetencji.
Doradca zawodowy pomaga i wspiera uczniów w konstruowaniu planów edukacyjnych i zawodowych
przez uświadamianie im tego, jakie wartości życiowe są dla nich ważne i w jakiej hierarchii są ustawione
oraz przez ukazanie tych wartości w konkretnym zawodzie ze wszystkimi aspektami społecznymi,
ekonomicznymi i psychologicznymi tego zawodu. Pracując z uczniem, uczy go określać cele życiowe,
godzić je z celami edukacyjno-zawodowymi, podkreślając zawsze fundamentalne elementy wszystkich
decyzji edukacyjno-zawodowych, którymi są: preferencje, zainteresowania, pasje i wyobrażenia o
zawodach skonfrontowane z rzeczywistym obrazem wymagań i predyspozycji do wybranego zawodu oraz
warunkami wykonywania danego zawodu w konkretnym środowisku zawodowym. Każda decyzja
edukacyjna i wybór zawodu jest zawsze częścią ogólnych planów życiowych, niezmiernie istotne jest
zatem, aby to uświadamiać, przygotowywać do podejmowania decyzji i wspierać ucznia w trakcie jej
podejmowania. Plany edukacyjne i zawodowe uczniów/młodzieży powinny być realne, czyli powiązane nie
tylko z oceną własnych umiejętności i możliwości, lecz również z oceną warunków koniecznych do
spełnienia, aby dany plan zrealizować np. osiąganie dobrych lub bardzo dobrych wyników w danej
dziedzinie wiedzy może bezpośrednio wpłynąć na wyniki egzaminu maturalnego i realizację planów
edukacyjnych. Wspieranie uczniów w konstruowaniu planów edukacyjnych i zawodowych oraz
systematyczne motywowanie ich do osiągania coraz lepszych wyników w nauce, rozwijania zainteresowań
i pasji jest wynikiem systematycznej i mozolnej pracy, którą doradca zawodowy podejmuje w szkole
codziennie komunikując się z uczniami. Pomoc w konstruowaniu i realizowaniu planów edukacyjno-
zawodowych jest zatem podstawową funkcją szkolnego doradcy zawodowego, dzięki której pomaga on
kierować myśli, aktywność uczniów w stronę przyszłości i powoduje, że działanie jednostek jest lepiej
zorganizowane, świadome, co pozwala im maksymalnie wykorzystać swoją wiedzę i umiejętności,
rozwijać zainteresowania, wielokrotnie nadaje nowy sens życiu młodego człowieka. Warto również
wspomnieć o tym, że pomyślna realizacja planów edukacyjnych dostarcza zadowolenia i satysfakcji, co
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
zapewnia młodej osobie większe poczucie własnej wartości, w naturalny sposób motywuje do jeszcze
intensywniejszej pracy, pozwala wyznaczać i osiągać ambitne cele w przyszłości.
Pracując z uczniem w zakresie przyszłych wyborów edukacyjno-zawodowych doradca jednocześnie musi
pracować z rodzicami. Rodzice powinni poznać szeroki kontekst wszystkich czynników mających wpływ na
wybory oraz zrozumieć swoją rolę. Przeprowadzono wiele badań, które jednoznacznie wskazały, że
pierwszymi ważnymi doradcami dzieci i młodzieży są zawsze ich rodzice. Rodzice mogą więc mieć wpływ
negatywny lub pozytywny. Pracując z rodzicami doradca musi uświadomić im ich rolę, przygotować do
rozumienia sytuacji dziecka, pozytywnego motywowania i wspierającego wpływania na podejmowane
decyzje. Dzisiaj wśród rodziców jest już duże zainteresowanie możliwością otrzymania tego rodzaju
wsparcia. Warto pozyskać sobie sympatię i zrozumienie rodziców, zaplanować i przeprowadzić cykl
spotkań adresowanych do rodziców, uświadamiających im ich rolę oraz przybliżających problematykę
wyboru szkoły/zawodu (predyspozycje do wykonywania zawodów, rodzaje szkół, zasady rekrutacji). W
pracy z uczniem i rodzicami doradca musi wziąć pod uwagę informacje dotyczące sytuacji społeczno-
ekonomicznej rodziny, relacji panujących w rodzinie, doświadczeń życiowych rodziny, stylu życia,
wartości cenionych w rodzinie, relacji ucznia z rówieśnikami, problemów emocjonalnych i społecznych
ucznia. Zawsze winien postrzegać plany i aspiracje ucznia w kontekście sytuacji jego rodziny i wsparcia,
jakie może od niej otrzymać.
Działania wychowawcze, które podejmuje doradca zawodowy pracując z dziećmi i młodzieżą w obszarze
planowania kariery służą kształtowaniu zachowań i umiejętności społecznych pożądanych w przyszłym
środowisku zawodowym, takich jak: komunikowanie, praca w zespole, budowanie pozytywnych relacji z
ludźmi, samoocena, asertywność, określanie celów i ich realizacja. Sytuacje wychowawcze, w których
uczeń aktywnie uczestniczy umożliwiają mu zdobycie wiedzy o świecie i zawodach, modyfikują
zachowania i postawy społeczne, zmieniają nastawienie i przekonania, przybliżają uczniowi przyszłe
relacje w środowisku zawodowym i przygotowują do roli pracownika. Doradca zawodowy w szkole nie
powinien być osobą dyrektywną, decydującą za ucznia, lecz raczej osobą towarzyszącą uczniowi i
mobilizującą go do samodzielnego podejmowania decyzji i świadomego działania, przy czym stroną
wyraźnie aktywną w tej relacji musi być uczeń. Szkoła jest sformalizowaną organizacją i w rzeczywistości
szkolnej możliwość indywidualizowania procesu dydaktyczno-wychowawczego jest niezmiernie trudnym
zadaniem. Doradca zawodowy może być więc tym nauczycielem, który przez zachęcanie uczniów do
udziału w różnego rodzaju kołach zainteresowań, projektach szkolnych, konkursach, działalności w
organizacjach szkolnych, każdej formie aktywności na terenie i na rzecz szkoły, stwarza mu warunki
poznania siebie, swoich umiejętności i możliwości, samodzielnego i świadomego decydowania o tym w
jaki sposób je wykorzystać.
Doradca zawodowy wykonuje ogromną pracę wychowawczą, aby ucznia lepiej poznać, ułatwić mu
poznanie siebie, co w istotny sposób wpłynie na budowanie świadomości posiadanego potencjału,
przygotuje do samodzielności i odpowiedzialności w planowaniu i zarządzaniu własną karierą zawodową.
3. Zadania realizowane przez doradcę zawodowego w szkole
Liczne zadania zawodowe realizowane przez doradcę w szkole możemy podzielić na trzy kategorie:
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
- zadania zorientowane na ucznia i jego rodzinę,
- zadania integrujące i wspierające rozwój wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego,
- zadania, których celem jest współpraca za środowiskiem lokalnym.
Zadania zorientowane na ucznia i jego rodzinę, to grupa zadań koncentrujących się na jednostce i jej
środowisku rodzinnym, których celem jest jej poznanie, nawiązanie dobrego kontaktu, zbudowanie
właściwej (ufnej, szczerej, opartej na przyjaznych relacjach) atmosfery współpracy, oraz systematyczna,
zaplanowana praca z uczniem i jego rodzicami. Celem tych działań jest dostarczenie uczniowi wszystkich
informacji potrzebnych do uświadomienia sobie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych istotnych w
podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych, np. roli zainteresowań, umiejętności, osobowości,
wiedzy o zawodach, informacji edukacyjno-zawodowej. Uczeń powinien spróbować odpowiedzieć sobie na
kilka podstawowych pytań: Jakie są moje zainteresowania? Które zajęcia w szkole i poza nią sprawiają mi
najwięcej przyjemności? W jakich sytuacjach czuję się bezpiecznie? Z czym sobie dobrze radzę? Które ze
znanych mi zawodów są mi bliskie, podobają mi się szczególnie i dlaczego? Co wiem o zawodach, które
mi się podobają i czy znam kogoś, kto je wykonuje? Których zawodów zdecydowanie nie mogę
wykonywać i dlaczego? Czy są takie obszary, w których czuję się pewnie? Jakich sytuacji
wolałbym/wolałabym uniknąć? Jakiej wiedzy i jakich umiejętności potrzebuję, aby osiągnąć swoje cele
edukacyjno-zawodowe? Doradca zawodowy, organizując i przeprowadzając różnego rodzaju zajęcia
grupowe, aktywizujące uczniów, stara się, aby otrzymywali oni i analizowali informacje na temat swoich
zainteresowań, mocnych i słabych stron, tego jak funkcjonują w grupie rówieśniczej i jakie role w grupie
zajmują najchętniej. Efektem pracy z uczniem powinno być samopoznanie i samoakceptacja.
Samopoznanie niezbędne w świadomym podejmowaniu decyzji związanych z własnym rozwojem i
samoakceptacja rozumiana jako zaakceptowanie i polubienie samego siebie ze wszystkimi swymi
zaletami i wadami.
Podsumowując, w obszarze bezpośredniej współpracy z uczniem i jego środowiskiem rodzinnym doradca
zawodowy jest odpowiedzialny za:
- - określenie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjno-zawodowe, gromadzenie i udzielanie
informacji o możliwościach kształcenia, zdobycia specjalizacji, rozwoju zawodowego,
- - organizację zajęć grupowych, których celem będzie samopoznanie, samoakceptacja, kształtowanie
umiejętności społecznych potrzebnych w środowisku zawodowym,
- - udzielanie indywidualnych porad edukacyjnych i zawodowych uczniom i ich rodzicom,
- - organizowanie i przeprowadzanie spotkań szkoleniowo-informacyjnych dla rodziców,
- - monitorowanie postępów w nauce i nieustanne motywowanie uczniów do podejmowania większych
wysiłków,
- - wnikliwą obserwację uczniów i kierowanie w sytuacjach trudnych do specjalistów: pedagoga,
psychologa szkolnego, doradcy zawodowego w poradni psychologiczno-pedagogicznej, lekarza,
terapeuty.
Zadanie integrujące i wspierające rozwój wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
Wewnątrzszkolny system doradztwa to forma wsparcia, rozwijająca się wewnątrz szkoły, mająca
charakter wewnętrznej sieci współpracy, sprawnie działającej na rzecz rozwoju poradnictwa zawodowego
w szkole. Celem wszystkich działań jest przygotowanie uczniów do wyboru szkoły, kierunku kształcenia
lub zawodu. System tworzą wszyscy nauczyciele. Doradca zawodowy odgrywa w nim rolę kluczową jako
koordynator i inicjator różnego rodzaju zajęć i działań wychowawczych związanych z podjęciem decyzji
edukacyjno-zawodowej. Wewnątrzszkolny system doradztwa jest integralną częścią programu
wychowawczego szkoły i w ramach rocznego planu pracy wszyscy członkowie Rady Pedagogicznej,
współpracują na rzecz wprowadzania treści z doradztwa zawodowego do treści różnych przedmiotów
szkolnych, lekcji wychowawczych i zebrań z rodzicami. Tylko spójna, dobrze zaplanowana, uzupełniająca
się praca wszystkich nauczycieli oraz innych pracowników szkoły (dyrektor, pracownik biblioteki,
pracownik administracyjny, psycholog szkolny, pielęgniarka szkolna) stanowi wewnątrzszkolny system
doradztwa zawodowego. Szczególne miejsce zajmuje w nim bliska współpraca pedagoga, doradcy
zawodowego i wszystkich nauczycieli. W ramach rozwijania wewnątrzszkolnego systemu doradztwa
zawodowego doradca:
- - koordynuje działalność informacyjną szkoły,
- - koordynuje działalność doradczą szkoły,
- - wspiera nauczycieli w działaniach doradczych przez organizowanie spotkań szkoleniowo-
informacyjnych,
- - świadczy pomoc nauczycielom i wychowawcom w realizacji treści związanych z wyborem zawodu w
ramach nauczanego przedmiotu szkolnego,
- - dba o umieszczenie odpowiednich zapisów w planie wychowawczym szkoły, gwarantujących
organizację obowiązkowych zajęć lekcyjnych przeznaczonych na poradnictwo zawodowe,
- - prowadzi dokumentacje udzielonych porad indywidualnych i pracy grupowej,
- - sporządza sprawozdania ze swojej działalności, przedstawia je na Radach Pedagogicznych i podczas
spotkań z rodzicami,
- - projektuje i wdraża ewaluację wewnątrzszkolnego systemu doradztwa, aby pozyskać informację czy
oferowana pomoc odpowiada potrzebom uczniów,
- - proponuje zmiany ulepszające i usprawniające pracę wewnątrzszkolnego systemu doradztwa
zawodowego,
- - dba o swój rozwój zawodowy, uzupełnia wiedzę i kwalifikacje.
Zadania, których celem jest współpraca ze środowiskiem lokalnym
Realizując zadania doradcy zawodowego należy pamiętać o potrzebie budowania lokalnej sieci wsparcia i
współpracy w zakresie świadczenia usług poradnictwa zawodowego. Należy pozyskać do współpracy na
rzecz rozwoju lokalnego systemu poradnictwa zawodowego wiele instytucji, zarówno edukacyjnych jak i z
obszaru rynku pracy. Sieć lokalnej współpracy na rzecz rozwoju poradnictwa zawodowego tworzą: szkoły,
poradnie psychologiczno-pedagogiczne, wydziały edukacji w samorządach, kuratorium oświaty, centra
informacji i planowania kariery wojewódzkich urzędów pracy, poradnie specjalistyczne, mobilne centra
informacji zawodowej oraz młodzieżowe biura pracy OHP, akademickie biura karier, instytucje szkolące
np. Zakłady Doskonalenia Zawodowego, ośrodki doskonalenia nauczycieli, organizacje zrzeszające
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
pracodawców, fundacje, partnerzy społeczni. Przejawem współpracy i wymiernej korzyści dla środowiska
lokalnego może być:
- - zorganizowanie np.: Dni Kariery, Targów Edukacyjnych (wszystkie szkoły mogą promować swoje
oferty edukacyjne), Targów Pracy, konkursu z zakresu orientacji zawodowej lub przedsiębiorczości,
wolontariatu w lokalnych przedsiębiorstwach, spotkań z osobami wykonującymi rożne zawody,
- - promocja instytucji lokalnych w środowisku szkolnym,
- - współpraca na rzecz rozwoju poradnictwa zawodowego w ramach realizacji projektów lokalnych
finansowanych np. ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, IW EQUAL.
Szerokie informowanie o możliwości korzystania z usług doradczych w szkołach i promowanie tych usług
w środowisku, umożliwi integrację i współpracę w obszarze rozwijania dostępności i podnoszenia jakości
usług lokalnego systemu poradnictwa zawodowego. Rozwijanie i monitorowanie współpracy wszystkich
podmiotów odpowiedzialnych za edukację i poradnictwo zawodowe na poziomie lokalnym przyczyni się w
istotnym stopniu do lepszego przygotowania kadr do potrzeb lokalnego i globalnego rynku pracy,
wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, wzrostu mobilności czyli bardzo ogólnie ujmując
problem rozwoju społeczności lokalnej.
4. Metody pracy doradcy zawodowego w szkole
W swoich działaniach praktycznych doradca zawodowy wykorzystuje trzy podstawowe metody:
Informacja
Łatwy dostęp do informacji edukacyjno-zawodowych jest podstawą wszystkich działań doradcy
zawodowego w szkole. Decyzje dotyczące wyboru szkoły, profilu kształcenia, zawodu mogą być
podejmowane tylko dzięki aktualnej, prawdziwej informacji edukacyjno-zawodowej. Źródłami informacji
są: media, Internet, informatory, broszury i foldery promujące szkoły, ulotki o zawodach, filmy o
zawodach, teczki o zawodach, programy komputerowe. Umiejętność ich przetwarzania jest podstawą
wszystkich działań doradczych. Uczeń planujący swoją przyszłość edukacyjno-zawodową potrzebuje
następujących informacji:
- - o zawodach
Stanowią ją charakterystyki zawodów i specjalności, opisy zadań zawodowych wykonywanych w danym
zawodzie, warunków i charakteru pracy, predyspozycji do danego zawodu, przeciwwskazań, możliwości
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
rozwoju zawodowego i zatrudnienia, społeczne i gospodarcze znaczenie zawodu.
- - o możliwościach kształcenia
Jest to oferta edukacyjna szkół na różnych poziomach kształcenia, zawierająca rodzaje i typy szkół,
kryteria przyjęć, zasady rekrutacji, programy kształcenia, zasady egzaminowania i uzyskiwania
świadectw, informacje o zajęciach dodatkowych i kołach zainteresowań organizowanych w danej szkole,
osiągnięciach szkoły, miejscach w rankingach, stypendiach. Informacje te ułatwiają konfrontację
samooceny z wymaganiami szkoły i dopasowanie własnych planów/wyników do konkretnej oferty
edukacyjnej.
- - związane z poszukiwaniem pracy
Niezbędne w aktywnym poszukiwaniu pracy, ułatwiające poszukiwanie ofert pracy, umożliwiające
przygotowanie dokumentów aplikacyjnych (cv, list motywacyjny), ułatwiające przygotowanie się do
spotkania z potencjalnym pracodawcą.
Poradnictwo indywidualne
Stosując tę metodę, doradca zawodowy całkowicie koncentruje się na jednostce, pomaga jej zrozumieć
siebie w odniesieniu do właściwego wyboru zawodu i planowania przyszłości edukacyjno-zawodowej.
Stosowanie metody w praktyce to organizowanie cyklu spotkań indywidualnych, służących lepszemu
zrozumieniu sytuacji i problemów ucznia, planowanie działań oraz przypisanie im konkretnego czasu.
Poznawanie ucznia to rozmawianie z nim na temat jego systemu wartości, celów życiowych, motywacji do
nauki, zainteresowań, osiągnięć - wspólne poszukiwanie tych zasobów, które będą fundamentalne w
procesie podejmowania decyzji edukacyjno-zawodowych. Spotkania indywidualne mają charakter
rozmowy doradcy z uczniem, ukierunkowanej na poznanie, określenie i wspólne zrozumienie jego sytuacji
tak, aby uaktywnić ucznia, skuteczniej indywidualizować i wspierać proces planowania kariery
zawodowej. Podczas spotkań indywidualnych z uczniem, doradca nie tylko przekazuje pewną wiedzę, ale
przede wszystkim pomaga w kształtowaniu umiejętności obiektywnego oceniania i poznawania samego
siebie oraz realnego planowania. Doradca ustala wspólnie z uczniem problem, cel spotkania, określa
priorytety umożliwiające osiągnięcie celu, uzgadnia plan działania i osiągnięcia celu oraz pomaga w jego
realizacji ustalając cykl spotkań. Efektem takiego spotkania może być podjęcie decyzji edukacyjnej
odnoszącej się do najbliższej przyszłości (np. poprawienie oceny semestralnej z matematyki ze względu
na zbliżający się egzamin gimnazjalny) lub samodzielne nakreślenie przez ucznia krótkofalowego planu
edukacyjnego. Celem tych spotkań jest więc zaktywizowanie i zmotywowanie ucznia do stosowania
własnych rozwiązań, bezpośrednio przekładających się na realizację planów edukacyjno-zawodowych.
Czasem spotkania indywidualne mogą mieć charakter czysto informacyjny. Doradca pomaga wówczas
zdobyć informacje o zawodach, możliwościach kształcenia i zdobycia zawodu, procedurach i kryteriach
rekrutacji, możliwościach podnoszenia kwalifikacji i zdobywania specjalizacji w wybranym zawodzie,
wskazuje źródła i sposoby samodzielnego poszukiwania i przetwarzania informacji niezbędnych do
planowania kariery. Podczas rozmów doradca dostarcza zawsze informacji zwrotnych, które
podsumowują pojedyncze spotkania i kończą cały cykl spotkań. W trakcie pojedynczych spotkań, pamięta
o tym, aby nie oceniać ucznia, w pracy z nim koncentrować się na jego zasobach i przekazywać mu
konkretne, krótkie i czytelne dla niego komunikaty zapewniające skuteczność zaplanowanych i podjętych
działań.
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
O skuteczności poradnictwa indywidualnego w dużym stopniu decyduje przygotowanie doradcy
zawodowego:
- - wiedza (psychologiczna i pedagogiczna, wiedza o zawodach, predyspozycjach osobowościowych i
umiejętnościach potrzebnych do pracy w danym zawodzie),
- - praktyka i doświadczenie w prowadzeniu rozmów indywidualnych,
- - umiejętności potrzebne do nawiązania i podtrzymania kontaktu (obserwacja, słuchanie, analiza
informacji zwrotnych, wnioskowanie, podtrzymanie i kontynuacja rozmowy),
- - osobowość doradcy (zwłaszcza takie cechy osobiste jak: wrażliwość, dyskrecja, kultura osobista,
empatia, szacunek dla innych, chęć pomagania i działania, skuteczność w oddziaływaniu).
Na efekty poradnictwa indywidualnego mają również wpływ pozawerbalne środki kształtowania rozmowy
tzw. mowa ciała, czyli to wszystko, co nie jest wyrażone słowami, ale w istotny sposób wpływa na wynik
końcowy spotkania np. sposób mówienia, wyraz twarzy, postawa ciała. Doradca powinien stosować je
świadomie w trakcie rozmowy - stały ton, wolny i spokojny sposób mówienia odczuwane są jako
sympatia i zmniejszenie uczucia lęku. Ważne jest utrzymanie kontaktu wzrokowego w trakcie rozmowy
(bezwzględnie w chwilach, gdy uczeń się wypowiada), przyjazny uśmiech (zwłaszcza na powitanie).
Postawa ciała może być swobodna, wygodna, bez nerwowych i niepotrzebnych ruchów (np. bawienie się
jakimś przedmiotem, przekładanie dokumentów). Własną postawą doradca powinien zapewniać ucznia,
że w tej chwili i w tym miejscu ma dla niego czas i jego problemy są dla niego najważniejsze.
Podstawowym narzędziem w poradnictwie indywidualnym jest rozmowa. Jest ona najbardziej naturalnym,
powszechnym sposobem pomagania. Pozwala na dużą indywidualizację pomocy, ale wymaga od doradcy
dobrego przygotowania, doświadczenia oraz dużego zaangażowania emocjonalnego. Wspomniane
zaangażowanie jest także konieczne ze strony ucznia.
Niezależnie jednak od sytuacji wychowawczej i jakości relacji z uczniem, doradca zawodowy powinien
najbardziej dbać o budowanie właściwej atmosfery spotkań, przez zdobycie zaufania, prezentowanie
postawy akceptacji i szacunku, liczenie się z emocjami i uczuciami uczniów oraz pozostawanie w
gotowości do pomagania.
Poradnictwo grupowe
W edukacyjnym poradnictwie zawodowym praca z grupą powinna zajmować szczególne miejsce. Jej cele
to profilaktyka, edukacja i wsparcie psychologiczne. Jest to metoda skuteczna i dająca wiele satysfakcji
doradcom zawodowym. Młodzież szkolna chętnie uczestniczy w tego rodzaju zajęciach. Interakcje, które
powstają podczas pracy grupowej pomagają uczniowi uzyskać informacje zwrotne jakie relacje buduje z
innymi członkami grupy i jak funkcjonuje w grupie. Dodatkowo atmosfera pracy w grupie jest źródłem
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
konstruktywnych informacji zwrotnych dla wszystkich uczestników, umożliwiającym rozwój pożądanych
umiejętności interpersonalnych. Uczniowie sami decydują o jakości zmian jakich chcą dokonać. Praca z
grupą w poradnictwie to nie tylko poszerzenie wiedzy uczestników dotyczącej rozwiązywania konkretnych
problemów, dostarczenie informacji ważnych dla podejmowania decyzji, ale również ukierunkowanie
uczestników na poszukiwanie i uświadamianie sobie własnych zasobów, budowanie poczucia własnej
wartości i pokonywanie barier, które utrudniają kontakty z innymi. Dzięki pracy grupowej kształtujemy
zachowania i umiejętności społeczne, ułatwiające funkcjonowanie dzieciom/młodzieży w grupie
rówieśniczej, co w dalszej perspektywie przekłada się na funkcjonowanie w środowisku zawodowym.
Udział w zajęciach grupowych może też być wskazówką dla doradcy zawodowego, który uczeń potrzebuje
poradnictwa indywidualnego. Celem pracy grupy jest zwykle wspólne poszukiwanie rozwiązań,
wykorzystujących wyobrażenia lub doświadczenia uczestników.
Prowadzenie spotkań grupowych będzie efektywne, jeżeli doradca zaplanuje swoją pracę według
następujących zasad:
- - określi i omówi z grupą cel spotkania,
- - ustali wspólnie z grupą zasady współpracy,
- - program spotkania dopasuje do potrzeb uczestników, poziomu kształcenia,
- - spełni określone warunki organizacyjne dotyczące liczby uczestników, gospodarowania czasem,
organizacji przestrzeni.
Istotą spotkań grupowych jest kreowanie różnego rodzaju sytuacji, zmuszających uczestników do
otwartości, spontaniczności i bardzo dużej aktywności. Należą do nich np.: dydaktyczne gry zespołowe,
inscenizacje, symulacje, burza mózgów, analiza przypadku, dyskusja, praca w małych podgrupach.
Spotkanie grupowe korzystnie jest rozpocząć od przedstawienia celu, następnie należy przybliżyć
tematykę spotkania wstępem o charakterze krótkiego wykładu. Zajęcia zawsze kończymy
podsumowaniem zrobionym przez prowadzącego lub jednego z uczestników. Prowadzący zajęcia grupowe
nie występuje nigdy w roli eksperta, organizuje pracę grupy, uważnie obserwuje proces grupowy i podąża
za grupą, buduje atmosferę zaufania, otwartości i zachęty, interweniuje w sytuacjach, gdy zachowanie
uczestników uniemożliwia przeprowadzenie zajęć.
5. Ewaluacja pracy doradcy zawodowego
Ewaluacja służy ocenie skuteczności pracy doradcy zawodowego, odnosi się do wszystkich jego działań,
skierowanych do dzieci/młodzieży: udzielanej informacji, rozmów indywidualnych, pracy grupowej.
Doradca może do tego celu przygotować własną ankietę lub wykorzystać, po uprzednim dostosowaniu do
swoich potrzeb ankiety ewaluacyjne dostępne w literaturze. Posługuje się ankietą w celu pozyskania
informacji zwrotnej na temat jakości oferowanej pomocy. Ankieta może być zbudowana z kilku krótkich,
prostych pytań sprawdzających subiektywny poziom zadowolenia uczniów z przeprowadzonych rozmów
indywidualnych, zajęć grupowych i udzielonej informacji. Systematyczna ocena efektów pracy, analiza
ilościowa i jakościowa ankiet i opracowanie wyników w postaci raportu np. kwartalnego, spowodują, że
uzyskane informacje zwrotne uwypuklą słabe punkty oferowanych usług doradczych i będą cenną
wskazówką w procesie ich ulepszania. Systematyczne sprawdzanie i ocena satysfakcji klientów to
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
rutynowe postępowanie doradców zawodowych w wielu krajach europejskich np. Finlandii, Wielkiej
Brytanii, Danii. W krajach europejskich nie tylko doradcy zawodowi przeprowadzają ewaluację swojej
pracy. W Finlandii w latach 2001-2002, decyzją National Board of Education, przeprowadzono ewaluację
całego systemu poradnictwa zawodowego w edukacji, aby sprawdzić czy jakość i rodzaj oferowanych w
edukacji usług z zakresu orientacji i poradnictwa zawodowego odpowiada potrzebom uczniów. Szczególną
uwagę zwrócono w czasie tej ewaluacji na te etapy edukacyjne, które są tzw. etapem przejściowym (w
Polsce byłyby to: 3 klasa gimnazjum, 3 klasa liceum ogólnokształcącego i profilowanego, ostatni rok
nauki w szkole zawodowej, ostatnia klasa technikum). W Polsce ewaluacja pracy ciągle jest jeszcze
nieznanym i mało popularnym działaniem doradców zawodowych, a o ewaluacji całego systemu
poradnictwa zawodowego nie sposób myśleć, bowiem mam wątpliwości, czy rozwiązania w zakresie
świadczenia usług doradczych w edukacji można w ogóle ujmować w kategoriach rozwiązań
systemowych.
6. Trudności, z jakimi zmierzy się doradca zawodowy w swojej pracy
Doradca zawodowy w szkole wciąż pozostaje postacią nową i nieznaną wśród uczniów, nauczycieli,
rodziców. Jego praca musi być więc połączona z dużą promocją edukacyjnego poradnictwa zawodowego i
szerokim informowaniem dotyczącym rodzaju oferowanej pomocy. Musi więc do swej pracy w szkole
podejść nieco „medialnie". Aby doradcy zawodowi zatrudnieni w szkołach mogli skutecznie
realizować zadania z zakresu edukacyjnego poradnictwa zawodowego, muszą wciąż przełamywać bariery
składające się na współczesne rozumienie potrzeby i popularyzowanie usług doradczych w środowiskach
edukacyjnych, zwłaszcza wśród uczniów, nauczycieli i rodziców. Ważne jest zatem, aby doradca był
aktywny, zaangażowany i umiał promować swoją pracę.
Trudnością obiektywną, z którą będzie musiał poradzić sobie doradca, jest niewątpliwie pozyskanie dobrej
jakościowo informacji edukacyjno-zawodowej (aktualnej, łatwo dostępnej). W Polsce niestety nie mamy
centralnego systemu informacji edukacyjnej, nie mamy również dostępu do uporządkowanej,
ujednoliconej i zaktualizowanej informacji o możliwościach kształcenia w postaci krajowych, regionalnych
lub lokalnych baz danych. Aby zdobyć informację edukacyjno-zawodową doradca zawodowy będzie
korzystał z różnych portali edukacyjnych, wyszukiwarek internetowych, stron internetowych szkół i
innych instytucji edukacyjnych. Sukces w zdobywaniu informacji będzie więc zależał od jego
kreatywności, znajomości zadań realizowanych przez rożnego rodzaju instytucje edukacyjne i rynku
pracy, oraz od jego umiejętności praktycznych związanych z obsługą komputera i poszukiwaniem
informacji. Dodatkowo budując swój warsztat pracy, zetknie się w literaturze z dosyć bogatą ofertą
scenariuszy do zajęć i stosunkowo ubogą ofertą dotyczącą dostępności programów komputerowych i
narzędzi multimedialnych z zakresu edukacyjnego poradnictwa zawodowego. Będzie musiał podjąć trud i
włożyć trochę wysiłku w to, aby doskonalić i rozwijać swój warsztat pracy przez gromadzenie narzędzi
atrakcyjnych i interesujących dla współczesnych uczniów.
Istotnym zagadnieniem jest również rozwój zawodowy doradców i dostęp do różnego rodzaju szkoleń
zawodowych przygotowujących do pracy ze współczesnym klientem. Dużym zainteresowaniem doradców
zawodowych w edukacji cieszą się szkolenia z zakresu: rozmowy doradczej, metod pracy z grupą,
planowania kariery zawodowej uczniów, posługiwania się nowoczesnymi technologiami komunikacyjno-
informacyjnymi (ICT) posługiwania się językami obcymi, poszerzania wiedzy i zdobywania kompetencji
wielokulturowych. Wiele instytucji szkoleniowych oferuje już taką tematykę, a ich oferty szkoleniowe są
bardzo interesujące, w znacznym stopniu dzięki środkom finansowym pochodzącym z programów Unii
Europejskiej, jednak zapotrzebowanie na szkolenia w środowisku doradców zawodowych wciąż znacznie
przewyższa ich dostępność.
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
Podsumowanie
Kończąc rozważania na temat pracy doradcy zawodowego w szkole należy podkreślić, że wybór zawodu
jest jedną z najważniejszych decyzji podejmowanych przez młodzież. Nie jest to jednorazowy wybór, lecz
długi proces decyzyjny, który obejmuje etap przygotowawczy, etap podjęcia decyzji i etap jej realizacji.
Niezbędna jest zatem pomoc i opieka, we wspomaganiu i przyspieszaniu dojrzałości do podejmowania
decyzji edukacyjno-zawodowych, bowiem w ocenie skuteczności poradnictwa zawodowego długofalowa i
systematyczna praca z uczniem bezpośrednio przekłada się na lepsze efekty. W artykule na temat:
„Doradca zawodowy w szkole" zamierzałam zwięźle i czytelnie przedstawić przede wszystkim rolę,
zadania i metody pracy doradcy zawodowego w edukacji. Starałam się naszkicować sylwetkę doradcy na
tle środowiska pracy - środowiska szkolnego, uwzględniając sytuację ucznia i uwarunkowania pracy
doradcy w rzeczywistości szkolnej. Wielość i różnorodność zadań zawodowych realizowanych przez
doradcę w szkole jednoznacznie sugeruje, że funkcji doradcy zawodowego nie może pełnić nauczyciel
przypadkowo przypisany do tych zadań. W edukacji potrzebujemy doradców wykształconych,
kompetentnych, dobrze przygotowanych do pracy, świadomych swojej roli i zaangażowanych,
rozumiejących zmiany i potrzeby współczesnego rynku pracy, rozumiejących również potrzeby
współczesnych uczniów i umiejących się na tych potrzebach koncentrować. Sam fakt zatrudnienia w
szkole pedagoga lub bliskiej współpracy szkoły z poradnią psychologiczno-pedagogiczną nie zabezpiecza
jeszcze wystarczająco skutecznej pomocy w obszarze przygotowania uczniów do planowania i
zarządzania karierą zawodową. Nie można też zadań z zakresu poradnictwa zawodowego powierzyć
wychowawcom klas i nauczycielom. Z badań przeprowadzonych wśród wychowawców klas gimnazjalnych
w Warszawie wynika, że informacja i orientacja zawodowa nie są postrzegane w kategoriach ważnych
potrzeb ucznia[1]. Szkolne programy wychowawcze nie zawierają zagadnień orientacji zawodowej, a
nauczyciele ani nie rozumieją swojej roli wychowawczej w odniesieniu do realizacji tych zadań, ani nie
czują się przygotowani do ich wypełniania. Dzisiaj niezbędne jest zatrudnienie w szkole
nauczyciela/doradcy zawodowego z pełnymi kwalifikacjami, kompetentnego, zaangażowanego oraz
uwzględnienie jego pracy w planie dydaktyczno-wychowawczym szkoły. Aby praca z uczniem w zakresie
planowania kariery była skuteczna, musi być ciągła i systematyczna.
Bibliografia
Kasurinen H., Numminen U. (2003). Evaluation of educational guidance and counselling in Finland.
Helsinki: National Board of Education.
Parzęcki R. (2004). Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji. Toruń: Wydawnictwo
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Paszkowska A. (2002). Warsztat pracy europejskiego doradcy kariery zawodowej. Warszawa; KOWEZiU.
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14
Paszkowska A., Tarkowska M. (2004). Metody pracy z grupą w poradnictwie zawodowym. Warszawa:
KOWEZiU.
Tarkowska M. (2006). Rozmowa doradcza - wspólne poszukiwanie rozwiązań. Warszawa: Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej.
Skarzyński M. (2005). Doradca kariery. Białystok: Wyższa Szkoła Administracji Publicznej.
Śmigielska M. red. (2006). Edukacja zawodoznawcza i projakościowa w szkole. Wrocław: Wydział
Ekonomiczny Uniwersytetu Opolskiego i Centrum Edukacji Nauczycielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.
[1] I. Greiner, Rola wychowawcy gimnazjum w przygotowaniu uczniów do podjęcia decyzji edukacyjno-
zawodwej. Praca podyplomowa przygotowana pod kierunkiem prof. dr hab. Wandy Rachalskiej, Wyższa
Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, Częstochowa 2001.
Poradnictwo w sieci - http://www.doradca-zawodowy.pl
http://www.doradca-zawodowy.pl
Kreator PDF
Utworzono 19 October, 2010, 01:14