Mitch Albom

JESZCZE JEDEN DZIEŃ

„Niech zgadnę. Jesteś ciekawa, dlaczego chciałem się zabić".
(Pierwsze słowa Chicka Benetta skierowane do mnie)






Jest to opowieść o pewnej rodzinie, a ponieważ pojawia się w niej

duch, można ją nazwać historią o duchach. Ale każda historia rodzinna
jest historią o duchach. Zmarli przesiadują przy naszych stołach długo
po tym, jak odejdą.

Ta konkretna opowieść dotyczy Charlesa „Chicka" Benetta. To nie on

był duchem. On był jak najbardziej rzeczywisty. Spotkałam go w
sobotni poranek, na odkrytej trybunie boiska Little League — w
granatowej wiatrówce, żuł gumę miętową. Może go pamiętacie z
czasów jego kariery bejsbolowej. Zajmowałam się przez jakiś czas
dziennikarstwem sportowym, więc to nazwisko było mi znane w
różnych konfiguracjach.

Z perspektywy czasu widzę, że to przeznaczenie sprawiło, iż go tam

spotkałam. Przyjechałam do Pepperville

Beach w sprawach związanych z małym domkiem, który nasza

rodzina miała tam od lat. W drodze powrotnej na lotnisko zatrzymałam
się na kawę. Po drugiej stronie ulicy było boisko, gdzie dzieci w
fioletowych koszulkach ćwiczyły rzucanie i uderzanie. Miałam czas.
Postanowiłam się tam przejść.

Stałam przy siatce, zacisnąwszy palce na łańcuchu ograniczającym, a

jakiś starszy facet jeździł kosiarką po trawniku. Był opalony i
pomarszczony, trzymał w ustach do połowy wypalone cygaro. Kiedy
mnie zobaczył, wyłączył kosiarkę i zapytał, czy tam gra mój dzieciak.
Odparłam, że nie. Zapytał, co więc tu robię. Powiedziałam mu o domu.
Wtedy zadał pytanie, czym się zajmuję, a ja popełniłam błąd,
ponownie udzielając odpowiedzi.

- Pisarka, tak? - mruknął, żując cygaro. Wskazał palcem postać

siedzącą samotnie na trybunach, plecami do nas. — Powinna pani
pogadać z tym gościem. To dopiero historia.

Jeszcze teraz to słyszę.
- Czyżby? A jakaż to?
- Grał kiedyś zawodowo. -Aha...
- Chyba nawet w finałach ligi.
- Mhm...
- I chciał się zabić. -Co?
- Tak. - Mój rozmówca pociągnął nosem. - Z tego, co słyszałem, to

ma cholerne szczęście, że żyje. Chick Benetto,

tak się nazywa. Tu mieszkała jego matka. Posey Benetto.

-Zachichotał. - Niezły był z niej numer. - Rzucił cygaro na ziemię i
przydepnął. - Niech pani idzie i zapyta go, jeśli mi pani nie wierzy.

Wrócił do swojej kosiarki. Puściłam łańcuch. Był stary i zostawił na

moich palcach ślady rdzy.

Każda historia rodzinna jest historią o duchach.
Podeszłam do trybuny.
Spisałam tu to, co Charles „Chick" Benetto opowiedział mi podczas

naszej porannej rozmowy — która znacznie się przeciągnęła — i
dołączyłam osobiste notatki oraz fragmenty jego dziennika, który
później znalazłam. Złożyłam te elementy w następującą historię,
opowiedzianą głosem Chicka, bo nie jestem pewna, czy
uwierzylibyście w nią, gdybyście ją usłyszeli z innych ust. Może i tak
nie uwierzycie.

Ale zadajcie sobie pytanie: Czy straciliście kiedyś kogoś, kogo

kochaliście, i pragnęliście jeszcze jednej rozmowy, jednej szansy, by
odrobić ten czas, gdy myśleliście, że ta osoba będzie zawsze przy was?
Jeśli tak, to wiecie, że możecie przejść przez całe życie, kolekcjonując
dni, ale żaden nie dorówna temu, który chcielibyście odzyskać.

A gdybyście go odzyskali?

Maj 2006

I. Północ

H i s t o r i a Chicka

Niech zgadnę. Jesteś ciekawa, dlaczego chciałem się zabić.
Chcesz wiedzieć, jak to się stało, że przeżyłem. Czemu zniknąłem.

Gdzie byłem przez cały ten czas. Ale przede wszystkim, dlaczego
chciałem się zabić, prawda?

W porządku. Tak to jest z ludźmi. Porównują się do mnie. Tak jakby

gdzieś na świecie narysowana była granica i jeśli się jej nie przekroczy,
nigdy nie będzie się rozważać skoku z budynku lub połknięcia butelki
leków - jeżeli natomiast się ją przekroczy, taka możliwość się pojawia.
Ludzie dochodzą do wniosku, że ja ją przekroczyłem. Zadają sobie
pytanie: „Czy mógłbym się kiedyś do niej zbliżyć tak jak on?".

Prawda jest taka, że nie ma żadnej granicy. Jest tylko nasze życie, to,

jak je niszczymy i kto jest przy nas, by nam pomóc.

A kogo nie ma.
Patrząc w przeszłość, zaczynam odkrywać znaczenie dnia, kiedy

umarła moja matka, mniej więcej dziesięć lat temu. Nie było mnie w
domu, kiedy to się stało, a powinienem

tam być. Więc skłamałem. To był kiepski pomysł. Pogrzeb to nie

miejsce na sekrety. Stałem przy jej grobie i starałem się uwierzyć, że to
nie moja wina, kiedy czternastoletnia córka wzięła mnie za rękę i
wyszeptała: - Przykro mi, że nie miałeś okazji się pożegnać, tato. - To
wystarczyło. Padłem na kolana, płacząc, a mokra trawa zaplamiła mi
spodnie.

Po pogrzebie tak się upiłem, że straciłem przytomność na kanapie. I

coś się zmieniło. Jeden dzień potrafi zmienić kierunek, w jakim
zmierza twoje życie, a ten dzień zdawał się nieubłaganie popychać
mnie na samo dno. Kiedy byłem dzieckiem, mama nieustannie kręciła
się wokół mnie - porady, krytyka, całe to przytłaczające matkowanie.
Zdarzały się chwile, kiedy chciałem, by zostawiła mnie w spokoju.

A teraz mnie zostawiła. Umarła. Koniec odwiedzin, telefonów. I

nawet nie zdając sobie z tego sprawy, zacząłem dryfować, jakby ktoś
wyrwał moje korzenie, jakbym płynął jakąś boczną odnogą rzeki.
Matki kultywują pewne wyobrażenia o swoich dzieciach, które dzieci
przejmują, i jednym z moich wyobrażeń było, że lubię siebie, ponieważ
ona mnie lubi. Wraz z nią odeszło to przekonanie.

Prawda jest taka, że wcale nie lubiłem człowieka, którym się stałem.

W wyobraźni wciąż widziałem siebie jako młodego obiecującego
sportowca. Ale nie byłem już młody i nie byłem już sportowcem.
Byłem przedstawicielem handlowym w średnim wieku. Moja szansa
dawno minęła.

Rok po śmierci matki popełniłem swój najgłupszy błąd w kwestii

finansów. Dałem się namówić pewnej agentce na

udział w inwestycji. Była młoda i atrakcyjna w ten śmiały, radosny

sposób, który manifestuje się dwoma rozpiętymi guzikami bluzki, a
który budzi gorycz w starszym mężczyźnie, gdy taka kobieta go mija -
no chyba że się do niego odezwie. Wtedy facet traci rozum.
Spotkaliśmy się trzy razy, by omówić ofertę: dwa razy w jej biurze, raz
w greckiej restauracji, nic niestosownego, ale zanim jej perfumy wy-
wietrzały mi z głowy, zdążyłem ulokować większość swoich
oszczędności w teraz bezwartościowym kapitale inwestycyjnym.
Agentkę szybko „przeniesiono" na Zachodnie Wybrzeże. Musiałem
wytłumaczyć mojej żonie Catherine, co się stało z pieniędzmi.

Po tym zdarzeniu zacząłem więcej pić - w tamtych czasach

bejsboliści zawsze pili - ale dla mnie stało się to problemem; z tego
powodu wyrzucono mnie z jednej, a potem drugiej pracy. A to
sprawiło, że piłem dalej. Źle sypiałem. Źle się odżywiałem. Starzałem
się w oczach. Kiedy w końcu znalazłem pracę, chowałem w kieszeni
płyn do ust i krople do oczu i przed spotkaniami z klientami pędziłem
do łazienki. Z pieniędzmi było coraz gorzej; ciągle kłóciliśmy się o nie
z Catherine. I z czasem nasze małżeństwo się rozpadło. Zmęczyło ją
moje przygnębienie, i nie mogę jej za to winić. Kiedy czujesz się podle,
inni zaczynają uważać cię za podłego, nawet ci, których kochasz.
Pewnej nocy znalazła mnie nieprzytomnego na podłodze w piwnicy, z
rozciętą wargą, tulącego do piersi rękawicę bejsbolową.

Wkrótce potem opuściłem rodzinę - a może to ona opuściła mnie.

Wstydzę się tego bardziej, niż jestem w stanie wyrazić.
Wyprowadziłem się. Stałem się wredny i zimny. Unikałem każdego,

kto nie chciał się ze mną napić. Moja matka, gdyby żyła, może
znalazłaby sposób, żeby do mnie trafić, bo zawsze była w tym dobra -
brała mnie za rękę i pytała: -No, Charley, co cię gryzie? - Ale nie było
jej i tak to jest, kiedy umierają nam rodzice; czujemy, że zamiast
stawać do każdej walki ze wsparciem, stajemy do niej sami.

Więc pewnej nocy, na początku października, postanowiłem się

zabić.

Może to dla was zaskoczenie. Może uważacie, że mężczyźni, którzy

jak ja grają w mistrzostwach świata, nigdy nie upadną tak nisko, bo
zawsze mają to jedno „spełnione marzenie". Ale mylicie się. Ziszczone
marzenie pozwala wam tylko stopniowo zrozumieć druzgocącą
prawdę, że nie tak to sobie wyobrażaliście.

I że ono was nie ocali.
Zabrzmi to dziwnie, ale wykończył mnie, doprowadził do

ostateczności ślub córki. Miała wtedy dwadzieścia dwa lata, długie
proste kasztanowe włosy po matce i jej pełne usta. Poślubiła
„wspaniałego faceta", ceremonia odbyła się po południu.

Tyle wiem, bo tyle napisała w krótkim liście, który przyszedł do mnie

w kilka tygodni po fakcie.

Najwyraźniej przez moje picie, depresję i ogólnie złe zachowanie

przynosiłem tak wielki wstyd, że nie nadawałem się na uroczystość
rodzinną. Zamiast tego otrzymałem list

i dwa zdjęcia: na jednym córka i jej mąż stoją pod drzewem,

trzymając się za ręce, na drugim szczęśliwa para pije szampana.

Szczególnie załamała mnie druga fotografia. Nieupozowane ujęcie,

które uchwyciło niepowtarzalną chwilę - tych dwoje wybucha
śmiechem w pół zdania i stuka się kieliszkami. To była scena ze świata
niewinności i młodości, a także... przeszłości. Zdawała się szydzić z
mojej nieobecności. „I ciebie tam nie było". Nie znałem nawet tego
faceta. Moja była żona go znała. Nasi dawni znajomi też. „A ciebie tam
nie było". Po raz kolejny byłem nieobecny, gdy w rodzinie działo się
coś ważnego. Tym razem moja mała córeczka nie wzięła mnie za rękę i
nie pocieszyła; należała do kogoś innego. Nie zapraszano mnie.
Powiadamiano.

Spojrzałem na kopertę podpisaną nowym nazwiskiem córki („Maria

Lang", nie „Maria Benetto") i bez adresu zwrotnego (Czemu? Bali się,
że mógłbym ich odwiedzić?) i coś zapadło się we mnie tak głęboko, że
nie mogłem już tego znaleźć. Zostajesz odcięty od życia swojego
jedynego dziecka i czujesz, jakby zatrzasnęły się za tobą stalowe
drzwi; walisz w nie, ale nikt cię nie słyszy. A być niesłyszanym to
pierwszy krok do poddania się, a poddanie się to pierwszy krok do
samobójstwa.

Więc spróbowałem.
Chodzi nie tyle o to, jaki to ma cel, ile czy robi to jakąś różnicę.

Gdy kroki swe niezdarnie skierował do Boga, Jego pieśni i praca w

połowie skończona, Kto wie, jaka jego stopy wiodła droga, Jakie

wzgórza spokoju i bólu pokonał.

Wierze, że Bóg z uśmiechem ujął jego dłoń. „Biedny ty leniu,

niesforny matole! Życia księga trudną jest", rzekł doń. „Dlaczego na

dłużej nie zostałeś w szkole?".

(Wiersz Chariesa Hansona Townea znaleziony w rzeczach

Chicka Benetta)

Chick chce skończyć z t y m wszystkim

Ten list od mojej córki przyszedł w piątek, co pozwoliło mi oddać się

weekendowej popijawie, z której niewiele pamiętam. W poniedziałek
rano, mimo długiego zimnego prysznica, spóźniłem się do pracy dwie
godziny. Kiedy dotarłem do biura, przetrwałem niecałe czterdzieści
pięć minut. Głowa mi pękała. Czułem się tam jak w grobowcu.
Wśliznąłem się do pokoju ksero, potem do łazienki, następnie do
windy, bez płaszcza i teczki, tak że gdyby ktoś mnie śledził, uznałby to
za naturalne zachowanie, a nie za zaplanowaną ucieczkę.

To było głupie. Nikogo nie obchodziło, co robię. Duża firma

zatrudniająca wielu handlowców mogła znakomicie obejść się beze
mnie, co już teraz wiemy, jako że przejście z windy na parking było
ostatnią czynnością, którą wykonałem jako jej pracownik.

Potem zadzwoniłem do byłej żony. Zatelefonowałem z budki. Była w

pracy.

-Dlaczego? - zapytałem, kiedy podniosła słuchawkę.
- Chick?

- Dlaczego? - powtórzyłem. Miałem trzy dni, żeby zebrać w sobie

całą złość, i tylko tyle byłem w stanie powiedzieć. Jedno słowo.
„Dlaczego?".

- Chick? - jej głos złagodniał.
- Nie zostałem nawet zaproszony?
- To był ich pomysł. Uznali, że tak będzie...
- Jak? Bezpieczniej? Miałbym coś zrobić?
- Nie wiem...
- Jestem więc potworem? Tak?
- Skąd dzwonisz?
- Jestem potworem?
- Przestań.
- Odchodzę.
- Słuchaj, Chick, ona nie jest już dzieckiem i jeśli...
- Nie mogłaś się za mną wstawić? Usłyszałem, jak wzdycha.
- Dokąd odchodzisz?
- Nie mogłaś się za mną wstawić?
- Przykro mi. To skomplikowane. Jest też jego rodzina. A oni...
- Byłaś tam z kimś?
- Och, Chick... Wiesz, że jestem teraz w pracy...
W tamtej chwili poczułem się samotny jak nigdy dotąd. Samotność

wdarła się w moje płuca i niemal zdławiła mój oddech. Nie zostało już
nic do powiedzenia. Ani na ten temat, ani na żaden inny.

- W porządku - szepnąłem. - Przepraszam. Chwila ciszy.

- Dokąd odchodzisz? - zapytała. Odłożyłem słuchawkę.
I wtedy, po raz ostatni, upiłem się. Najpierw w miejscu zwanym

Pubem Pana Teda, gdzie barmanem był chudy dzieciak o okrągłej
twarzy, pewnie nie starszy niż ten, którego poślubiła moja córka.
Potem wróciłem do mieszkania i wypiłem jeszcze trochę.
Poprzewracałem meble. Pisałem na ścianach. Wydaje mi się, że nawet
wyrzuciłem zdjęcia ślubne do zsypu. Jakoś chyba w środku nocy
postanowiłem pojechać do domu, to znaczy do Pepperville Beach,
miasta, gdzie się wychowałem. Dzieliły mnie od niego dwie godziny
drogi samochodem, ale nie byłem tam od lat. Chodziłem po
mieszkaniu, krążyłem, jakbym przygotowywał się do podróży.
Niewiele trzeba na wycieczkę pożegnalną. Poszedłem do sypialni i
wyjąłem z szuflady broń.

Chwiejnym krokiem zszedłem do garażu, znalazłem mój samochód,

włożyłem pistolet do schowka, rzuciłem kurtkę na tylne siedzenie, a
może przednie, albo też kurtka już tam leżała, nie wiem, i wyjechałem
z piskiem opon na ulicę. W mieście panowała cisza, światła mrugały na
żółto, a ja zamierzałem zakończyć życie tam, gdzie je zacząłem.

Zwalić się z powrotem Panu Bogu na głowę. Po prostu.

Z dumą informujemy

o narodzinach

Charlesa Alexandra

3897 gramów

21 listopada 1949 roku

Leonard i Pauline Benetto

(Z papierów Chicka Benetta)

Było zimno i trochę padało; autostrada była pusta i korzystałem z

wszystkich czterech pasów, nieustannie przejeżdżając z jednego na
drugi. Pomyślicie, z nadzieją, że kogoś tak nawalonego jak ja powinna
zatrzymać policja, ale mnie nie zatrzymała. W pewnym momencie
podjechałem nawet pod jeden z całodobowych sklepów
ogólnospożywczych i kupiłem sześciopak piwa u Azjaty o cienkim
wąsie.

- Kupon na loterię? - zapytał.
Przez lata opanowałem do perfekcji sztukę sprawiania przyzwoitego

wrażenia, kiedy byłem zalany — alkoholik jako facet na chodzie — i
udałem, że rozważam jego propozycję.

— Innym razem — powiedziałem.
Włożył piwo do torby. Spotkałem się z nim wzrokiem, dwoje

zmętniałych, ciemnych oczu, i pomyślałem w duchu: To ostatnia
twarz, jaką widzę na ziemi.

Pchnął po ladzie moją resztę.
Kiedy zobaczyłem drogowskaz z nazwą mojego rodzinnego miasta -

PEPPERYILLE BEACH, ZJAZD 1 mila - dwa

piwa były już wypite, a jedno rozlało się na siedzenie pasażera.

Wycieraczki chodziły bez przerwy. Walczyłem, żeby nie zasnąć.
Widocznie w myślach powtarzałem sobie w kółko „zjazd jedna mila",
bo za jakiś czas zobaczyłem tablicę z nazwą innego miasta i zdałem
sobie sprawę, że już przejechałem mój skręt. Walnąłem pięściami w
deskę rozdzielczą. Potem zawróciłem, w miejscu, na samym środku
autostrady, i ruszyłem pod prąd. Nie było ruchu, a nawet gdyby, to i tak
by mnie to nie obchodziło. Zamierzałem dotrzeć do tego zjazdu.
Wcisnąłem pedał gazu. Po chwili zobaczyłem przed sobą właściwą
drogę - tyle że był to wjazd, a nie zjazd - i popędziłem na nią z piskiem
opon. To był jeden z tych długich ślimaków; skręciłem ostro i ruszyłem
w dół na pełnym gazie.

Nagle oślepiły mnie dwa wielkie światła, niczym olbrzymie słońca.

Potem rozległ się ogłuszający dźwięk klaksonu ciężarówki, potworny
huk i mój samochód przeleciał przez barierkę, wylądował twardo, po
czym stoczył się w dół. Wokół pełno było szkła i tańczących puszek:
złapałem gwałtownie za kierownicę. Samochód szarpnął w tył,
przerzucając mnie na brzuch. Udało mi się znaleźć klamkę i
pociągnąłem za nią mocno, i pamiętam widok ciemnego nieba i
zielonych chwastów, i dźwięk przypominający grzmot, i upadek
czegoś wysokiego i ciężkiego.

Kiedy otworzyłem oczy, leżałem w mokrej trawie. Mój samochód był

w połowie przygnieciony zniszczonym billboardem z reklamą
miejscowego dealera chevroleta, w który

najwyraźniej wjechał. Jakiś dziwny układ sił fizycznych musiał

wyrzucić mnie z auta tuż przed decydującym uderzeniem. Nie potrafię
tego wytłumaczyć. Kiedy chcesz umrzeć, zostajesz oszczędzony. Kto
potrafi to wytłumaczyć?

Powoli, z trudem, stanąłem na nogach. Miałem zupełnie mokre plecy.

Wszystko mnie bolało. Wciąż trochę padało; wokół panowała cisza, w
której słychać było tylko cykanie świerszczy. Zwykle w takim
momencie powiedziałoby się: „cóż, cieszę się, że żyję", ale ja nie
mogłem tego powiedzieć, ponieważ się nie cieszyłem. Spojrzałem w
górę na autostradę. Zobaczyłem we mgle zarys ciężarówki, niczym
wielki, ciężki wrak statku, o wygiętej szoferce, jakby złamano jej kark.
Spod maski wydobywała się para. Jeden reflektor wciąż działał i rzucał
samotny snop światła na błotniste wzgórze, zamieniając potłuczone
szkło w lśniące diamenty.

Co się stało z kierowcą? Czy jest żywy? Ranny? Krwawi? Oddycha?

Oczywiście byłby to akt odwagi — wspiąć się na górę i sprawdzić, ale
w tamtej chwili odwaga nie była moją mocną stroną.

Więc nie zrobiłem tego.
Opuściłem ręce wzdłuż ciała i ruszyłem na południe, w stronę mojego

rodzinnego miasteczka. Nie jestem z tego dumny. Ale wtedy w ogóle
nie myślałem racjonalnie. Byłem zombi, robotem, którego nie
obchodzi nikt, także ja sam — a właściwie przede wszystkim ja sam.
Zapomniałem o samochodzie, ciężarówce, broni; zostawiłem to
wszystko za sobą. Pod moimi butami chrzęścił żwir i słyszałem śmiech
świerszczy.

Nie potrafię powiedzieć, jak długo szedłem. Tak długo, że deszcz

przestał padać, a niebo zaczęło się rozjaśniać pierwszymi promieniami
świtu. Dotarłem na obrzeża Peppendlle Beach, które wyznacza wysoka
zardzewiała wieża ciśnień, zaraz za boiskami do bejsbolu. W małych
miasteczkach, jak moje, wspinanie się na wieżę ciśnień należało do
rytuału i wraz z kumplami z drużyny robiliśmy to w weekendy, z
puszkami farby wciśniętymi za paski.

Teraz znów stanąłem przed tą wieżą, mokry, stary, złamany, pijany i,

powinienem dodać, może winny zabójstwa, bo w końcu nie
sprawdziłem, co się stało z kierowcą ciężarówki. Nie miało to
znaczenia, bo przecież i tak już zdecydowałem, że ta noc będzie
ostatnia w moim życiu.

Namacałem drabinkę.
Zacząłem się wspinać.
Dotarcie do zbiornika zajęło mi trochę czasu. Gdy w końcu się tam

znalazłem, osunąłem się na platformę, oddychając ciężko. Gdzieś w
zakamarkach mojego przyćmionego mózgu jakiś głos skarcił mnie za
kiepską kondycję.

Spojrzałem na drzewa pode mną. Za nimi zobaczyłem boisko, gdzie

ojciec nauczył mnie grać w bejsbol. Ten widok wciąż przywoływał
przykre wspomnienia. Co takiego jest w dzieciństwie, od czego
człowiek nigdy nie potrafi się uwolnić, nawet kiedy jest taką ruiną, że
trudno uwierzyć, iż kiedykolwiek był dzieckiem?

Niebo jaśniało. Cykanie świerszczy stało się głośniejsze. Nagle

stanęło mi przed oczami wspomnienie małej Marii śpiącej na mojej
piersi, kiedy jeszcze można ją było kołysać

na jednej ręce, a jej skóra pachniała talkiem. Potem miałem wizję

siebie; mokry i brudny, jak w tej chwili, wpadam na jej wesele; muzyka
ucichła, mój widok przeraził wszystkich, a najbardziej Marię.

Opuściłem głowę.
Nie będą za mną tęsknić.
Podbiegłem dwa kroki, złapałem za barierkę i przeskoczyłem.
Reszta jest niewytłumaczalna. W co uderzyłem, jak to się stało, że

przeżyłem, tego nie jestem w stanie wyjaśnić. Jedyne, co pamiętam, to
wirowanie w powietrzu, trzask, koziołkowanie, ból rozciętej i
poobcieranej skóry, i na koniec głuchy odgłos upadku. Te blizny na
mojej twarzy? Pamiątka. Miałem wrażenie, że spadam bardzo długo.

Kiedy otworzyłem oczy, otaczały mnie połamane gałęzie. W brzuch i

klatkę piersiową wbijały mi się kamienie. Uniosłem brodę i oto co
zobaczyłem: boisko do bejsbolu z czasów mojej młodości,
opromienione światłem poranka, dwie ławki rezerwowych, górkę
miotacza.

I moją matkę, która nie żyła od lat.

II. P o r a n ek

Mama Chicka

Ojciec powiedział mi kiedyś: „Możesz być synkiem mamy albo

synkiem taty. Ale nie możesz być jednym i drugim".

Byłem więc synkiem taty. Naśladowałem jego chód. Jego głęboki

przepalony papierosami śmiech. Nosiłem ze sobą rękawicę
bejsbolową, ponieważ on kochał bejsbol, i łapałem każdą rzuconą
przez niego piłkę, nawet te, od których ręce tak mnie bolały, że chciało
mi się krzyczeć.

Po szkole biegłem do jego sklepu monopolowego na Kraft Avenue i

siedziałem tam do pory obiadowej; bawiłem się pustymi skrzynkami w
magazynie i czekałem, aż ojciec skończy. Potem jechaliśmy razem do
domu jego błękitnym buickiem sedanem i czasem siadaliśmy razem na
podjeździe, a on palił swoje papierosy i słuchał wiadomości
radiowych.

Mam młodszą siostrę Robertę, która w tamtych czasach chodziła

niemal wszędzie w różowych baletkach. Kiedy jedliśmy w lokalnej
knajpce, matka prowadziła ją do damskiej toalety - jej różowe stopy
ślizgały się po kafelkach - a ojciec zabierał mnie do męskiej. W moim
młodym umyśle zrodziło się przekonanie, że to przydział na resztę

życia: ja z nim, one razem. „Panie". „Panowie". Córeczka mamy.

Synek taty. Synek taty.

Byłem synkiem taty, i tak to trwało aż do gorącego bezchmurnego

wiosennego sobotniego poranka, kiedy byłem w piątej klasie.
Mieliśmy przewidziane na ten dzień dwa mecze z drużyną Cardinals,
której zawodnicy występowali w czerwonych wełnianych strojach i
byli sponsorowani przez firmę „Usługi Hydrauliczne D. Connora".

Słońce już rozgrzewało kuchnię, kiedy wszedłem w moich długich

skarpetkach, z rękawicą w dłoni, i zobaczyłem przy stole matkę palącą
papierosa. Była piękną kobietą, ale tego ranka nie wyglądała pięknie.
Przygryzła wargę i odwróciła ode mnie wzrok. Pamiętam zapach
spalonego tosta; pomyślałem, że jest smutna, bo nie udało się jej
śniadanie.

- Zjem płatki - powiedziałem. Wziąłem miskę z szafki. Odchrząknęła.
- O której masz mecz, kochanie?
- Przeziębiłaś się? - zapytałem. Pokręciła głową i dotknęła dłonią

policzka.

- O której masz mecz?
- Nie wiem - wzruszyłem ramionami. Wtedy jeszcze nie nosiłem

zegarka.

Wziąłem butelkę mleka i duże pudełko płatków kukurydzianych. Za

szybko nasypałem płatki i kilka wyskoczyło z miski na stół. Matka
pozbierała je, jeden po drugim, i ułożyła sobie na dłoni.

- Ja cię zawiozę - szepnęła. - Obojętne o której.
- Dlaczego tatuś nie może mnie zawieźć? — zapytałem.
- Tatusia nie ma.
- A gdzie jest? Nie odpowiedziała.
- Kiedy wróci?
Zgniotła płatki, które zamieniły się w kukurydziany pył. Od tego dnia

byłem synkiem mamy.

Otóż kiedy mówię, że zobaczyłem moją zmarłą matkę, mam na myśli

dokładnie to, co mówię. Zobaczyłem ją. Stała przy ławce
rezerwowych, w lawendowym żakiecie, z torebką w ręku. Nic nie
mówiła. Tylko na mnie patrzyła.

Próbowałem się podnieść i podejść do niej, ale przeszywający ból w

mięśniach sprawił, że osunąłem się z powrotem na ziemię. Mój mózg
chciał zawołać jej imię, ale z gardła nie dobył się żaden dźwięk.

Opuściłem głowę i oparłem dłonie o ziemię. Jeszcze raz odepchnąłem

się mocno i tym razem udało mi się podnieść do połowy. Spojrzałem
przed siebie.

Zniknęła.
Nie oczekuję, że mi uwierzycie. To szaleństwo, wiem. Nie widuje się

martwych ludzi. Oni nas nie odwiedzają. Nie spada się z wieży ciśnień
i cudem przeżywa, mimo najlepszych intencji, by się zabić, i nie widzi
się ukochanej zmarłej matki z torebką w ręku w pobliżu trzeciej bazy.

Przemyślałem to tak dogłębnie, jak wy się teraz nad tym

zastanawiacie; halucynacja, fantazja, pijacka wizja,

pokręcony umysł w swoim pokręconym świecie. Jak mówię, nie

oczekuję, że mi uwierzycie.

Ale właśnie to się wydarzyło. Ona tam była. Widziałem ją. Leżałem

na boisku przez nieokreślony czas, potem podniosłem się i ruszyłem.
Otrzepałem kolana i przedramiona z piachu i kamyków. Krwawiłem z
dziesiątków skaleczeń, w większości małych, choć niektóre były
większe. W ustach czułem smak krwi.

Przeciąłem znajomy trawnik. Poranny wiatr poruszył drzewami i

przyniósł chmurę żółtych liści, niczym mała szeleszcząca burza.
Dwukrotnie nie udało mi się popełnić samobójstwa. Czyż to nie
żałosne?

Skierowałem się w stronę mojego dawnego domu, zdecydowany, by

dokończyć dzieła.

(Z papierów Chicka Benetta, około 1954)

Jak matka poznała ojca

Matka zawsze pisała mi liściki. Podrzucała je za każdym razem, gdy

mnie gdzieś odwoziła. Nigdy tego nie rozumiałem, ponieważ mogła mi
to wszystko od razu powiedzieć i nie marnować papieru ani męczyć się
okropnym smakiem kleju na kopercie.

Wydaje mi się, że pierwszą wiadomość dostałem w dniu rozpoczęcia

zerówki, w 1954 roku. Miałem ile? Może z pięć lat. Podwórko było
pełne rozkrzyczanych biegających dzieci. Podeszliśmy. Trzymałem
mamę za rękę, kiedy kobieta w czarnym berecie ustawiała uczniów w
rzędach przed nauczycielami. Zobaczyłem, jak inne matki całują swoje
dzieci, po czym odchodzą. Widocznie zacząłem płakać.

— Co się stało? — zapytała mama.
— Nie odchodź.
— Będę tu, kiedy skończysz zajęcia. -Nie.
— Wszystko dobrze. Będę tu.
— A jeśli cię nie znajdę?
— Znajdziesz.
— A jeśli cię zgubię?

- Nie można zgubić matki, Charley. Uśmiechnęła się. Sięgnęła do

kieszeni żakietu i podała

mi małą niebieską kopertę.
- Proszę - powiedziała. - Jeśli będziesz za mną naprawdę okropnie

tęsknił, możesz to otworzyć.

Wytarła mi oczy chusteczką wyjętą z torebki i przytuliła mnie na

pożegnanie. Wciąż widzę ją, z wysoko upiętymi włosami, jak odchodzi
tyłem i posyła mi całusy ustami pokrytymi czerwoną szminką firmy
Revlon. Pomachałem jej listem. Pewnie nie przyszło jej do głowy, że
dopiero zaczynam szkołę i nie umiem czytać. Taka właśnie była moja
matka. Liczyła się intencja.

Jak wieść niesie, matka poznała mojego ojca przy jeziorze

Pepperville wiosną w 1944 roku. Ona pływała, a on rzucał sobie z
kolegą piłkę bejsbolową; kolega zamachnął się za mocno i piłka
wylądowała w wodzie. Matka podpłynęła, by ją złapać. Ojciec
wskoczył do jeziora. Gdy wynurzył się z piłką, zderzyli się głowami.

- I tak już zostało — mawiała.
Konkury były szybkie i intensywne, bo taką już naturę miał ojciec —

zaczynał coś, by doprowadzić to do końca. Był wysokim umięśnionym
młodym człowiekiem, świeżo po szkole, który układał włosy a la
pompadour i jeździł niebiesko-białym lasalleem ojca. Zaciągnął się do
wojska najszybciej jak mógł, powiedziawszy matce, że chciałby „zabić
więcej wrogów niż ktokolwiek z naszego miasteczka". Wysłano go do
Włoch, w północne Apeniny, a potem do

doliny Padu, niedaleko Bolonii. W liście stamtąd, w 1945 roku,

oświadczył się matce. „Bądź moją żoną", napisał, co mnie bardziej
przypominało rozkaz niż prośbę. Matka zgodziła się w liście
napisanym na specjalnym czerpanym papierze, który był dla niej za
drogi, ale go jednak kupiła, z szacunku zarówno dla słów, jak i środka
przekazu.

Dwa tygodnie po tym, jak ojciec go otrzymał, Niemcy podpisali

kapitulację. Wracał do domu.

Moja teoria jest taka, że nie dość nacieszył się wojną. Dlatego

prowadził ją dalej z nami.

Ojciec miał na imię Leonard, ale wszyscy mówili na niego Len;

matka nosiła imię Pauline, ale wszyscy mówili na nią Posey. Miała
duże migdałowe oczy, długie ciemne włosy, które często spinała
wysoko, i gładką, kremową cerę. Mówiono, że jest podobna do aktorki
Audrey Hepburn, a w naszym małym miasteczku niewiele było kobiet,
o których można było to powiedzieć. Uwielbiała się malować - tusz do
rzęs, kredka do oczu, róż, używała wszystkiego - i podczas gdy u
większości ludzi miała opinię „zabawnej" czy „radosnej", a później
„ekscentrycznej" lub „upartej", ja przez większą część dzieciństwa
uważałem ją za piłę.

Czy mam na nogach kalosze? Włożyłem kurtkę? Skończyłem pracę

domową? Dlaczego spodnie są rozdarte?

- Ja i Roberta zamierzamy... - zaczynałem zdanie.
- Roberta i ja - przerywała.
- Ja i Jimmy chcemy...
- Jimmy i ja - mówiła.

Rodzice zapisują się w umyśle dziecka w pewnych pozach; w mojej

głowie matka była uszminkowaną kobietą, która, pochylona, grozi mi
palcem i błaga, bym był lepszy, niż jestem. Poza ojca to mężczyzna w
spoczynku, oparty o ścianę, z papierosem w ręku: przygląda się, jak
tonę lub utrzymuję się na wodzie.

Z perspektywy czasu widzę, że powinienem był wyciągnąć wnioski z

tego, że jedno pochylało się ku mnie, a drugie odchylało się do tyłu.
Ale byłem dzieckiem, a co wiedzą dzieciaki?

Matka była francuską protestantką, ojciec włoskim katolikiem, a ich

związek charakteryzowała wszechobecność Boga, poczucia winy i
losu. Kłócili się bez przerwy. O dzieci. Jedzenie. Religię. Ojciec
wieszał obraz Jezusa na ścianie przy łazience, a kiedy był w pracy,
matka przenosiła go w jakieś mniej widoczne miejsce. On wracał i
wrzeszczał: „Nie możesz przewieszać Jezusa, do diabła!" - a ona od-
powiadała: „To obrazek, Len. Myślisz, że Bóg chce wisieć przy
łazience?".

Wtedy ojciec przewieszał go z powrotem.
A następnego dnia ona znowu go przenosiła.
I tak bez przerwy.
Stanowili mieszankę różnych środowisk i kultur, ale jeśli moja

rodzina była demokracją, to głos ojca liczył się podwójnie. Decydował,
co powinniśmy jeść na obiad, na jaki kolor pomalować dom, w którym
banku trzymać pieniądze, jaki program oglądać na naszym
czarno-białym telewizorze.

W dniu moich narodzin poinformował matkę: „Dzieciak zostanie

ochrzczony w obrządku katolickim". I tyle.

Co zabawne, sam wcale nie był religijny. Po wojnie ojca, posiadacza

sklepu monopolowego, bardziej interesowały profity niż proroctwa. A
co do mnie, musiałem tylko uwielbiać bejsbol. Rzucał mi piłkę, zanim
jeszcze nauczyłem się chodzić. Dał mi drewniany kij, zanim matka
pozwoliła, żebym zaczął używać nożyczek. Powiedział, że jeśli będę
miał „plan" i jeśli „będę się go trzymał, mogę kiedyś dostać się do
zespołów pierwszoligowych".

Rzecz jasna, gdy jest się tak młodym, żyje się według planu rodziców,

a nie własnego.

Tak więc od siódmego roku życia przeglądałem gazetę w

poszukiwaniu wyników moich przyszłych pracodawców. Trzymałem
rękawicę w sklepie ojca na wypadek, gdyby znalazł kilka wolnych
chwil i porzucał mi piłkę na parkingu. Czasem nawet przychodziłem na
niedzielną mszę w spikeach, bo zaraz po ostatnim hymnie jechaliśmy
na rozgrywki Ligi Amerykańskiej. Kiedy mówiono o kościele jako o
„domu Bożym", martwiłem się, że Pan nie jest zachwycony moimi
kolcami, które wbijają się w jego podłogi. Raz próbowałem wspiąć się
na palce, ale ojciec szepnął: „Co ty robisz, do diabła?" — i szybko
stanąłem na całych stopach.

Matce z kolei nie zależało na bejsbolu. Była jedynym dzieckiem

biednej rodziny i podczas wojny musiała rzucić szkołę, by pójść do
pracy. Skończyła liceum wieczorowe, a potem

poszła do szkoły pielęgniarskiej. W jej przekonaniu dla mnie ważne

były tylko książki i college, i drzwi, które one przede mną otworzą.
Najlepsze, co mogła powiedzieć o bejsbolu, to że dzięki niemu
„przynajmniej spędzam czas na świeżym powietrzu".

Ale pojawiała się na meczach. Siadała na trybunach, w swoich

dużych okularach przeciwsłonecznych, z elegancko ułożonymi
włosami, co było zasługą miejscowego salonu piękności. Czasem
zerkałem na nią z ławki rezerwowych, a ona wpatrywała się daleko w
horyzont, ale jak tylko podchodziłem do kija, zaczynała bić brawo i
krzyczeć: „Hurra, Charley!" - i chyba tylko to mnie obchodziło. Ojciec,
który trenował każdą z moich drużyn aż do dnia, kiedy odszedł,
przyłapał mnie kiedyś, jak patrzę w jej stronę, i krzyknął: „Patrz na
piłkę, Chick! Tam nie ma nic, co może ci pomóc!".

Wyglądało na to, że mama nie była częścią „planu".
Mogę jednak powiedzieć, że uwielbiałem matkę, tak jak to chłopcy

uwielbiają swoje matki, jednocześnie uważając, że mają je na każde
zawołanie. Moja to ułatwiała. Po pierwsze, była zabawna. Nie miała
nic przeciwko umazaniu sobie twarzy lodem dla śmiechu. Potrafiła
naśladować różne dziwne głosy jak Popeyea czy Louisa Armstronga
skrzeczącego: „If ya ain't got it in ya, ya can't blow it out". Łaskotała
mnie i pozwalała łaskotać siebie, ze śmiechem przyciskając łokcie do
boków. Okrywała mnie co noc, czochrała mi włosy i mówiła: „Daj
mamie buziaka". Powtarzała mi, że jestem mądry, a bycie mądrym to
przywilej, i nalegała, żebym czytał jedną książkę tygodniowo, a także
zabierała

mnie do biblioteki, by mieć pewność, że czytam. Czasem ubierała się

zbyt krzykliwie i śpiewała przy radiu, co mnie drażniło. Ale nigdy,
nawet przez chwilę, nie pojawił się między nami problem zaufania.

Jeśli matka coś powiedziała, wierzyłem w to.
Nie zrozumcie mnie źle, nie pobłażała mi. Dawała mi klapsy. Rugała

mnie. Karciła. Ale mnie kochała. Naprawdę. Kochała mnie, gdy
spadałem z huśtawki. Kochała mnie, kiedy brudziłem podłogę
zabłoconymi butami. Kochała mnie razem z wymiotami, smarkami i
rozkrwawionymi kolanami. Kochała mnie, gdy przychodziłem i
odchodziłem, w chwilach największych wzlotów i najgorszych
upadków. Miała dla mnie bezdenną studnię miłości.

Jej jedyną wadą było to, że nie kazała mi na tę miłość pracować.
Widzicie, mam taką teorię: dzieciaki gonią za tą miłością, która im się

wymyka, u mnie była to miłość ojca. Trzymał ją schowaną, jak papiery
w aktówce. A ja ciągle próbowałem się do niej dostać.

Wiele lat później, po śmierci mamy, zrobiłem zestawienia sytuacji,

„kiedy matka stanęła po mojej stronie" i „kiedy ja nie stanąłem po
stronie matki". To smutne, ta nierównowaga. Dlaczego dzieciaki
jednego rodzica otaczają czcią, a drugiego mają za nic?

Może jest tak, jak powiedział mój stary: Można być synkiem mamy

albo synkiem taty, ale nie można być jednym i drugim. Więc czepiamy
się kurczowo tego, kogo boimy się stracić.

Kiedy matka stanęła po mojej stronie

Mam pięć lat. Idziemy na targ Fanellich. Sąsiadka w szlafroku i

różowych lokówkach otwiera drzwi i woła moją matkę. Kiedy
rozmawiają, postanawiam się przespacerować i dochodzę do ogródka
za domem obok.

Nagle, nie wiadomo skąd, wyskakuje na mnie owczarek niemiecki.

Hau, hau! Jest przywiązany do sznura od bielizny. Hau, hau! Staje na
tylnych łapach, naciąga linę. Hau, hauu!

Odwracam się i uciekam. Wrzeszczę. Matka podbiega do mnie pędem.
— Co?— wykrzykuje, chwytając mnie za łokcie. - Co się stało?
— Pies!
Oddycha z ulgą.
— Pies? Gdzie? Za tym domem? Kiwam twierdząco głową, płacząc.
Prowadzi mnie do ogródka. Pies tam jest. Znowu zaczyna szczekać.

Hau, hau, hau! Odskakuję, ale mama popycha mnie do przodu.
Zaczyna szczekać. Szczeka. Nigdy nie słyszałem, żeby człowiek tak
wspaniale szczekał.

Pies przypada do ziemi, skomląc. Matka się odwraca.
— Musisz im pokazać, kto tu rządzi, Charley — mówi.

(Z zestawienia w zeszycie znalezionym wśród rzeczy Chicka

Benetta)

Chick wraca do swojego dawnego domu

Teraz poranne słońce znajdowało się tuż nad horyzontem i atakowało

mnie niczym nadlatująca piłka (bejsbolowa) między domami mojej
dawnej okolicy. Przesłoniłem oczy. Jako że był to wczesny
październik, na krawężniku zalegały już sterty liści - większe niż te,
które zapamiętałem z czasów spędzonych tu jesieni - a w górze widać
było mniej nieba. Myślę, że po dłuższej nieobecności w jakimś miejscu
zauważa się przede wszystkim, jak nasze wspomnienia obrosły
drzewami.

Pepperville Beach. Wiecie, skąd wzięła się ta nazwa? To dość

żałosne. Przed laty jakiś przedsiębiorca przywiózł tu piach, bo uznał,
że okolica stanie się bardziej imponująca, jeśli będzie miała plażę,
mimo że nie ma tu morza. Został członkiem Izby Handlowej i nawet
doprowadził do zmiany nazwy miasta - Pepperville Lake stało się
Pepperville Beach - mimo że na naszej „plaży" było miejsce ledwie na
huśtawkę, zjeżdżalnię i dla około dwunastu rodzin, a kolejne musiały
już siadać na cudzych ręcznikach. Kiedy dorastaliśmy, traktowano to
jako pewnego rodzaju żart: „Hej, chcesz iść na »plażę«?" albo „Cóż za
doskonały dzień na

»plażowanie«", bo wiedzieliśmy, że nikt się na to nie nabierze.
Nasz dom znajdował się blisko jeziora - i „plaży" - siostra i ja

zatrzymaliśmy go po śmierci mamy, zapewne dlatego, że liczyliśmy, iż
pewnego dnia będzie coś wart. Szczerze mówiąc, brakowało mi
odwagi, żeby go sprzedać.

Teraz szedłem do niego, zgarbiony jak uciekinier. Zbiegłem z miejsca

wypadku, a ktoś na pewno zauważył samochód, ciężarówkę,
zniszczony billboard, broń. Krwawiłem, byłem obolały i wciąż na wpół
przytomny. Spodziewałem się w każdej chwili usłyszeć syreny
policyjne - kolejny powód, by się zabić.

Wspiąłem się chwiejnie na schody prowadzące na ganek. Znalazłem

klucz, który chowaliśmy pod kamieniem w skrzynce z kwiatami
(pomysł mojej siostry). Obejrzałem się za siebie z obu stron i nie
zobaczywszy nikogo - żadnej policji, ludzi, ani jednego
nadjeżdżającego samochodu — otworzyłem drzwi i wszedłem.

W domu unosił się zapach stęchlizny i lekka słodka woń środka do

dywanów, jakby ktoś (dozorca, któremu płacimy?) ostatnio je czyścił.
Minąłem wnękę w przedpokoju i poręcz, po której zjeżdżaliśmy jako
dzieci. Wszedłem do kuchni, wyłożonej starymi kafelkami, na której
ścianach wisiały szafki z drzewa wiśniowego. Otworzyłem lodówkę w
poszukiwaniu jakiegoś alkoholu; na tym etapie był to już odruch
bezwarunkowy. I cofnąłem się.

W lodówce było jedzenie.
Pojemniki firmy Tupperware. Resztki lasagne. Chude mleko. Sok

jabłkowy. Jogurt malinowy. Przemknęła mi przez głowę myśl, że ktoś
się tu wprowadził, jakiś dziki lokator, i teraz to jest jego miejsce, że to
cena, jaką płacimy za nieużywanie tego domu przez tak długi czas.

Otworzyłem pierwszą szafkę. Leżała w niej herbata Lip-ton i słoik

kawy bezkofeinowej. Otworzyłem kolejną. Cukier. Sól. Papryka.
Oregano. W zlewie zobaczyłem talerz, pokryty pianą. Podniosłem go,
po czym powoli opuściłem, jakbym próbował odłożyć go na jego
miejsce.

I wtedy coś usłyszałem.
Ktoś był na piętrze.
- Charley? Jeszcze raz.
- Charley?
To był głos mojej matki.
Wybiegłem z kuchni, a z palców łupała mi woda z mydłem.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Mam sześć lat. Jest Halloween. Odbywa się doroczna parada szkolna.

Wszystkie dzieciaki przemaszerują przez kilka przecznic.

- Kup mu kostium — mówi mój ojciec. — Są w sklepie

wielobranżowym.

Ale nie; matka zdecydowała, że skoro to moja pierwsza parada, sama

zrobi mi kostium: mumię, mojego ulubionego potwora.

Tnie na kawałki białe szmaty i stare ręczniki i owija mnie w nie,

spinając je agrajkami.

Szmaty z kolei owija papierem toaletowym i okleja taśmą. Zabiera to

dużo czasu, ale kiedy kończy i spoglądam w lustro —jestem mumią.
Podnoszę ramiona i kołyszę się do tyłu i do przodu.

- Rany, jesteś bardzo straszny - oświadcza mama. Odwozi mnie do

szkoły. Zaczyna się nasza parada. Im

dłużej idę, tym bardziej szmaty się obluzowują. Nagle, gdzieś przy

drugiej przecznicy, zaczyna padać. Zanim zdołałem się spostrzec,
papier się rozpuszcza. Szmaty opadają. Zwisają mi wokół kostek,
nadgarstków i szyi; wszyscy widzą mój

podkoszulek i spodnie od piżamy, które według mamy najlepiej

nadawały się pod kostium.

— Patrzcie na Charleya! — zaczynają piszczeć dzieciaki. Śmieją się.

Ja robię się cały czerwony. Chcę zniknąć, ale gdzie można się ukryć w
środku parady?

Kiedy docieramy do podwórka szkolnego, gdzie rodzice czekają z

aparatami, jestem przemoczonym zbitkiem szmat i strzępów papieru
toaletowego. Pierwszy zauważam mamę. Ona na mój widok podnosi
rękę do ust. Wybucham płaczem.

- Złamałaś mi życie! - wrzeszczę.

- CHARLEY?
Z ukrywania się na tylnym ganku najlepiej pamiętam, jak szybko

straciłem oddech. Dopiero stałem przy lodówce i każdy ruch
przychodził mi z trudem, a za chwilę serce waliło mi tak mocno, że
żadna ilość tlenu nie mogłaby go uspokoić. Trząsłem się. Miałem za
plecami okno kuchenne, ale nie odważyłem się w nie spojrzeć. Przed-
tem widziałem moją zmarłą matkę, a teraz usłyszałem jej głos. Już
nieraz miałem połamane różne części ciała, ale po raz pierwszy
martwiłem się, że uszkodziłem sobie mózg.

Stałem tam, oddychając głęboko, z oczami utkwionymi w ziemi przed

sobą. Jako dzieci nazywaliśmy to naszym „ogródkiem", ale był to tylko
mały trawnik. Zastanawiałem się, czy nie przeskoczyć przez niego do
sąsiadów.

I wtedy drzwi się otworzyły.
I wyszła przez nie matka.
Moja matka.
Właśnie tam. Na tym ganku. I zwróciła się do mnie.

I powiedziała:
- Co ty tu robisz? Jest zimno.
Nie wiem, czy jestem w stanie wytłumaczyć skok, jaki wykonałem.

Jakbym zeskoczył z naszej planety. Z jednej strony jest wszystko, co
wiesz, a z drugiej wszystko, co się wydarza. A kiedy te dwie kategorie
nie przystają do siebie, dokonujesz wyboru. Zobaczyłem przed sobą
moją matkę, żywą. Usłyszałem, jak znów wypowiada moje imię.

- Charley?
Ona jedyna tak mnie nazywała.
Czyżbym miał halucynacje? Czy powinienem do niej podejść? Czy

okazałaby się przywidzeniem, jak bańka mydlana, która zaraz pęknie?
Naprawdę, w tamtej chwili moje kończyny zdawały się należeć do
kogoś innego.

- Charley? Co się dzieje? Jesteś cały poraniony.
Miała na sobie niebieskie spodnie i biały sweter - zawsze była

starannie ubrana, o każdej porze dnia - i wyglądała tak jak wtedy, kiedy
widziałem ją po raz ostatni, w jej siedemdziesiąte dziewiąte urodziny, z
okularami w czerwonych oprawkach na nosie, które dostała w pre-
zencie. Łagodnym gestem wyciągnęła do mnie ręce i przywołała mnie
wzrokiem, i sam nie wiem, te okulary, jej skóra, włosy, to, że
otworzyła tylne drzwi tak jak wtedy, gdy zrzucałem z naszego dachu
piłki tenisowe. Coś we mnie stopniało, jakby z jej twarzy bił żar.
Ogarnął moje plecy. Dotarł do kostek. I wtedy coś się przełamało -
niemal usłyszałem, jak pęka granica między wiarą a niewiarą.

Poddałem się.
Zeskoczyłem z planety.
- Charley? - powiedziała. - Co się stało?
Zrobiłem to, co zrobiłby każdy.
Uścisnąłem matkę tak mocno, jakbym nigdy nie miał jej puścić.

Kiedy matka stanęła po mojej stronie

Mam osiem lat. Dostałem zadanie domowe. Mam powiedzieć przed

klasą: Co sprawia, że powstaje echo?

Po szkole, w sklepie, pytam ojca. Co sprawia, że powstaje echo? Stoi

pochylony przy półkach, z zeszytem i ołówkiem w ręku, i sprawdza
towar.

— Nie wiem, Chick. To jak rykoszet.
— Czy to nie dzieje się w górach?
— Mhm? — mówi, licząc butelki.
— Nie byłeś w górach w czasie wojny? Ojciec rzuca mi gniewne

spojrzenie.

— Czemu o to pytasz? Wraca do swoich notatek.
Wieczorem pytam matkę. Co sprawia, że powstaje echo? Bierze

słownik i siadamy w pokoju.

— Pozwól mu zrobić to samodzielnie — warczy ojciec.
— Len — odpowiada matka — przecież mogę mu pomagać. Pracuje

ze mną przez godzinę. Zapamiętuję zdania. Ćwiczę je przed nią.

— Co sprawia, że powstaje echo? — zaczyna.

— Utrzymywanie się dźwięku po tym, jak jego źródło ucichnie —

odpowiadam.

— Co jest niezbędne, by powstało echo?
— Dźwięk musi się od czegoś odbić.
— Kiedy można usłyszeć echo?
— Kiedy jest cicho i inne dźwięki zostają pochłonięte. Uśmiecha się.
— Dobrze.
Po chwili mówi „echo", zasłania usta ręką i mamrocze: „echo, echo,

echo".

Moja siostra, która oglądała cały nasz występ, pokazuje palcem i

krzyczy:

— To mamusia mówi! Widzę! Ojciec włącza telewizor.
— Co za okropna strata czasu — mówi.

Teraz śpiewa się inaczej

Pamiętacie tę piosenkę - To może być początek czegoś wielkiego?

Była to szybka, optymistyczna melodia, zazwyczaj śpiewana przez
faceta w smokingu, z big-bandem za plecami. Szło to tak:

Idziesz sobie ulicą albo bawisz się
Lub też siedzisz sam i odkrywasz coś ważnego.
Patrzysz w jej oczy i już wtedy wiesz,
Ze to może być początek czegoś wielkiego.

Matka uwielbiała tę piosenkę. Nie pytajcie dlaczego. Grali ją w latach

pięćdziesiątych na początku każdego odcinka The Steve Allen Show,
który zapamiętałem jako czarno-biały program, chociaż w tamtych
czasach wszystko wydawało się czarno-białe. Tak czy owak, mama
uważała tę piosenkę za „przebój", tak o niej mówiła — „Ooch, to
dopiero przebój" - i zawsze gdy słyszała ją w radiu, pstrykała palcami,
jakby prowadziła zespół. Mieliśmy zestaw hifi i dostała kiedyś na
urodziny płytę Bobby'ego Darina, który śpiewał tę piosenkę. Puszczała
ją po obiedzie, kiedy

zmywała. Wtedy ojciec był jeszcze z nami. Czytał gazetę, a matka

podchodziła do niego i bębniła palcami po jego ramionach, nucąc To
może być początek czegoś wielkiego, a on oczywiście nawet nie
podnosił wzroku. Potem stawała przede mną i udawała, że gra na mojej
klatce piersiowej jak na perkusji.

Jadasz w knajpie na rogu i o linię dbasz,
Ciastko, Boże broń, jesz daktyla soczystego,
Widzisz dziewczyny uśmiechniętą twarz,
to może być początek czegoś wielkiego.

Chciało mi się śmiać, zwłaszcza gdy wymawiała „daktyla

soczystego" - ale ponieważ ojciec nie brał w tym udziału, śmiech
wydawał mi się zdradą. Wtedy mama zaczynała mnie łaskotać i nie
mogłem się powstrzymać.

- To może być początek czegoś wielkiego - mówiła. -Mój wielki

chłopiec, wielkiwielkiwielki chłopiec.

Puszczała tę muzykę co wieczór. Ale kiedy ojciec odszedł, przestała

na zawsze. Płyta Bobby'ego Darina leżała na półce. Odtwarzacz pokrył
kurz. Najpierw myślałem, że zmienił jej się gust muzyczny, tak jak to
bywa w dzieciństwie, gdy najpierw myślimy, że Johnnie Ray to dobry
piosenkarz, ale w końcu przekonujemy się, że Gene Vincent jest
zdecydowanie lepszy. Później doszedłem do wniosku, że nie chciała
sobie przypominać, że „coś wielkiego" nie wypaliło.

Spotkanie w domu

Nasz stół kuchenny był okrągły i dębowy. Pewnego dnia, gdy

byliśmy w szkole podstawowej, oboje z siostrą wycięliśmy na nim
nasze imiona nożami do steków. Jeszcze nie skończyliśmy, kiedy
usłyszeliśmy, że drzwi się otwierają -mama wracała z pracy - więc
wrzuciliśmy noże z powrotem do szuflady. Siostra chwyciła
największy przedmiot, jaki mogła znaleźć, dwulitrowy karton soku
jabłkowego, i postawiła go z hukiem na stole. Kiedy matka weszła, w
stroju pielęgniarki, ze stertą magazynów w rękach, widocznie po-
wiedzieliśmy „Cześć, mamo" zbyt skwapliwie, bo od razu zrobiła się
czujna. Natychmiast dostrzega się to w twarzy matki, tę minę
mówiącą: „Co wy, dzieciaki, zmalowałyście?". Może zorientowała się
dlatego, że o piątej trzydzieści po południu siedzieliśmy przy stole nad
samotnym kartonem soku.

Tak czy owak, nie wypuszczając czasopism z rąk, przesunęła karton i

zobaczywszy napisy CHAR i ROBER - bo tyle zdążyliśmy wyciąć —
wydała z siebie głośny jęk rozpaczy, coś jak „uchchch". Potem
krzyknęła: „Wspaniale! Po prostu wspaniale!" - i w mojej dziecinnej
głowie pojawiła

się myśl, że może wcale nie jest tak źle. Wspaniale to wspaniale,

prawda?

W tamtym okresie ojciec dużo podróżował i matka postraszyła nas

jego gniewem, kiedy wróci. Ale tego wieczoru, gdy siedzieliśmy przy
stole i jedliśmy klopsy nadziewane jajkami na twardo - według
przepisu, który matka gdzieś znalazła, może w jednym z tych
magazynów, które przynosiła — oboje z siostrą ciągle zerkaliśmy na
nasze dzieło.

- Wiecie, że zupełnie zniszczyliście ten stół? - powiedziała matka.
— Przepraszamy - wyjąkaliśmy.
- I mogliście poodcinać sobie palce tymi nożami. Siedzieliśmy

skarceni, z głowami spuszczonymi na znak

obowiązkowej pokuty. Ale oboje myśleliśmy o tym samym. Tylko

siostra powiedziała to głośno.

— Może skończymy, żeby chociaż nasze imiona były poprawnie

zapisane?

Wstrzymałem na chwilę oddech, zaskoczony jej odwagą. Matka

rzuciła siostrze mordercze spojrzenie. Po czym wybuchnęła śmiechem.
Siostra też zaczęła się głośno śmiać, a mnie wypadł z ust kawałek
klopsa.

Nigdy nie dokończyliśmy tych imion. Pozostały tam na zawsze jako

CHAR i ROBER. Ojcu oczywiście puściły nerwy, kiedy wrócił do
domu. Ale myślę, że z czasem, długo po tym, jak oboje z siostrą
opuściliśmy Pepperville Beach, matka polubiła myśl, że coś tam po
sobie zostawiliśmy, nawet jeśli brakowało kilku, liter.

Teraz siedziałem przy tym starym stole kuchennym i zobaczyłem te

napisy, a potem matka - albo jej duch, czy cokolwiek, czym była -
przyszła z pokoju z butelką środka odkażającego i myjką. Patrzyłem,
jak nasącza materiał płynem, potem sięga po moją rękę i podciąga
rękaw, jakbym był małym chłopcem, który spadł z huśtawki. Może
myślicie sobie: dlaczego nie wykrzyczałem absurdalności tej sytuacji,
oczywistych faktów, z których wynika, że to wszystko jest niemożliwe,
począwszy od stwierdzenia: „Mamo, ty nie żyjesz"?

Mogę tylko odpowiedzieć, że teraz takie rozwiązanie ma dla mnie

sens, tak jak i dla was, słuchających tej historii, ale wtedy nie miało.
Wtedy byłem tak oszołomiony widokiem matki, że zburzenie tej iluzji
wydawało się niemożliwością. Przypominało to sen i może część mnie
czuła, że śnię, nie wiem. Jeśli straciliście matkę, czy potraficie
wyobrazić sobie, że stoi tuż przed wami, tak blisko, że można jej
dotknąć, poczuć jej zapach? Wiedziałem, że ją pochowaliśmy. Pa-
miętałem pogrzeb. Pamiętałem symboliczne rzucanie ziemi na trumnę.

Ale kiedy usiadła naprzeciw mnie i przetarła mi twarz i ręce myjką, i

skrzywiła się na widok skaleczeń, i mruknęła: - Spójrz na siebie - nie
wiem, jak to powiedzieć. Bariera runęła. Już dawno nikt nie chciał być
tak blisko mnie, okazać mi czułości, jakiej wymagało podwinięcie
rękawa. Jej zależało. Nie miała mnie gdzieś. Kiedy ja nie miałem
nawet tyle szacunku do siebie samego, by żyć dalej, ona przemyła moje
skaleczenia, a ja znowu stałem się synem; wszedłem

w tę rolę z taką łatwością, z jaką wślizgujemy się w nocy pod ciepłą

kołdrę. I nie chciałem, żeby to się skończyło. Nie umiem tego lepiej
wytłumaczyć. Wiedziałem, że to niemożliwe. Ale nie chciałem, żeby
się skończyło.

- Mamo? - szepnąłem.
Nie mówiłem tego od tak dawna. Kiedy śmierć zabiera twoją matkę,

na zawsze kradnie ci to słowo.

- Mamo?
To tylko dźwięk, szmer wydostający się przez otwarte usta. Ale na

świecie są miliony słów, a żadne z nich nie brzmi tak jak to.

- Mamo?
Delikatnie przetarła mi rękę myjką.
- Charley - westchnęła. - Ty się pakujesz w jakieś kłopoty.

Kiedy matka stanęła po mojej stronie

Mam dziewięć lat. Jestem w miejscowej bibliotece. Kobieta za

biurkiem spogląda na mnie zza swoich okularów. Wybrałem
Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi Juliusza Verne'a.
Podobają mi się rysunki na okładce i pomysł, żeby ludzie mieszkali w
oceanie. Nie zajrzałem do środka, żeby sprawdzić, jak trudne są słowa
czy jak mała jest czcionka. Bibliotekarka mi się przygląda. Koszula
wyłazi mi ze spodni, jedna sznurówka się rozwiązała.

— To za trudne dla ciebie — mówi.
Patrzę, jak stawia książkę na półce za sobą. To tak, jakby zamknęła ją

w sejfie. Wracam do działu dziecięcego i wybieram książkę z
obrazkami o małpie. Wracam do biurka, a ona akceptuje ją bez
komentarza.

Kiedy mama podjeżdża samochodem, gramolę się na przednie

siedzenie. Zauważa, jaką książkę wybrałem.

- Nie czytałeś już tego? — pyta.
- Pani nie dała mi tego, co chciałem. —Jaka pani?
— Pani bibliotekarka. Gasi silnik.

— Dlaczego nie chciała ci dać?
— Powiedziała, że to dla mnie za trudne.
— Co jest dla ciebie za trudne?
— Tamta książka.
Matka wypycha mnie z samochodu. Prowadzi mnie przez drzwi i

prosto do biurka.

— Nazywam się Benetto. To mój syn Charley. Czy powiedziała mu

pani, że jakaś książka jest dla niego za trudna?

Bibliotekarka sztywnieje. Mama jest od niej znacznie młodsza i

zaskakuje mnie jej ton, zważywszy na to, jak zazwyczaj zwraca się do
osób starszych.

— Chciał wypożyczyć Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi

Juliusza Verne a — mówi, dotykając swoich okularów. —Jest za mały.
Proszę na niego spojrzeć.

Opuściłem głowę. Wystarczyło na mnie spojrzeć.
— Gdzie ta książka? — pyta mama.
— Słucham?
— Gdzie ta książka?
Bibliotekarka sięga za siebie. Rzuca powieść na blat, jakby jej ciężar

miał dowieść, że ma rację.

Matka bierze książkę i wciska mi ją do rąk.
— Niech pani nigdy nie mówi dziecku, że coś jest za trudne — warczy.

— I nigdy — PRZENIGDY — temu dziecku.

Zanim zdążyłem się zorientować, wychodzę, wypchnięty przez drzwi,

trzymając kurczowo Juliusza Verne'a. Mam uczucie, jakbyśmy właśnie
obrabowali bank, oboje, i zastanawiam się, czy będziemy mieć z tego
powodu kłopoty.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Siedzimy przy stole. Mama podaje obiad. Pieczone ziti w sosie

mięsnym.

— Wciąż nie jest takie, jak ma być - oświadcza ojciec.
— Tylko nie to — odpowiada matka.
— Tylko nie to - powtarza po niej moja mała siostra. Obraca widelec

w ustach.

— Uważaj, bo się nadziejesz — mówi matka, odciągając rękę siostry.
— Coś jest nie tak z serem albo z olejem — stwierdza ojciec, patrząc

na jedzenie, jakby napawało go wstrętem.

— Próbowałam różnych sposobów — mówi matka.
— Nie przesadzaj, Posey. Czy to taka sztuka ugotować coś, co

mógłbym zjeść?

— Nie możesz tego zjeść? To jest niejadalne?
— Jezu — jęczy ojciec. — Musisz? Matka nie patrzy na niego.
— Nie, nic nie muszę — odpowiada, nakładając ze złością porcję na

mój talerz. — A ty musisz? Mnie niby jest potrzebna kłótnia, tak? Jedz,
Charley.

— Nie tak dużo — mówię.

—Jedz, co ci daję - warczy mama.
— To za dużo!
— Mamusiu — mówi siostra.
— Posey, mówię tylko, że jeśli cię proszę, żebyś to zrobiła, mogłabyś

to zrobić. To wszystko. Mówiłem ci milion razy, dlaczego twoje ziti nie
smakuje tak, jak powinno. A jak nie jest dobre, to nie jest dobre.
Chcesz, żebym kłamał, by cię uszczęśliwić?

— Mamusiu — powtarza siostra. Macha widelcem.
— Ach - wzdycha matka, przytrzymując rękę siostry. - Przestań,

Roberto. Wiesz co, Len? Następnym razem zrób to sam. Ty i to całe
włoskie gotowanie! Jedz, Charley!

Ojciec uśmiecha się szyderczo i kręci głową.
— W kółko to samo — narzeka.
Patrzę na niego. Zauważa mnie. Szybko wsadzam sobie do ust widelec

z jedzeniem. Wskazuje na mnie brodą.

— Co myślisz o ziti twojej matki? — pyta. Przeżuwam. Połykam.

Spoglądam na niego. Spoglądam

na matkę. Ona opuszcza ręce ze złością. Teraz oboje czekają.
— Nie jest dobre — mamroczę, patrząc na ojca. Prycha i posyła

matce znaczące spojrzenie.

— Nawet dzieciak to wie — mówi.

Nowy początek

— Możesz więc zostać cały dzień? - zapytała matka.
Stała nad kuchenką i smażyła jajecznicę, mieszając ją plastikową

łopatką. Tost już wyskoczył, a na stole leżało masło. Obok stał dzbanek
z kawą. Siedziałem zgarbiony, wciąż oszołomiony, i nawet przełykanie
sprawiało mi trudność. Czułem, że jeśli wykonam zbyt szybki ruch,
wszystko pęknie jak bańka mydlana. Matka zawiązała sobie w pasie
fartuch i od chwili, kiedy ją zobaczyłem, zachowywała się, jakby to był
po prostu jeszcze jeden zwykły dzień, jakbym zrobił jej niespodziankę
tą wizytą, a ona w zamian za to szykuje mi śniadanie.

- Możesz, Charley? - powtórzyła pytanie. - Spędzić jeden dzień z

matką?

Usłyszałem skwierczenie masła i jajek.

;

- Mhm? — mruknęła.
Podniosła patelnię i podeszła do mnie.
- Czemu jesteś taki milczący?
Minęło kilka sekund, zanim odzyskałem głos, jakbym przypominał

sobie instrukcję, jak go używać. Jak rozmawia

się ze zmarłymi? Czy obowiązuje inne słownictwo? Tajny kod?
- Mamo - szepnąłem w końcu. - To niemożliwe. Wygarnęła jajecznicę

z patelni i posiek-siek-siek-ała ją

na moim talerzu. Patrzyłem, jak jej żylaste ręce operują łopatką.
- Jedz - powiedziała.

Na jakimś etapie historii Ameryki coś musiało się zmienić i

rozwodzący się rodzice zaczęli traktować dzieci jak członków tej
samej drużyny. Siadali z nimi. Tłumaczyli nowe reguły. Moja rodzina
rozpadła się przed epoką tego oświecenia; kiedy ojciec odszedł, to po
prostu odszedł.

Po kilku płaczliwych dniach matka nałożyła na usta szminkę,

umalowała oczy tuszem, usmażyła ziemniaki i powiedziała, podając
nam talerze:

- Tata nie będzie już tu mieszkał.
I tyle. Jak zmiana dekoracji w sztuce.
Nie pamiętam nawet, kiedy zabrał swoje rzeczy. Pewnego dnia

wróciliśmy ze szkoły i dom wydał się nam po prostu bardziej
przestronny. Pojawiło się dodatkowe miejsce we wnęce w
przedpokoju. Z garażu zniknęły narzędzia i skrzynki. Pamiętam, że
siostra płakała i pytała: — Czy tatuś odszedł przeze mnie? — a potem
obiecała mamie, że będzie się zachowywać lepiej, jeśli wróci.
Pamiętam, że mnie też chciało się płakać, ale już sobie uświadomiłem,
że teraz, gdy zostaliśmy tylko we trójkę, jestem jedynym

mężczyzną w rodzinie. Nawet w wieku jedenastu lat czułem się

zobowiązany do męskości.

Poza tym kiedy płakałem, ojciec zawsze mówił mi, żebym „wziął się

w garść". „Weź się w garść, dzieciaku, weź się w garść". I, jak
wszystkie dzieci rozstających się rodziców, próbowałem zachowywać
się tak, by sprowadzić z powrotem tego, którego zabrakło. A więc
żadnych łez, Chick. Łzy nie są dla ciebie.

Przez pierwsze kilka miesięcy uważaliśmy, że to sytuacja

przejściowa. Sprzeczka. Przerwa w negocjacjach. Rodzice się kłócą,
prawda? Nasi się kłócili. Siostra i ja leżeliśmy na szczycie schodów,
słuchając ich awantur, ja w białym podkoszulku, a ona w jasnożółtej
piżamie i swoich baletkach. Czasem sprzeczali się o nas:

- Może choć raz ty się tym zajmiesz, Len?
- To nie takie ważne.
- Właśnie, że ważne. I to zawsze ja muszę im powiedzieć!
Albo o pracę:
- Mogłabyś wykazywać większe zainteresowanie, Posey! Liczą się

nie tylko ci ludzie ze szpitala!

- Oni są chorzy, Len. Chcesz, żebym im powiedziała, że jest mi

przykro, ale muszę wyprasować mężowi koszule?

Lub o moją grę w bejsbol:
- To za dużo, Len!
- Może coś z niego będzie.
- Spójrz na niego! Jest wiecznie zmęczony!

Czasem, gdy siedzieliśmy na tych schodach, siostra zakrywała sobie

uszy rękami i płakała. Ale ja starałem się słuchać. To było jak
wkradanie się do świata dorosłych. Wiedziałem, że ojciec pracuje do
późna i od kilku lat miewa dwudniowe wyjazdy do swoich
dystrybutorów alkoholu. Mówił matce: „Jeśli nie pogadasz z tymi
facetami, Posey, wypatroszą cię jak rybę". Wiedziałem, że
organizował nowy sklep w Collingswood, mniej więcej godzinę drogi
stąd, i że pracował tam parę dni w tygodniu. Wiedziałem, że nowy
sklep oznacza „więcej pieniędzy i lepszy samochód". Wiedziałem, że
mamie nie podoba się cały ten pomysł.

Więc tak, kłócili się, ale nigdy nie wyobrażałem sobie, jakie mogą

być konsekwencje. Wtedy rodzice się nie rozstawali. Radzili sobie z
problemami. Pozostawali drużyną.

Pamiętam pewne wesele, kiedy ojciec wypożyczył smoking, a matka

włożyła błyszczącą czerwoną sukienkę. Podczas przyjęcia poszli
zatańczyć. Zobaczyłem, jak matka unosi prawą rękę. Zobaczyłem, jak
ojciec bierze ją w swoją dużą łapę. I mimo młodego wieku byłem
świadomy, że są najatrakcyjniejszą parą na parkiecie. Ojciec miał
wysoką, atletyczną sylwetkę i, w przeciwieństwie do innych ojców,
płaski brzuch pod białą koszulą w prążki. A matka? Cóż, wyglądała na
szczęśliwą, gdy jej pokryte czerwoną szminką usta uśmiechały się
radośnie. A gdy wyglądała na szczęśliwą, wszyscy usuwali się w cień.
Tańczyła z takim wdziękiem, że nie można było oderwać od niej
wzroku: kiedy się poruszała, światło zdawało się podążać za jej lśniącą
sukienką. Usłyszałem, jak stare kobiety mamroczą przy

stole, że „to lekka przesada" i „należy zachowywać jakieś poczucie

przyzwoitości", ale rozumiałem, że są po prostu zazdrosne, bo nie
wyglądają tak ślicznie jak ona.

Tak właśnie postrzegałem swoich rodziców. Kłócili się, ale tańczyli

ze sobą. Kiedy ojciec zniknął, bez przerwy myślałem o tym weselu.
Niemal wmówiłem sobie, że wróci, żeby zobaczyć matkę w tamtej
czerwonej sukience. Jak mógłby nie wrócić? Ale z czasem przestałem
tak myśleć. Z czasem zacząłem patrzeć na tamto zdarzenie tak, jak
patrzy się na wyblakłe zdjęcie z wakacji. To po prostu pewne miejsce,
gdzie było się dawno temu.

- Co chcesz robić w tym roku? - zapytała mnie mama we wrześniu po

rozwodzie. Zaraz miała się zacząć szkoła i mama mówiła dużo o
„nowych początkach" i „nowych przedsięwzięciach". Siostra wybrała
teatr lalkowy.

Spojrzałem na matkę i zrobiłem jedną z wielu gniewnych min.
- Chcę grać w bejsbol - powiedziałem.

Wspólny posiłek

Nie wiem, ile czasu minęło w kuchni - nadal czułem się skołowany i

półprzytomny, jak po uderzeniu głową w klapę od bagażnika - ale w
jakimś momencie, może kiedy matka powiedziała: „Jedz", fizycznie
poddałem się świadomości, że tam jestem. Zrobiłem, co matka kazała.
Włożyłem do ust kęs jajecznicy.

Język stanął mi na baczność. Nie jadłem od dwóch dni i zacząłem

napychać się jak jakiś więzień. Przeżuwanie odciągnęło moją uwagę
od myśli o niemożliwości całej sytuacji. I - czy mogę być szczery? Ta
jajecznica była nie tylko pyszna, ale i znajoma. Nie wiem, co takiego
jest w jedzeniu przygotowanym przez matkę, zwłaszcza jeśli to
potrawa, którą każdy może przyrządzić - naleśniki, klopsy, sałatka z
tuńczyka - ale ma ono pewien posmak wspomnień. Moja matka
dodawała do jajecznicy szczypiorek - „małe zielone coś", tak to
nazywałem - i oto znowu znalazłem go na moim talerzu.

Tak więc teraz jadłem takie jak dawniej śniadanie, przy takim jak

dawniej stole, z taką jak dawniej matką. - Zwolnij, bo się pochorujesz -
powiedziała.

To również zabrzmiało tak jak dawniej.
Kiedy skończyłem, wzięła talerze do zlewu i opłukała je.
- Dziękuję — wybąkałem. Spojrzała na mnie.
- Czy powiedziałeś' „dziękuję", Charley? Skinąłem nieznacznie

głową.

- Za co? Odchrząknąłem.
- Za śniadanie.
Uśmiechnęła się i dokończyła zmywanie. Patrzyłem na nią, stojącą

przy zlewie, i ogarnęło mnie nagłe poczucie swojskości - ja przy tym
stole, ona nad naczyniami. Przeprowadziliśmy w taki sposób wiele
rozmów, o szkole, o moich przyjaciołach, o rozpowiadanych przez
sąsiadów plotkach, w które nie powinienem wierzyć, a lecąca woda
sprawiała, że musieliśmy podnosić głosy.

- Nie możesz tu być... - zacząłem. Po czym zamilkłem. Nie byłem w

stanie powiedzieć nic więcej.

Zakręciła kran i wytarła ręce w ręcznik.
- Patrz, która to godzina - powiedziała. - Musimy ruszać. Pochyliła się

i wzięła moją twarz w dłonie. Jej palce były

ciepłe i wilgotne od wody.
- Proszę bardzo — powiedziała. — Mówię o śniadaniu. Chwyciła

torebkę z krzesła.

- A teraz bądź dobrym chłopcem i włóż płaszcz.

20 lipca 1959 roku
Drogi Charleyu,

wiem, że się boisz, ale nie ma czego. Wszyscy mieliśmy wycinane

migdałki i spójrz tylko na nas. Nic nam nie jest!

Trzymaj się tego listu. Włóż go pod poduszkę, zanim wejdą lekarze.

Dadzą Ci coś, od czego zrobisz się senny, i tuż przed zaśnięciem
przypomnisz sobie, że mój list tam jest, i jeśli się obudzisz, nim zdążę
przyjść do Twojego pokoju, możesz sięgnąć po niego pod poduszkę i
przeczytać go znowu. Czytanie jest jak rozmowa, więc wyobraź sobie,
że z Tobą rozmawiam.

A niedługo to się naprawdę stanie.

I wtedy dostaniesz tyle lodów, ile tylko sobie zamarzysz! Co Ty na to?

Kocham Cię zawsze
Mama

Rodzina Chicka po rozwodzie

Przez jakiś czas po rozstaniu rodziców staraliśmy się, żeby nic się nie

zmieniło. Ale nasi sąsiedzi nie pozwolili na to. Małe miasta
przypominają taktomierze; przy najmniejszym zakłóceniu rytm się
zmienia. Ludzie stali się dla nas milsi, dla siostry i dla mnie. W
gabinecie lekarskim czekały na nas dodatkowe lizaki, a kulki w
lodziarni zrobiły się nieco większe. Starsze kobiety spotkane na ulicy
ściskały nas serdecznie za ramiona i pytały: „Jak się macie, dziecia-
ki?", co uważaliśmy za dorosłe pytanie. Wersja dziecięca brzmiała:
„Co robicie?".

Ale o ile nam okazywano więcej dobroci, o tyle matce wręcz

przeciwnie. W tamtych czasach ludzie się nie rozwodzili. Nie znałem
ani jednego dzieciaka, który by przez to przeszedł. Rozstanie,
przynajmniej tam, gdzie mieszkaliśmy, oznaczało coś skandalicznego i
jedna ze stron musiała ponosić winę.

Spadła ona na moją matkę, głównie dlatego, że wciąż tu mieszkała.

Nikt nie wiedział, co wydarzyło się między Lenem a Posey, ale Len
odszedł, a Posey została i można ją było osądzić. To, że nie oczekiwała
współczucia ani nie

wypłakiwała się nikomu w rękaw, nie działało na jej korzyść. A co

gorsza, wciąż była młoda i ładna. Więc dla kobiet stanowiła
zagrożenie, dla mężczyzn okazję, a dla dzieci osobliwość. Nie za
wesoła sytuacja, jak się zastanowić.

Z czasem zauważyłem, że ludzie patrzą na mamę inaczej, kiedy

popychaliśmy wózek w miejscowym warzywniaku albo kiedy, w
pierwszym roku po rozwodzie, w swoim białym mundurku
pielęgniarki, białych butach i białych pończochach podwoziła siostrę i
mnie do szkoły. Zawsze wysiadała, by ucałować nas na pożegnanie, i
miałem nieznośną świadomość, że inne matki się gapią. Oboje z Ro-
bertą staliśmy się bardzo nieśmiali i zbliżaliśmy się do drzwi
wejściowych, jakbyśmy szli na ścięcie.

- Daj mamie buziaka - powiedziała któregoś dnia, pochylając się nade

mną.

- Nie rób tego - powiedziałem tym razem i odsunąłem się.
- Czego nie robić?
- No tego... - Skuliłem ramiona i skrzywiłem się. - Właśnie tego.
Nie mogłem na nią spojrzeć, więc utkwiłem wzrok w swoich stopach.

Stała tak przez chwilę, zanim się wyprostowała. Usłyszałem, jak
pociąga nosem. Poczułem, jak mierzwi mi włosy.

Kiedy podniosłem wzrok, samochód odjeżdżał.
Pewnego popołudnia grałem w piłkę z przyjacielem na kościelnym

parkingu, kiedy w tylnych drzwiach stanęły dwie

siostry zakonne. Zamarliśmy, uznawszy, że zrobiliśmy coś złego, ale

zakonnice przywołały mnie gestem. Każda z nich trzymała aluminiową
tacę. Kiedy podszedłem, poczułem zapach klopsów i fasolki
szparagowej.

- Proszę - powiedziała jedna. - To dla twojej rodziny. Nie mogłem

zrozumieć, dlaczego dają mi jedzenie. No,

ale nie mówiło się przecież „nie, dzięki" zakonnicy. Więc wziąłem

tace i zaniosłem je do domu. Uznałem, że widocznie mama musiała je
zamówić.

- Co to? - spytała, kiedy wszedłem do domu.
- Zakonnice mi to dały.
Odwinęła woskowany papier i powąchała.
- Prosiłeś o to?
- Nie-e. Graliśmy w piłkę.
- Nie prosiłeś o to? -Nie.
- Bo nie potrzebujemy jedzenia, Charley. Nie potrzebujemy

jałmużny, wbrew temu, co ci się wydaje.

Zacząłem się bronić. Nie rozumiałem tak naprawdę słowa

„jałmużna", ale czułem, że nie każdy ją dostaje.

- Nie prosiłem o to! - zaprotestowałem. - Nawet nie lubię fasolki

szparagowej.

Spojrzeliśmy na siebie.
- To nie moja wina - powiedziałem.
Matka wzięła ode mnie tace i wrzuciła je do zlewu. Dużą łyżką

zgniotła klopsy i wcisnęła je do młynka do odpadków. To samo zrobiła
z fasolką. Poruszała się tak gorączkowo, że nie mogłem oderwać od
niej wzroku, kiedy upychała całe

to jedzenie w małej okrągłej dziurze. Odkręciła wodę. Młynek

zaryczał. Kiedy dźwięk stał się wyższy, co oznaczało, że operacja jest
zakończona, wyłączyła urządzenie. Zakręciła wodę. Wytarła ręce w
fartuch.

- A więc — zwróciła się do mnie — jesteś głodny?
Słowo „rozwódka" usłyszałem po raz pierwszy po pewnym meczu.

Trenerzy wrzucali kije do kombi i jeden z ojców z innej drużyny wziął
przez pomyłkę mój kij. Podbiegłem do niego i powiedziałem:

- Ten jest mój.
- Tak? - mruknął, obracając go w rękach.
- Tak. Przywiozłem go na swoim rowerze.
Mógł nie wiedzieć, gdyż większość dzieciaków przyjeżdżała z

ojcami.

- W porządku - powiedział i podał mi kij. Następnie zmrużył oczy i

powiedział: - Jesteś dzieciakiem tej rozwódki, prawda?

Spojrzałem na niego oniemiały. „Rozwódka"? Słowo brzmiało

egzotycznie, a ja nie myślałem o mamie w ten sposób. Mężczyźni
zazwyczaj pytali: „Jesteś dzieciakiem Lena Benetta, prawda?", i nie
jestem pewien, co przeszkadzało mi bardziej - że byłem synem tego
nowego wyrazu czy że nie byłem już synem tamtych dwóch.

- Jak sobie radzi twoja mama? - zapytał. Wzruszyłem ramionami.
- Wszystko w porządku.

- Tak? - mruknął. Jego oczy zlustrowały boisko, po czym skupiły się

znowu na mnie. — Może potrzebuje pomocy w domu?

Poczułem się tak, jakby matka była tuż za mną i jakbym tylko ja stał

między nią a tym mężczyzną.

- Wszystko w porządku - powtórzyłem. Skinął głową. Jeśli można nie

ufać skinięciu, to ja mu nie ufałem.

Tego dnia słowo „rozwódka" stało się znajome; ale doskonale

pamiętam też dzień, w którym stało się wstrętne. Matka wróciła z pracy
i wysłała mnie do sklepu po keczup i bułki. Postanowiłem pójść na
skróty przez ogródki. Kiedy mijałem sąsiedni dom z cegły, zobaczyłem
dwóch skulonych starszych chłopaków ze szkoły; jeden z nich, osiłek o
imieniu Leon, przyciskał coś do klatki piersiowej.

- Hej, Benetto — powiedział szybko.
- Hej, Leon - odparłem. Spojrzałem na drugiego.
- Hej, Luke.
- Hej, Chick.
- Gdzie idziesz? - zapytał Leon.
- Do Fanellich. -Tak?
-No.
Rozluźnił uścisk. Trzymał lornetkę.
- Do czego to? - rzuciłem. Zwrócił się w stronę drzew.
- Sprzęt wojskowy - powiedział. — Autentyk.

- Dwudziestokrotne powiększenie - dodał Luke.
- Daj zobaczyć.
Podał mi lornetkę, a ja przyłożyłem ją sobie do oczu. Oprawka była

ciepła. Patrzyłem przez nią w górę i w dół, na rozmazane kolory nieba,
potem na sosny, a w końcu na swoje nogi.

- Takich używa się podczas wojny - powiedział Luke -do

lokalizowania wroga.

- Ta jest mojego ojca - oświadczył Leon. Nienawidziłem słyszeć tego

słowa. Oddałem lornetkę.

- Do zobaczenia - powiedziałem. Leon skinął głową.
- Do zobaczenia.
Ruszyłem dalej, ale czułem jakiś niepokój. Było coś podejrzanego w

tym, jak Leon odwrócił się w stronę drzew, jakoś za szybko,
rozumiecie, o co mi chodzi. Obszedłem więc dom od tyłu i ukryłem się
za żywopłotem. To, co wtedy zobaczyłem, dręczy mnie do dzisiaj.

Siedzieli obaj skuleni, zwróceni twarzami nie w stronę drzew, ale

przeciwnie, w stronę mojego domu, i podawali sobie lornetkę.
Podążyłem za ich wzrokiem, w kierunku okna sypialni matki.
Zobaczyłem jej cień, poruszający się po szybie; miała ręce uniesione
do góry i natychmiast pomyślałem: po pracy przebiera się w sypialni.
Poczułem w całym ciele chłód. Dreszcz przebiegł mi wzdłuż kręgo-
słupa.

- No, no! - zagruchał Leon. - Patrz tylko na tę rozwódkę...

Chyba nigdy nie czułem takiej wściekłości, ani wcześniej, ani

później. Z przekrwionymi oczami podbiegłem do tych chłopaków i
choć byli więksi ode mnie, skoczyłem na nich od tyłu, złapałem Leona
za szyję i zacząłem walić gdzie popadnie.

W drodze

Matka włożyła swój biały tweedowy płaszcz i poruszyła barkami, by

się dobrze ułożył. Ostatnie lata życia spędziła, czesząc i malując starsze
kobiety, które nie mogły wyjść z domu; chodziła po domach i
podtrzymywała ich rytuały pielęgnacyjne. Powiedziała mi, że dziś ma
trzy takie „wizyty". Wciąż oszołomiony, podążyłem za nią na dwór
przez garaż.

- Chcesz pójść drogą nad jeziorem, Charley? - zapytała. - Tak tam

ładnie o tej porze dnia.

Skinąłem głową bez słowa. Ile czasu minęło, odkąd leżałem w tej

mokrej trawie i gapiłem się na miejsce wypadku? Ile czasu minie,
zanim ktoś mnie namierzy? Wciąż czułem w ustach smak krwi, a całe
moje ciało ogarniały fale ostrego bólu; w jednej chwili nie czułem nic,
a w następnej wszystko mnie bolało. Ale oto szedłem moją dawną ulicą
i niosłem fioletową winylową torbę mamy, pełną akcesoriów do
pielęgnacji włosów.

- Mamo - wymamrotałem w końcu. - Jak...?
- Jak co, kochany? Odchrząknąłem.

- Jak możesz tu być?
- Ja tu mieszkam - odparła. Pokręciłem głową.
- Już nie - szepnąłem. Spojrzała w niebo.
- Wiesz, w dniu twoich narodzin pogoda była taka jak dziś. Chłodno,

ale ładnie. Zaczęłam rodzić późnym popołudniem, pamiętasz?
(Jakbym miał odpowiedzieć: „A tak, pamiętam"). Ten lekarz, jak on się
nazywał? Rapposo? Doktor Rapposo. Powiedział, że muszę urodzić
przed szóstą, bo żona przygotowuje jego ulubioną potrawę — nie
chciałby, żeby go ominęła.

Słyszałem już kiedyś tę historyjkę.
- Paluszki rybne - wybełkotałem.
- Paluszki rybne. Uwierzysz? Takie proste. Pomyślałby kto, że skoro

tak mu się spieszy, powinien to być przynajmniej stek. Ale co tam,
mnie było wszystko jedno. Dostał swoje paluszki.

Spojrzała na mnie wesoło.
- A ja dostałam ciebie.
Zrobiliśmy kilka kroków. Moje czoło pękało. Potarłem je kciukiem.
- Co się stało, Charley? Coś cię boli?
To pytanie było tak proste, że nie potrafiłem na nie odpowiedzieć.

Ból? Od czego powinienem zacząć? Od wypadku? Skoku?
Trzydniowej popijawy? Ślubu córki? Mojego małżeństwa? Depresji?
Ostatnich ośmiu lat? Kiedy mnie nie bolało?

- Nie byłem zbyt dobry, mamo - powiedziałem. Szła dalej, patrząc w

trawę.

- Wiesz, przez trzy lata po ślubie z twoim ojcem marzyłam o dziecku.

W tamtych czasach trzy lata starań o ciążę to długo. Ludzie myśleli, że
coś jest ze mną nie tak. Ja też. -Odetchnęła cichutko. - Nie mogłam
wyobrazić sobie życia bez dzieci. Raz nawet... Poczekaj. Zobaczmy. -
Podprowadziła mnie do dużego drzewa na rogu, niedaleko naszego
domu. - Była późna noc, nie mogłam spać. - Potarła pień ręką, jakby
odkrywała dawny skarb. - Ach. Wciąż tu jest.

Pochyliłem się. Z boku wyryto słowo PROSZĘ. Małe krzywe literki.

Musiałem się uważnie przyjrzeć, ale rzeczywiście tam było. PROSZĘ.

- Nie tylko ty i Roberta zajmowaliście się wycinaniem w drewnie -

powiedziała z uśmiechem.

- Co to?
- Modlitwa.
- O dziecko? Skinęła głową.
- O mnie? Kolejne skinięcie.
- Na drzewie?
- Drzewa spędzają całe dnie na wpatrywaniu się w Boga. Skrzywiłem

się.

- Wiem - uniosła ręce na znak kapitulacji. - Mamo, to takie ckliwe.
Dotknęła ponownie pnia, po czym wydała z siebie ciche „hmm".

Zdawała się rozmyślać o wszystkim, co wydarzyło

się od tego popołudnia, gdy przyszedłem na świat. Zastanawiałem się,

jak brzmiałby ten pomruk, gdyby znała całą prawdę.

- A więc - powiedziała, odsuwając się od drzewa - teraz wiesz, jak

bardzo ktoś cię pragnął, Charley. Dzieci czasem o tym zapominają.
Myślą o sobie jako o ciężarze, a nie spełnionym życzeniu.

Wyprostowała się i wygładziła swój płaszcz. Chciało mi się płakać.

Spełnione życzenie? Ile czasu minęło, od kiedy ktoś wyraził się o mnie
w podobny sposób? Powinienem był czuć wdzięczność. Powinienem
był wstydzić się tego, jak odwróciłem się plecami do mojego życia.
Tymczasem ja chciałem się napić. Pragnąłem mroku baru, słabych ża-
rówek, otępiającego smaku alkoholu; chciałem patrzeć, jak znika ze
szklanki, wiedząc, że im szybciej znajdzie się we mnie, tym szybciej
mnie stąd zabierze.

Zrobiłem krok w stronę matki i położyłem jej rękę na ramieniu;

spodziewałem się niemal, że ręka przejdzie przez jej ciało na wylot, jak
w filmach o duchach. Ale nic takiego się nie stało. Staliśmy tak, a ja
czułem pod materiałem jej szczupłe kości.

- Umarłaś - wyrwało mi się.
Nagły powiew wiatru porwał liście z pobliskiej sterty.
- Masz skłonność do przesady.
Posey Benetto była dobrą rozmówczynią, wszyscy tak uważali. Ale w

przeciwieństwie do wielu dobrych rozmówców umiała też słuchać.
Słuchała pacjentów w szpitalu. Słuchała sąsiadów

na leżakach w gorące letnie dni. Uwielbiała dowcipy. Wbijała rękę w

ramię każdego rozmówcy, który ją rozśmieszył. Była czarująca. Tak
myśleli o niej ludzie: czarująca Posey.

Najwyraźniej było tak tylko wtedy, gdy oplatały ją duże dłonie ojca.

Kiedy się rozwiodła, uwolniła od jego uścisku, inne kobiety nie
życzyły sobie, by roztaczała swój czar w pobliżu ich mężów.

Tak więc matka straciła wszystkich przyjaciół. Jakby miała dżumę.

Wieczory przy kartach, na które chodziła z ojcem do sąsiadów?
Skończyły się. Zaproszenia na przyjęcia urodzinowe? Nie było.
Czwartego Lipca wszędzie czuło się żar węgli - ale nas nikt nie
zapraszał na grilla. W czasie świąt pod innymi domami stały
samochody, a w oknach widać było rozmawiających radośnie
dorosłych. Ale nasza matka siedziała w kuchni i gniotła ciasto na
pierniczki.

— Nie idziesz na przyjęcie? — pytaliśmy.
- Przecież mamy przyjęcie tutaj — odpowiadała. Potrafiła sprawić, że

wyglądało to na jej wybór. Tylko

nasza trójka. Przez długi czas uważałem, że sylwester to uroczystość

rodzinna, kiedy polewa się lody syropem czekoladowym i dmucha w
piszczałki przy telewizorze. Zaskoczyło mnie, gdy się dowiedziałem,
że moi nastoletni koledzy spędzali tę noc na opróżnianiu barku
rodziców, gdyż ci już o ósmej byli wystrojeni i gotowi do wyjścia.

— Mówisz, że jesteś uwięziony z matką w sylwestra? — pytali.
- No - jęczałem.
Ale to moja czarująca matka była uwięziona.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Przestałem wierzyć w Mikołaja, jeszcze zanim ojciec odszedł, ale

Roberta ma dopiero sześć lat i odprawia cały rytuał: zostawia ciastka,
pisze listy, podkrada się do okna, wskazuje palcem na gwiazdy i pyta:
„Czy to renifer?".

Po raz pierwszy jesteśmy w grudniu sami i matka chce zrobić coś

wyjątkowego. Kompletuje strój Mikołaja: czerwona kurtka, czerwone
spodnie, buty, sztuczna broda. W Wigilię mówi Robercie, żeby położyła
się do łóżka o dziewiątej trzydzieści i żeby pod żadnym pozorem nie
zbliżała się do salonu o dziesiątej — co oczywiście oznacza, że za pięć
dziesiąta Roberta wyłazi z łóżka i obserwuje pokój jak jastrząb.

Idę za nią z latarką. Siadamy na schodach. Nagle w pokoju robi się

ciemno i słyszymy szelest. Siostra łapie powietrze. Włączam latarkę.
Roberta krzyczy szeptem: - Chick, nie! -i wyłączam ją, ale po chwili,
nastoletni głupek, włączam ją znowu i przyłapuję mamę w stroju
Mikołaja, z powłoczką na poduszkę w ręku. Odwraca się i ryczy:

- Ho! Ho! Ho! A któż tam jest?

Siostra schyla głowę, ale ja bezmyślnie wciąż świecę na matkę

latarką, prosto w jej brodatą twarz, tak że musi osłonić oczy ręką.

— Hol Hol — próbuje znów.
Roberta jest zwinięta jak robak i zerka zza pięści.
— Chick, wyłącz to! Wystraszysz go! — szepcze.
Ale ja widzę tylko absurdalność tej sytuacji i to, że odtąd wszystko

będziemy udawać: że stół jest obficie zastawiony, że kobieta może być
Świętym Mikołajem, że jesteśmy rodziną, a nie jej trzema czwartymi.

— To tylko mama — oświadczam beznamiętnie.
— Ho! Ho! Ho! — mówi matka.
— Właśnie że nie — protestuje Roberta.
— Właśnie że tak, ty neptku. To mama. Święty Mikołaj nie jest

dziewczyną, głupia.

Wciąż kieruję światło na matkę i widzę, jak jej sylwetka się zmienia —

głowa się pochyla, ramiona opadają; wygląda jak zbiegły Mikołaj
złapany przez gliny. Roberta zaczyna płakać. Widzę, że mama chce na
mnie nawrzeszczeć, ale nie może się zdradzić, więc gromi mnie
spojrzeniem spomiędzy wełnianej czapki i bawełnianej brody, a ja
czuję nieobecność ojca, która wypełnia cały pokój. W końcu upuszcza
niewielki worek z prezentami na podłogę i wychodzi drzwiami,
rzucając za siebie jedynie „ho, ho, ho". Siostra biegnie z powrotem do
łóżka, zanosząc się płaczem. Zostaję na schodach sam z moją latarką,
oświetlającą pusty pokój i choinkę.

Rose

Szliśmy dalej przez dawną okolicę. Wtedy zdobyłem się już na

mglistą akceptację tego — jak by to nazwać? — chwilowego
szaleństwa? Zamierzałem chodzić z matką, gdzie zechce, dopóki to, co
zrobiłem, mnie nie dogoni. Szczerze mówiąc, jakąś częścią swojej
istoty nie chciałem, by to się skończyło. Kiedy ukazuje ci się zmarła
bliska osoba, walczy z tym umysł, nie serce.

Celem jej pierwszej „wizyty" był mały ceglany domek w połowie

Lehigh Street, zaledwie dwie przecznice od naszego domu. Nad
gankiem wisiała metalowa markiza; znajdowała się tam też
wypełniona kamykami skrzynka na kwiaty. Poranne powietrze stało
się teraz nieco zbyt rześkie i światło było dziwne — sprawiało, że
krawędzie elementów scenerii zdawały się w nim tak wyraźne, jakby
narysowano je tuszem.

Dotąd nie spotkałem jeszcze żadnej innej osoby, ale był to późny

ranek i ludzie chyba byli w pracy.

- Zapukaj - powiedziała matka. Zapukałem.
- Ma kłopoty ze słuchem. Zapukaj głośniej.

Zastukałem w drzwi.
- Jeszcze raz. Zacząłem w nie walić.
- Nie tak mocno - upomniała mnie.
W końcu drzwi się otworzyły. Starsza kobieta w fartuchu, wsparta na

balkoniku, ułożyła usta w niezręczny uśmiech.

- Dzień doobry, Rose! - wykrzyknęła matka. - Przyprowadziłam ze

sobą pewnego młodego człowieka.

- Ooch - powiedziała Rose. Jej głos był tak wysoki, że przypominał

szczebiot ptaka. — Tak, widzę.

- Pamiętasz mojego syna, Charleya?
- Ooch. Tak. Wiem. - Cofnęła się. - Wejdźcie. Wejdźcie.
Jej dom był czysty, mały, wyglądał tak, jakby czas zatrzymał się w

latach siedemdziesiątych. Dywan miał kolor szafirowy. Kanapy były
pokryte plastikiem. Skierowaliśmy się za Rose do pralni. Stawialiśmy
nienaturalnie małe i powolne kroki, idąc za nią i jej balkonikiem.

- Dobry dzień, Rose? - zapytała matka.
- Ooch, tak. Teraz, gdy tu jesteś.
- Pamiętasz mojego syna, Charleya?
- Ooch, tak. Przystojniak.
Powiedziała to odwrócona do mnie plecami.
- A jak się miewają twoje dzieci, Rose?
- Co proszę?
- Twoje dzieci?
- Ooch - machnęła ręką. - Odwiedzają mnie raz w tygodniu. Jakby za

karę.

Nie umiałem wtedy powiedzieć, kim lub czym jest Rose. Zjawą?

Prawdziwą osobą? Jej dom zdawał się całkiem prawdziwy.
Ogrzewanie było włączone, a w powietrzu unosił się zapach grzanek ze
śniadania. Weszliśmy do pralni, gdzie przy zlewie stało krzesło. W
radiu leciała piosenka jakiegoś big-bandu.

- Mógłbyś to wyłączyć, młody człowieku? - poprosiła Rose, nie

odwracając się. - Radio. Czasem jest za głośno.

Znalazłem pokrętło do regulacji głośności i przekręciłem je na zero.
- Okropne, słyszeliście? - powiedziała Rose. - Wypadek przy

autostradzie. Mówili w wiadomościach.

Zamarłem.
- Samochód uderzył w ciężarówkę i wjechał w wielką tablicę

reklamową. Przewrócił ją. Okropne.

Przyjrzałem się twarzy matki; spodziewałem się, że odwróci się do

mnie i zażąda, bym wszystko wyznał. „Przyznaj się, co zrobiłeś,
Charley".

- Cóż, Rose, to przygnębiająca wiadomość - stwierdziła, wciąż zajęta

rozpakowywaniem swojej torby.

- Ooch, tak - odparła Rose. - Bardzo. Chwileczkę. Wiedzą? Nie

wiedzą? Poczułem zimny

dreszcz przerażenia, jakby ktoś miał zaraz zastukać w okno i zażądać,

bym wyszedł.

Tymczasem Rose zwróciła swój balkonik, potem kolana, a następnie

chude ramiona w moją stronę.

- To miłe, że spędzasz dzień z matką - powiedziała. -Dzieci powinny

robić to częściej.

Położyła drżącą rękę na oparciu krzesła przy zlewie. - A teraz, Posey -

odezwała się - czy wciąż potrafisz uczynić mnie piękną?

Może zastanawiacie się, czemu moja matka została fryzjerką. Jak

wspomniałem, była pielęgniarką i naprawdę kochała ten zawód. Miała
ogromne zasoby cierpliwości potrzebnej przy delikatnym
bandażowaniu, pobieraniu krwi i odpowiadaniu na nieskończenie
wiele pełnych niepokoju pytań optymistycznymi zapewnieniami.
Mężczyźni lubili towarzystwo kogoś młodego i ładnego. A kobiety
były wdzięczne, gdy rozczesywała im włosy i pomagała umalować
usta szminką. Nie sądzę, żeby należało to w tamtych czasach do
obowiązków służbowych, ale matka robiła makijaż wielu pacjentkom
naszego szpitala okręgowego. Wierzyła, że to poprawia im sa-
mopoczucie. Przecież po to idzie się do szpitala, nieprawdaż? „Nie
chodzi o to, by tam leżeć i gnić", mawiała.

Czasem przy obiedzie przybierała zamyślony wyraz twarzy i

opowiadała o „biednej pani Halverson" i jej rozedmie płuc albo o
„biednym Royu Endicotcie" i jego cukrzycy. Co jakiś czas przestawała
o kimś mówić i wtedy siostra pytała: „Co robiła dziś stara pani
Golinski?", a matka odpowiadała: „Poszła do domu, kochanie". Ojciec
unosił brwi i patrzył na nią, po czym znów zaczynał przeżuwać
jedzenie. Dopiero kiedy byłem starszy, zrozumiałem, że „dom"
oznacza „śmierć".

W naszym hrabstwie był tylko jeden szpital; gdy ojciec odszedł,

matka starała się brać jak najwięcej dyżurów,

co oznaczało, że nie mogła odbierać siostry ze szkoły. W związku z

tym zazwyczaj ja przychodziłem po Robertę, odprowadzałem ją do
domu, po czym jechałem z powrotem rowerem na trening bejsbolowy.

- Myślisz, że tatuś dziś przyjdzie? - pytała.
- Nie, głupia - odpowiadałem. - Dlaczego miałby tu dzisiaj przyjść?
- Bo trawa jest wysoka i musi ją skosić - mówiła. Albo „bo jest dużo

liści do zgrabienia". Albo „bo jest czwartek, a we czwartki mama robi
kotlety jagnięce".

- Nie sądzę, żeby to był wystarczający powód - stwierdzałem.
Czekała chwilkę, po czym zadawała następne pytanie o rzecz

oczywistą.

- To dlaczego odszedł, Chick?
- Nie wiem! Po prostu odszedł, jasne?
- To też nie jest wystarczający powód - mruczała. Pewnego

popołudnia, gdy ja miałem dwanaście lat,

a ona siedem, wyszliśmy razem z podwórka szkolnego i usłyszeliśmy

trąbienie.

- To mamusia! - krzyknęła Roberta i pobiegła naprzód. Matka nie

wysiadła z samochodu, co było dziwne. Poza

tym zawsze uważała, że niegrzecznie jest trąbić na kogoś; po latach

ostrzegała siostrę, że nie warto umawiać się z żadnym chłopakiem,
który nie przychodzi pod drzwi. Ale teraz pozostała w samochodzie,
więc ruszyłem za siostrą, przebiegłem przez ulicę i wsiadłem.

Matka nie wyglądała dobrze. Miała czarne obwódki pod oczami i

wciąż odchrząkiwała. Nie była ubrana w pielęgniarską biel.

- Co tu robisz? — zapytałem. Tak się wtedy do niej zwracałem.
- Daj mamie buziaka — powiedziała.
Pochyliłem głowę między siedzeniami, a ona pocałowała mnie we

włosy.

- Puścili cię wcześniej z pracy? - zapytała Roberta.
- Tak, skarbie, coś takiego.
Pociągnęła nosem. Spojrzała w tylne lusterko i wytarła czerń spod

oczu.

- Co powiecie na lody? — zwróciła się do nas.
- Tak! Tak! — krzyknęła siostra.
- Ja mam trening - powiedziałem.
- Och, to może go dziś opuścisz, co?
- Nie! - zaprotestowałem. - Nie można opuszczać treningów; trzeba

chodzić regularnie.

- Kto tak mówi?
- Trenerzy i wszyscy.
- Ja chcę iść!!! Chcę rożka! - odezwała się Roberta.
- Jedne szybkie lody? - zwróciła się do mnie mama.
- Rany! Nie! Jasne?
Podniosłem głowę i spojrzałem prosto na nią. I zobaczyłem coś,

czego nie widziałem u niej nigdy przedtem. Matka wyglądała na
bezradną.

Później dowiedziałem się, że tego dnia zwolniono ją z pracy w

szpitalu. Dowiedziałem się, że niektórzy

członkowie kierownictwa uważali, iż odkąd jest niezamężna, za

bardzo rozprasza panów doktorów. Dowiedziałem się, że był jakiś
incydent z pracownikiem na wyższym stanowisku i że matka złożyła
skargę na jego nieodpowiednie zachowanie. W nagrodę za to, że
stanęła w swojej obronie, powiedziano jej, że „dalsza współpraca jest
niemożliwa".

I wiecie, co jest dziwne? W jakiś sposób wiedziałem to wszystko, gdy

spojrzałem jej w oczy. Nie szczegóły, oczywiście. Ale bezradność to
bezradność, a ja znałem ten wyraz twarzy, bo sam taki miałem.
Nienawidziłem matki za to, że pojawił się u niej. Nienawidziłem jej za
to, że była tak słaba jak ja.

Wysiadłem z samochodu i powiedziałem:
- Nie chcę żadnych lodów. Idę na trening.
Kiedy przechodziłem przez ulicę, siostra krzyknęła przez okno:

„Chcesz, żebyśmy przywiozły ci rożek?!", a ja pomyślałem: ależ jesteś
głupia, Roberto; rożki się roztapiają.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Znalazła moje papierosy. Leżały w szufladzie ze skarpetkami. Mam

czternaście lat.

— To mój pokój! — wrzeszczę.
— Charley! Już o tym rozmawialiśmy! Mówiłam ci, żebyś nie palił! To

najgorsze, co możesz robić! Co z tobą?

— Jesteś hipokrytką! Zamiera. Kark jej sztywnieje.
— Nie używaj tego słowa.
— Ty palisz! Jesteś hipokrytką!
— Nie używaj tego słowa!
— Dlaczego, mamo? Zawsze mówisz mi, żebym używał mądrych słów.

No to masz mądre słowo. Ty palisz. Ja nie mogę. Moja matka jest
hipokrytką.

Przemieszczam się, kiedy to wykrzykuję, i to chyba daje mi siłę,

pewność, że nie może mnie uderzyć. Gdy to się działo, pracowała już w
salonie piękności i zamiast mundurka pielęgniarki nosiła teraz do
pracy modne stroje — jak spodnie do kolan i turkusowa bluzka, które
właśnie ma na sobie. Te ubrania podkreślają jej figurę. Nienawidzę
ich.

- Zabieram je! - wrzeszczy, chwytając papierosy. - A ty nigdzie dziś

nie wychodzisz, mój panie!

— Nie zależy mi! — Piorunuję ją wzrokiem. — I dlaczego musisz się

tak ubierać? Jesteś obrzydliwa!

— Co? — Podbiega do mnie, uderza mnie w twarz. — CO? Jestem —

plask! — obrzydliwa? Jestem — plask! — OBRZYDLIWA? - plask! -
Tak - plask! - powiedziałeś? - plask, plask! -Tak? Tak O MNIE
MYŚLISZ?

- Nie! Nie! — krzyczę. - Przestań!
Osłaniam głowę rękami i kulę się. Biegnę po schodach i wybiegam na

dwór przez garaż. Wracam dopiero, gdy jest całkiem ciemno. Kiedy w
końcu przychodzę, drzwi do jej sypialni są zamknięte i wydaje mi się, że
słyszę płacz. Idę do swojego pokoju. Papierosy wciąż tam leżą.
Zapalam i też zaczynam płakać.

Dzieci się wstydzą

Rose siedziała z głową odchyloną nad zlewem, a matka delikatnie

polewała jej włosy z rurki założonej na kran. Najwyraźniej miały całą
tę procedurę dobrze opracowaną. Ułożyły poduszki i ręczniki tak, by
głowa Rose znajdowała się w idealnej pozycji, a matka mogła
przeczesywać jej mokre włosy wolną ręką.

- Czy woda jest dość ciepła, skarbie? - zapytała mama.
- Ooch, tak, moja droga. Woda jest dobra. - Rose zamknęła oczy. -

Wiesz, Charley, twoja matka robiła mi fryzurę, jeszcze kiedy byłam
znacznie młodsza.

- Jesteś wciąż młoda duchem, Rose - odezwała się matka.
- Ale tylko duchem. Obie się roześmiały.
- Kiedy szłam do salonu piękności, zawsze prosiłam tylko o Posey.

Jeśli jej nie było, przychodziłam następnego dnia. Pytali: „Chce pani
kogoś innego?". Ale ja odpowiadałam: „Nie będzie mnie dotykał nikt
prócz Posey".

- Jesteś kochana, Rose - powiedziała matka. - Ale inne dziewczyny

też były dobre.

- O rany, sza! Pozwól mi się poprzechwalać. Twoja matka, Charley,

zawsze znajdowała dla mnie czas. A kiedy nie mogłam już przychodzić
do salonu, odwiedzała mnie co tydzień. - Poklepała mamę po ręce
swoimi drżącymi palcami. — Dziękuję ci za to, moja droga.

- Proszę bardzo, Rose.
- Ależ była też z ciebie piękność.
Patrzyłem, jak mama się uśmiecha. Jak mogła być tak dumna z tego,

że myje cudze włosy w zlewie?

- Powinnaś zobaczyć córeczkę Charleya, Rose — powiedziała matka.

- To dopiero piękność. Mała pożeraczka serc.

- Czyżby? A jak ma na imię?
- Maria. Czyż nie jest pożeraczką serc, Charley?
Jak mogłem odpowiedzieć na to pytanie? Ostatni raz widziały się w

dniu śmierci matki, osiem lat temu. Maria była jeszcze nastolatką. Jak
mogłem jej powiedzieć, co się wydarzyło od tego czasu? Ze nie jestem
już częścią życia córki? Że nosi nowe nazwisko? Że upadłem tak nisko,
że nie zaproszono mnie na jej ślub. Kiedyś mnie kochała, naprawdę.
Wybiegała do mnie, kiedy wracałem z pracy, wyciągała ręce i
krzyczała: „Podnieś mnie, tatusiu!".

- Co się stało?
- Maria się mnie wstydzi - wybełkotałem w końcu.
- Nie bądź niemądry - odparła mama.
Spojrzała na mnie i roztarła trochę szamponu w dłoniach. Pochyliłem

głowę. Chciało mi się uchlać do nieprzytomności. Słyszałem, jak jej
palce masują włosy Rose.

Spośród wszystkiego, czego wstydziłem się przed matką, najgorsze

było to, że okazałem się kiepskim ojcem.

- Wiesz co, Rose? - odezwała się niespodziewanie matka. - Charley

nigdy nie pozwolił mi obciąć sobie włosów. Uwierzysz? Upierał się,
żeby chodzić do męskiego zakładu fryzjerskiego.

- Dlaczego, moja droga?
- Och, no wiesz. Kiedy dochodzą do pewnego wieku, słyszysz tylko:

„Odejdź, mamo, odejdź".

- Dzieci wstydzą się swoich rodziców - stwierdziła Rose.
- Dzieci wstydzą się swoich rodziców - powtórzyła mama.
To prawda; jako nastolatek odpychałem matkę. Nie chciałem siedzieć

koło niej w kinie. Wykręcałem się od pocałunków. Czułem się
nieswojo z powodu jej kobiecej figury i złościło mnie, że jest jedyną
rozwiedzioną kobietą w okolicy. Chciałem, żeby zachowywała się jak
inne matki, nosiła podomki, zbierała i wklejała wycinki, piekła
ciasteczka czekoladowe.

- Czasami własne dzieci mówią najokropniejsze rzeczy, prawda,

Rose? Aż chce się zapytać: „Czyje to dziecko?".

Rose zachichotała.
- Ale zazwyczaj cierpią wtedy z jakiegoś powodu. I muszą sobie z

tym poradzić. — Rzuciła mi spojrzenie. — Pamiętaj, Charley, czasem
dzieci po prostu chcą, byśmy cierpieli tak jak one.

„Byśmy cierpieli tak jak one"? Czy ja właśnie tego chciałem? Czy

chciałem zobaczyć w twarzy matki to odrzucenie,

które czułem ze strony ojca? Czy moja córka zrobiła mi to samo?
- Nie miałem wtedy nic złego na myśli, mamo - szepnąłem.
- Kiedy?
- Kiedy się wstydziłem. Ciebie czy twoich ubrań, czy... twojej

sytuacji.

Zmyła szampon z rąk, po czym skierowała strumień wody na skórę

głowy Rose.

- Dziecko, które wstydzi się matki - powiedziała - to po prostu

dziecko, które jeszcze za mało przeżyło.

W pralni wisiał zegar z kukułką i przerwał ciszę melodyjkami

kurantowymi i charakterystycznym mechanicznym zgrzytem. Matka
podcinała teraz włosy Rose, posługując się nożyczkami i grzebieniem.
Zadzwonił telefon.

- Charley, mój drogi - zwróciła się do mnie Rose. - Czy mógłbyś

odebrać?

Przeszedłem do następnego pokoju, podążając za dźwiękiem

dzwonka, aż zobaczyłem telefon wiszący na ścianie przy kuchni.

- Halo? - powiedziałem do słuchawki. I wszystko się zmieniło.
- CHARLES BENETTO? - To krzyczał jakiś męski głos. -

CHARLES BENETTO? SŁYSZYSZ MNIE, CHARLES?

Zamarłem.
- CHARLES? WIEM, ŻE MNIE SŁYSZYSZ! CHARLES!

ZDARZYŁ SIĘ WYPADEK. ODEZWIJ SIĘ DO NAS!

Drżącymi rękami odwiesiłem słuchawkę.

Kiedy matka stanęła po mojej stronie

Minęły trzy lata od czasu, gdy odszedł ojciec. W środku nocy budzi

mnie tupot siostry na schodach. Ciągle biega do sypialni matki.
Schowałem głowę w poduszkę i znowu zacząłem zasypiać.

— Charley! — Nagle w moim pokoju pojawia się matka i szepcze

głośno: — Charley! Gdzie jest twój kij bejsbolowy?

— Co? — burczę, podnosząc się na łokciach.
— Cśśś! — ucisza mnie siostra.
— Kij — mówi matka.
— Po co ci kij?
— Cśśś! — syczy siostra.
— Usłyszała coś.
— W domu jest złodziej?
— Cśśś!—powtarza siostra.
Serce mi wali. Jako dzieci słyszeliśmy o włamywaczach wchodzących

przez okna i o złodziejach, którzy wkradają się do domów i związują
ich mieszkańców. Natychmiast wyobrażam sobie coś gorszego, intruza,
którego jedynym celem jest pozabijać nas wszystkich.

— Charley? Kij?

Wskazuję na szafę. Oddycham głęboko. Matka znajduje mojego

czarnego Louisville sluggera, a siostra puszcza jej rękę i wskakuje mi
do łóżka. Wbijam dłonie w materac, niepewny, jaka jest moja rola.
Matka wyślizguje się przez drzwi.

- Nie wychodź — szepcze.
Chcę jej powiedzieć, że źle trzyma kij. Ale już zniknęła.
Siostra trzęsie się obok. Wstyd mi, że siedzę z nią skulony, więc

wysuwam się z łóżka i podkradam do framugi drzwi, mimo że Roberta
ciągnie mnie za spodnie od piżamy, tak że mało ich nie rozrywa. W
korytarzu słychać najmniejsze skrzypnięcie w domu, a ja każde z nich
przypisuję złodziejowi z nożem. Słyszę coś jakby cichy, głuchy odgłos.
Słyszę kroki. Wyobrażam sobie ogromnego czerwonego potwora, który
wchodzi po nas po schodach. Nagle słyszę coś prawdziwego, brzęk. A
potem słyszę... głosy? Czyżby to były głosy? Tak. Nie. Chwileczkę, to
głos matki, prawda? Chcę zbiec na dół. Chcę pobiec z powrotem do
łóżka. Słyszę jakiś niższy dźwięk - inny głos? Głos mężczyzny?

Przełykam ślinę.
Po chwili słyszę, że drzwi się zamykają. Z hukiem. Potem słyszę

zbliżające się kroki. Poprzedza je głos matki.

- Wszystko w porządku, nic się nie dzieje — mówi, już nie szeptem;

wchodzi szybko do pokoju i idzie do siostry, a po drodze głaszcze mnie
po głowie. Upuszcza kij, który uderza o podłogę.

Siostra płacze.
- Wszystko w porządku, to nic takiego — mówi mama.

Osuwam się na podłogę przy ścianie. Mama przytula siostrę.

Wypuszcza powietrze. W życiu nie słyszałem, żeby ktoś robił to tak
długo.

— Kto to był? — pytam.
— Nic, nikt — odpowiada.
Ale wiem, że kłamie. Wiem, kto to był.
— Chodź tu, Charley — wyciąga do mnie rękę. Podchodzę powoli, z

opuszczonymi ramionami. Przytula

mnie, ale ja się opieram. Jestem na nią zły. Będę na nią zły aż do dnia,

kiedy opuszczę ten dom na dobre. Wiem, kto to był. I jestem zły, że nie
pozwoliła ojcu zostać.

- No dobrze, Rose - mówiła matka, kiedy wszedłem z powrotem do

pralni. - Będziesz wyglądała pięknie. Daj mi tylko pół godziny.

- Kto dzwonił, kochany? - zapytała mnie Rose. Z trudem pokręciłem

głową. Palce mi drżały.

- Charley? - odezwała się matka. - Co jest?
- Nie... - Przełknąłem ślinę. - Nikt się nie odezwał.
- Może to jakiś sprzedawca - stwierdziła Rose. - Boją się, kiedy

telefon odbiera mężczyzna. Wolą starsze panie, jak ja.

Usiadłem. Nagle poczułem się wyczerpany, zbyt zmęczony, by

trzymać fason. Co się stało? Czyj to był głos? Skąd ktoś wiedział, gdzie
mnie szukać, a jednak po mnie nie przyszedł? Im usilniej o tym
myślałem, tym bardziej kręciło mi się w głowie.

- Jesteś zmęczony, Charley? — spytała mama.
- Nie, tylko... daj mi chwilę. Oczy mi się zamknęły.
- Śpij - usłyszałem, ale nie potrafiłem określić, kto to powiedział, tak

byłem nieprzytomny.

Kiedy matka stanęła po mojej stronie

Mam piętnaście lat i muszę się po raz pierwszy ogolić. Z mojej brody

sterczą pojedyncze włoski, a te nad górną wargą rosną w różnych
kierunkach. Pewnego wieczoru, kiedy Roberta zasypia, matka woła
mnie do łazienki. Kupiła maszynkę Gillette, dwa ostrza ze stali
nierdzewnej i tubkę kremu do golenia Burma.

— Wiesz, jak to robić? - pyta.
— Oczywiście — odpowiadam. Nie mam pojęcia, jak to robić.
— No, to już —mówi.
Wyciskam krem z tubki i nakładam go na twarz.
— Musisz go wetrzeć — mówi.
Wcieram. Tak długo, aż krem pokrywa całe policzki i brodę. Sięgam

po maszynkę.

— Bądź ostrożny — mówi. — Przeciągaj w jednym kierunku, nie w

górę i w dół.

— Wiem — odpowiadam, rozdrażniony.
Czuję się nieswojo, robiąc to przy matce. To powinien być mój ojciec.

Ona to wie. Ja to wiem. Żadne z nas tego nie mówi.

Postępuję zgodnie z jej wskazówkami. Przeciągam maszynkę w

jednym kierunku i obserwuję, jak szeroki pasek kremu znika z mojej
twarzy. Kiedy przejeżdżam maszynką po brodzie, ostrze się wbija i
czuję skaleczenie.

— Ojej, Charley, nic ci nie jest?
Wyciąga do mnie ręce, po czym cofa je, jakby wiedziała, że nie

powinna.

— Przestań się martwić — mówię, zdecydowany, by nie przerywać.
Ona patrzy. Ja golę się dalej. Przejeżdżam maszynką po szczęce i szyi.

Kiedy jest po wszystkim, przykłada jedną rękę do policzka i uśmiecha
się. Szepcze z brytyjskim akcentem:

— Na Boga, świetnie poszło. To sprawia mi przyjemność.
— A teraz umyj twarz — mówi.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Jest Halloween. Mam szesnaście lat, za dużo, by chodzić po domach i

zbierać słodycze. Ale siostra chce, bym poszedł z nią po kolacji — jest
przekonana, że kiedy jest ciemno, dostaje się lepsze cukierki - więc
zgadzam się niechętnie, pod warunkiem że moja nowa dziewczyna,
Joanie, pójdzie z nami. Joanie to cheerleaderka z drugiej klasy, a ja
jestem teraz gwiazdą szkolnej drużyny bejsbolowej.

— Chodźmy gdzieś, dostaniemy zupełnie inne cukierki — mówi moja

siostra.

Na dworze jest zimno i wciskamy ręce głęboko do kieszeni, chodząc od

domu do domu. Roberta zbiera swoje słodycze do brązowej papierowej
torby na zakupy. Mam na sobie moją kurtkę bejsbolową. Joanie jest
ubrana w sweter cheerleaderki.

— Cukierek albo figielek! — piszczy moja siostra, kiedy drzwi się

otwierają.

— Och, a kim ty jesteś, moja droga!' - pyta kobieta. Przypuszczam, że

jest mniej więcej w wieku mamy, ale ma

rude włosy, jest ubrana w podomkę i ma krzywo narysowane brwi.
—Jestem piratem — odpowiada Roberta. — Grrr.

Kobieta uśmiecha się i wrzuca do torby siostry czekoladowy batonik,

jakby wrzucała monetę do skarbonki. Batonik głucho uderza o dno.

—Jestem jej bratem — mówię.
— Jestem... z nimi — mówi Joanie.
— Znam waszych rodziców? Właśnie ma wrzucić drugi batonik.
— Moja mama to pani Benetto — oświadcza Roberta. Kobieta

zamiera. Cofa rękę z batonikiem.

— Nie masz czasem na myśli panny Benetto? — pyta. Żadne z nas nie

wie, co powiedzieć. Wyraz twarzy kobiety

zmienił się i te narysowane brwi są teraz ściągnięte w dół.
— Posłuchaj mnie, skarbie. Powiedz mamie, że mojemu mężowi nie

jest potrzebny jej codzienny mały pokaz mody pod jego sklepem.
Powiedz jej, żeby nie wyobrażała sobie nie wiadomo czego, słyszysz
mnie? Niech sobie niczego nie wyobraża.

Joanie patrzy na mnie. Mój kark płonie.
— Mogę dostać też ten? — pyta Roberta ze wzrokiem utkwionym w

czekoladzie.

Kobieta przyciska go mocniej do piersi.
— Chodź, Roberto — mruczę, odciągając ją.
— To musi być rodzinne — mówi kobieta. — Każde z was chce na

wszystkim położyć rękę. Przekażcie jej, co powiedziałam! Niech sobie
niczego nie wyobraża, słyszycie?

Jesteśmy już w połowie drogi przez trawnik.

Rose się żegna

Kiedy wyszliśmy z domu Rose, słońce świeciło jaśniej niż przedtem.

Rose odprowadziła nas na ganek, gdzie się zatrzymała, oparłszy
balkonik o aluminiową framugę drzwi.

- Cóż, do zobaczenia, Rose, skarbie.
- Dziękuję, moja droga - odparła. - Do zobaczenia wkrótce.
- Oczywiście.
Matka pocałowała ją w policzek. Musiałem przyznać, że wykonała

dobrą robotę. Rose miała włosy lśniące i wymodelowane i wyglądała o
wiele młodziej, niż kiedy tu przyszliśmy.

- Ładnie pani wygląda - powiedziałem.
- Dziękuję, Charley. To specjalna okazja. Poprawiła ręce na rączkach

balkonika.

-Jaka?
- Spotkam się z mężem.
Nie chciałem pytać gdzie, no wiecie, na wypadek gdyby był w domu

spokojnej starości albo w szpitalu, więc rzuciłem:

- Ach tak. To miło.
- Tak - odparła cicho.
Matka urwała pojedynczą nitkę wiszącą z jej płaszcza. Potem

spojrzała na mnie i uśmiechnęła się. Rose cofnęła się, by drzwi mogły
się zamknąć.

Zeszliśmy ostrożnie po schodach; matka trzymała mnie pod rękę.

Kiedy doszliśmy do chodnika, skinęła głową w lewo i skręciliśmy.
Słońce znajdowało się teraz prawie dokładnie nad nami.

- Co powiesz na lunch, Charley? - zapytała. Omal się nie

roześmiałem.

- Co jest?
- Nic. Oczywiście. Może być lunch. - Miało to tyle samo sensu co

wszystko inne.

- Czujesz się teraz lepiej, po tej krótkiej drzemce? Wzruszyłem

ramionami.

- Chyba tak.
Poklepała moją rękę z czułością.
- Ona umiera, wiesz?
- Kto? Rose?
- Mhm.
- Nie rozumiem. Zdawało się, że jest w dobrej formie. Matka

zmrużyła oczy przed słońcem.

- Umrze dziś wieczór.
- Dziś wieczór?
- Tak.
- Ale mówiła, że spotka się z mężem.

- I tak będzie. Zatrzymałem się.
- Mamo - powiedziałem. - Skąd o tym wiesz? Uśmiechnęła się.
- Pomagam jej się przygotować.

III. Południe

Chick w college'u

Przypuszczam, że dzień, w którym poszedłem do college'u, należał do

najszczęśliwszych w życiu matki. A przynajmniej tak się zaczął.
Uniwersytet zaproponował, że pokryje połowę mojego czesnego
stypendium bejsbolowym, chociaż kiedy mama chwaliła się
znajomym, mówiła tylko o „stypendium"; jej miłość do tego słowa
całkowicie przesłaniała ewentualność, że przyjęto mnie, bym uderzał
w piłkę, a nie siedział w bibliotece.

Pamiętam poranek, kiedy wyjeżdżałem - student pierwszego roku.

Matka wstała przed świtem i kiedy niepewnym krokiem zszedłem po
schodach, czekało na mnie ogromne śniadanie: naleśniki, bekon, jajka -
sześć osób nie zjadłoby tego wszystkiego. Roberta chciała pojechać z
nami, ale powiedziałem, że nie ma mowy - w zupełności wystarczało
mi, że muszę jechać z matką - więc pocieszyła się talerzem francuskich
tostów polanych syropem. Podrzuciliśmy ją do sąsiadów i
rozpoczęliśmy naszą czterogodzinną wyprawę.

Ponieważ dla matki była to ważna okazja, miała na sobie jeden ze

swoich „strojów" - fioletowy spodnium, chustę,

wysokie obcasy i okulary przeciwsłoneczne - i uparła się, żebym

włożył białą koszulę i krawat.

— Zaczynasz szkołę, a nie idziesz na ryby — oświadczyła.

Wystarczająco odstawaliśmy razem od reszty w Pepperville Beach, ale
trzeba pamiętać, że mowa tu o college'u w latach sześćdziesiątych - im
gorzej się było ubranym, tym lepiej się wyglądało. Gdy więc w końcu
dotarliśmy na kampus i wysiedliśmy z naszego kombi, znaleźliśmy się
w otoczeniu młodych kobiet w sandałach i długich, szerokich
spódnicach oraz młodych mężczyzn w bezrękawnikach i szortach, z
długimi włosami opadającymi na uszy. I tak tam staliśmy, krawat i
fioletowy spodnium, i po raz kolejny czułem, że matka opromienia
mnie groteskowym światłem.

Chciała wiedzieć, gdzie jest biblioteka, i znalazła kogoś, kto wskazał

nam drogę.

- Charley, patrz na te wszystkie książki - zachwycała się, kiedy

obchodziliśmy parter. - Mógłbyś przesiedzieć tu całe cztery lata i nie
przeczytać nawet połowy.

Gdziekolwiek szliśmy, wciąż pokazywała coś palcem. „Patrz na ten

boks, może będziesz się tu uczyć". I: „Patrz, ten stolik w kafejce, może
będziesz tu jadał". Znosiłem to, bo wiedziałem, że niedługo pojedzie.
Ale kiedy szliśmy przez trawnik, zwróciłem uwagę na atrakcyjną
dziewczynę - guma do żucia w ustach, biała szminka, równo obcięta
grzywka — a ona zwróciła uwagę na mnie; napiąłem mięśnie ramion i
pomyślałem, moja pierwsza dziewczyna w college'u, kto wie? I
właśnie w tej chwili matka spytała: „Spakowaliśmy twoje przybory
toaletowe?".

Jak zareagować na coś takiego? Tak? Nie? Jezu, mamo! Nie ma

dobrej odpowiedzi. Dziewczyna minęła nas i jakby zarechotała, a może
tylko to sobie wyobraziłem. Tak czy inaczej, nie istnieliśmy w jej
wszechświecie. Patrzyłem, jak kołysząc biodrami, podeszła do dwóch
brodatych gości rozpartych pod drzewem. Pocałowała jednego z nich
w usta i rozsiadła się obok na trawie, a ja stałem z matką, która pyta
mnie o przybory toaletowe.

Za godzinę wciągnąłem kufer na klatkę schodową akademika. Matka

niosła moje dwa „szczęśliwe" kije bejsbolo-we, z którymi święciłem
największe triumfy dla Pepperville County.

- Daj - powiedziałem, wyciągając rękę. - Wezmę kije.
- Wejdę z tobą na górę.
- Nie, nie trzeba.
- Ale chcę zobaczyć twój pokój.
- Mamo. -Co?
- Daj spokój. -Co?
- No wiesz. Daj spokój.
Nie przychodziło mi do głowy nic innego, co by nie zraniło jej uczuć,

więc po prostu wyciągnąłem rękę jeszcze dalej. Jej twarz posmutniała.
Byłem wtedy wyższy od niej o piętnaście centymetrów. Podała mi kije.
Położyłem je na kufrze.

- Charley - powiedziała. Jej głos był teraz cichszy i brzmiał inaczej. -

Daj mamie buziaka.

Postawiłem kufer może trochę za głośno. Pochyliłem się nad nią.

Właśnie wtedy dwóch starszych studentów zbiegło ze schodów z
tupotem, śmiejąc się i rozmawiając głośno. Instynktownie odsunąłem
się od matki.

- Przepraszamy - powiedział jeden z nich, gdy nas mijali.
Kiedy zniknęli, pochyliłem się z zamiarem cmoknięcia jej tylko w

policzek, ale ona zarzuciła mi ręce na szyję i przytuliła mnie mocno.
Czułem jej perfumy, lakier do włosów, krem nawilżający, każdą z
przeróżnych emulsji i mikstur, jakimi oblała się na ten wyjątkowy
dzień.

Odsunąłem się, podniosłem kufer i zacząłem wspinać się na górę,

zostawiwszy matkę na klatce schodowej mojego akademika. Już nigdy
nie miała się znaleźć tak blisko wyższych studiów.

Południe

- A więc jak miewa się Catherine?
Byliśmy z powrotem w jej kuchni i jedlis'my lunch, tak jak

zaproponowała. Odkąd mieszkałem sam, żywiłem się głównie w
barach i fast foodach. Ale matka zawsze unikała jadania poza domem.
„Po co płacić za coś niedobrego?", mawiała. Potem, jak odszedł ojciec,
prawdziwość tego argumentu stała się dyskusyjna. Jedliśmy w domu,
bo już nie mogliśmy sobie pozwolić na jadanie na mieście.

— Charley? Kochanie? — odezwała się znów. — Jak tam Catherine?
- W porządku - skłamałem, nie mając pojęcia, jak się miewa.
— A ta cała sprawa z Marią, która się ciebie wstydzi? Co Catherine o

tym mówi?

Przyniosła talerz z kanapką - pumpernikiel, pieczeń wołowa, pomidor

i musztarda. Zaczęła przecinać ją ukośnie. Nie pamiętam, kiedy ostatni
raz widziałem przeciętą ukośnie kanapkę.

- Mamo - odezwałem się - szczerze mówiąc, rozstaliśmy się z

Catherine.

Wydawało się, że rozmyśla o czymś nad przeciętą kanapką.
- Słyszałaś, co powiedziałem?
- Mhm - odpowiedziała cicho, nie podnosząc wzroku. -Tak, Charley.

Słyszałam.

- Nie z jej winy. Przeze mnie. Przez jakiś czas nie było ze mną

najlepiej, wiesz? Dlatego właśnie...

Co zamierzałem powiedzieć? „Dlatego właśnie chciałem się zabić"?

Podsunęła mi talerz.

- Mamo... - Głos mi się załamał. - Pochowaliśmy cię. Odeszłaś dawno

temu.

Wbiłem wzrok w kanapkę, dwa trójkąty z chleba.
- Wszystko jest teraz inaczej - wyszeptałem. Wyciągnęła rękę i

dotknęła dłonią mojego policzka.

Skrzywiła się, jakby przeszył ją ból.
- To można naprawić - powiedziała.

8 września 1967
Charley,

jak Ci się podoba mój list na maszynie? Ćwiczę w pracy na

maszynie Henrietty. Super, prawda?

Wiem, że nie przeczytasz tego przed moim wyjazdem. Ale chcę Ci

coś powiedzieć na wypadek, gdybym później zapomniała z
podekscytowania faktem, że zaczynasz studia. Jestem z Ciebie
taka dumna, Charley. Jesteś pierwszą osobą w rodzinie, która
poszła na studia!

Charley, bądź tam miły dla ludzi. Bądź miły dla nauczycieli.

Zawsze zwracaj się do nich per pan i pani, mimo że ostatnio słyszę,
że studenci w college'u mówią do nauczycieli po imieniu. Nie sądzę,
żeby to było właściwe. I bądź miły dla dziewczyn, z którymi się
umawiasz. Wiem, że nie chcesz ode mnie porad w sprawach
sercowych, ale nawet jeśli dziewczyny uważają Cię za
przystojnego, to nie daje Ci prawa, by być niedobrym. Bądź miły.

I wysypiaj się. Josie, która przychodzi do salonu piękności, mówi,

że jej syn w college'u ciągle zasypia na zajęciach. Nie obrażaj w ten
sposób nauczycieli, Charley. Nie zasypiaj. Masz takie szczęście, że
ktoś przekazuje Ci wiedzę, a Ty ją zdobywasz, i nie musisz
pracować w jakimś sklepie.

Kocham Cię zawsze.

Ucałowania,
Mama

Kiedy wracają duchy

Dawniej śniło mi się, że odnajduję ojca. Śniłem, że wprowadził się do

sąsiedniego miasteczka i że pewnego dnia jadę rowerem do jego domu
i pukam do drzwi, a on mówi mi, że to była jedna wielka pomyłka. I
jedziemy obaj razem do domu, ja na przedzie, a ojciec pedałuje z
całych sił za mną, a matka wybiega przez drzwi i wybucha łzami
szczęścia.

To niesamowite, jakie fantazje rodzą się w naszych umysłach. Prawda

była taka, że nie wiedziałem, gdzie mieszka ojciec, i nigdy się nie
dowiedziałem. Przechodziłem koło jego sklepu po szkole, ale nigdy go
tam nie było. Prowadził go teraz jego przyjaciel Marty i powiedział mi,
że ojciec pracuje w pełnym wymiarze godzin w tym nowym miejscu w
Collingswood. Leżało ono tylko godzinę jazdy stąd, ale dla dzieciaka
w moim wieku równie dobrze mógł to być księżyc. Po jakimś czasie
przestałem przechodzić koło jego sklepu. Przestałem fantazjować o
naszym wspólnym powrocie do domu na rowerach. Skończyłem
szkołę podstawową, szkołę średnią i liceum bez żadnego kontaktu ze
starym.

Był duchem.
Ale wciąż go widziałem.

Widziałem go za każdym razem, kiedy machałem kijem albo

rzucałem piłkę, i to dlatego nigdy nie zrezygnowałem z bejsbolu,
dlatego rok w rok grałem przez całą wiosnę i lato, w każdej możliwej
drużynie i lidze. Wyobrażałem sobie ojca przy bazie, jak przesuwa mi
łokieć, poprawia moją postawę. Słyszałem, jak krzyczy: „Dawaj!
Dawaj! Dawaj!", kiedy biegłem za piłką toczącą się po murawie.

Chłopiec zawsze widzi swojego ojca na boisku bejsbolowym. W

mojej głowie to była tylko kwestia czasu, zanim pojawi się naprawdę.

Tak więc rok po roku wkładałem stroje nowych drużyn — czerwone

skarpetki, szare spodnie, niebieskie koszule, żółte bejsbolówki — i za
każdym razem miałem wrażenie, że stroję się na wizytę. Podzieliłem
mój wiek dojrzewania między papierowy zapach książek, które były
miłością matki, i skórzany zapach rękawic bejsbolowych, które kochał
ojciec. Moje ciało nabrało jego kształtów, było szerokie i umięśnione,
ale wyższe o pięć centymetrów.

I w miarę jak rosłem, trzymałem się gry jak tratwy na wzburzonym

morzu, wiernie, przyjmując wszystkie uderzenia.

Aż w końcu zwróciła mnie ojcu. Tak jak zawsze wiedziałem, że

zwróci.

Pojawił się ponownie, po ośmioletniej nieobecności, na moim

pierwszym meczu w college'u, wiosną w 1968 roku; siedział w
pierwszym rzędzie, zaraz na lewo od bazy domowej, skąd mógł
najlepiej ocenić moją postawę.

Nigdy nie zapomniałem tego dnia. To było wietrzne popołudnie i

niebo o stalowym kolorze groziło deszczem. Podszedłem do bazy.
Zazwyczaj nie patrzyłem na widownię, ale nie wiadomo dlaczego
wtedy spojrzałem. I był tam. Miał siwawe włosy przy skroniach i jego
ramiona zdawały się węższe, a pas nieco szerszy, jakby zapadł się
trochę w sobie, ale poza tym wyglądał tak samo. Jeśli czuł się
nieswojo, nie okazywał tego. Zresztą nie jestem pewien, czy rozpo-
znałbym u ojca skrępowanie.

Skinął mi głową. Miałem wrażenie, że wszystko zamarło. Osiem lat.

Całe osiem lat. Poczułem, że drży mi warga. Pamiętam głos w mojej
głowie: Nie waż się, Chick. Nie płacz, ty draniu, nie płacz.

Spojrzałem na swoje stopy. Zmusiłem je, żeby się poruszyły. Nie

spuszczałem z nich oczu przez całą drogę na stanowisko pałkarza.

I pierwsza odbita przeze mnie piłka poleciała w lewo za parkan.

Panna Thelma

Matka powiedziała, że następną wizytę ma u kogoś, kto mieszka w

części miasta, którą nazywaliśmy Szeregami. Żyli tam głównie biedni
ludzie w szeregówkach. Byłem pewien, że będziemy musieli pojechać
tam samochodem, ale zanim zdążyłem zapytać, rozległ się dzwonek do
drzwi.

— Charley, zobacz, kto to, dobrze? - powiedziała matka, wstawiając

naczynia do zlewu.

Zawahałem się. Nie chciałem otwierać żadnych drzwi ani odbierać

telefonów. Kiedy matka zawołała znowu: „Charley, możesz
otworzyć?", podniosłem się i ruszyłem wolno w stronę drzwi.

Mówiłem sobie, że wszystko jest w porządku. Ale w chwili kiedy

dotknąłem klamki, poczułem nagły wybuch, który mnie oślepił,
zobaczyłem strumień światła i usłyszałem męski głos, głos z telefonu
Rose. Krzyczał:

-

CHARLESIE

BENETTO!

POSŁUCHAJ!

JESTEM

POLICJANTEM!

Przypominało to huragan. Głos był tak blisko, że mogłem go dotknąć.

- SŁYSZYSZ MNIE, CHARLES? JESTEM POLICJANTEM!
Cofnąłem się chwiejnie i zasłoniłem twarz rękami. Światło zniknęło.

Wiatr ucichł. Słyszałem tylko własny ciężki oddech. Zerknąłem
szybko na matkę, ale wciąż stała przy zlewie; cokolwiek to było,
rozgrywało się w mojej głowie.

Odczekałem kilka sekund, odetchnąłem głęboko trzy razy, po czym

ostrożnie nacisnąłem klamkę i spuściłem oczy, spodziewając się
policjanta, który na mnie krzyczał. Nie wiadomo dlaczego
wyobraziłem sobie, że jest młody.

Ale kiedy podniosłem wzrok, zamiast niego zobaczyłem starszą

czarną kobietę, z okularami na łańcuszku wokół szyi, potarganymi
włosami i papierosem w ręku.

- Czy to ty, Chick? - zapytała. - No patrzcie, kto tak wyrósł.
Nazywaliśmy ją panną Thelmą. Sprzątała nasz dom. Była szczupłą i

drobną kobietą o szerokim uśmiechu i porywczym charakterze. Miała
włosy farbowane na kolor pomarańczowoczerwony i bez przerwy
paliła, lucky strike, które trzymała w kieszonce od koszuli, jak
mężczyzna. Urodzona i wychowana w Alabamie, trafiła jakoś do
Pepperville Beach, gdzie w późnych latach pięćdziesiątych właściwie
każdy dom po naszej stronie miasta zatrudniał kogoś takiego jak ona.
„Pomoce domowe", tak je nazywano, albo bardziej otwarcie „służące".
W soboty rano ojciec odbierał ją z przystanku autobusowego przy
barze szybkiej obsługi Horn & Hardart i płacił jej przed wyjściem z
domu, podsuwając zwinięte

banknoty nisko, na wysokości biodra, jakby żadne z nich nie powinno

patrzeć na te pieniądze. Sprzątała cały dzień, kiedy my byliśmy na
bejsbolu. Kiedy wracaliśmy do domu, mój pokój lśnił czystością, czy
mi się to podobało, czy nie.

Matka nalegała, żebyśmy nazywali ją „panną Thelmą". Pamiętam to i

pamiętam też, że nie wolno nam było wchodzić do pokoju, który
właśnie odkurzała. Pamiętam, że czasem grała ze mną w piłkę w
ogródku i że potrafiła rzucać równie mocno jak ja.

Wymyśliła też niechcący moje przezwisko. Ojciec czasem nazywał

mnie „Chuck" (Matka tego nienawidziła. „Chuck? - mówiła. - To
brzmi, jakby był jakimś pastuchem!"), ale ponieważ zawsze
wrzeszczałem z ogródka do domu „Mamooo!" albo „Roobeertooo!",
pewnego dnia panna Thelma spojrzała na mnie rozdrażniona i powie-
działa: „Chłopcze, drzesz się zupełnie jak kogut. Kukuryku!
Chuckuryku!". A siostra, która była wtedy w wieku przedszkolnym,
krzyknęła: „Kukuryku! Chickuryku!", i ten Chick jakoś do mnie
przylgnął. Nie sądzę, żeby tata szczególnie polubił za to pannę Thelmę.

- Posey - odezwała się teraz do matki z jeszcze szerszym uśmiechem.

- Myślałam o tobie.

- Och, dziękuję - odparła mama.
- Owszem, myślałam. - Zwróciła się do mnie: - Teraz to już nie rzucę

ci żadnych piłek, Chick. - Zaśmiała się. -Za staram.

Siedzieliśmy w jej samochodzie, którym, jak uznałem, mieliśmy

dotrzeć do Szeregów. Wydawało mi się dziwne,

że matka miała zajmować się panną Thelmą. Ale z drugiej strony tak

mało wiedziałem o matce w ostatniej dekadzie jej życia. Byłem zbyt
pochłonięty własnymi dramatami.

Podczas jazdy po raz pierwszy zobaczyłem przez okno innych ludzi.

Wynędzniały stary mężczyzna z szarą brodą niósł grabie do garażu.
Matka mu pomachała, a on zamachał do niej. Kobieta o włosach w
kolorze francuskich lodów waniliowych siedziała w podomce na
swoim ganku. Kolejne skinięcie matki. Kolejne skinięcie w
odpowiedzi.

Po jakimś czasie ulice stały się mniejsze i bardziej wyboiste.

Skręciliśmy w żwirową alejkę i zajechaliśmy pod bliźniak z
zadaszonym gankiem, z drewnianymi drzwiami, które pilnie
wymagały malowania. Na podjeździe stało kilka samochodów. Na
podwórku leżał rower. Panna Thelma zaparkowała samochód i
przekręciła kluczyk.

I nagle znaleźliśmy się w domu. Sypialnia była wyłożona boazerią i

oliwkową wykładziną. Łóżko z baldachimem wyglądało na bardzo
stare. A w nim leżała panna Thelma, oparta o dwie poduszki.

— A cóż się stało? — zapytałem matkę.
Pokręciła głową, jakby mówiła: „Nie teraz", i zabrała się do

rozpakowywania swojej torby. Usłyszałem pisk dzieci w drugim
pokoju i przytłumione odgłosy telewizora i naczyń rozstawianych na
stole.

— Wszyscy myślą, że śpię — szepnęła panna Thelma. Spojrzała

matce prosto w oczy. - Posey, naprawdę by mi teraz na tym zależało.
Mogłabyś?

— Oczywiście - odparła matka.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Nie mówię jej, że widziałem ojca. Pojawia się na moim następnym

meczu i znowu pozdrawia mnie skinieniem, kiedy podchodzę do bazy.
Tym razem mu odpowiadam, ledwo ledwo, ale jednak. Nie
przepuściłem w tym meczu żadnej piłki, zaliczyłem home run i dwa
odbicia za dwie bazy.

Tak jest przez kilka tygodni. On siedzi. Patrzy. A ja uderzam piłkę,

jakby miała pół metra szerokości. W końcu po meczu wyjazdowym,
podczas którego dwukrotnie wybijam piłkę za parkan, czeka na mnie
przy autobusie. Ma na sobie biały golf i niebieską wiatrówkę. Zwracam
uwagę na siwiznę na jego bakach. Unosi brodę, kiedy mnie widzi, jakby
nie chciał się pogodzić z tym, że jestem teraz wyższy od niego. Pierwsze
słowa, jakie do mnie wypowiada, brzmią:

— Zapytaj trenera, czy mogę cię odwieźć do kampusu.
W tamtej chwili mogłem zrobić wszystko. Mogłem splunąć.

Powiedzieć mu, żeby poszedł do diabła. Zignorować go, tak jak on
zignorował nas.

Mogłem powiedzieć coś o matce.
Tymczasem robię to, co powiedział. Proszę o pozwolenie, by nie

wracać autobusem. On szanuje autorytet trenera, ja szanuję autorytet
ojca, i tak właśnie działa ten świat; wszyscy zachowujemy się jak
mężczyźni.

- No nie wiem, Posey - powiedziała panna Thelma. - Tu chyba trzeba

by cudu.

Przeglądała się w podręcznym lusterku. Matka wypakowała małe

słoiczki i szkatułki.

— Cóż, to jest moja torba cudów - oświadczyła.
— Tak? A masz tam może lek na raka? Matka uniosła jedną z

buteleczek.

— Mam mleczko nawilżające. Panna Thelma się zaśmiała.
— Uważasz, że to głupie, Posey?
— Co takiego, skarbie?
— To, że chce się dobrze wyglądać - w takiej chwili.
— Nie ma w tym nic złego, jeśli o to ci chodzi.
— Cóż, widzisz, są tu moi chłopcy i dziewczynki. I ich maluchy. I

chciałabym wyglądać dla nich zdrowo, rozumiesz? Nie chcę, żeby się
martwili, gdy zobaczą mnie przypominającą starego obdartusa. -
Matka zabrała się do wcierania mleczka w twarz panny Thelmy
szerokimi okrężnymi ruchami.

— Nigdy nie będziesz wyglądać jak obdartus - stwierdziła.

- Och, mów do mnie, Posey. Znowu się roześmiały.
- Tęsknię czasem za tymi sobotami - powiedziała panna Thelma. -

Miałyśmy niezły ubaw, prawda?

- Bez dwóch zdań - odparła matka.
- Bez dwóch zdań - zgodziła się panna Thelma. Zamknęła oczy,

podczas gdy ręce matki wykonywały

swoją pracę.
- Chick, twoja matka to najlepsza wspólniczka, jaką miałam.
Nie byłem pewien, co ma na myśli.
- Pracowała pani w salonie piękności? - zapytałem. Matka

uśmiechnęła się szeroko.

- Nie - odparła panna Thelma. - Nikogo bym nie upiększyła, choćbym

nie wiem jak próbowała.

Matka zamknęła buteleczkę z mleczkiem nawilżającym i wzięła jakiś

słoiczek. Odkręciła go, w jego zawartości zanurzyła małą gąbeczkę.

- Więc o co chodzi? - powiedziałem. - Nie rozumiem. Uniosła

gąbeczkę, jak artysta, który zaraz pociągnie

pędzlem po płótnie.
- Sprzątałyśmy razem domy, Charley - powiedziała. Na widok mojej

miny machnęła ręką z lekceważeniem.

- A jak myślisz, skąd brałam na opłaty za wasze studia?

Gdy zaczął się drugi rok, miałem pięć kilogramów mięsni więcej i

było to widać po moich uderzeniach. Moja średnia odbić wśród
zawodników z college'u mieściła się w pierwszej pięćdziesiątce w
kraju. Za namową ojca zagrałem w kilku rozgrywkach, które stanowiły
okazję do zaprezentowania się łowcom talentów, starszym facetom
siedzącym na trybunach z notatnikami i cygarami. Pewnego dnia jeden
z nich podszedł do nas po meczu.

- To pański syn? - zapytał ojca.
Ojciec skinął głową podejrzliwie. Facet miał rzednące włosy i

kartoflowaty nos, a spod cienkiego swetra prześwitywał mu
podkoszulek.

- Pracuję dla Saint Louis Cardinals.
- Ach tak? - powiedział ojciec.
O mało nie wyskoczyłem ze skóry.
- Możemy mieć wakat dla łapacza.
- Ach tak? — powiedział ojciec.
- Poobserwujemy pańskiego chłopaka, jeśli jest zainteresowany.

Mężczyzna pociągnął mocno nosem, wydając głośny mokry odgłos.

Wyciągnął chusteczkę i wydmuchał nos.

- Rzecz w tym - odezwał się ojciec - że Pittsburgh ma pierwszeństwo.

Przyglądają mu się od jakiegoś czasu.

Facet przyjrzał się szczęce ojca, która poruszała się rytmicznie,

obrabiając gumę do żucia.

- Ach tak? - powiedział.
Oczywiście nic o tym wszystkim nie wiedziałem i kiedy mężczyzna

sobie poszedł, zasypałem ojca pytaniami. Kiedy mnie zauważyli? Czy
ten facet mówił serio? Czy Pittsburgh naprawdę mnie obserwuje?

- A jeśli tak, to co? — zapytał. — To nie ma wpływu na to, co masz

robić, Chick. Masz chodzić na treningi, ćwiczyć ze swoimi trenerami i
być gotowy, kiedy nadejdzie czas. Resztą zajmę się ja.

Skinąłem posłusznie głową. Moje myśli galopowały.
- A co ze szkołą?
Ojciec podrapał się po brodzie.
- A co ma być?
Przed oczami stanęła mi twarz matki, gdy chodziliśmy po bibliotece.

Starałem się o tym nie myśleć.

- Saint Louis Caaardinals - powiedział powoli, przeciągając

samogłoski.

Wbił czubek buta w trawę. A potem nawet się uśmiechnął. Poczułem

taką dumę, że aż dostałem gęsiej skórki. Zapytał, czy mam ochotę na
piwo, powiedziałem „pewnie" i poszliśmy się razem napić, jak
prawdziwi mężczyźni.

- Tata przyszedł na mecz.
Zadzwoniłem z automatu w akademiku. Było to długo po pierwszej

wizycie ojca, ale tyle czasu zajęło mi zebranie się na odwagę, by jej
powiedzieć.

- O - odparła w końcu matka.
- Sam - dodałem szybko. Nie wiem, dlaczego wydało mi się to ważne.
- Mówiłeś siostrze? -Nie.
Znowu zaległa cisza.
- Nie pozwól, żeby coś wpłynęło na twoją naukę, Charley.
- Nie pozwolę.
- To jest najważniejsze. -Wiem.
- Wykształcenie to podstawa, Charley. Wykształcenie pozwoli ci stać

się kimś.

Czekałem na więcej. Czekałem na jakąś okropną historię o czymś

okropnym. Czekałem, jak czekają wszystkie dzieci rozwiedzionych
rodziców, na jakiś dowód, który przechyli szalę na stronę jednego z
nich, pozwoli wybrać. Ale matka nigdy nie mówiła o przyczynach
odejścia ojca. Nigdy nie złapała się na przynętę, którą oboje z Robertą
wymachiwaliśmy jej przed nosem, w poszukiwaniu nienawiści lub
goryczy. Ona wszystko przełykała. Przełykała słowa, całe rozmowy.
Cokolwiek się między nimi wydarzyło, to też przełknęła.

- Czy ja i tata możemy się widywać?
- Tata i ja - poprawiła mnie.

- Tata i ja — powtórzyłem zirytowany. — No więc jak? Westchnęła.
- Nie jesteś już małym chłopcem, Charley. Dlaczego więc czułem się

tak, jakbym był?

Patrząc wstecz, z perspektywy czasu, widzę, jak wiele nie

wiedziałem. Nie wiedziałem, jak naprawdę przyjęła tę wiadomość. Nie
wiedziałem, czy ją zezłościła, czy przestraszyła. I z pewnością nie
wiedziałem, że kiedy ja chodziłem na piwo z ojcem, rachunki
przychodzące do domu były częściowo opłacane z pieniędzy
zarobionych przez matkę na sprzątaniu domów razem z kobietą, która
kiedyś sprzątała u nas.

Patrzyłem teraz na nie w tej sypialni, pannę Thelmę opartą o poduszki

i matkę operującą swoimi gąbeczkami do nakładania makijażu i
kredkami do oczu.

- Dlaczego mi nie powiedziałaś? - zwróciłem się do matki.
- Czego ci nie powiedziałam? - zapytała.
- Ze musiałaś dla pieniędzy, no wiesz...?
- Zmywać podłogi? Robić pranie? - Zachichotała. -Nie wiem. Może

ze względu na to, jak teraz na mnie patrzysz. - Westchnęła. - Zawsze
byłeś dumny, Charley.

- Nieprawda! - warknąłem.
Uniosła brwi i znów pochyliła się nad twarzą panny Thelmy.
- Skoro tak mówisz — mruknęła pod nosem.
- Nie mów tak! - krzyknąłem.

-Jak?
- „Skoro tak mówisz". Tak.
— Nic nie mówiłam, Charley.
— Owszem, mówiłaś!
— Nie wrzeszcz.
- Nie byłem dumny! Tylko dlatego, że...
Głos mi się załamał. Co ja wyprawiam? Pół dnia z moją zmarłą matką

i znowu się kłócimy?

— To nie jest żaden wstyd musieć pracować, Chick — odezwała się

panna Thelma. - Ale jedyną pracą, jaką znałam, było to, co robiłam. A
twoja matka stwierdziła: „Cóż, to może to?". Zapytałam: „Posey,
chcesz być czyjąś sprzątaczką?", a ona powiedziała: „Thelmo, jeśli ci
nie uwłacza sprzątanie domów, to czemu miałoby uwłaczać mnie?".
Pamiętasz to, Posey?

Matka zaczerpnęła powietrza.
- Nie powiedziałam „ci". Panna Thelma ryknęła śmiechem.
- Nie, nie, masz rację. Na pewno. Nie powiedziałaś „ci". Teraz śmiały

się obie. Matka próbowała pomalować dolne powieki panny Thelmy.

- Nie ruszaj się - powiedziała, ale obie nie przestawały się śmiać.
— Myślę, że mama powinna drugi raz wyjść za mąż — powiedziała

Roberta.

Było to podczas rozmowy, kiedy zadzwoniłem z college'u.
— O czym ty mówisz?

- Wciąż jest ładna. Ale nikt nie będzie ładny wiecznie. Nie jest już tak

szczupła jak kiedyś.

- Ona nie chce wychodzić za mąż.
- Skąd wiesz?
- Nie potrzebuje małżeństwa, dobra?
- Jeśli nie znajdzie sobie kogoś szybko, nikt jej nie zechce.
- Przestań.
- Zaczęła nosić pas wyszczuplający, Charley. Widziałam.
- Nie obchodzi mnie to, Roberto! Boże!
- Myślisz, że taki z ciebie luzak, bo chodzisz do college'u.
- Odpuść sobie.
- Słyszałeś tę piosenkę Yummy, yummy, yummy? Jest taka głupia.

Dlaczego wszędzie ją puszczają?

- Rozmawia z tobą o małżeństwie?
- Może.
- Roberto, ja nie żartuję. Co powiedziała?
- Nic, dobra? Ale kto wie, gdzie, do cholery, jest ojciec. A mama nie

powinna być skazana na samotność.

- Nie przeklinaj - powiedziałem.
- Mogę mówić, co chcę, Charley. Nie jesteś moim szefem.
Miała piętnaście lat. Ja dwadzieścia. Ona nie wiedziała o ojcu nic. Ja

go widziałem i rozmawiałem z nim. Ona chciała, żeby matka była
szczęśliwa. Ja chciałem, żeby wszystko zostało po staremu. Minęło
dziewięć lat od tego sobotniego poranka, kiedy matka zgniotła w ręku
płatki

kukurydziane. Dziewięć lat od czasu, gdy wszyscy byliśmy rodziną.
Miałem na studiach zajęcia z łaciny i pewnego dnia pojawiło się na

nich słowo „rozwód". Zawsze myślałem, że ma ten sam źródłosłów co
„rozdzielać". Okazało się jednak, że pochodzi od słowa „divertere",
czyli „zmieniać kierunek".

To mnie przekonuje. Rozwód jedynie kieruje cię na inne tory, zabiera

cię od wszystkiego, co - jak sądziłeś - znasz, i tego, czego - jak sądziłeś
- pragniesz, i kieruje cię w całkiem nowe rejony, jak rozmowy o pasie
wyszczuplającym twojej matki i o tym, czy powinna poślubić kogoś
innego.

Chick dokonuje wyboru

W college'u były dwa dni, o których tu opowiem, ponieważ stanowiły

one najlepszy i najgorszy moment tego okresu. Najlepsze
doświadczenie przypadło na mój drugi rok, jakoś w semestrze
zimowym. Treningi bejsbolowe jeszcze się nie zaczęły, więc wreszcie
miałem czas połazić po kampusie. Pewnego czwartkowego wieczoru,
po egzaminach półsemestralnych, jedno z bractw urządziło wielkie
przyjęcie. Było tłoczno i ciemno. Dudniła muzyka. Światła
fluorescencyjne sprawiały, że wszystko - plakaty na ścianach i sylwetki
uczestników imprezy — zdawało się fosforyzować. Śmialiśmy się
głośno i wznosiliśmy toasty plastikowymi kubkami z piwem.

W pewnym momencie jakiś koleś z długimi włosami jak strąki

wskoczył na krzesło i zaczął poruszać ustami do muzyki i grać na
niewidzialnej gitarze - to była piosenka Jefferson Airplane - i szybko
przerodziło się to w konkurs. Przetrząsaliśmy skrzynie z płytami w
poszukiwaniu kawałka do własnego „występu".

Cóż, nie wiem, do kogo należały te albumy, ale zauważyłem wśród

nich nietypową pozycję i krzyknąłem do kumpli: „Hej! Czekajcie!
Popatrzcie na to!". Była to płyta

Bobby'ego Darina, którą matka puszczała, kiedy byliśmy dziećmi. Na

okładce Darin miał na sobie smoking, a do tego żenująco krótkie i
gładkie włosy.

- Znam to! - oświadczyłem. - Znam wszystkie słowa!
- No co ty - powiedział jeden z kumpli.
- Włącz! - krzyknął inny. - Patrzcie tylko na tego głupka! Przejęliśmy

kontrolę nad gramofonem, ustawiliśmy igłę

na To może być początek czegoś wielkiego, a kiedy zabrzmiała

muzyka, wszyscy zamarli, ponieważ to oczywiście nie był rock and
roll. A ja stałem tam z moimi dwoma kolegami. Spojrzeli po sobie,
zawstydzeni, i wskazali na mnie palcem, kręcąc biodrami. Ale ja
czułem się wolny i pomyślałem, co to kogo obchodzi? Więc kiedy z
głośników rozbrzmiały trąbki i klarnety, zacząłem bezgłośnie
wyśpiewywać słowa, które znałem na pamięć:

Idziesz sobie ulicą albo bawisz się
Lub też siedzisz sam i odkrywasz coś ważnego.
Patrzysz w jej oczy i już wtedy wiesz,
Ze to może być początek czegoś wielkiego.
Pstrykałem palcami jak piosenkarze z The Steve Allen Show i nagle

wszyscy zaczęli się śmiać i wołać „Dawaj, gościu!". Zachowywałem
się coraz komiczniej. Pewnie nikt nie mógł uwierzyć, że znam
wszystkie słowa tak obciachowego nagrania.

W każdym razie kiedy skończyłem, dostałem dużą owację, a moi

przyjaciele chwycili mnie w pasie i zaczęliśmy się przepychać, śmiać i
obrzucać wyzwiskami.

Tej nocy poznałem Catherine. Właśnie dlatego była to najlepsza

chwila. Oglądała mój „występ" z kilkoma przyjaciółkami. Zobaczyłem
ją i zadrżałem - mimo że właśnie poruszałem bezgłośnie ustami i
wymachiwałem rękami. Była ubrana w różowy bawełniany
bezrękawnik i dżinsowe biodrówki, miała usta pomalowane
truskawkowym błyszczykiem i żartobliwie pstrykała palcami, kiedy ja
udawałem Bobby ego Darina. Do dziś nie wiem, czy w ogóle by na
mnie spojrzała, gdybym nie zrobił z siebie tak kompletnego błazna.

- Gdzie nauczyłeś się tej piosenki? - zapytała, podszedłszy do mnie,

kiedy nalewałem sobie piwo z beczki.

- Uch... od mamy - odpowiedziałem.
Czułem się jak idiota. Kto zaczyna rozmowę od „od mamy"? Ale jej

się to chyba spodobało i, cóż, tak się to wszystko zaczęło.

Następnego dnia dostałem wyniki i były dobre - dwie piątki, dwie

czwórki. Zadzwoniłem do matki do salonu -podeszła do telefonu.
Powiedziałem jej o wynikach i o Catherine, i o piosence Bobby'ego
Darina, a ona sprawiała wrażenie niezwykle szczęśliwej, że
zadzwoniłem do niej w środku dnia. Wśród hałasu suszarek krzyknęła:

- Charley, jestem z ciebie taka dumna! To był najlepszy moment.
Rok później rzuciłem college. To był najgorszy moment.
Rzuciłem studia, żeby grać w drugiej lidze bejsbolowej, za poradą

ojca i ku wiecznemu rozczarowaniu matki.

Pittsburgh Pirates zaproponowali mi, żebym się zaprezentował w

winter ball i przy odrobinie szczęścia wziął udział w rozgrywkach
ligowych. Ojciec czuł, że to właściwy czas.

- Nie podciągniesz się już bardziej, grając przeciw dzieciakom z

college'u — powiedział.

Kiedy po raz pierwszy wspomniałem o tym matce, wrzasnęła:

„Absolutnie nie!". Nie miało znaczenia, że bejs-bol da mi pieniądze.
Nie miało znaczenia, że łowcy talentów uważają, iż mam potencjał -
może nawet taki, żeby przejść do pierwszej ligi. „Absolutnie nie!" -
oświadczyła.

A ja ją absolutnie zignorowałem.
Poszedłem do sekretariatu i powiedziałem, że odchodzę, spakowałem

worek marynarski i ulotniłem się. Wielu facetów w moim wieku
wysyłano do Wietnamu. Jednakże szczęśliwym trafem, bądź też
zrządzeniem losu, wyciągnąłem niski numer w poborowej loterii.
Zdawało się, że ojcu, weteranowi, ulżyło na wieść o tym.

- Nie potrzebujesz kłopotów, w które wpada się podczas wojny -

stwierdził.

Tak więc maszerowałem w narzuconym przez niego tempie i

spełniałem jego polecenia: wstąpiłem do drugoligowego klubu z San
Juan na Portoryko i moje czasy studenckie się skończyły. Co mogę
powiedzieć na ten temat? Czy skusił mnie bejsbol, czy też aprobata
ojca? Przypuszczam, że jedno i drugie. To wydawało się naturalne,
jakbym znowu szedł szlakiem okruchów, którym podążałem jako
uczeń - zanim wszystko przewróciło się do góry nogami, zanim
zaczęło się moje życie jako synka mamy.

Pamiętam, jak zadzwoniłem do niej z motelu w San Juan. Poleciałem

tam prosto z college'u, to był mój pierwszy lot samolotem. Nie
chciałem przejeżdżać przez dom, bo wiedziałem, że urządziłaby scenę.

- Rozmowa na koszt rozmówcy; dzwoni pani syn — powiedziała

operatorka z hiszpańskim akcentem.

Kiedy matka zdała sobie sprawę, gdzie jestem, że klamka zapadła,

sprawiała wrażenie ogłuszonej. Jej głos był bezbarwny. Zapytała, jakie
mam ze sobą ubrania. Jak rozwiązuję kwestię posiłków? Zdawało się,
że czyta z listy obowiązkowych pytań.

- Czy tam, gdzie się zatrzymałeś, jest bezpiecznie? - zapytała.
- Bezpiecznie? Chyba tak.
- Kogo tam znasz?
- Nikogo. Ale są tu chłopaki z drużyny. Mam współ-lokatora. Jest z

Indiany czy z Iowa, czy skądś tam.

- Mhm. Potem cisza.
- Mamo, zawsze mogę wrócić do szkoły.
Tym razem cisza trwała dłużej. Zanim się rozłączyliśmy, matka

powiedziała jeszcze tylko jedno.

- Powrót do czegoś jest trudniejszy, niż myślisz.
Nie sądzę, żebym mógł zranić ją bardziej, nawet gdybym bardzo

chciał.

Praca, którą trzeba wykonać

Panna Thelma zamknęła oczy i odchyliła głowę. Matka wróciła do

malowania. Przyciskała gąbeczkę do twarzy byłej wspólniczki, a ja
przyglądałem się temu z mieszanymi uczuciami. Zawsze przykładałem
ogromną wagę do tego, co następuje po nazwisku. Chick Benetto,
profesjonalny bejsbolista, nie Chick Benetto, przedstawiciel handlowy.
Teraz dowiedziałem się, że po Posey Benetto, pielęgniarka, i Posey
Benetto, fryzjerka, była Posey Benetto, sprzątaczka. Zezłościło mnie,
że upadła tak nisko.

- Mamo... - odezwałem się z wahaniem. - Czemu po prostu nie

wzięłaś pieniędzy od taty?

Matka stanowczo zacisnęła usta.
- Nie potrzebowałam niczego od twojego ojca.
- Mm-hm - dodała panna Thelma.
- Przecież sobie radziliśmy, Charley.
- Mm-hm, pewnie, że sobie radziłaś.
- Dlaczego nie wróciłaś do szpitala? - zapytałem.
- Bo mnie nie chcieli.
- Nie walczyłaś?

- Czy to by cię uszczęśliwiło? - westchnęła. - Wtedy nie było tak jak

dzisiaj, kiedy ludzie pozywają się do sądu o byle drobiazg. To był
jedyny szpital w okolicy. Nie mogłam wyjechać. Przecież to był nasz
dom. Ty i twoja siostra przeżyliście dość zmian. Ale wszystko się
ułożyło. Znalazłam pracę.

- Sprzątanie domów - mruknąłem. Opuściła ręce.
- Ja nie wstydzę się tego tak jak ty - powiedziała.
- Ale... - szukałem właściwych słów. - Nie mogłaś wykonywać pracy,

która była dla ciebie ważna.

Spojrzała na mnie z wyzywającym błyskiem w oku.
- Robiłam to, co było dla mnie ważne - odparła. - Byłam matką.
Po tej rozmowie zapadła cisza. W końcu panna Thelma otworzyła

oczy.

- A co z tobą, Chick? - zapytała. - Nie jesteś już wielkim bejsbolistą?
Pokręciłem głową.
- Nie, tak myślałam - odparła. - To jest dla młodych, ten bejsbol. Ale

dla mnie zawsze będziesz tym małym chłopcem, z rękawicą na ręce,
taki poważny i w ogóle.

- Charley ma teraz rodzinę - oświadczyła matka.
- Ach tak?
- I dobrą pracę.
- No, proszę - panna Thelma opuściła z powrotem głowę. — No to

naprawdę świetnie sobie radzisz, Chick. Naprawdę świetnie.

Myliły się zupełnie. Wcale nie radziłem sobie świetnie.
- Nienawidzę swojej pracy - powiedziałem.
- Cóż... - wzruszyła ramionami panna Thelma. - To się czasem zdarza.

Twoja praca nie może być gorsza niż szorowanie wanny, co? -
Wyszczerzyła zęby. - Robisz, co trzeba, by utrzymać swoją rodzinę
razem. Czyż nie tak, Posey?

Patrzyłem, jak dopełniają swojego rytuału. Myślałem o tym, ile lat

panna Thelma musiała jeździć odkurzaczami czy szorować wanny,
żeby wykarmić swoje dzieci; ile szamponów i farb musiała nałożyć
matka, żeby wykarmić nas. A ja? Ja dostałem dziesięć lat gry - a
chciałem dwudziestu. Nagle poczułem wstyd.

- A co właściwie jest nie tak z tą twoją pracą? - zapytała panna

Thelma.

Wyobraziłem sobie biuro sprzedaży, metalowe biurka, przydymione

fosforyzujące światło.

- Nie chciałem być przeciętny - bąknąłem. Matka podniosła na mnie

wzrok.

- A co to znaczy przeciętny?
- No wiesz. Ktoś, kogo się zapomina.
Z drugiego pokoju dobiegły nas piski dzieci. Panna Thelma skinęła

głową w tamtą stronę. Uśmiechnęła się.

- Mnie to chroni przed zapomnieniem.
Zamknęła oczy, by matka mogła je umalować. Wzięła oddech i

zapadła się głębiej w łóżko.

- Ale ja nie utrzymałem rodziny razem - wyrwało mi się. Matka

podniosła palec do ust, nakazując mi milczenie.

Do mojego Charleya w dniu jego ślubu

Wiem, że uważasz te listy za głupie. Patrzyłam przez te wszystkie

lata, jak się krzywisz, kiedy Ci je daję. Ale zrozum, że czasem chcę
Ci coś powiedzieć i chcę ująć to jak najlepiej. Zapisywanie na
papierze pomaga mi w tym. Żałuję, że nie piszę lepiej. Żałuję, że
nie poszłam do college'u. Gdybym studiowała, myślę, że
wybrałabym angielski i wtedy może moje słownictwo by się
wzbogaciło. Tak często czuję, że używam w kółko tych samych
słów, jak kobieta, która codziennie wkłada tę samą sukienkę. Ależ
nuda!

Chcę Ci powiedzieć, Charley, że żenisz się ze wspaniałą

dziewczyną. Pod wieloma względami myślę o Catherine tak, jak
myślę o Robercie. Jak o córce. Jest urocza i cierpliwa. Ty
powinieneś być wobec niej taki sam, Charley.

Oto czego się dowiesz o małżeństwie: musicie wspólnie nad nim

pracować. Musicie kochać trzy rzeczy. Musicie kochać:

1) Siebie nawzajem.
2) Wasze dzieci (Kiedy będziecie je mieli! Ależ tak. To aluzja!).
3) Wasze małżeństwo.
Przez to trzecie rozumiem, że może czasem będziecie się kłócić, a

niekiedy nawet oboje z Catherine nie będziecie się lubić. Ale to są
chwile,

kiedy trzeba kochać swoje małżeństwo. Ono jest jak trzecia

osoba. Spójrzcie na Wasze zdjęcia ślubne. Spójrzcie na wszystkie
wspólne wspomnienia. Jeśli trwacie przy tych wspomnieniach, one
przyciągną Was z powrotem ku sobie.

Jestem dziś z Ciebie bardzo dumna, Charley. Wkładam ten list

do kieszeni twojego smokingu, bo wiem, jak wszystko gubisz.

Kocham Cię zawsze!
Mama

(Z papierów Chicka Benetta, około 1974)

Droga na szczyt

Nie opowiedziałem wam jeszcze o najlepszym i najgorszym

zdarzeniu w moim życiu zawodowym. Dotarłem na skraj bejsbolowej
tęczy: do finałów ligi. Miałem dopiero dwadzieścia trzy lata. Na
początku września rezerwowy łapacz Piratów złamał nogę w kostce i
potrzebowali zastępstwa, więc zostałem powołany. Pamiętam ten
dzień, kiedy wszedłem do wysłanej wykładziną dywanową szatni. Nie
mogłem uwierzyć, że jest taka ogromna. Zadzwoniłem do Catherine z
automatu - od sześciu miesięcy byliśmy małżeństwem -i wciąż
powtarzałem: „To niewiarygodne".

Kilka tygodni później Piraci zakwalifikowali się do mistrzostw.

Byłoby kłamstwem twierdzić, że w jakikolwiek sposób się do tego
przyczyniłem; kiedy dołączyłem do składu, już prowadzili. Fakt, że w
jednym decydującym spotkaniu złapałem wszystkie piłki w czterech
rundach, a gdy po raz drugi stanąłem przy kiju, wybiłem piłkę daleko
na prawe pole. Została złapana i wróciłem na ławkę, ale pamiętam, że
pomyślałem wtedy: To jakiś początek. Umiem w to uderzać.

To nie był żaden początek. Nie dla mnie. Doszliśmy do finałów ligi,

ale w pięciu meczach pokonali nas Baltimore

Orioles. Ani razu nie stanąłem nawet przy kiju. Ostatni mecz

przegraliśmy 5:0 i po ostatnim aucie stałem na schodach prowadzących
do ławki rezerwowych i patrzyłem, jak zawodnicy z Baltimore
wybiegają na boisko i świętują, rzucając się na siebie i tworząc wielką
stertę przy górce miotacza. Według innych wyglądali na
uszczęśliwionych, ale dla mnie wyglądali, jakby im ulżyło, jakby w
końcu opuściło ich napięcie.

Nigdy więcej nie widziałem u nikogo takiego wyrazu twarzy, ale

czasem jeszcze o nim marzę. Wtedy widzę siebie w tej stercie.

Gdyby Piraci wygrali mistrzostwa, odbyłaby się parada w

Pittsburghu. Ponieważ jednak przegraliśmy mecz wyjazdowy,
poszliśmy do baru w Baltimore i siedzieliśmy tam aż do zamknięcia. W
tamtych czasach porażkę trzeba było zmyć alkoholem, i my zmyliśmy
naszą bardzo dokładnie. Jako najnowszy zawodnik w zespole głównie
słuchałem narzekania starszych kolegów. Piłem, co miałem pić. Prze-
klinałem, kiedy oni przeklinali. Gdy wyszliśmy chwiejnym krokiem,
był świt.

Kilka godzin później polecieliśmy do domu - wtedy wszyscy latali

liniami komercyjnymi - i większość z nas w samolocie odsypiała kaca.
Na lotnisku czekały na nas taksówki. Uścisnęliśmy sobie dłonie. „Do
zobaczenia w przyszłym roku". Kolejno zamykały się drzwi taksówek
-łup, łup, łup.

W marcu, podczas wiosennego treningu, zerwałem sobie więzadła w

kolanie. Zdobywałem trzecią bazę ślizgiem i stopa mi się zaklinowała;
gracz polowy drużyny przeciwnej potknął się o mnie i poczułem
nieznany mi dotąd trzask. Lekarz orzekł, że zerwałem przednie, tylne i
boczne więzadła — nieszczęsna trójca urazów kolan.

Z czasem wyzdrowiałem. Wróciłem do gry. Ale przez następne sześć

lat ani razu nie udało mi się zbliżyć do pierwszej ligi, choćbym nie
wiem jak się starał, choćby mi najlepiej szło we własnym mniemaniu.
Jakby ktoś mnie odczarował. Jedynymi dowodami, że miałem coś
wspólnego z ważnymi zespołami, były wyniki z gazety z 1973 roku i
moja karta zawodnicza, ze zdjęciem, na którym trzymam kij i
wyglądam poważnie, z moim nazwiskiem zapisanym wersalikami i z
nieusuwalnym zapachem gumy do żucia. Firma przysłała mi dwa
pudełka takich kart. Jedno wysłałem ojcu. Drugie zachowałem.

W bejsbolu krótką karierę nazywaliśmy „filiżanką kawy", i ja ją

dostałem, ale była to filiżanka kawy przy najlepszym stole w najlepszej
spelunie w mieście.

Co oczywiście miało swoje dobre i złe strony.
No cóż, przez te sześć tygodni z Piratami czułem, że żyję, jak nigdy

przedtem ani potem. Będąc w centrum uwagi, poczułem się
nieśmiertelny. Tęskniłem za ogromną szatnią wysłaną wykładziną
dywanową. Tęskniłem za przechodzeniem przez hale lotnisk z
kolegami z drużyny pod wzrokiem mijanych fanów. Tęskniłem za
tłumami na tych

wielkich stadionach, lampami błyskowymi, hucznymi owacjami -

wzniosłością tego wszystkiego. Tęskniłem za tym boleśnie. Mój ojciec
też. Łączyło nas pragnienie powrotu; niewypowiedziane,
niezaprzeczalne.

Więc trzymałem się kurczowo bejsbolu, długo po tym, jak

powinienem był odejść. Przenosiłem się z jednego drugoligowego
miasta do drugiego, wciąż wierząc, jak to się często zdarza
sportowcom, że jako pierwszy pokonam proces starzenia się.
Ciągnąłem Catherine za sobą po całym kraju. Mieszkaliśmy w
Portland, Jacksonville, Albuquerque, Fayetteville i Omaha. W czasie
ciąży miała trzech różnych lekarzy.

W końcu Maria urodziła się w Pawtucket na Rhode Island, dwie

godziny po meczu, na którym było może osiemdziesiąt osób, dopóki
nie wygonił ich deszcz. Musiałem czekać na taksówkę, żeby dojechać
do szpitala. Byłem niemal tak mokry jak córka, kiedy przyszła na
świat.

Wkrótce potem zrezygnowałem z bejsbolu.
I nic, czego później próbowałem, nie mogło się z nim równać.

Postanowiłem rozkręcić własny biznes, ale tylko straciłem na tym
pieniądze. Rozglądałem się za posadą trenera, ale nie mogłem nic
znaleźć. W końcu jakiś facet zaproponował mi robotę w dziale
sprzedaży. Jego firma produkowała plastikowe butelki na żywność i
farmaceutyki; przyjąłem tę ofertę. Praca była nudna. Godziny wlokły
się bez końca. Co gorsza, dostałem tę posadę tylko dlatego, że
oczekiwano, iż opowiadanie anegdotek o bejsbolu w dusznej
atmosferze nieposkromionej pychy, jaka otacza

mężczyzn rozmawiających o sporcie, ułatwi mi zawieranie transakcji.
To zabawne. Spotkałem raz faceta, który uprawiał wspinaczkę

górską. Spytałem go, co jest trudniejsze, wchodzenie czy schodzenie.
Odpowiedział bez wahania, że schodzenie, bo podczas wchodzenia jest
się tak skupionym na dotarciu na szczyt, że unika się błędów.

- Schodzenie z góry to walka z ludzką naturą - powiedział. - W drodze

powrotnej musisz uważać na siebie tak samo jak podczas wspinaczki
na górę.

Mógłbym długo opowiadać o moim życiu po bejsbolu. Ale te dwa

zdania mówią wszystko.

Jak można się było spodziewać, wraz z moją karierą sportową zniknął

z horyzontu ojciec. Owszem, przyszedł kilka razy, żeby zobaczyć
dziecko. Ale nie okazał się tak zafascynowany wnuczką, jak liczyłem.
W miarę upływu czasu mieliśmy coraz mniej tematów do rozmowy.
Sprzedał swoje sklepy monopolowe i wykupił połowę udziałów w sieci
dystrybucji, co przynosiło mu większe dochody, niż potrzebował, a nie
wymagało od niego większego zaangażowania. To zabawne. Mimo że
szukałem pracy, nigdy mi jej nie zaproponował. Przypuszczam, że
poświęcił zbyt wiele czasu, by ukształtować mnie na kogoś innego,
żeby teraz pozwolić mi być takim samym człowiekiem jak on.

To nie miałoby dla niego wartości. Naszą wspólną przestrzenią był

bejsbol, a bez niego podryfowaliśmy w różne strony, jak łodzie z
wciągniętymi wiosłami. Ojciec kupił

mieszkanie na przedmieściach Pittsburgha, wstąpił do klubu

golfowego, zachorował na łagodną postać cukrzycy, musiał uważać na
dietę i robić sobie zastrzyki.

I z taką samą łatwością, z jaką pojawił się pod tym szarym

uniwersyteckim niebem, teraz oddalił się z powrotem do krainy
mglistej nieobecności przerywanej tylko od czasu do czasu telefonem i
kartką na święta.

Może jesteście ciekawi, czy kiedykolwiek wytłumaczył, co zaszło

między nim a matką. Otóż nie. Powiedział po prostu: „Nie ułożyło się
między nami". Kiedy na niego naciskałem, dodawał: „Nie
zrozumiałbyś tego". Najgorsze, co kiedykolwiek powiedział o matce,
to, że „była uparta".

Jakby się umówili, by nigdy nie mówić o tym, co ich rozdzieliło. Ale

obojgu zadałem to pytanie i tylko ojciec spuszczał oczy, gdy
odpowiadał.

Druga wizyta dobiega końca

- Posey - szepnęła panna Thelma - odwiedzę teraz wnuki.
Wyglądała znacznie lepiej, niż kiedy zadzwoniła do drzwi domu

matki. Jej twarz była gładka, a oczy i usta ładnie umalowane. Matka
odgarnęła do tyłu farbowane pomarańczowe pukle i po raz pierwszy
zdałem sobie sprawę, że panna Thelma jest atrakcyjną kobietą i że za
młodu musiała być szałowa.

Matka złożyła pocałunek na jej policzku, potem zamknęła swoją

torbę i skinęła na mnie, żebym za nią poszedł. Wyszliśmy do
przedpokoju i zobaczyliśmy małą dziewczynkę z włosami splecionymi
w warkoczyki, która tupiąc głośno, zmierzała w naszym kierunku.

- Babciu? - powiedziała. - Nie śpisz?
Cofnąłem się o krok, ale przeszła obok, nawet na nas nie spojrzawszy.

Za nią podążał mały chłopiec - może brat? -który zatrzymał się w
drzwiach i wsadził sobie palec do buzi. Wyciągnąłem rękę i
zamachałem mu przed twarzą. Nie było reakcji. To znaczyło, że
jesteśmy dla nich niewidzialni.

- Mamo - wyjąkałem. - Co się dzieje?

Patrzyła na pannę Thelmę, której wnuczka siedziała teraz na łóżku.

Grały w jakąś' odmianę patataj. Matka miała łzy w oczach.

- Czy panna Thelma też umiera?
- Wkrótce umrze - odparła matka. Stanąłem przed nią.
- Mamo. Proszę...
- Przywołała mnie, Charley. Oboje spojrzeliśmy w stronę łóżka.
- Panna Thelma? Wezwała cię?
- Nie, kochanie. Przypomniała sobie o mnie, to wszystko. Byłam

myślą. Żałowała, że już mnie nie ma i nie mogę pomóc jej wyglądać
ładnie, na mniej chorą, i oto jestem.

- Myślą? — Spuściłem wzrok. — Nic nie rozumiem. Matka

przysunęła się bliżej. Jej głos złagodniał.

- Charley, czy śniłeś kiedyś o kimś, kto odszedł, ale w twoim śnie

prowadzicie rozmowę, jakiej nigdy nie odbyliście? Świat, w który
wtedy wkraczasz, nie jest tak odległy od tego, w którym ja się teraz
znajduję. - Położyła rękę na mojej dłoni. - Jeśli ktoś jest w twoim sercu,
nigdy tak naprawdę nie odchodzi. I może do ciebie wrócić, nawet w
mało prawdopodobnych sytuacjach.

Na łóżku mała dziewczynka bawiła się włosami babci. Panna Thelma

uśmiechnęła się szeroko i zerknęła na nas.

- Pamiętasz starą panią Golinski? - zapytała matka.
Pamiętałem. Pacjentka ze szpitala. Nieuleczalnie chora. Umierała.

Ale codziennie mówiła mamie o ludziach, którzy ją „odwiedzają".
Osoby z jej przeszłości, z którymi

śmiała się i rozmawiała. Matka opowiadała przy obiedzie, jak

zaglądała do pokoju i widziała starą panią Golinski z zamkniętymi
oczami, uśmiechniętą i pogrążoną w jakiejś cichej niedostrzegalnej
rozmowie. Ojciec nazwał ją „wariatką". Zmarła tydzień później.

- Nie była wariatką - powiedziała teraz mama.
- W takim razie panna Thelma jest...
- Blisko. — Oczy jej się zwęziły. — Im bliżej się jest, tym łatwiej

rozmawiać ze zmarłymi.

Poczułem na plecach zimny dreszcz, który przebiegł mi od barków do

stóp.

- Czy to znaczy, że ja jestem...
Chciałem powiedzieć „umierający". Chciałem powiedzieć „martwy".
- Jesteś moim synem - szepnęła. - Oto kim jesteś. Przełknąłem ślinę.
- Ile czasu mi zostało?
- Trochę - odpowiedziała. -Niedużo?
- A ile to dużo?
- Nie wiem, mamo. Czy będę z tobą na zawsze, czy za chwilę

znikniesz?

- W chwili można odnaleźć coś naprawdę ważnego -odparła.
Nagle całe szkło w domu panny Thelmy wybuchło, okna, lustra,

ekran telewizora. Rozpryskujące się odłamki latały wokół nas,
jakbyśmy stali w wirze huraganu. Nad tym wszystkim zagrzmiał jakiś
głos z zewnątrz.

- CHARLESIE BENETTO! WIEM, ŻE MNIE SŁYSZYSZ!

ODEZWIJ SIĘ!

- Co mam zrobić?! - wrzasnąłem do matki. Spokojnie mrugała

oczami, podczas gdy wokół niej wirowało szkło.

- To zależy od ciebie, Charley.

IV. Noc

Zachodzi słońce

„Jak niebo już skończy z babcią, chcielibyśmy ją z powrotem,

dzięki". Tak napisała moja córka w księdze gości na pogrzebie mojej
matki, stwierdzenie charakterystyczne dla nastolatki - arbitralne, a
zarazem niestosowne. Ale teraz, gdy patrzyłem na moją matkę,
słuchałem, jak tłumaczy mi zasady działania tego świata śmierci, że
ludzie przyzywają ją do siebie wspomnieniami - cóż, może Maria była
na dobrym tropie.

Szklana burza w domu panny Thelmy minęła; musiałem mocno

zamknąć oczy, żeby zniknęła. Okruchy szkła powbijały mi się w skórę,
próbowałem je strzepnąć, ale nawet to, jak się zdawało, wymagało zbyt
wielkiego wysiłku. Słabłem, wiądłem. Ten dzień z matką tracił swoją
jasność.

- Czy ja umrę? — zapytałem.
- Nie wiem, Charley. To wie tylko Bóg.
- Czy to jest niebo?
- To jest Pepperville Beach. Nie pamiętasz?
- Jeśli nie żyję... jeśli umrę... będę mógł zostać z tobą? Uśmiechnęła

się szeroko.

- A więc teraz chcesz być ze mną?

Może zabrzmiało to dla was nieco okrutnie. Ale matka była po prostu

sobą, trochę zabawna, trochę przekorna, taka byłaby zapewne przed
śmiercią, gdybyśmy spędzili ten dzień razem. Poza tym miała rację.
Tyle razy wolałem nie być z nią. Zbyt zajęty. Zbyt zmęczony. Nie mam
ochoty tym się dziś zajmować. Kościół? Nie, dzięki. Obiad? Przykro
mi. Odwiedziny? Nie dam rady, może w przyszłym tygodniu.

Policzcie godziny, które mogliście spędzić ze swoimi matkami.

Uskłada się z nich całe życie.

Wzięła mnie za rękę. Po wyjściu od panny Thelmy po prostu

ruszyliśmy przed siebie, a sceneria się zmieniała i wchodziliśmy na
chwilę w życie kolejnych osób. W niektórych z nich rozpoznawałem
dawnych przyjaciół mamy. Kilku to byli mężczyźni, których ledwo
znałem, mężczyźni, którzy niegdyś ją podziwiali: rzeźnik o imieniu
Armando, prawnik podatkowy o imieniu Howard, zegarmistrz z
płaskim nosem o imieniu Gerhard. Matka spędzała z każdym z nich
tylko chwilkę, uśmiechała się lub siadała przed nimi.

- Więc oni teraz o tobie myślą? - zapytałem.
- Mhm - odpowiedziała, kiwając głową.
- Idziesz wszędzie, gdzie ktoś o tobie myśli?
- Nie - odparła. - Nie wszędzie.
Pojawiliśmy się obok mężczyzny wyglądającego przez okno. Potem

obok kolejnego, w szpitalu.

- Aż tylu — powiedziałem.

- To byli po prostu mężczyźni, Charley. Przyzwoici mężczyźni.

Niektórzy to wdowcy.

- Umawiałaś się z nimi?
- Nie.
- A prosili cię?
- Wiele razy.
- Czemu teraz do nich przychodzisz?
- Och, przywilej kobiety, jak sądzę. - Złożyła dłonie i dotknęła nimi

nosa, ukrywając lekki uśmieszek. - Wiesz, wciąż jest miło, że o tobie
myślą.

Przyjrzałem się jej twarzy. Była niezaprzeczalnie piękna, nawet pod

osiemdziesiątkę, kiedy zmarszczki przydały jej obliczu nowej,
dojrzalszej elegancji, oczy ukryły się za okularami, a włosy - niegdyś w
odcieniu granatowej czerni północy — teraz przypominały kolorem
srebro zachmurzonego popołudniowego nieba. Ci mężczyźni widzieli
w niej kobietę. Ale ja nigdy tak na nią nie patrzyłem. Nigdy nie znałem
jej pod imieniem Pauline, które nadali jej rodzice, albo Posey, jak
nazywali ją przyjaciele; dla mnie istniała tylko jako mama. Potrafiłem
ją sobie wyobrazić tylko, jak niesie obiad na stół, w rękawicach
kuchennych, albo podwozi nas do kręgielni.

- Dlaczego nie wyszłaś drugi raz za mąż? — spytałem.
- Charley — zmrużyła oczy. — Daj spokój.
- Nie. Mówię poważnie. Jak już dorośliśmy. Nie byłaś samotna?
Odwróciła wzrok.

- Czasem. No, ale potem tobie i Robercie urodziły się dzieci, więc

zajęłam się wnukami, a poza tym miałam tutaj moje panie i - och, no
wiesz, Charley. Lata mijają.

Patrzyłem, jak wzrusza lekko ramionami. Zapomniałem o tej małej

przyjemności, jaką jest słuchanie mojej matki, gdy mówi o sobie.

- Życie upływa szybko, prawda, Charley?
- Tak - mruknąłem.
- Szkoda, że tracimy czas. Zawsze wydaje nam się, że mamy go tak

dużo.

Pomyślałem o dniach, które poświęciłem na picie. Nocach, których

nie pamiętam. Porankach, które przespałem. Całym tym czasie
spędzonym na uciekaniu przed samym sobą.

- Pamiętasz...? - Zaczęła się śmiać. - Pamiętasz, jak przebrałam cię za

mumię na Halloween? I zaczęło padać?

Spuściłem wzrok. „Złamałaś mi życie".
Nawet wtedy, pomyślałem, obwiniałem kogoś innego.
- Powinieneś zjeść kolację - powiedziała.
I w jednej chwili znaleźliśmy się z powrotem w jej kuchni, przy

okrągłym stole, ostatni raz. Stał na nim smażony kurczak, żółty ryż i
pieczony bakłażan, wszystko gorące i znajome, potrawy, które
gotowała dla nas setki razy. Ale w przeciwieństwie do otępienia, jakie
odczuwałem wcześniej w tym pomieszczeniu, teraz byłem pobudzony,
wytrącony z równowagi, jakbym przeczuwał, że zbliża się coś

złego. Matka zerknęła na mnie, zmartwiona, więc spróbowałem

odwrócić jej uwagę.

- Opowiedz mi o swojej rodzinie - poprosiłem.
- Charley - odparła. - Przecież już ci wszystko powiedziałam.
Głowa mi pękała.
- Powiedz mi jeszcze raz.
I spełniła moją prośbę. Opowiedziała mi o swoich rodzicach,

imigrantach, którzy zmarli, zanim się urodziłem. Opowiedziała mi o
dwóch wujach i szalonej ciotce, która odmówiła nauki angielskiego i
wierzyła w klątwy wiszące nad rodziną. Opowiedziała mi o swoich
kuzynach, Joem i Eddiem, którzy mieszkali na drugim wybrzeżu.
Każdą osobę charakteryzowała jedna mała anegdota. („Śmiertelnie
bała się psów". „Chciał się dostać do marynarki, kiedy miał piętnaście
lat"). Teraz najważniejsze, żebym połączył imię z odpowiednią
historią. Dawniej oboje z Robertą przewracaliśmy oczami, kiedy
przytaczała te opowiastki. Ale wiele lat później, po pogrzebie, Maria
zaczęła zadawać mi pytania o rodzinę — kto był spokrewniony z kim
— i miałem ogromne trudności z odpowiedzią. Nie mogłem sobie
przypomnieć. Wraz z moją matką został pogrzebany szmat naszej
historii. Nigdy nie powinno się dopuścić, żeby przeszłość w ten sposób
zniknęła.

Więc tym razem słuchałem uważnie, kiedy matka omawiała każdą

gałąź naszego drzewa genealogicznego, zaginając po kolei palce po
każdej osobie, którą wymieniła.

W końcu, gdy skończyła, złączyła dłonie, a palce — tak jak losy

bohaterów jej historii - splotły się ze sobą.

- Tak czy oowak - powiedziała śpiewnie. - To było...
- Tęskniłem za tobą, mamo.
Te słowa po prostu wypłynęły mi z ust. Uśmiechnęła się, ale nie

odpowiedziała. Zdawała się zastanawiać nad tym stwierdzeniem,
wyciągać wnioski, jak rybak, który wyciąga sieć z morza.

Po chwili, kiedy słońce zaczęło znikać za nieokreślonym horyzontem

tego nieokreślonego świata, gdzie się znajdowaliśmy, mlasnęła
językiem i powiedziała:

- Przed nami jeszcze jeden przystanek, Charley.

Dzień, który Chick chciał odzyskać

Muszę wam teraz opowiedzieć o tym, kiedy ostatni raz widziałem

matkę żywą i co wtedy zrobiłem.

Było to osiem lat temu, w jej siedemdziesiąte dziewiąte urodziny.

Żartowała, że musimy wszyscy przyjść, bo począwszy od następnego
roku: „Już nigdy nie przyznam się nikomu, że to moje urodziny".
Oczywiście to samo mówiła, kiedy kończyła sześćdziesiąt dziewięć i
pięćdziesiąt dziewięć lat, a może nawet i w swoje dwudzieste dziewiąte
urodziny.

Zaprosiła nas na lunch w sobotnie popołudnie. W przyjęciu

uczestniczyły moja żona i córka; moja siostra Roberta z mężem
Elliotem; ich troje dzieci (z których najmłodsza, pięcioletnia Roxanne,
chodziła teraz wszędzie w baletkach); a do tego ładne dwa tuziny ludzi
z naszego dawnego sąsiedztwa, w tym starsze kobiety, którym mama
myła i układała włosy. Wiele z nich było w złym stanie zdrowia; jedna
przyjechała na wózku. Jednakże wszystkie miały świeżo zrobione
fryzury, ich włosy, usztywnione lakierem, przypominały hełmy,
zastanawiałem się, czy matka nie zorganizowała tego przyjęcia tylko
po to, by mogły się wyfiokować.

— Chcę, żeby babcia zrobiła mi makijaż, dobrze? — oświadczyła

Maria, podskakując przede mną; jej czternastoletnie ciało było jeszcze
wtedy niezdarne i nieproporcjonalne.

— Czemu? — zapytałem.
— Bo chcę. Powiedziała, że jeśli ty się zgodzisz, to zrobi. Spojrzałem

na Catherine. Wzruszyła ramionami. Maria

trzepnęła mnie kantem dłoni w ramię.
— Proszę-proszę-proszę-proszę-proszę? Powiedziałem sporo na

temat tego, jak ponure było

moje życie po bejsbolu. Powinienem wspomnieć, że Maria była w

tym wszystkim wyjątkiem. Moją największą radością. Starałem się być
solidnym ojcem, zwracać uwagę na szczegóły. Wycierałem jej z
twarzy keczup. Siadałem obok niej przy jej małym biurku i pomagałem
w rozwiązywaniu zadań matematycznych. Odesłałem ją z powrotem
na górę, kiedy, jako jedenastolatka, zeszła na dół w bluzce bez pleców.
I zawsze chętnie rzucałem jej piłkę i zabierałem ją do miejscowego
klubu YMCA na lekcje pływania, pragnąc, by jak najdłużej pozostała
chłopczycą.

Dowiedziałem się później, po tym, jak odszedłem z życia córki, że

pisała artykuły sportowe do gazety studenckiej. I w tym połączeniu
słów i sportu zobaczyłem, jak cechy rodziców przechodzą przez nas na
nasze dzieci, czy nam się to podoba, czy nie.

Przyjęcie trwało; słychać było brzęk talerzy i grała muzyka. Pokój

rozbrzmiewał gwarem. Matka odczytywała na głos kartki urodzinowe,
jakby były to telegramy z życzeniami od zagranicznych dygnitarzy,
nawet te tanie, pastelowe,

z rysunkami króliczków. („Chciałem tylko wskoczyć, żeby Ci

życzyć... Mam nadzieję, że Twoje urodziny są wystrzałowe!"). Kiedy
kończyła czytać kartkę, rozkładała ją i pokazywała, tak by każdy mógł
zobaczyć, po czym posyłała autorowi całusa: „cmok!".

Gdzieś po kartkach, ale przed tortem i prezentami, zadzwonił telefon.

W domu matki telefon mógł dzwonić długo, ponieważ ona nie
rzuciłaby tego, co robi, żeby go odebrać; skończyłaby odkurzać ostatni
róg albo spryskiwać kwiatki, jakby to dzwonienie nie liczyło się,
dopóki nie podniesie słuchawki.

Ponieważ nikt nie odbierał, ja to zrobiłem.
Gdybym mógł przeżyć życie drugi raz, pozwoliłbym mu dzwonić.
- Halo? - zawołałem, przekrzykując harmider.
Matka wciąż używała starego modelu telefonu. Kabel miał sześć

metrów długości, bo lubiła chodzić po domu podczas rozmowy.

- Halo? - powtórzyłem. Przycisnąłem słuchawkę mocniej do ucha. -

Haalo?

Już miałem się rozłączyć, kiedy usłyszałem męskie chrząknięcie.
Następnie ojciec powiedział:
- Chick? To ty?
W pierwszej chwili nie odpowiedziałem. Czułem się oszołomiony.

Chociaż numer matki nigdy się nie zmienił, trudno

było uwierzyć, że ojciec pod niego dzwoni. Jego odejście z tego domu

było tak nagłe i niszczycielskie, że usłyszeć tu jego głos to było jakby
zobaczyć człowieka wchodzącego z powrotem do płonącego budynku.

- Tak, to ja - szepnąłem.
- Szukałem cię. Dzwoniłem do ciebie do domu i do biura.

Pomyślałem, że możesz być...

- Dziś są mamy urodziny.
- Ach, racja - powiedział.
- Chciałeś z nią rozmawiać?
Pospieszyłem się z tym zdaniem. Niemal czułem, jak ojciec

przewraca oczami.

- Chick, rozmawiałem z Peteem Garnerem.
- Z Peteem Garnerem...
- Z Piratów.
- Tak?
Odszedłem z telefonem dalej od gości. Kiedy przykrywałem

słuchawkę wolną dłonią, zerknąłem na dwie stare kobiety, które
siedziały na kanapie i jadły sałatkę z tuńczyka z papierowych
talerzyków.

- No więc oni mają ten swój mecz weteranów, nie? -ciągnął ojciec. - I

Pete mówi mi, że Freddie Gonzalez się wycofał. Jakieś pierdoły
związane z jego papierami.

- Nie rozumiem dlaczego...
- Jest za późno, żeby mieli organizować jakieś zastępstwo. Więc

mówię Petebwi: „Hej, Chick jest na miejscu".

- Tato. Nie jestem na miejscu.
- Możesz być. On nie wie, gdzie jesteś.

- Mecz weteranów?
- A on mówi: „Ach tak? Chick?", a ja mówię: „Tak. I to w dobrej

formie..."

- Tato...
- A wtedy Pete mówi...
- Tato...
Wiedziałem, do czego to zmierza. Od razu wiedziałem. Ojciec był

jedyną osobą, której było trudniej zrezygnować z mojej kariery
bejsbolowej niż mnie.

- Pete mówi, że wezmą cię do drużyny. Musisz tylko...
- Tato, grałem w pierwszej lidze...
- Dotrzeć tu...
- Zaledwie sześć tygodni... .
- Około dziesiątej rano...
- Grałem zaledwie...
- A wtedy...
- Nie można zagrać w meczu weteranów z...
- Co z tobą, Chick?
Nienawidzę tego pytania. „Co z tobą?". Jest na nie tylko jedna dobra

odpowiedź: nic. Co najwyraźniej nie było prawdą.

Westchnąłem.
- Powiedzieli, że mnie wezmą?
- No właśnie mówię, że...
- I zagram?
- Głuchy jesteś? Przecież to powiedziałem.
- A kiedy ten mecz?
- Jutro. Będą tam faceci z organizacji i...

- Jutro, tato?
- Jutro. A co?
- Jest już trzecia po południu.
- Idziesz na ławkę rezerwowych. Wpadasz na tych gości. Zaczynasz

rozmowę.

- Na kogo wpadam?
- Na kogokolwiek. Andersona. Molinę. Mikea Juneza, trenera, tego

łysego faceta. Masz tak robić, żeby na nich wpaść. Jeśli uda ci się
zagadać, nigdy nic nie wiadomo.

- Co nie wiadomo?
- Coś się zwalnia. Posada trenera. Pałkarzy. Coś w drugiej lidze.

Wsadzasz stopę w drzwi...

- Dlaczego mieliby mnie chcieć...
- Tak się to wszystko...
- Nie machałem kijem od...
- ... załatwia, tak się to załatwia, Chick. Wsadzasz stopę w drzwi...
-Aleja...
- Liczy się to, kogo znasz, kiedy te posady się zwalniają...
- Tato. Ja mam pracę.
Cisza. Nie znam nikogo, kto potrafiłby ranić ciszą bardziej niż mój

ojciec.

- Słuchaj - powiedział, wzdychając. - Załatwiłem ci dojście.

Skorzystasz z tego czy nie?

Głos mu się zmienił, w jego duszy twardziela obudził się gniew,

pięści się zacisnęły. Zlekceważył moje obecne życie z taką łatwością, z
jaką ja sam nigdy nie potrafiłbym tego

zrobić. To sprawiło, że się cofnąłem, a cofnięcie się oznacza

oczywiście, że walka jest przegrana.

- Więc rusz tyłek i przyjeżdżaj, dobra? - powiedział.
- To są urodziny mamy.
- Nie jutro, prawda?
Patrząc na tę rozmowę z perspektywy czasu, widzę tyle rzeczy, o

które powinienem był zapytać. Czy obchodziło go choć trochę, że jego
była żona ma urodziny? Czy chciał wiedzieć, jak się czuje? Kto
przyszedł? Jak wygląda dom? Czy ona czasem o nim myśli? Dobrze?
Źle? W ogóle?

Jest wiele pytań i żałuję, że ich nie zadałem. Tymczasem

powiedziałem, że oddzwonię. Odłożyłem słuchawkę. I pozwoliłem, by
załatwiona mi przez ojca możliwość rozhasała się w mojej głowie.

Myślałem o tym, kiedy matka kroiła tort waniliowy i nakładała

kolejno na papierowe talerzyki. Myślałem o tym, kiedy otwierała
prezenty. Myślałem o tym, kiedy Catherine, Maria i ja pozowaliśmy z
nią do zdjęcia - Maria umalowana już wtedy fioletowym cieniem - a
Edith, przyjaciółka mamy, uniosła aparat i powiedziała:

- Raz, dwa... uch, poczekajcie... Ach, ta technika, nigdy nie wiem, jak

to działa.

I nawet kiedy staliśmy tam z wymuszonymi uśmiechami,

wyobrażałem sobie, jak macham kijem.

Usiłowałem się skupić. Usiłowałem zanurzyć się w atmosferze

przyjęcia mamy. Ale mój ojciec, który był pod wieloma względami
złodziejem, pozbawił mnie koncentracji.

Zanim papierowe talerzyki zostały wyrzucone, byłem na doie w

piwnicy, przy telefonie, i zamawiałem bilet na ostatni lot tego dnia.

Matka dawniej miała zwyczaj zaczynać zdanie od „Bądź dobrym

chłopcem...", na przykład „Bądź dobrym chłopcem i wynieś śmieci..."
albo „Bądź dobrym chłopcem i pobiegnij do sklepu...". Ale jeden
telefon sprawił, że ten dobry chłopiec, którym byłem, kiedy
przyjechałem do niej tego dnia, ulotnił się, a jego miejsce zajął inny
chłopiec.

Musiałem okłamać wszystkich zebranych. To nie było trudne.

Miałem przy sobie pager z pracy i zadzwoniłem na niego z telefonu na
dole, po czym szybko wszedłem na górę. Kiedy odezwał się na oczach
Catherine, udawałem rozdrażnionego i zacząłem marudzić, że
„zawracają mi głowę w sobotę".

Udawałem, że oddzwaniam do pracy. Udawałem konsternację.

Zmyśliłem historię, że muszę polecieć do klienta, który może się
spotkać tylko w niedzielę, i czyż to nie straszne?

— Nie mogą zaczekać? - zapytała matka.
— Wiem, to idiotyczne.
— Ale jutro mamy zjeść razem brunch.
— Słuchaj, co według ciebie mam zrobić?
— Nie możesz do nich oddzwonić?
— Nie, mamo — warknąłem. — Nie mogę do nich oddzwonić.

Spuściła wzrok. Odetchnęła głośno. Im usilniej bronisz kłamstwa, w

tym większą wpadasz złość.

Po godzinie podjechała taksówka. Złapałem swoją torbę. Uściskałem

Catherine i Marię, które zmusiły się do uśmiechu, tak naprawdę
wyrażającego dezaprobatę. Krzyknąłem „do widzenia" do całego
zgromadzenia. Oni odkrzyknęli:

— Do zobaczenia... Do widzenia... Powodzenia...
Na koniec usłyszałem głos matki, który wybił się ponad inne.
- Kocham cię, Char...
Drzwi zamknęły się w pół zdania. I nigdy więcej jej nie zobaczyłem.

Kiedy matka stanęła po mojej stronie

- Ale co ty wiesz o prowadzeniu restauracji? - pyta moja żona.
— To bar sportowy - odpowiadam.
Siedzimy przy naszym stole w jadalni. Matka też tam jest i bawi się w

„a kuku" z malutką Marią. Dzieje się to po tym, jak zrezygnowałem z
bejsbolu. Kumpel chce, żebym został jego partnerem w nowym
interesie.

— Ale czy prowadzenie baru nie jest trudne? — mówi Catherine. —

Czy na tym, podobnie jak na innych rzeczach, nie trzeba się znać?

— On się na tym zna.
— Co o tym myślisz, mamo? — pyta Catherine.
Matka bierze rączki Marii i macha nimi w górę i w dół.
— Czy musiałbyś pracować po nocach, Charley? — pyta.
- Co?
— Noce. Czy musiałbyś pracować nocami?
— Jestem inwestorem, mamo. Nie będę obsługiwał stolików.
— To dużo pieniędzy — mówi Catherine. —Jeśli nie inwestujesz, nie

zarabiasz.

— A czy nie ma innych możliwości, tylko to? - pyta Catherine.

Wypuszczam głośno powietrze. Prawda jest taka, że nie wiem, co

jeszcze jest. Kiedy uprawiamy sport, uczymy się nie myśleć zbyt wiele o
niczym innym. Nie mogę sobie wyobrazić siebie za biurkiem. To jest
bar. Znam się na barach. Zależność od alkoholu weszła już na stałe do
mojego codziennego kalendarza i w skrytości ducha podoba mi się
wizja, że miałbym go mieć zawsze pod ręką. Do tego to miejsce ma w
nazwie słowo „sportowy".

— Gdzie to jest? - pyta matka.
— Jakieś pół godziny drogi stąd.
— I jak często musiałbyś tam jeździć?
— Nie wiem.
— Ale nie nocą?
— Czemu ciągle pytasz o te noce? Porusza palcami przed twarzą

Marii.

— Masz córkę, Charley. Kręcę głową.
— Wiem, mamo, dobra? Catherine wstaje. Zbiera naczynia.
— Szczerze mówiąc, mnie to przeraża.
Pochylam się do przodu i wbijam wzrok w stół. Kiedy go podnoszę,

matka mnie obserwuje. Kładzie sobie palec pod brodę i unosi ją lekko,
mówiąc mi na swój sposób, że powinienem zrobić to samo.

— Wiecie, co ja myślę? - odzywa się. — Myślę, że trzeba w życiu

próbować różnych rzeczy. Wierzysz, że ten bar to coś, co może się
udać, Charley?

Kiwam głową.

— Wiara, ciężka praca, miłość — jeśli je masz, możesz osiągnąć

wszystko.

Siadam prosto. Moja żona wzrusza ramionami. Nastrój się zmienia.

Szanse rosną.

Kilka miesięcy później bar sportowy zostaje otwarty.
Dwa lata później zostaje zamknięty.
Najwyraźniej trzeba czegoś więcej niż to, o czym mówiła mama. Może

w jej świecie to wystarcza, ale w moim nie.

Mecz

Na noc przed meczem weteranów zatrzymałem się w jednym z

najlepszych hoteli na Zachodzie, co przypomniało mi dni, kiedy
jeszcze grałem, i nasze wyjazdy.

-Nie mogłem spać. Zastanawiałem się, ile ludzi będzie na stadionie.

Zastanawiałem się, czy w ogóle wyjdę na boisko. O piątej trzydzieści
rano wstałem, żeby się trochę porozciągać. W moim telefonie migało
czerwone światełko. Zadzwoniłem do recepcji. Czekałem
przynajmniej dwadzieścia sygnałów.

- Dostałem jakąś wiadomość - powiedziałem, gdy ktoś w końcu

odebrał.

- Jedną chwileczkę... - jęknął głos po drugiej stronie. -Tak. Przyszła

do pana paczka.

Zszedłem na dół. Recepcjonista podał mi stare pudełko na buty. Na

wierzchu było przyklejone moje nazwisko. On ziewnął. Ja je
otworzyłem.

Moje spiki.
Najwyraźniej ojciec trzymał je przez te wszystkie lata. Musiał

podrzucić pudełko jakoś w nocy, nawet nie dzwoniąc do pokoju.
Szukałem liściku, ale w pudełku nie było

nic więcej. Tylko moje buty, ze wszystkimi starymi otarciami.
Przyjechałem na stadion wcześnie. Z przyzwyczajenia poprosiłem,

żeby taksówkarz zatrzymał się przy wejściu dla graczy, ale strażnik
skierował mnie do bramy dla pracowników, którą wchodzą
sprzedawcy piwa i hot dogów. Stadion był pusty, a w korytarzach
unosił się zapach tłuszczu z kiełbasek. Dziwnie się czułem, wracając
do tego miejsca. Przez tyle lat chciałem zapracować na powrót w roli
zawodnika. Teraz byłem częścią kampanii promocyjnej. Dzień
weteranów, kilka zmian darmowej nostalgii, sposób na sprzedanie
biletów — jak dzień bejsbolówki, dzień piłki, dzień fajerwerków.

Udało mi się trafić do rezerwowej szatni, gdzie mieliśmy się przebrać.

Facet przy drzwiach odhaczył moje nazwisko na liście i dał mi strój.

- Gdzie mogę...?
- Gdziekolwiek z tamtej strony. - Wskazał na rząd metalowych

szafek, pomalowanych niebieską farbą olejną.

W rogu gadało dwóch siwych facetów. Skinęli mi, nie przerywając

rozmowy. Czułem się nieswojo, jakbym szedł na zjazd absolwentów
liceum do niewłaściwej klasy. No, ale w końcu spędziłem w pierwszej
lidze sześć tygodni. Nie nawiązałem przyjaźni na całe życie.

Na plecach mojej bluzy wyszyto nazwisko BENETTO, ale po

dokładniejszych oględzinach zauważyłem ślad na

materiale po nazwisku, które było tam wcześniej. Przełożyłem bluzę

przez głowę, wsunąłem ręce w rękawy.

Kiedy ją obciągnąłem, odwróciłem się, a parę metrów ode mnie stał

Willie „Bombowiec" Jackson.

Wszyscy znali Jacksona. Świetnie uderzał i słynął zarówno ze swojej

siły, jak i aroganckiej pewności siebie przy bazie. Kiedyś podczas
rozgrywek play-off skierował swój kij na parkan z prawej strony i
zapowiedział, co zrobi, a potem odbił nadzwyczajny home run.
Wystarczy zrobić coś takiego raz w swojej karierze, by stać się
nieśmiertelnym, zwłaszcza że telewizja uwielbia powtórki. I on zyskał
nieśmiertelność.

Teraz siedział na stołku obok mnie. Nigdy nie grałem z Jacksonem.

Był pulchny, wyglądał niemal jak napompowany w swoim niebieskim
welurowym dresie, ale wciąż miał w sobie coś królewskiego. Skinął mi
głową, a ja odpowiedziałem mu skinięciem.

- Co słychać? — odezwał się.
- Chick Benetto - powiedziałem, wyciągając rękę. Złapał mnie za

palce i szarpnął. Nie podał swojego nazwiska. Wiadomo było, że nie
musi.

- A więc, Chuck, co teraz porabiasz?
Nie poprawiłem go. Powiedziałem, że „siedzę w reklamie".
- A ty? - zapytałem. - Nadal pracujesz w telewizji?
- Mhm. Trochę, teraz zajmuję się głównie inwestycjami. Skinąłem

głową.

- Fajnie. Tak. Dobry ruch. Inwestycje.

- Fundusze otwarte - powiedział. - Trochę shelterów, fundusze

powiernicze, tego typu rzeczy. Głównie fundusze otwarte.

Znowu skinąłem głową. Było mi głupio, że już włożyłem strój.
- Działasz na rynku? - zapytał. Machnąłem ręką.
- No wiesz, tu i tam.
To było kłamstwo. Nie było mnie na rynku ani tu, ani tam.
Przyjrzał mi się, poruszając szczęką.
- No słuchaj, mógłbym cię wkręcić.
Przez chwilę wydawało się to realne, słynny Jackson chciał mnie

wkręcić, i zacząłem w duszy składać pieniądze, których nie miałem.
Ale kiedy sięgnął do kieszeni, zapewne po swoją wizytówkę, ktoś
wrzasnął:

- JACKSON, TY GRUBY PRYKU!
Odwróciliśmy się obaj, a tam stał Spike Alexander. Ściskali się z

Jacksonem tak, że o mało mnie nie przewrócili. Musiałem usunąć im
się z drogi.

Po minucie stali na drugim końcu szatni, w otoczeniu innych

zawodników, i na tym skończyła się moja kariera w funduszach
otwartych.

Mecz weteranów miał zostać rozegrany na godzinę przed właściwym

meczem, co oznaczało, że kiedy zaczęliśmy, trybuny były prawie
puste. Rozbrzmiały organy. Spiker powitał skromny tłumek. Nasze
nazwiska wywoływano

alfabetycznie, począwszy od gracza zapolowego Rustyego

Allenbacka z późnych lat czterdziestych, następnie poszedł Benny
„Bobo" Barbosa, popularny infielder z późnych lat sześćdziesiątych, z
charakterystycznym wielkim, szerokim uśmiechem. Wybiegł,
machając ręką. Fani jeszcze mu klaskali, kiedy wywołano moje
nazwisko. Spiker powiedział: „Z drużyny, która zakwalifikowała się
do mistrzostw w 1973 roku...", czemu towarzyszył wyczuwalny
dreszcz oczekiwania, a potem: „łapacz Charles »Chick« Benetto", i
oklaski nagle przycichły, entuzjazm przeszedł w grzeczność.

Wystrzeliłem z ławki rezerwowych i niemal wbiegłem na Barbosę.

Starałem się zająć pozycję, zanim aplauz ucichnie, by uniknąć tej
żenującej ciszy, kiedy słychać własne kroki na grubym piachu. Gdzieś
w tłumie siedział mój stary, chociaż kiedy wyobraziłem go sobie, miał
skrzyżowane ręce. Nie było oklasków od rodzimej drużyny.

A potem sama gra. Ławka rezerwowych przypominała stację

kolejową, chłopaki podbiegały i wybiegały, chwytały kije, wpadały na
siebie, a ich spiki dudniły na betonowej podłodze. Złapałem piłkę w
jednej rundzie, a i to było dużo, zważywszy, że po tylu latach uda
bolały mnie od kucania już przy trzecim narzucie. Przenosiłem ciągle
ciężar ciała z jednej nogi na drugą, aż jeden pałkarz, wysoki facet o
owłosionych rękach, który nazywał się Teddy Slaughter, powiedział:

- Hej, kolego, może byś tak przestał tam skakać.
Przypuszczam, że dla gromadzącego się tłumu wyglądało to jak

bejsbol. Ośmiu graczy w infieldzie i na zapolu,

jeden miotacz, jeden pałkarz, jeden ubrany na czarno sędzia. Ale

naszej grze daleko było do płynnego, potężnego tańca z dawnych lat.
Teraz byliśmy powolni. Niezdarni. Nasze uderzenia były pozbawione
energii, a narzuty wysokie i dalekie; za dużo powietrza między piłką a
ziemią.

Na naszej ławce rezerwowych siedzieli brzuchaci mężczyźni, którzy

wyraźnie ulegli procesowi starzenia i rzucali dowcipy w stylu: „Jezu,
niech ktoś da mi trochę tlenu!". I byli też kolesie, którzy nadal trzymali
się kodeksu nakazującego traktować wszystkie gry poważnie.
Siedziałem koło starego portorykańskiego gracza zapolowego, który
musiał mieć przynajmniej z sześćdziesiąt lat i bez przerwy spluwał na
podłogę tytoniem, mamrocząc.

- No, dalej, dzieciaki, dalej...
Kiedy w końcu podszedłem do kija, stadion nie był nawet w połowie

zapełniony. Wykonałem kilka próbnych wy-machów, po czym
stanąłem na stanowisku pałkarza. Słońce schowało się za chmurą.
Usłyszałem, jak krzyczy sprzedawca na trybunach. Poczułem pot na
karku. Przeniosłem ciężar z jednej nogi na drugą. I mimo że robiłem to
tysiąc razy w życiu - łapałem kij, unosiłem ramiona, wysuwałem
żuchwę w wyrazie zdecydowania, mrużyłem oczy - serce mi waliło.
Myślę, że po prostu chciałem przetrwać więcej niż kilka sekund.
Nadleciała pierwsza piłka. Puściłem ją. Sędzia ogłosił pierwszy błąd
narzutu, a ja chciałem mu podziękować.

Czy kiedy coś się dzieje, zdarza się wam myśleć o tym, co w tej

chwili dzieje się gdzieś indziej na świecie? Po rozwodzie

matka po zachodzie słońca stawała na tylnym ganku, paląc papierosa,

i mawiała:

- Charley, w tej chwili, kiedy tutaj słońce zachodzi, gdzieś indziej na

świecie właśnie wschodzi. W Australii, Chinach czy gdzieś. Możesz
sprawdzić w encyklopedii.

Wydmuchiwała dym i wbijała wzrok w rząd kwadratowych

ogródków, z rozwieszonym praniem i huśtawkami.

- Taki duży świat - mówiła tęsknie. - Zawsze coś się gdzieś dzieje.
Co do tego miała rację. Zawsze coś się gdzieś dzieje. Tak więc, kiedy

stałem przy bazie podczas meczu weteranów, wpatrując się w siwego
miotacza, i kiedy ten rzucił coś, co dawniej było jego szybką piłką, a
teraz po prostu piłką, która skierowała się ku mojej klatce piersiowej, i
kiedy machnąłem kijem, uderzyłem w nią i usłyszałem znajomy trzask,
i odrzuciłem kij, i zacząłem biec, przekonany, że dokonałem czegoś
wspaniałego, zapomniawszy o dawnych porażkach, zapomniawszy, że
moim rękom i nogom brakuje tej siły, jaką miały kiedyś,
zapomniawszy, że w miarę upływu lat parkan się oddala, i kiedy
podniosłem wzrok i zobaczyłem, że to, co w pierwszej chwili uznałem
za mocne uderzenie, może szansę na home run, właśnie spada zaraz za
polem wewnętrznym prosto w rękawicę drugobazowego, po prostu
niewypał, mokra petarda, bubel, i głos w mojej głowie krzyknął:
„Upuść! Upuść!", kiedy drugobazowy zacisnął rękawicę na mojej
ostatecznej ofierze złożonej tej nieznośnej grze - właśnie gdy to
wszystko się działo, u mojej matki w Pepperville Beach, jak kiedyś
zauważyła, działo się coś innego.

Jej radio z budzikiem wygrywało jakąś jazzową melodię. Jej poduszki

były świeżo wzruszone. A jej ciało leżało skręcone jak połamana lalka
na podłodze sypialni, gdzie przyszła w poszukiwaniu swoich nowych
czerwonych okularów i upadła.

Rozległy zawał.
Po raz ostatni zaczerpnęła powietrza.

Kiedy mecz weteranów się skończył, wróciliśmy do szatni

korytarzem, mijając obecnych zawodników. Przyrównaliśmy się do
siebie nawzajem. Oni byli młodzi i mieli gładką skórę. My byliśmy
grubi i łysiejący. Skinąłem muskularnemu facetowi z maską łapacza w
ręku. Jakbym wychodząc, oglądał siebie, jak wchodzę.

W szatni spakowałem się szybko. Niektórzy brali prysznic, ale mnie

wydawało się to głupie. Wcale się tak znowu nie napracowaliśmy.
Złożyłem bluzę i wziąłem ją na pamiątkę. Zapiąłem torbę. Siedziałem
tak przez kilka minut, ubrany. A potem wydało mi się to bez sensu.

Wyszedłem tą samą drogą, którą wszedłem, przez wejście dla

pracowników. I tam stał mój ojciec, paląc papierosa i spoglądając w
niebo. Sprawiał wrażenie zdziwionego, że mnie widzi.

— Dzięki za spiki — powiedziałem, podnosząc je do góry.
— Co ty tu robisz? — zapytał rozdrażniony. — Nie możesz tam

znaleźć kogoś, z kim mógłbyś pogadać?

Westchnąłem z lekka sarkastycznie.
- No, nie wiem, tato. Chyba przyszedłem, żeby się przywitać. Nie

widziałem cię od jakichś dwóch lat.

- Jezu - pokręcił głową z obrzydzeniem. - Jak zamierzasz wrócić do

gry, rozmawiając ze mną?

Chick dowiaduje się, że jego matka odeszła

- Halo?
Głos mojej żony był drżący i zasmucony.
- Hej, to ja — powiedziałem. — Przepraszam, że...
- Och, Chick, o Boże, nie wiedzieliśmy, gdzie cię szukać.
Miałem przygotowane kłamstwa - klient, spotkanie, wszystko - ale

teraz rozsypały się jak domek z kart.

- Co się stało? - zapytałem.
- Twoja matka. O mój Boże, Chick. Gdzie ty byłeś? Nie mogliśmy...
- Co? Co?
Zaczęła płakać, szlochać.
- Powiedz - zażądałem. - Co?
- To był zawał serca. Maria ją znalazła.
- Co...?
- Twoja matka... Zmarła.
Mam nadzieję, że nigdy nie usłyszycie tych słów: „Twoja matka.

Zmarła". One różnią się od wszystkich innych. Są

zbyt wielkie, by zmieścić się w uszach. Są częścią jakiegoś dziwnego,

ciężkiego i potężnego języka, który pulsuje z jednej strony głowy,
stalową kulą, która uderza w czaszkę raz za razem, aż wreszcie te
wyrazy robią wystarczającą dziurę, by zmieścić się w mózgu. A przy
tym rozdzierają cię na pół.

- Gdzie?
- W domu.
- Gdzie, to znaczy kiedy?
Nagle wszystkie szczegóły zdawały się ważne. Mogłem się ich

uczepić, były sposobem, żeby stać się częścią tego wydarzenia.

- Jak ona...
- Chick - powiedziała cicho Catherine. - Najlepiej przyjedź do domu,

dobrze?

Wypożyczyłem samochód. Jechałem przez całą noc. Mój szok i ból

siedziały z tyłu, a poczucie winy z przodu. Dotarłem do Pepperville
Beach tuż przed świtem. Zatrzymałem się na podjeździe. Zgasiłem
silnik. Niebo miało kolor zgniłego fioletu. Samochód śmierdział
piwem. Kiedy tam siedziałem i patrzyłem, jak wokół mnie wstaje świt,
zdałem sobie sprawę, że nie zadzwoniłem do ojca, żeby powiedzieć mu
o śmierci matki. W głębi duszy czułem, że już nigdy go nie zobaczę.

I nie zobaczyłem.
Straciłem oboje rodziców tego samego dnia. Jedno zabrał mi wstyd, a

drugie mrok.

Trzecia i ostatnia w iz y ta

Szliśmy teraz z matką przez miasto, którego nigdy wcześniej nie

widziałem. Było całkiem zwykłe - na jednym rogu stacja benzynowa,
na drugim mały sklep ogólnospożywczy. Słupy telefoniczne i pnie
drzew miały ten sam kartonowy kolor; z drzew opadły liście.

Zatrzymaliśmy się przed piętrowym budynkiem mieszkalnym z

bladożółtych cegieł.

- Gdzie jesteśmy? - zapytałem.
Matka spojrzała w horyzont. Słońce już zaszło.
- Powinieneś był zjeść więcej na obiad - powiedziała. Przewróciłem

oczami.

- Daj spokój.
- Co? Lubię wiedzieć, że porządnie zjadłeś, to wszystko. Musisz dbać

o siebie, Charley.

W jej wyrazie twarzy zobaczyłem tę dawną niewzruszoną górę troski.

I zdałem sobie sprawę, że kiedy patrzysz na swoją matkę, masz przed
oczami najczystszą miłość, jakiej kiedykolwiek zaznasz.

- Żałuję, że nie zrobiliśmy tego wcześniej, wiesz, mamo?
- Masz na myśli, zanim umarłam?

W moim głosie zabrzmiała nieśmiałość.
- Tak.
— Byłam tu. -Wiem.
- Ale ty byłeś zajęty.
Zadrżałem na dźwięk tego słowa. Zdawało się teraz tak puste.

Zobaczyłem, jak przez jej twarz przemyka cień rezygnacji. Wierzę, że
w tamtej chwili oboje myśleliśmy o tym, że sprawy mogłyby się
potoczyć inaczej, gdybyśmy przeżyli wszystko od nowa.

— Charley — zapytała - czy byłam dobrą matką? Otworzyłem usta,

by odpowiedzieć, ale oślepiający

błysk światła usunął mi ją z zasięgu wzroku. Poczułem żar na twarzy,

jakby przypiekało ją słońce. A potem, jeszcze raz, rozległ się ten
gromki głos:

- CHARLESIE BENETTO. OTWÓRZ OCZY!
Zamrugałem mocno. Nagle znalazłem się wiele przecznic za matką,

jakby ona wciąż szła, podczas gdy ja się zatrzymałem. Zamrugałem
znowu. Była jeszcze dalej w przodzie. Ledwo ją widziałem.
Wyciągnąłem rękę, moje palce się naprężyły, a bark omal nie wyrwał
się ze stawu. Wszystko wirowało. Czułem, że chcę ją zawołać, ale
słowa wibrują mi w gardle. To wymagało całej siły, jaką miałem.

Po czym nagle znów była ze mną i wzięła mnie za rękę, zupełnie

spokojna, jakby nic się nie wydarzyło. Wróciliśmy tam, gdzie byliśmy
przedtem.

— Jeszcze jeden przystanek — powtórzyła.

Pociągnęła mnie w stronę tego bladożółtego budynku i w jednej

chwili znaleźliśmy się w środku, w zagraconym niskim mieszkaniu.
Sypialnia była mała. Tapeta miała kolor zieleni awokado. Na ścianie
wisiał obraz przedstawiający winnice, a nad łóżkiem krzyż. W rogu,
pod dużym lustrem, stała drewniana toaletka w kolorze słomkowym. A
przed tym lustrem siedziała ciemnowłosa kobieta w szlafroku w
kolorze różowego grejpfruta.

Z wyglądu była po siedemdziesiątce; miała długi wąski nos i wydatne

kości policzkowe pod obwisłą oliwkową skórą. Czesała się powoli, w
zamyśleniu, utkwiwszy wzrok w blacie. W jednej ręce trzymała
szczotkę, a drugą wygładzała włosy po każdym przeczesaniu.

Matka stanęła za nią. Nie było powitania. Matka wyciągnęła ręce,

które stopiły się z rękami tej kobiety.

Kobieta zerknęła przed siebie, jakby sprawdzała swoje odbicie w

lustrze, ale jej oczy były zamglone i nieobecne. Myślę, że widziała
matkę.

Żadna nie powiedziała ani słowa.
- Mamo - szepnąłem w końcu. - Kto to jest? Matka odwróciła się, a jej

ręce wciąż znajdowały się we

włosach kobiety.
— To żona twojego ojca.

Kiedy ja nie stanąłem po stronie matki

Weź łopatę, powiedział pastor. Powiedziały to jego oczy. Miałem

rzucić trochę ziemi na trumnę matki, na wpół opuszczoną do grobu.
Wytłumaczył wcześniej, że matka poznała ten zwyczaj na żydowskich
pogrzebach i zażądała go na własnym. Czuła, że to pomaga
żałobnikom zaakceptować, że ciało odeszło i że powinni pamiętać o
duszy. Wyobrażałem sobie, jak ojciec besztają, mówiąc: „Posey,
mógłbym przysiąc, że wymyślasz to wszystko na poczekaniu".

Wziąłem do ręki łopatę, jak dziecko bierze broń. Spojrzałem na moją

siostrę Robertę, która miała na twarzy czarną woalkę i wyraźnie
drżała. Spojrzałem na żonę, która zalana łzami, wpatrywała się w
swoje stopy i rytmicznie gładziła włosy naszej córki. Tylko Maria
patrzyła na mnie, a jej oczy zdawały się mówić: „Tato, nie rób tego.
Zostaw tę łopatę".

W bejsbolu zawodnik potrafi odróżnić, kiedy trzyma własny kij, a

kiedy cudzy. Tak właśnie czułem się z tą łopatą w rękach. Należała do
kogoś innego. Nie należała do mnie, należała do syna, który nie kłamał
matce. Należała do syna, którego ostatnie słowa do niej nie zostały
wypowiedziane w złości. Należała do syna, który nie poleciał spełnić

ostatniego kaprysu swojego dalekiego starego; ten, jak zawsze

surowy i nieomylny, nie uczestniczył oczywiście w tej uroczystości:
„Lepiej, żeby mnie tam nie było; nie chcę nikogo zasmucać".

Tamten syn zostałby na weekend, spałby ze swoją żoną w pokoju

gościnnym, zjadłby niedzielny brunch z rodziną. Tamten syn byłby,
kiedy jego matka zasłabła. Tamten syn mógłby ją ocalić.

Ale tamtego syna nie było.
Ten syn przełknął i zrobił, co mu kazano. Posypał trumnę ziemią.

Stworzyła na niej brudną plamę, a kawałki żwiru zagrzechotały o
gładkie drewno. I mimo że był to pomysł matki, usłyszałem jej głos:
„Och, Charley. Jak mogłeś?".

Wszystko się wyjaśnia

TO ŻONA TWOJEGO OJCA.
Jak można wytłumaczyć to zdanie? Ja nie potrafię. Mogę tylko

zrelacjonować, co powiedział mi duch matki, gdy staliśmy w tym
dziwnym mieszkaniu, w którym wisiał obraz przedstawiający winnice.

- To żona twojego ojca. Poznali się w czasie wojny. Ojciec

stacjonował we Włoszech. Mówił ci o tym, prawda?

Wiele razy. Włochy, schyłek 1944 roku. Apeniny i dolina Padu w

pobliżu Bolonii.

- Mieszkała w tamtejszej wiosce. Była biedna. On był żołnierzem.

Wiesz, jak wyglądają takie historie. W tamtych czasach twój ojciec był
bardzo, jak by to ująć? Śmiały?

Matka spojrzała na swoje ręce, które czesały włosy kobiety.
- Uważasz, że jest ładna, Charley? Ja zawsze wyobrażałam sobie, że

tak. Jest ładna, nawet teraz. Nie sądzisz?

Kręciło mi się w głowie.
- Jak to jego żona? Ty byłaś jego żoną. Skinęła powoli głową.
- Tak, byłam.

- Nie można mieć dwóch żon.
- Nie - szepnęła. - Masz rację. Nie można.
Kobieta pociągnęła nosem. Jej oczy były zaczerwienione i zmęczone.

Nie zwracała na mnie uwagi. Ale zdawała się słuchać, jak matka mówi.

- Myślę, że twój ojciec przestraszył się podczas wojny. Nie wiedział,

jak długo będzie trwać. Wielu mężczyzn zginęło w tamtych górach.
Może ona dawała mu poczucie bezpieczeństwa? Może myślał, że
nigdy nie wróci do domu? Kto wie? On zawsze potrzebował planu i
często powtarzał: „Musisz mieć plan. Musisz mieć plan".

- Nie rozumiem - powiedziałem. - Przecież tata napisał do ciebie list.
-Tak.
- Oświadczył się. Ty się zgodziłaś. Westchnęła.
- Kiedy zdał sobie sprawę, że wojna się kończy, chyba chciał innego

planu, dawnego, ze mną. Kiedy mija niebezpieczeństwo, Charley,
wiele się zmienia. Tak więc... — uniosła włosy kobiety z jej ramion -
zostawił ją. - Zawahała się. — Twój ojciec miał w tym wprawę.

Pokręciłem głową.
- Ale dlaczego ty...?
- Nie powiedział mi o tym, Charley. Nikomu nie powiedział. Ale w

pewnej chwili, w ciągu tych lat, odnalazł ją. Albo ona odnalazła jego. I
w końcu sprowadził ją do Ameryki. Zbudował sobie drugie życie.
Kupił nawet drugi

dom. W Collingswood. Tam, gdzie otworzył swój nowy sklep,

pamiętasz?

Kobieta odłożyła szczotkę. Matka cofnęła dłonie, splotła je i podparła

nimi brodę.

- To jej ziti pragnął ojciec przez te wszystkie lata - westchnęła. - Nie

wiem, dlaczego ciągle mnie to gryzie.

A potem opowiedziała mi tę historię. Jak odkryła wszystko. Jak

zapytała kiedyś, dlaczego nigdy nie dostajemy rachunków z hotelu w
Collingswood. Jak powiedział, że płaci gotówką, co wzbudziło jej
podejrzenia. Jak załatwiła dla nas opiekunkę na pewną piątkową noc, a
potem, zdenerwowana, pojechała do Collingswood i krążyła po
ulicach, aż zobaczyła jego buicka na podjeździe obcego domu i
wy-buchnęła płaczem.

- Drżałam cała, Charley. Musiałam się zmuszać do każdego kroku.

Podkradłam się do okna i zajrzałam do środka. Jedli kolację. Twój
ojciec miał rozpiętą koszulę i podkoszulek na wierzchu, jak podczas
posiłków z nami. Siedział nad swoim jedzeniem, rozluźniony, nigdzie
się nie spieszył, jakby tam mieszkał; podawał naczynia tej kobiecie i...

Zamilkła.
- Jesteś pewien, że chcesz to wiedzieć? Skinąłem głową w osłupieniu.
- Ich synowi.
- Co...?
- Był o kilka lat starszy od ciebie.
- Chłopak?... - Powiedziałem to piszczącym głosem.

— Przykro mi, Charley.
Miałem zawroty głowy, jakbym spadał w dół. Nawet teraz, gdy to

opowiadam, mam trudności z wydobyciem z siebie tych słów. Ojciec,
który żądał ode mnie oddania, lojalności wobec jego drużyny, naszej
drużyny, mężczyzn w naszej rodzinie. Miał innego syna?

- Czy on grał w bejsbol? - wyszeptałem. Matka spojrzała na mnie

bezradnie.

- Charley - powiedziała, prawie płacząc. - Naprawdę nie wiem.
Kobieta w szlafroku otworzyła małą szufladkę. Wyjęła jakieś papiery

i zaczęła je przeglądać. Czy to, co mówiła o niej matka, mogło być
prawdą? Wyglądała na Włoszkę. Wydawało się, że jest w
odpowiednim wieku. Próbowałem wyobrazić sobie, jak ojciec ją
spotyka. Usiłowałem wyobrazić sobie ich razem. Nie wiedziałem nic o
tej kobiecie i tym mieszkaniu, ale wyczuwałem tu bardzo silnie ślad
obecności mojego starego.

— Tamtej nocy wróciłam do domu — ciągnęła matka — i usiadłam

na krawężniku. Czekałam. Nie chciałam nawet, żeby zaparkował na
naszym podjeździe. Wrócił po północy i nigdy nie zapomnę wyrazu
jego twarzy, kiedy oświetliły mnie reflektory samochodu, bo sądzę, że
w tamtej chwili wiedział, że został nakryty. Wsiadłam do samochodu i
zmusiłam go, żeby zamknął okna. Nie chciałam, by ktoś mnie słyszał. I
wtedy wybuchłam. Wybuchłam tak, że nie mógł posłużyć się żadnym
swoim kłamstwem. W końcu

przyznał, kim ona jest, gdzie się poznali i co zrobił. Kręciło mi się w

głowie. Brzuch tak mnie bolał, że nie mogłam siedzieć prosto. W
małżeństwie spodziewasz się wielu rzeczy, Charley, ale kto mógłby
sobie wyobrazić, że został w ten sposób zastąpiony? - Odwróciła się do
ściany i jej wzrok padł na obraz. - Chyba dotarło to do mnie tak
naprawdę dopiero kilka miesięcy później. W tym samochodzie byłam
po prostu wściekła. I zrozpaczona. Zaklinał się, że jest mu przykro.
Zaklinał się, że nie wiedział o tym drugim synu, a kiedy prawda wyszła
na jaw, czuł się zobowiązany, żeby coś zrobić. Nie wiem, co było
prawdą, a co nie. Nawet wrzeszcząc, twój ojciec miał odpowiedź na
wszystko. Ale nic z tego nie miało znaczenia. To był koniec. Nie
rozumiesz? Mogłabym mu wybaczyć niemal każdą krzywdę, którą
wyrządził mnie. Ale on zdradził też ciebie i twoją siostrę. - Odwróciła
się do mnie. - Ma się jedną rodzinę, Charley. Na dobre i na złe. Nie
można jej przehandlować. Nie można jej oszukiwać. Nie można mieć
dwóch rodzin równocześnie i stale zastępować jedną - drugą.
Trzymając się z rodziną, zarazem budujemy ją. - Westchnęła. - Tak
więc musiałam podjąć decyzję.

Próbowałem wyobrazić sobie tę okropną chwilę. W samochodzie, po

północy, przy zamkniętych oknach - z zewnątrz, dwie postacie
krzyczące bezgłośnie. Próbowałem wyobrazić sobie, jak nasza rodzina
śpi w jednym domu, podczas gdy druga rodzina śpi w innym, a w obu
stoi szafa z koszulami mojego ojca.

Próbowałem sobie wyobrazić, jak urocza Posey z Pepperville Beach

tej nocy rozstaje się z życiem, płacze i krzyczy, a ono rozpada się na jej
oczach. I zdałem sobie sprawę, że w spisie sytuacji, kiedy matka
stanęła po mojej stronie, ta znajduje się na samym szczycie.

- Mamo - szepnąłem w końcu. - Co mu powiedziałaś?
- Kazałam mu odejść. I nigdy nie wracać.
Więc już wiedziałem, co wydarzyło się w nocy przed płatkami

kukurydzianymi.

W moim życiu jest wiele chwil, które chciałbym móc cofnąć. Wiele

zdarzeń, które bym przerobił. Ale gdybym mógł zmienić tylko jedno,
dotyczyłoby to nie mnie, ale mojej córki Marii, która tego niedzielnego
popołudnia poszła szukać babci i znalazła ją wyciągniętą na podłodze
w sypialni. Zaczęła krzyczeć, wybiegała z pokoju i wbiegała z
powrotem, rozdarta między potrzebą wołania o pomoc a niemożnością
zostawienia jej samej. To nigdy nie powinno się było zdarzyć. Była
jeszcze dzieckiem.

Myślę, że od tej chwili nie potrafiłem spojrzeć w twarz żonie ani

córce. Myślę, że dlatego tyle piłem. Myślę, że dlatego odszedłem,
skomląc, w inne życie - ponieważ w głębi duszy wiedziałem, że nie
zasługuję już na to dawne. Uciekłem. Pod tym względem, jak sądzę,
łączy mnie z ojcem smutne podobieństwo. Kiedy dwa tygodnie później
w zaciszu naszej sypialni przyznałem się Catherine, gdzie wtedy
byłem, że nie było żadnego wyjazdu w interesach, że grałem w bejsbol
na stadionie w Pittsburghu, podczas gdy moja matka umierała, w
pierwszej chwili zareagowała przede wszystkim otępieniem.
Wyglądała, jakby

chciała powiedzieć coś, czego w końcu nigdy nie wypowiedziała.
Ostatecznie jej jedynym komentarzem było:
— Jakie to teraz ma znaczenie?
Matka przeszła przez małą sypialnię i stanęła przy jedynym oknie.

Rozsunęła zasłony.

- Na dworze jest ciemno - powiedziała.
Za nami, przy lustrze, włoska kobieta spoglądała w dół i wodziła

palcem po swoich papierach.

- Mamo? - odezwałem się. - Czy ty jej nienawidzisz? Pokręciła

głową.

— Dlaczego miałabym jej nienawidzić? Ona tylko chciała tego

samego co ja. I też nie dostała. Ich małżeństwo się rozpadło. Twój
ojciec ruszył dalej. Jak mówiłam, miał w tym wprawę.

Ujęła się dłońmi za łokcie, jakby jej było zimno. Kobieta w lustrze

ukryła twarz w dłoniach. Zaszlochała cicho.

— Tajemnice, Charley - szepnęła matka — są niszczące. Wszyscy

troje zawiśliśmy tam przez chwilę, każde w swoim własnym świecie.
Potem matka zwróciła się do mnie.

- Musisz już iść - powiedziała.
— Iść? — Głos uwiązł mi w krtani. — Gdzie? Dlaczego?
- Ale najpierw, Charley... - Wzięła mnie za ręce. - Chcę cię o coś

zapytać. — Jej oczy lśniły od łez. — Dlaczego chcesz umrzeć?

Zadrżałem. Przez chwilę nie mogłem oddychać. -Wiedziałaś...?
Uśmiechnęła się do mnie smutno.

- Jestem twoją matką.
Zadrżałem konwulsyjnie. Odetchnąłem gwałtownie.
- Mamo, nie jestem tym, za kogo mnie uważasz... namieszałem.

Piłem. Wszystko zepsułem. Straciłem rodzinę...

- Nie, Charley.
- Owszem, tak. - Głos mi się trząsł. - Załamałem się... Catherine

odeszła, mamo. Odstraszyłem ją... Maria... nie uczestniczę w jej
życiu... wyszła za mąż... nawet mnie przy tym nie było... Stałem się dla
nich kimś obcym... Jestem obcy wszystkiemu, co kiedyś kochałem... -
Oddychałem ciężko. - A ty... tego ostatniego dnia... nie powinienem
był wyjeżdżać... nie miałem okazji ci powiedzieć. — Spuściłem głowę
ze wstydem. - Tak mi przykro, tak bardzo, bardzo...

To wszystko, co zdołałem z siebie wykrztusić. Upadłem na podłogę,

szlochając spazmatycznie. Pokój skurczył się i zamienił w żar za
moimi oczami. Nie wiem, jak długo byłem w takim stanie. Kiedy
odzyskałem głos, mogłem się zdobyć tylko na ciche chrypienie.

- Chciałem, żeby to się skończyło, mamo... ta złość, to poczucie winy.

To dlatego... chciałem umrzeć...

Podniosłem wzrok i po raz pierwszy wyznałem prawdę.
- Poddałem się — wyszeptałem.
- Nie poddawaj się — wyszeptała w odpowiedzi matka. Wtedy się

przytuliłem. Nie wstydzę się tego powiedzieć.

Schowałem głowę w ramionach matki, a ona głaskała mnie po karku.

Staliśmy tak objęci, tylko przez chwilę, ale nie

potrafię wyrazić słowami, jak bardzo mi to pomogło. Mogę tylko

powiedzieć, że nawet teraz, kiedy do was mówię, wciąż za tym tęsknię.

- Nie było mnie, kiedy umarłaś, mamo.
- Miałeś coś do załatwienia.
- Skłamałem. To było najgorsze kłamstwo w moim życiu... Nie

chodziło o pracę... Pojechałem zagrać w meczu... w głupim meczu...
Tak bardzo pragnąłem zadowolić...

- Ojca.
Skinęła lekko głową.
A ja zdałem sobie sprawę, że wiedziała od początku.
Włoszka zawiązała ciaśniej szlafrok. Złożyła ręce jakby w modlitwie.

Ależ tworzyliśmy dziwne trio; każde z nas w jakimś momencie
swojego życia pragnęło miłości tego samego mężczyzny. Wciąż
słyszałem jego słowa, wymuszające na mnie decyzję: Synek mamy czy
synek taty, Chick? Jak będzie?

- Dokonałem niewłaściwego wyboru — szepnąłem. Matka pokręciła

głową.

- Dziecko nie powinno musieć wybierać.
Włoszka wstała. Otarła oczy i wzięła się w garść. Położyła palce na

brzegu toaletki i przysunęła do siebie dwa papierki. Matka
podprowadziła mnie do niej, tak że mogłem zobaczyć, na co patrzyła.

Jedno to było zdjęcie młodego człowieka w czapce absolwenta.

Przypuszczam, że to jej syn.

Drugie to moja karta zawodnicza.

Kobieta zerknęła w lustro i jej wzrok uchwycił nasze odbicia, całą

trójkę, tworzącą dziwaczny portret rodzinny. W tamtej chwili, po raz
pierwszy i ostatni, miałem pewność, że mnie widzi.

— Perdonare — wybełkotała.
I wszystko wokół nas zniknęło.

Chick kończy swoją opowieść

Czy kiedykolwiek udało wam się wyabstrahować najwcześniejsze

wspomnienie z dzieciństwa? Moje pochodzi z czasu, kiedy miałem trzy
lata. Było lato. W parku w pobliżu naszego domu odbywała się zabawa
karnawałowa. Sprzedawano balony i watę cukrową. Faceci, którzy
właśnie skończyli przeciągać linę, stali w kolejce do źródełka.

Widocznie chciało mi się pić, ponieważ mama wzięła mnie pod ręce i

zaniosła na początek tej kolejki. I pamiętam, jak wepchnęła się przed
tych spoconych mężczyzn bez koszul, jak objęła mnie mocno jedną
ręką, a drugą odkręciła kurek. Szepnęła mi do ucha: „Napij się,
Charley"; pochyliłem się, stopy majtały mi w powietrzu, i zacząłem
siorbać, a wszyscy ci mężczyźni czekali spokojnie, aż skończymy.
Wciąż czuję wokół siebie jej rękę. Wciąż widzę spienioną wodę. To
moje najwcześniejsze wspomnienie, matka i syn, świat należący tylko
do nas.

Teraz, pod koniec tego ostatniego wspólnie spędzonego dnia, działo

się to samo. Straciłem wszystkie siły. Ledwo mogłem się ruszać. Ale
matka objęła mnie i poczułem, że teraz też mnie niesie, a twarz owiewa
mi wiatr. Widziałem

tylko ciemność, jakbyśmy podróżowali za zaciągniętą kurtyną. Nagle

mrok się rozstąpił i pojawiły się gwiazdy. Tysiące gwiazd. Matka
kładła mnie na mokrej trawie, zwracała moją zdruzgotaną duszę temu
światu.

- Mamo... - Piekło mnie w gardle. Musiałem przełykać ślinę między

słowami. - Ta kobieta...? Co ona powiedziała?

Delikatnie ułożyła moje barki.
- Wybacz.
- Wybaczyć jej? Tacie?
Moja głowa dotknęła ziemi. Poczułem świeżą krew spływającą mi po

skroniach.

- Sobie - odparła.
Moje ciało sztywniało. Nie mogłem poruszyć rękami ani nogami.

Gasłem. Ile czasu mi zostało?

- Tak - wychrypiałem. Spojrzała na mnie zmieszana.
- Tak, byłaś dobrą matką.
Dotknęła dłonią twarzy, by ukryć uśmiech, i zdawała się przepełniona

uczuciami.

- Żyj - powiedziała.
- Nie, poczekaj...
- Kocham cię, Charley.
Pomachała mi koniuszkami palców. Płakałem.
- Stracę cię...
Jej twarz zdawała się unosić nad moją.
- Nie można stracić matki, Charley. Jestem tutaj. Wtedy potężny

błysk przesłonił jej obraz.

- CHARLESIE BENETTO, CZY MNIE SŁYSZYSZ?

Poczułem mrowienie w kończynach.
- BĘDZIEMY CIĘ TERAZ PRZENOSIĆ. Chciałem przyciągnąć ją z

powrotem.

- JESTEŚ Z NAMI, CHARLESIE?
- Ja i matka - wybełkotałem. Poczułem lekki pocałunek na czole.
- Matka i ja - poprawiła mnie. I zniknęła.
Zamrugałem mocno. Zobaczyłem niebo. Zobaczyłem gwiazdy.

Potem gwiazdy zaczęły spadać. Powiększały się w miarę, jak się
zbliżały, okrągłe i białe, niczym piłki bejs-bolowe, i instynktownie
otworzyłem dłonie, jakbym rozkładał szeroko rękawicę, by złapać je
wszystkie.

- ZACZEKAJCIE. PATRZCIE NA JEGO RĘCE! Głos złagodniał.
- CHARLES? Jeszcze łagodniej.
- Charles...? No dalej, kolego. Wracaj do nas... EJ! CHŁOPAKI!
Zamachał latarką na dwóch pozostałych policjantów. Był młody, tak

jak myślałem.

Końcowe przemyślenia Chicka

A więc, tak jak powiedziałem, kiedy usiadłaś koło mnie, nie oczekuję,

że mi uwierzysz. Nie opowiadałem nigdy wcześniej tej historii, ale
miałem nadzieję, że kiedyś to nastąpi. Czekałem na tę szansę. A teraz,
gdy jest już po wszystkim, cieszę się, że nadeszła.

Zapomniałem o tylu rzeczach w moim życiu, a jednak pamiętam

każdą chwilę tamtego czasu spędzonego z matką, ludzi, których
widzieliśmy, sprawy, które omawialiśmy. Pod wieloma względami ten
dzień był całkiem zwyczajny, ale, jak powiedziała mama, w
zwyczajnej chwili można znaleźć coś wyjątkowego. Możesz uznać, że
oszalałem, że wymyśliłem to wszystko. Ale ja wierzę w to całą duszą:
moja matka, gdzieś między tym życiem a następnym, dała mi jeszcze
jeden dzień, dzień, którego tak bardzo pragnąłem, i powiedziała mi
wszystko, co ja powiedziałem tobie.

A jeśli matka coś powiedziała, wierzę w to.
— Co sprawia, że powstaje echo? — przepytywała mnie kiedyś.
Utrzymywanie się dźwięku po tym, jak jego źródło ucichnie.

- Kiedy można usłyszeć echo?
Kiedy jest cicho i inne dźwięki zostają pochłonięte.
Kiedy jest cicho, wciąż słyszę echo głosu matki.
Wstydzę się teraz, że próbowałem odebrać sobie życie. Jest tak cenne.

Nie miałem nikogo, kto pomógłby mi przezwyciężyć rozpacz, i to był
błąd. Trzeba dopuszczać ludzi do siebie. Trzeba wpuszczać ich do
swojego serca.

Co do tego, co działo się przez następne dwa lata, jest tyle

szczegółów: pobyt w szpitalu, leczenie, jakiemu mnie poddano,
miejsca pobytu. Na razie powiedzmy po prostu, że pod wieloma
względami miałem szczęście. Żyję. Nikogo nie zabiłem. Od tamtego
czasu z każdym dniem jestem bardziej trzeźwy - choć niektóre dni
bywają trudniejsze.

Dużo myślałem o tamtej nocy. Wierzę, że matka uratowała mi życie.

Wierzę też, że rodzice, jeśli cię kochają, będą cię trzymać bezpiecznie,
ponad burzliwym morzem ich związku, a czasem to oznacza, że nigdy
nie dowiesz się, co przeżyli, i przez to możesz traktować ich gorzej,
inaczej, niż gdybyś znała prawdę.

Ale za wszystkim kryje się jakaś historia. Jak dany obraz znalazł się

na ścianie. Skąd wzięła się blizna na twarzy. Czasem te historie są
proste, a czasem trudne i bolesne. Ale za wszystkimi twoimi historiami
zawsze kryje się historia matki, ponieważ to w jej historii zaczyna się
twoja.

Tak więc to jest historia mojej matki.
I moja.
Chciałbym naprawić to, co łączyło mnie z tymi, których kocham.

Charles „Chick" Benetto zmarł w zeszłym miesiącu, pięć lat po

próbie samobójczej, trzy lata po naszym spotkaniu w tamto sobotnie
popołudnie.

Pogrzeb był skromny, tylko kilkoro członków rodziny -w tym była

żona — i przyjaciół z dzieciństwa w Pepperville Beach, którzy
pamiętali, jak wspinali się z Chickiem na wieżę ciśnień i malowali
sprayem swoje imiona na zbiorniku. Nikt z czasów jego kariery
bejsbolowej nie mógł się pojawić, chociaż Piraci wysłali kartkę z
kondolencjami.

Jego ojciec też był. Stał w tyle kościoła, szczupły mężczyzna o

przygarbionych barkach i rzadkich siwych włosach. Miał na sobie
brązowy garnitur i okulary przeciwsłoneczne, i wyszedł zaraz po
nabożeństwie.

Przyczyną śmierci Chicka był nagły udar, zator, który powędrował do

mózgu i zabił go niemal natychmiast. Lekarze przypuszczają, że jego
naczynia krwionośne mogły zostać osłabione na skutek urazu głowy,
jaki odniósł podczas wypadku samochodowego. Zmarł w wieku
pięćdziesięciu ośmiu lat. Wszyscy zgodzili się, że zbyt młodo.

A co do szczegółów jego „historii"? Podczas składania tej relacji w

całość sprawdziłam niemal wszystkie. Rzeczywiście, tamtej nocy
doszło do wypadku na wjeździe na autostradę, a samochód, po
czołowym zderzeniu z jadącą ciężarówką, przeleciał przez barierkę,
zniszczył billboard i wyrzucił kierowcę na trawę.

Rzeczywiście, pewna wdowa o nazwisku Rose Templeton mieszkała

na Lehigh Street w Peppendlle Beach i umarła niedługo po wypadku.
Wkrótce potem umarła również niejaka panna Thelma Bradley, jak
napisano w nekrologu, „była gospodyni domowa".

W 1962 roku - rok po rozwodzie państwa Benetto - spisano akt ślubu

między Leonardem Benettem i Gianną Tusicci, potwierdzający
małżeństwo zawarte wcześniej we Włoszech. Na początku lat
siedemdziesiątych niejaki Leo Tusicci, zapewne ich syn, był na liście
uczniów w Collingswood High School. Nie ma o nim żadnych
dalszych informacji.

A co do Pauline „Posey" Benetto? Zmarła na zawał serca w wieku

siedemdziesięciu dziewięciu lat, a szczegóły z jej życia pokrywają się z
tym, co zostało spisane na tych stronach. Jej poczucie humoru, ciepło i
matczyną mądrość potwierdzają żyjący krewni. Jej zdjęcie wciąż wisi
w salonie piękności, gdzie pracowała. Jest na nim w niebieskim
fartuchu i ma w uszach kolczyki koła.

Ostatnie lata życia Chicka Benetta, jak się zdaje, przyniosły mu

pewne zadowolenie. Sprzedał dom matki w Pepperville Beach, a
pieniądze przekazał córce. Potem

przeprowadził się, by być bliżej niej, i odbudowali swój związek, w

tym „kawiarniane rundki" w sobotnie poranki, kiedy to relacjonowali
sobie wydarzenia z ostatniego tygodnia nad kawą i pączkami. Mimo że
nigdy nie pogodził się całkiem z Catherine Benetto, utrzymywali
przyjazne kontakty i regularnie ze sobą rozmawiali.

Kariera Chicka w handlu skończyła się, ale do śmierci pracował na

pół etatu w zarządzie miejskich parków i organizacji wypoczynku,
gdzie kierował się jedną zasadą: Każdy może zagrać.

Na tydzień przed udarem jakby wyczuwał, że zostało mu niewiele

czasu. Powiedział do otaczających go osób: - Pamiętajcie mnie z tych
dni, nie z tych dawnych. Pochowano go obok matki.

Ponieważ w tej historii pojawia się duch, można ją nazwać historią o

duchach. Ale czyż każda historia rodzinna nie jest historią o duchach?
Dzielenie się opowieściami o tych, co odeszli, pozwala nam zatrzymać
ich przy sobie.

I mimo że Chicka już nie ma, jego historia przepływa przez innych.

Przepływa przeze mnie. Nie sądzę, żeby był szalony. Myślę, że
naprawdę los dał mu jeszcze jeden dzień z matką. A jeden dzień
spędzony z ukochaną osobą może zmienić wszystko.

Wiem to. Ja też dostałam taki dzień - na trybunie boiska Little League

- dzień, by słuchać, kochać, przeprosić, wybaczyć. I zdecydować, po
latach, że ten mały chłopiec,

którego noszę teraz w sobie, wkrótce z dumą otrzyma imię Charley.
Po mężu nazywam się Maria Lang.
Ale przedtem nazywałam się Maria Benetto.
Chick Benetto był moim ojcem.
A jeśli mój ojciec tak mówi, ja mu wierzę.

Podziękowania

Autor chciałby podziękować Leslie Wells i Willowi Schwalbe za

redakcję; Bobowi Millerowi za cierpliwość i wiarę; Ellen Archer, Jane
Comins, Katie Wainright, Christine Ragasa, SallyAnne McCartin,
Sarah Schaffer i Mahi Ka-hil za ich niestrudzone wsparcie; Philowi
Rose'owi za jego wspaniałą sztukę; także Miriam Wenger i Davidowi
Lottowi za ich czujne oko. Szczególne podziękowania należą się Kerri
Alexander, która wszystkim sterowała, oraz Davidowi Blackowi, który
podnosił mnie na duchu podczas niezliczonych kolacji (kurczak), a
zwłaszcza Janinę, która o cichych porankach słuchała tej historii
czytanej na głos i pierwsza obdarzyła ją uśmiechem. Rzecz jasna,
ponieważ jest to historia o rodzinie, poświęcam ją mojej rodzinie, tym,
którzy żyli przede mną, tym, którzy nadejdą po mnie, i tym, którzy
teraz mnie otaczają.