P R A C E NA U K O W E A k a d e mi i i m. J a n a D

áugosza w CzĊstochowie

Seria: Pragmata tes Oikonomias

2011, z. V

Agnieszka SZUMILAS

Wydzia

á Architektury Politechniki Wrocáawskiej

Rozwój sieci sklepów dyskontowych w Polsce

Wst

Ċp

Artyku

á porusza zagadnienie zmian zachodzących w sektorze usáug – na

przyk

áadzie rozwoju sieci sklepów dyskontowych. Celem pracy jest przedsta-

wienie mechanizmów towarzysz

ących temu zjawisku w Polsce. Intencją autorki

sta

áa siĊ prezentacja ewolucji ww. formy handlu, na tle rozwoju przestrzennego

wspó

áczesnych obiektów handlowych oraz okreĞlenie czynników, dziĊki którym

dyskont cieszy si

Ċ tak duĪym zainteresowaniem ze strony klientów.

Pojawianiu si

Ċ wspóáczesnych obiektów handlowych w tkance miejskiej

zawsze towarzysz

ą silne emocje, czĊsto związane z obawami przedstawicieli

osiedlowych, ma

áych sklepów. Z drugiej strony natomiast, fachowa prasa zarzu-

ca nas raportami pe

ánymi szczegóáowych analiz, rokowaĔ i prognoz. MyĞlą

przewodni

ą tekstu jest zwrócenie uwagi na humanistyczną stronĊ gospodarki.

Samo poj

Ċcie gospodarki kojarzone jest z finansami, biznesem, czĊsto z proce-

sami, które dziej

ą siĊ gdzieĞ poza zwykáym obywatelem. Gospodarka, wg Sáow-

nika j

Ċzyka polskiego PWN okreĞlana jest jako: „caáoĞü mechanizmów i warun-

ków dzia

áania podmiotów gospodarczych związana z wytwarzaniem i podziaáem

dóbr i us

áug”. Zatem gospodarka – poza niedostĊpną, skomplikowaną sferą eko-

nomiczn

ą – ma takĪe ludzkie oblicze, w postaci procesów urbanistycznych oraz

cho

üby zadowolenia z Īycia – spowodowanego stanem ducha i portfela.

Tekst sk

áada siĊ z trzech czĊĞci. Pierwsza przedstawia rozwój przestrzenny

wspó

áczesnych formatów handlowych. Druga obejmuje zagadnienia związane

z handlem dyskontowym w Polsce, m.in. zachowania konsumentów wzgl

Ċdem

dyskontów, przedstawienie najnowszych bada

Ĕ marketingowych oraz relacjĊ

handel dyskontowy – handel tradycyjny. Trzecia cz

ĊĞü traktuje szczegóáowo

o przeniesieniu si

Ċ wspóáczesnego handlu do maáego miasta.

130

Agnieszka SZUMILAS

1. Rozwój przestrzenny wspó

áczesnych formatów handlowych

1.1. Handel w mie

Ğcie

Wymiana towarów jest jedn

ą z pierwotnych funkcji miasta, a jego rozwój

zawsze

áączyá siĊ z rozwojem handlu. Osady powstawaáy na skrzyĪowaniu szla-

ków komunikacyjnych, handlowano w sukiennicach i na rynku. Z czasem han-
del wraz z miastem przekroczy

á mury obronne, Īeby kilka wieków póĨniej roz-

wija

ü siĊ w dzielnicach.

W XX w.

ĞródmieĞcia przestaáy byü kojarzone z handlem. Przeniósá siĊ on

na przedmie

Ğcia. WpáynĊáo na to wiele czynników – przede wszystkim rozwój

dzielnic podmiejskich, a co za tym idzie – ewolucja uk

áadu komunikacyjnego

oraz wzrost transportu indywidualnego. Nie bez znaczenia by

á równieĪ postĊp

technologiczny. Nowe rozwi

ązania konstrukcyjne pozwalaáy przekryü

1

du

Īą

przestrze

Ĕ stosunkowo szybko przy relatywnie niskich kosztach.

Zagadnienie funkcjonowania handlu w mie

Ğcie jest powszechnie znane, jed-

nak pojawienie si

Ċ w strukturze miejskiej wspóáczesnych obiektów handlowych

jest problemem skomplikowanym,

áączącym zagadnienia z dziedziny socjologii,

ekonomii oraz urbanistyki. Lokalizacja obiektów handlowych w ma

áych mia-

stach jest szczególnie istotna. Nie dysponuj

ą one tak zróĪnicowanym progra-

mem funkcjonalnym jak du

Īe miasta, a kaĪda ingerencja w tkankĊ miejską nie-

sie za sob

ą konsekwencje dla caáoĞci.

Ojczyzn

ą wspóáczesnych form handlu są Stany Zjednoczone. W Europie ich

rozwój zacz

ąá siĊ nieco póĨniej, fakt ten związany byá z II wojną Ğwiatową oraz

zniszczeniami wojennymi. Rozwój wspó

áczesnych form handlu w Stanach Zjed-

noczonych, w Polsce oraz innych krajach europejskich mia

á podobny przebieg.

Nale

Īy podkreĞliü sáowo podobny, poniewaĪ kraje te dzielą róĪnice kulturowe,

historyczne, mentalne itp. W Stanach Zjednoczonych obiekty handlowe rozwija-

áy siĊ bez przeszkód, zajmując gáównie lokalizacje podmiejskie. W Europie na-
tomiast rozwój nowych form handlu spowolni

áy zniszczenia wojenne. Ich loka-

lizacja natomiast cz

ĊĞciej niĪ w USA obejmowaáa tereny miejskie [1].

Rozwój wspó

áczesnych obiektów handlowych związanych z wolnym ryn-

kiem w Polsce mia

á miejsce po 1989 roku i rozpocząá siĊ on okoáo 80 lat póĨniej

ni

Ī w Europie. W związku z otwarciem i liberalizacją gospodarek krajów Euro-

py

ĝrodkowo-Wschodniej w latach 90. dziaáalnoĞü w Polsce podjĊáy prawie

wszystkie najwi

Ċksze koncerny handlowe z Europy, co spowodowaáo gwaátow-

ny przyrost sklepów z kapita

áem zagranicznym [6]. Trafiáy one na praktycznie

zerow

ą konkurencjĊ oraz na duĪy potencjaá i zainteresowanie klientów.

1

Przekrycie, konst. – przegroda budowlana pozioma lub pochy

áa przykrywająca pomieszczenie

zamkni

Ċte lub przestrzeĔ otwartą. W zaleĪnoĞci od przeznaczenia rozróĪnia siĊ przekrycia:

stropowe, dachowe i stropodachowe, a w zale

ĪnoĞci od ksztaátu przekrycia páaskie i krzywi-

znowe. Definicja wg Leksykonu architektoniczno-budowlanego, Arkady, Warszawa 2008, s. 273.

Rozwój sieci sklepów dyskontowych w Polsce

131

1.2. Rozwój przestrzenny wspó

áczesnych form handlu

Pod koniec lat 90. XX w.

Ğrednia liczba sklepów w Polsce osiągnĊáa

2

Ú

3

Ğred-

niej ilo

Ğci sklepów w krajach Europy zachodniej. Fakt ten Ğwiadczy o dobrej

ch

áonnoĞci rynku polskiego, ale równieĪ o tym, Īe nasz kraj szybciej napotka

problemy, do których kraje europejskie mia

áy czas siĊ przygotowaü.

Jako pierwsze zacz

Ċáy powstawaü centra podmiejskie, których gáównym

udzia

áowcem byá hipermarket. Etap drugi obejmuje obiekty zlokalizowane

w miastach. Nie zajmowa

áy one jednak lokalizacji Ğródmiejskich. W obiektach

tych zwi

Ċkszyá siĊ udziaá galerii handlowych, czyli innych inwestorów – nie tyl-

ko hipermarketu. Kolejnym krokiem by

áo lokowanie obiektów handlowych

w

Ğcisáych centrach miast. Po raz pierwszy obiekty te nawiązują juĪ formą oraz

architektur

ą do otoczenia. Przestaáy byü blaszanymi prostopadáoĞcianami od-

dzielonymi od ulicy parkingiem. Obiekty te poza handlem spo

Īywczym oraz ga-

leri

ą handlową posiadają w swojej ofercie rozrywkĊ (w postaci kina, krĊgielni,

salonu gier itp.). Zapocz

ątkowują tym samym trend áączenia handlu i rozrywki

w centrach miast. Liczba

Ğródmiejskich inwestycji jest jednak ograniczona, dla-

tego kolejny zauwa

Īalny trend to zainteresowanie inwestorów mniejszymi miej-

scowo

Ğciami [3]. Centra handlowe pojawiają siĊ w miejscowoĞciach liczących

poni

Īej 100 tys. mieszkaĔców – w tym najwiĊksze Cuprum Arena w liczącym

75 tys. mieszka

Ĕców Lubinie. Jednak prawdziwa ekspansja zauwaĪalna jest

w rozwoju sieci sklepów dyskontowych, które zdominowa

áy maáe miasta.

2. Rozwój sieci sklepów dyskontowych

2.1. Czynniki sprzyjaj

ące rozwojowi sieci dyskontowych w Polsce

Pojawiaj

ące siĊ w Polsce na początku lat 90. pierwsze sklepy dyskontowe

stanowi

áy innowacyjną formĊ handlu. Przewaga sklepów dyskontowych nad

konkurencj

ą wynika ze strategii niskich cen. Ta forma handlu oferuje klientom

towar w ni

Īszej cenie niĪ konkurencja, do tego charakteryzuje siĊ ograniczonym

asortymentem oraz standaryzacj

ą zarówno bryáy, jak i wnĊtrza obiektu. Pierwszy

raz poj

Ċcie sklepu dyskontowego pojawiáo siĊ na początku lat 20. w Stanach

Zjednoczonych [4]. Jednak idea sklepu dyskontowego narodzi

áa siĊ po II wojnie

Ğwiatowej w Niemczech. Miaáo to związek z trudną sytuacją materialną miesz-
ka

Ĕców. Europejskimi liderami w dziedzinie handlu dyskontowego są Niemcy,

jednak najwi

Ċksza iloĞü sklepów przypadająca na mieszkaĔca obserwowana jest

w Norwegii – 253 sklepy na milion mieszka

Ĕców. Wedáug tego samego kryte-

rium Wielka Brytania znalaz

áa siĊ na ostatnim miejscu w Europie.

Rozwój sieci dyskontowych wynika g

áównie z oszczĊdnoĞci klientów. Ist-

niej

ą dwie grupy klientów – ci, których zmusiáa sytuacja, a w przypadku osób

lepiej wykszta

áconych jest to wybór nowego modelu konsumpcji, nastawionego na

minimalizacj

Ċ kosztów zakupu standardowych artykuáów codziennego uĪytku [2].

132

Agnieszka SZUMILAS

Sieci sklepów dyskontowych rozwin

Ċáy siĊ gáównie pod wpáywem liberalnej

polityki handlowej. Do ko

Ĕca lat 90. prawodawstwo pozwalaáo na lokacjĊ obiek-

tów dyskontowych w zasadzie bez ogranicze

Ĕ [4]. Ograniczenia dotyczące loka-

lizacji wielkopowierzchniowych obiektów handlowych symulowa

áy rozwój

mniejszych sklepów. Dzia

áania ustawodawcy nastawione na ochronĊ handlu tra-

dycyjnego umo

Īliwiáy rozwój sieci sklepów dyskontowych [2].

Nie bez znaczenia by

áo równieĪ otwarcie polskiej gospodarki na początku lat

90. Zbieg

áo siĊ to z trendem szybkiej globalizacji i internacjonalizacji dziaáalno-

Ğci wielu koncernów. DuĪa konkurencyjnoĞü i nasycenie ich rodzimych rynków,
jak równie

Ī prawne ograniczenia rozwoju sprawiáy, Īe koncerny te zaczĊáy szu-

ka

ü moĪliwoĞci rozwoju w innych krajach.

Sieci dyskontowe zajmuj

ą rynki, które charakteryzują siĊ duĪą zdolnoĞcią

nabywcz

ą i w których stopieĔ rozwoju nowych form dystrybucji jest wysoki.

W 2001 roku najwi

Ċkszy udziaá sklepów dyskontowych w handlu ĪywnoĞcią

charakteryzowa

á NorwegiĊ, nastĊpnie Niemcy, BelgiĊ oraz DaniĊ i AustriĊ –

22%. Dane te potwierdzaj

ą fakt, Īe rozwój dyskonta dokonuje siĊ w krajach za-

mo

Īnych, o ustabilizowanej i silnej pozycji nowoczesnego handlu wielkopo-

wierzchniowego, na którego tle dyskontowy mo

Īe ujawniü swą przewagĊ kon-

kurencyjn

ą.

Najwa

Īniejszą przyczyną sukcesu sklepów dyskontowych jest zjawisko wy-

kreowania „

Ğwiatowego konsumenta” [5]. UwaĪa siĊ, iĪ podstawowe potrzeby

cz

áowieka w dziedzinie handlu są takie same bez wzglĊdu na region czy kraj.

Zakup standardowych artyku

áów codziennego uĪytku musi odbywaü siĊ w miej-

scu przyjaznym, w miar

Ċ blisko miejsca zamieszkania, z moĪliwoĞcią zaparko-

wania auta. Wszelkie inne cechy traktuj

ące o sukcesie tej formy handlu są po-

chodn

ą ujednolicenia gustów konsumentów.

2.2. Handel tradycyjny a handel dyskontowy

Jednym z elementów strategii sieci sklepów dyskontowych jest wprowadze-

nie do oferty produktów marki w

áasnej, czyli – w opinii Polaków – taĔszych

substytutów produktów markowych. W kraju produkty te uzyska

áy rzeszĊ sym-

patyków, jednak nie ze wzgl

Ċdu na jakoĞü, ale na niską cenĊ. Polaków nie udaáo

przekona

ü siĊ, Īe marki wáasne to produkty równie atrakcyjne, co produkty mar-

kowe. Ró

Īnimy siĊ pod tym wzglĊdem od konsumentów z Europy Zachodniej.

Jedynie 10% zakupów Polaków to wspomniane produkty marki w

áasnej,

u Szwajcarów dla porównania wska

Ĩnik ten wynosi 50%.

Dane G

áównego UrzĊdu Statystycznego informują nas o staáym spadku licz-

by tzw. tradycyjnych sklepów. Jako winowajc

Ċ takiego stanu rzeczy czĊsto

wskazuje si

Ċ wszechobecne markety. Agencja BadaĔ Rynku Nielsen przeprowa-

dzi

áa badania dotyczące znikających z rynku sklepów. Z badaĔ tych wynika, Īe

Polacy dobrze czuj

ą siĊ w maáych sklepach. Piekarnie, warzywniaki i sklepy

spo

Īywcze są odwiedzane przez klientów czĊĞciej niĪ super- i hipermarkety [7].

Rozwój sieci sklepów dyskontowych w Polsce

133

Z rynku rzeczywi

Ğcie znikają maáe sklepy, są to w wiĊkszoĞci sklepy spo-

Īywcze, spoĪywczo-przemysáowe, kioski oraz sklepy wielobranĪowe. àączna
ilo

Ğü takich obiektów spadáa w ciągu 5 lat o 20 tys. Zmniejszyá siĊ równieĪ

udzia

á tradycyjnych sklepów w sprzedaĪy artykuáów spoĪywczych – w ciągu 2

lat o 3%. Nielsen prze

Ğledziá równieĪ dane dotyczące struktury i rodzaju skle-

pów znikaj

ących z rynku. Z badaĔ wynika, iĪ z rynku znikają sklepy mające

jednego pracownika (w latach 2004–2010 ilo

Ğü sklepów spadáa o 22%). Nato-

miast sklepy posiadaj

ące juĪ 2 pracowników utrzymują siĊ na staáym poziomie,

a liczba sklepów zatrudniaj

ących minimum 3 pracowników stale roĞnie. Zatem

z rynku znikaj

ą sklepy maáo atrakcyjne w opinii klientów. Oczywistym jest, Īe

sklep, którego w

áaĞciciel dostarcza towar, sprzedaje, a po zamkniĊciu sprząta,

nie b

Ċdzie tak wydajny jak sklep posiadający do tych czynnoĞci kilku pracowni-

ków, zatem rynek porz

ądkuje siĊ metodą selekcji naturalnej. WáaĞciciel – jedyna

pracuj

ąca osoba – nie jest w stanie zapewniü bogatego asortymentu i dáugiego

czasu otwarcia, tym samym sklep taki jest mniej atrakcyjny dla klientów [7].

Nasuwaj

ące siĊ wnioski są budujące. Z analiz wynika, iĪ pomimo rosnącej

popularno

Ğci wspóáczesnych obiektów handlowych Polacy nie zacháysnĊli siĊ tą

form

ą handlu. Byü moĪe oznacza to, Īe nie grozi nam sytuacja, jaka ma miejsce

w rozwini

Ċtych krajach Europy – czyli caákowite wyparcie tradycyjnej tkanki

handlowej.

3. Funkcjonowanie obiektów dyskontowych w miastach

3.1. Handel wspó

áczesny – przeniesienie do maáego miasta

Rozwój wspó

áczesnych form handlu zapoczątkowaáy obiekty lokalizowane

w du

Īych miastach. Jednak liczba takich lokalizacji jest ograniczona. Fakt ten

sk

áoniá przedsiĊbiorców do inwestycji w mniejszych miastach. Obecnie w Polsce

sklepy dyskontowe powstaj

ą juĪ w kilkutysiĊcznych miejscowoĞciach. Z jednej

strony, media podaj

ą, iĪ prognozą rozwoju sieci dyskontowych w maáych mia-

stach s

ą stosunkowo niskie zarobki mieszkaĔców. Z drugiej jednak, widoczny

jest trend rozwoju sieci sklepów dyskontowych w krajach zamo

Īnych –nasuwa

si

Ċ zatem wątpliwoĞü dotycząca relacji pomiĊdzy zarobkami mieszkaĔców

a rozwojem sieci sklepów dyskontowych. Sie

ü ta rozwija siĊ i funkcjonuje po-

dobnie w ró

Īnych warunkach przestrzennych. Powodem takiego stanu rzeczy

jest wspomniane ju

Ī ujednolicenie gustów konsumentów. W literaturze moĪemy

doszuka

ü siĊ róĪnych tez traktujących o rozwoju sieci sklepów dyskontowych.

Jak pisze T. Doma

Ĕski: „We Francji sklepy dyskontowe rozwijają siĊ w maáych

miastach (hipermarkety natomiast dominuj

ą duĪe miasta) powstanie takiego

obiektu przyczynia si

Ċ do poprawy wizerunku marketingowego miasta” [2].

Ekonomi

Ğci zauwaĪają równieĪ, Īe niepokojące zjawiska obserwuje siĊ w ma-

áych miastach, gdzie budowa sklepu dyskontowego o powierzchni zaledwie

134

Agnieszka SZUMILAS

300m

2

powoduje upadek kilkudziesi

Ċciu lokalnych przedsiĊbiorstw [4]. Teza ta

jednak nie jest prawdziwa dla wszystkich miejscowo

Ğci. Faktem natomiast jest,

i

Ī pojawienie siĊ obiektu dyskontowego w maáym mieĞcie stanowi powaĪną in-

gerencj

ą w tkankĊ miejską. O ile w przypadku duĪego miasta obiekt taki wpáywa

na kszta

át osiedla, o tyle w maáym mieĞcie niesie za sobą konsekwencje dla caáoĞci.

3.2. Unifikacja przestrzeni miasta

Powstawanie w mie

Ğcie identycznych obiektów w podobnych lokalizacjach

prowadzi do unifikacji przestrzeni. Rola projektanta przy powstawaniu obiektu
dyskontowego jest znikoma. Za

áoĪeniem inwestora jest wykreowanie czytelnej,

rozpoznawalnej formy. Powstaj

ą zatem takie same obiekty, o takiej samej po-

wierzchni, o takim samym sposobie zagospodarowania terenu. Klienci obs

áugi-

wani s

ą przez personel ubrany w takie same uniformy, w sklepie czynnym w ta-

kich samych godzinach – bez wzgl

Ċdu na region.

D

ąĪenia inwestora oraz instytucji dbających o wizerunek miasta są sprzecz-

ne. Jednej stronie zale

Īy na standaryzacji, dla przedsiĊbiorcy istotne jest stwo-

rzenie czytelnej, wyodr

Ċbnionej z przestrzeni formy, która reklamowana w me-

diach przyci

ąga klientów. Drugiej stronie, którą reprezentują lokalne wáadze, za-

le

Īy na zachowaniu odrĊbnoĞci miejsca. Dyskonty zajmują lokalizacje miejskie,

bez wzgl

Ċdu na historiĊ danego miasta. Nie korespondują z lokalną architektura

oraz nie nawi

ązują do ukáadu urbanistycznego. Poprzez znaczne gabaryty domi-

nuj

ą nad przestrzenią. Dáugo otwarte, rozĞwietlone obiekty stają siĊ czasem je-

dyn

ą wieczorną rozrywką.

Podsumowanie

Z pewno

Ğcią ksztaátowanie przestrzeni jest zagadnieniem niezmiernie istot-

nym, jednak forma handlu dyskontowego niezaprzeczalnie niesie korzy

Ğci

mieszka

Ĕcom. Przede wszystkim daje im moĪliwoĞü zakupu taĔszych produk-

tów w dogodnych godzinach. Rozwi

ązuje problem parkowania w mieĞcie oraz

nie posiada barier wzgl

Ċdem osób niepeánosprawnych.

Jako

Ğü przestrzeni miejskiej jest waĪna, jednak komfort mieszkaĔców rów-

nie

Ī. Dlatego w rĊkach lokalnych wáadz pozostaje okreĞlenie záotego Ğrodka

pomi

Ċdzy komfortem mieszkaĔców a rozwojem wspóáczesnych form handlu.

ĩyjemy w XXI wieku. Jak zostaáo wspomniane w tekĞcie, jesteĞmy Ğwiato-

wymi konsumentami [5]. Mamy dost

Ċp do tych samych mediów, pragniemy te-

go samego i tego samego si

Ċ boimy. Autorce podczas pracy nad tekstem towa-

rzyszy

áa refleksja, którą moĪna by ironicznie uproĞciü do znanej sentencji: Co

by

áo pierwsze: jajko czy kura. Jajko symbolizuje w tym uproszczeniu gospodar-

k

Ċ, a kura spoáeczeĔstwo. Zatem dylemat dotyczy tego, czy procesy gospodarcze

determinuj

ą zmiany w spoáeczeĔstwie, czy jest odwrotnie.

Rozwój sieci sklepów dyskontowych w Polsce

135

Literatura

[1] Coleman P., Shopping Enviroments: Evolution, Planning and Design, Archi-

tectural Press, Oxford 2006.

[2] Doma

Ĕski T., Strategie rozwoju handlu, Polskie Wydawnictwo Ekonomicz-

ne, Warszawa 2005.

[3] Ledwo

Ĕ S., Wpáyw wspóáczesnych obiektów handlowych na strukturĊ Ğród-

mie

Ğü, praca doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. inĪ. arch. E. Rataj-

czyk-Pi

ątkowskiej, Politechnika GdaĔska, GdaĔsk 2008.

[4] Maleszyk E., Handel dyskontowy w Polsce, Instytut Rynku Wewn

Ċtrznego

i Konsumpcji, Warszawa 2003.

[5] Szumilak J., Handel detaliczny, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.
[6]

ĝliwiĔska K., Tendencje w handlu i sprzedaĪy w warunkach globalizacji,
Oficyna Wydawnicza Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice
2003.

[7] http://pl.nielsen.com/news/dyskonty.shtml.

Summary

Development of discount stores in Poland

The purpose of this article is to present the case of how discount stores function in terms

of urban planning. Text consists three parts. First presents spatial development of modern
shopping centers. Second part describes development of discount stores in Polish cities and
presents marketing researches. The last part describes in detail how discount stores have
moved to small towns.