WSPÓŁCZESNE USTROJE PAŃSTWOWE - PROF. DR HAB. TADEUSZ SMOLIŃSKI - UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI

Opracowała: Anna Styborska - [e-mail]

Wzajemne stosunki między parlamentem, głową państwa i rządem zamykają się w ramach trzech podstawowych systemów:

1. systemu parlamentarno - gabinetowego,

2. systemu prezydenckiego,

3. systemu parlamentarno - komitetowego, nazywanego inaczej systemem rządów zgromadzenia.

System parlamentarno - gabinetowy - oś władzy położona jest między parlamentem a rządem. W tym systemie głowa państwa pozostaje na uboczu. Powstał on w dzisiejszej Wielkiej Brytanii na początku XVIII w. - ustawy stanowi parlament a król rządzi.

System prezydencki - najważniejszym czynnikiem jest tu głowa państwa.

System rządów zgromadzenia - system parlamentarno - komitetowy - najważniejszą rolę odgrywa tu parlament. Rząd jest komitetem parlamentu, powołuje go parlament spośród swoich członków. Głowa państwa pozostaje na uboczy.

Oprócz tych trzech podstawowych systemów mamy różnego rodzaju połączenia oraz ewentualne mutacje, tzn. zniekształcenia, np. z połączenia systemu parlamentarno - gabinetowego z systemem prezydenckim wykształcił się tzw. system półprezydencki (z włoskiego seli prezydencki), lub też nazywany systemem prezydencko - parlamentarnym (pierwsze miejsce odgrywa prezydent) lub parlamentarno - prezydenckim (pierwszą rolę odgrywa parlament).

Mutacją (albo zniekształceniem) systemu parlamentarno - gabinetowego jest system kanclerski, gdzie szczególne znaczenie pełni kanclerz (odpowiednik premiera w RP).

Drogą ewolucji - tzn. drogą udoskonalania, stopniowo, powoli.

Drogą przekształcania - to droga bez ewoluowania, to samo, ale w innej formie.

Żaden z powyższych systemów (podstawowych) nie został „wymyślony”, tzn. odkryty. Natomiast wszystkie one powstały albo w drodze ewolucji, albo w drodze przekształcenia.

Systemy te wykształciły się w specjalistycznych warunkach:

1. system parlamentarno - gabinetowy wykształcił się w Anglii. Po śmierci królowej na początku XVIII w. na tronie z braku potomków zasiadł książę hanowerski Jerzy I pochodzący z Niemiec. Posiadał o jednak inne zainteresowania niż rządzenie krajem. W związku z tym doradcy księcia - króla zbierający się w jego gabinecie wybrali spośród siebie osobę, która tym zebraniom miała przewodniczyć. W taki też sposób wykształciło się stanowisko premiera.

2. system parlamentarno - komitetowy - powstał w związku z wykształceniem się w małych miastach (landach) rządów zgromadzeń.

3. system prezydencki wykształcił się w USA w czasie wojny o niepodległość

USTRÓJ WIELKIEJ BRYTANII

Wielka Brytania to zjednoczone królestwo: Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej.

System, na którym opierają się rządy w WB to system parlamentarno - gabinetowy. U podłoża tego systemu leży zasada podziału, względnie trójpodziału, władzy (nie władz) zgodnie z monteskiuszowską zasadą podziału władzy. Zasada ta wykształciła się na koncepcji: władza należy do narodu.

Monteskiusz - Francuz - zasadę tę ujął w dziele „O duchu praw” z 1748 r. Dotąd zgodnie z koncepcją św. Augustyna władza pochodziła od Boga, zaś św. Tomasz z Akwinu stwierdził, że tylko koncepcje władzy pochodzą od Boga a dopiero władze kościelne akceptują odpowiednie koncepcje - zasady.

W przypadku wyboru Jerzego I na króla zmieniono powyższe spojrzenie, gdyż zauważono, iż Jerzego I na tron wyniósł parlament, czyli wybrańcy narodu, a zatem nie było można mówić już o władzy od Boga.

Monteskiusz pomieszał 3 ustroje klasyczne: demokrację, arystokrację i despotię, chcąc, aby wytworzył się jeden system - najlepszy. Stwierdzał też, iż władza pochodzi, od narodu, nie zaś od Boga.

Ustrój WB powstał więc na idei: władza należy do narodu. Jednakże władza należy do narodu, jeśli naród chce sprawować tę władzę, jest czynny politycznie. Odpowiednikiem tej czynności narodu są wybory.

Zasada monteskiuszowska faktycznie powinna nazywać się zasadą podziału i równowagi władzy, bowiem w myśl założeń Monteskiusza poszczególne władze maja być od siebie nie tylko oddzielone, ale mają być również wobec siebie równoważne. Ten stan równowagi między poszczególnymi władzami osiąga się poprzez system tzw. „hamulców”. W Polsce takimi „hamulcami” są: veto, Trybunał Konstytucyjny (stwierdzający zgodność ustawy z Konstytucją), zgłoszenie wniosku o wotum nieufności wobec odpowiedzialności politycznej rządu. Ponadto rząd może zgłosić wniosek do prezydenta, aby odwołał parlament przed upływem jego kadencji.

Monteskiusz także nie wymyślił tych zasad. Zasady te wynikają z obserwacji systemu jaki zrodził się na początku XVIII w. w Anglii, bowiem jego książka powstała dopiero w 1748 r.

W WB władza ustawodawcza należy do trójczłonowego parlamentu (w Polsce dwuizbowy), tzn.:

1. Izby Gmin - formalnie niższa, zaś faktycznie wyższa,

2. Izby Lordów - formalnie wyższa, a faktycznie niższa,

3. Króla w parlamencie.

IZBA GMIN

Członkowie Izby Gmin pochodzą z wyborów powszechnych. Nie posiada ustalonej liczby członków. Wyborów do izby dokonuje się w okręgach jedno-mandatowych systemem większości względnej. Tych jedno-mandatowych okręgów jest ok. 650, dlatego też posłów w Izbie Gmin jest ok. 650.

System większości względnej - mandat uzyskuje ten kandydat, który uzyska największą ilość głosów chociażby nawet było to mniej niż połowę. Do Izby Gmin można także uzyskać mandat bez przeprowadzania formalnych wyborów, tzn. jeśli w okręgu wyborczym jest tylko jeden kandydat - to bez wyborów uzyskuje on mandat.

Tradycyjnie w okręgu wyborczym, z którego kandyduje SPIKER Izby Gmin nie przeciwstawia się mu kontrkandydata. SPIKER odpowiada w Polsce marszałkowi Sejmu.

IZBA GMIN nie ma określonej kadencji (w Polsce - 4 lata) - nie jest ona uregulowana, jednak wybory do Izby nie mogą odbyć się później niż po upływie 5 lat od ostatnich wyborów. Z reguły odbywają się on w 3 lub 4 roku i jest to zależne od sytuacji społecznej i ekonomicznej w państwie (im gorsza tym wybory odbywają się później).

WYBORY DO IZBY GMIN zarządza król i może i musi to uczynić jedynie na wniosek premiera. Po wyborach świadomie doprowadza się do spadku koniunktury, zaś w 3 roku zaczyna się poprawiać - jest to sposób manipulowania wyborcami przez posłów przed spodziewanymi, następnymi wyborami.

Demokracja w WB jest utrwalona i w ramach tego ludzie nauczyli się, żeby nie traktować „śmiertelnie poważnie” zapowiedzi przedwyborczych (inaczej sytuacja kształtuje się w Polsce).

Rząd (zwłaszcza premier), który rozpisuje wybory w końcu 5-letniego okresu kadencji praktycznie skazany jest na porażkę. Bowiem rozpisując je w tym czasie daje wyborcom do zrozumienia, że przez te 5 lat nie było żadnego sukcesu na kanwie którego można było prędzej rozpisać wybory.

WYSUWANIE KANDYDATÓW DO IZBY GMIN

Istnieją dwa sposoby wysuwania kandydatów do Izby Gmin:

1. zgłaszanie kandydatów przez partie polityczne,

2. zgłaszanie kandydatów systemem wolnej grupy wyborczej.

W WB wystarczy 10 podpisów, zaś w Polsce do Sejmu i Senatu - 3 tys., na Prezydenta 100 tys. Ponadto w WB oprócz podpisów kandydat musi wpłacić kaucję w granicach 2 tys. funtów. Pieniądze te przepadają jeśli kandydat nie uzyska ¹/₈ % ważnie oddanych głosów.

W praktyce szanse na zdobycie mandatu ma tylko ten kandydat, który posiada „list polecający od lidera partii”, tzn. lider partii oświadcza w tym liście, że on i cała partia życzy sobie, aby ten kandydat znalazł się w Izbie Gmin. Od wielu lat nie zdarzyło się, aby do Izby dostał się kandydat, który nie posiadał takiego listu polecającego.

W WB nie ma czegoś takiego jak sprzeciwianie się liderowi partii, gdyż kandydat taki obawia się, że w przyszłości może on nie dostać listu polecającego.

ELEMENTY DYSCYPLINUJĄCE POSŁA to:

1. list polecający,

2. mianowanie lordów,

3. „łapanie oka spikerskiego”.

Poseł jeśli nie jest zdyscyplinowany może zostać lordem lub przez oko spikera jest omijany i nigdy nie uzyskuje prawa głosu w Izbie Gmin.

IZBA LORDÓW

Nie pochodzi z wyborów powszechnych. W WB jest około 1.200 lordów w 3 grupach:

1. lordowie dziedziczni ( po trupie) - syn zostaje lordem po zmarłym ojcu lordzie,

2. lordowie dożywotni - lordem takim zostaje się za różnego rodzaju zasługi albo też za karę. Politycy, którzy nie są mile widziani w kręgach Izby Gmin zostają lordami za karę, jest to bowiem izba faktycznie małoznacząca.

3. lordowie duchowni - należą do nich biskupi i arcybiskupi kościoła anglikańskiego i szkockiego kościoła prezbiteriańskiego.

SYSTEM PARTYJNY W WIELKIEJ BRYTANII

W WB istnieje system dwupartyjny, tzn. jest wiele partii, ale tylko dwie z nich mają realne szanse zdobycia większości głosów w Izbie Gmin. Obecnie istnieje:

1. partia konserwatywna, inaczej partia torysów (torys - znaczy rozbójnik irlandzki),

2. partia pracy - inaczej partia legurzystów.

Partia konserwatywna jest partią zdecydowanie starszą. Natomiast początki partii pracy to przełom XIX/XX w. Do początku wieku XX partie brytyjskie działały jako partie kadrowe albo też tzw. elitarne. Partie te opierają się na dobrze zorganizowanym kierownictwie, utrzymują się z dobrowolnych datków sympatyków.

Partia pracy powstała zaś jako partia typu członkowskiego, szybko zdobywała znaczenie i weszła w miejsce partii liberalnej.

Pod wpływem sukcesów partii pracy jako partii typu członkowskiego także inne partie polityczne zaczęły przekształcać się w tego typu ugrupowania. Partia typu członkowskiego składa się z „masy członków”, którzy są zdyscyplinowani, gotowi do pracy w jednostkach organizacyjnych partii, utrzymuje się ona ze składek członkowskich.

Oprócz partii kadrowych w WB istnieją zatem partie typu członkowskiego.

W partii pracy wyróżnia się dwojakie członkostwo:

1. indywidualne,

2. zbiorowe.

Można zatem do partii zapisać się indywidualnie, a nadto do partii pracy należą niektóre związki zawodowe. Sta osoby należące do danego związku automatycznie stają się członkami partii pracy.

WŁADZA WYKONAWCZA WIELKIEJ BRYTANII

Należy ona do króla, rządu, gabinetu a faktycznie do premiera.

RZĄD I GABINET

RZĄD jest organem ok. 120 osobowym. W skład rządu wchodzi premier, nie ma wicepremierów, są natomiast równej rangi ministrowie (ministrowie kierownicy służb publicznych - różne kategorie ministrów) i wiceministrowie, z tym że jako organ kolegialny praktycznie się nie spotyka ani też nie podejmuje uchwał.

GABINET jest organem ok. 20 osobowym, w skład którego wchodzi premier, równej rangi ministrowie oraz osoby pełniące tzw. SYNEKURY (płatne stanowisko nie wymagające żadnej pracy; z łac. sine - bez, cura - troska). Osoby pełniące stanowisko synekury, są tzw. lobbystami, które mają przekonywać posłów do słuszności zdania premiera. LOBBYSTA - wpływa na ciała ustawodawcze w interesie określonych grup poprzez urabianie członków parlamentu (przyp. własny).

Premier musi posiadać lobbystów.

LOBBING - popieranie sprawy, przekonywanie do kogoś lub czegoś.

PREMIER - jego szczególna pozycja wynika z tego, iż:

1. jest on liderem partii rządzącej,

2. jest liderem partii rządzącej, która ma bezwzględną większość w Izbie Gmin, tzn. posiada ponad 50% posłów jego partii. Są to posłowie zdyscyplinowanie. Na ich zdyscyplinowanie wpływa: instytucja listu polecającego, oka spikerskiego oraz możliwość mianowania „wrogów politycznych” lordami- wyprowadzenie ich z polityki,

3. zarządza wybory w terminie korzystnym dla siebie i swojej partii (nieformalnie, ale praktycznie),

4. jest wybierany w wyborach politycznych, bo jako na partię głosuje się także na przewodniczącego partii, który zostaje premierem,

5. nie ma wicepremierów

6. na umocnienie pozycji premiera w szczególny sposób wpływa też tzw. instytucja PARINGU- łączeniu w pary.

Instytucja paringu sprowadza się do tego, że główni bicze partyjni partii rządzącej i opozycyjnej uzgadniają między sobą ilu posłów z partii opozycyjnej przyjdzie na obrady w danym dniu po to, aby zachować przewagę partii rządzącej (jeśli z partii rządzącej przychodzi 100 posłów to z partii opozycyjnej - 50, zawsze o 50 posłów mniej).

Z uwagi na tę instytucje premier wie, że każdy rządowy projekt ustawy zostaje uchwalony, a każdy wniosek o wotum nieufności zostaje odrzucony, stąd też premier wie (i to wpływa na jego silną pozycję), że może zajmować swoje stanowisko tak długo, jak długo uważa to za wskazane.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZĄDU

Wyróżnia się odpowiedzialność:

1. parlamentarną - polityczną - za politykę,

2. konstytucyjno - prawną - za łamanie ustaw.

Odpowiedzialność polityczna albo parlamentarna jest odpowiedzialnością wyłącznie solidarną, tzn. za działalność poszczególnych ministrów zawsze odpowiada premier i cały rząd. Wnioski o wotum nieufności zawsze upadają ze względu na instytucję paringu.

Odpowiedzialność konstytucyjna, czyli prawna (za łamanie ustaw) zawsze jest odpowiedzialnością wyłącznie indywidualną. W WB egzekwowana jest w ramach instytucji IMPEACHMENT -u (postawienie przez parlament w stan oskarżenia urzędnika władzy wykonawczej za wykroczenia służbowe), polegającej na tym, iż oskarżycielem jest izba niższa (Izba Gmin) a sądzi i wydaje orzeczenie - izba wyższa (Izba Lordów).

OPOZYCJA W WIELKIEJ BRYTANII

Wiadomo, iż partią opozycyjną jest partia druga co wielkości. Opozycja jest totalna (wszystko) i niekonstruktywna (nie daje dobrych rad). W związku z tym jest to opozycja, która krytykuje rząd.

Formalna nazwa opozycji w WB brzmi: „Jej Królewskiej Mości Najwierniejsza Opozycja”.

W ramach opozycji działa tzw. GABINET CIENI. Polega on na tym, iż w ramach partii opozycyjnej przydziela się stanowiska przyszłych członków rządu. Ma to spełnić dwa zasadnicze zadania:

1. opozycja prowadzona jest w sposób fachowy, tzn. taki, ze nie wszyscy zajmują się wszystkim lecz każdy do swojej funkcji jest dobrze przygotowany,

2. członkowie gabinetu cieni są przygotowywani do objęcia funkcji ministerialnej.

MONARCHA - KRÓL

Król panuje, ale nie rządzi. Zgodnie z tą brytyjską zasadą:

1. król nie może działać „źle”, oraz

2. król nie może działać sam.

Każdy akt monarchy musi dla swej ważności posiadać kontrasygnatę, czyli podpis premiera i odpowiedniego, fachowego ministra, którzy przez ten p[odpis biorą na siebie odpowiedzialność przed parlamentem za akty monarchy, które kontrasygnowali.

Utrzymuje się, że monarcha w WB ma trzy zasadnicze prawa:

1. prawo do zachęcania,

2. prawo do upominania,

3. prawo do tego by się go radzono.

Jak utrzymują Brytyjczycy żaden inteligentny monarcha nie życzy sobie mieć więcej praw. Trwałość monarchy wynika z tego, że nie jest on za nic odpowiedzialny. Brak szacunku polityka do monarchy powoduje brak szacunku do tegoż polityka.

Król w WB jest głową kościoła anglikańskiego.

STANOWIENIE USTAW W WIELKIEJ BRYTANII

W związku z tym, iż system WB opiera się na podziale, względnie trójpodziale władzy, to władza ustawodawcza należy do parlamentu.

W WB istnieje podział ustaw na:

1. ustawy zwykłe

2. ustawy finansowe (pieniężne „money bile”)

O tym czy dana ustawa jest zwykłą czy finansową decyduje jednoosobowo i ostatecznie spiker Izby Gmin. W WB nie ma bowiem zwyczaju dyskutowania ze spikerem Izby Gmin.

Podział ten ma zasadnicze znaczenie, bowiem tzw. money bile nie wchodzą w ogóle pod obrady Izby Lordów. Początek i koniec mają w Izbie Gmin.

Natomiast ustawy zwykłe po uchwaleniu przez Izbę Gmin przechodzą pod obrady Izby Lordów, z tymże Izba Lordów nie może ustawy ostatecznie odrzucić, zaś może zastosować jedynie tzw. obstrukcję - opóźnienie uchwalenia ustawy, która może trwać maksymalnie 6 miesięcy. Po upływie tego czasu ustawa przechodzi ponownie do Izby Gmin, gdzie poprawki Izby Lordów mogą być przyjęte lub odrzucone.

W praktyce w Izbie Lordów wprowadza się jedynie poprawki typu redakcyjnego czy korektorskiego. Niekiedy też w Izbie Lordów rząd wprowadza autopoprawki - w przypadku błędów w istniejącej już ustawie.

Po uchwaleniu ustawy przez Izbę Gmin przechodzi ona do monarchy-króla, który podpisuje ustawę - nadaje ustawie sankcję. Od prawie 300 lat (tj. od 1708 r.) nie zdarzyło się, aby król ustawie sankcji nie nadał.

INICJATYWA USTAWODAWCZA

W WIELKIEJ BRYTANII

Inicjatywa ustawodawca w WB należy do rządu i do indywidualnych osób. W praktyce jednak liczy się tylko inicjatywa rządowa.

Izba Gmin obraduje od poniedziałku do piątku w południe. Nie ma w WB instytucji Trybunału Konstytucyjnego, bowiem Brytyjczycy nie posiadają Konstytucji jako aktu pisanego.

W Polsce inicjatywę ustawodawczą posiada szeroki krąg osób, bowiem ma ją prezydent, rząd, grupa 15 posłów, Senat, grupa 100 tys. obywateli poprzez złożenie podpisu na wniosku.

W Polsce również dłuższa jest droga stanowienia ustaw: najpierw Sejm uchwala ustawę, następnie przechodzi ona do Senatu, który może ją zaakceptować lub wnieść poprawki, ustawa taka wraca ponownie do Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie nad odrzuceniem poprawek Senatu, tak uchwalona ustawa przedkładana jest Prezydentowi RP. Prezydent może ustawę podpisać, zawetować a także zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie jej zgodności z Konstytucją.

USTRÓJ STANÓW ZJEDNOCZONYCH

W Stanach Zjednoczonych został przyjęty system prezydencki, który opiera się na zasadzie podziału, względnie trójpodziału władzy. Jest on przekształceniem systemu parlamentarno - gabinetowego w konsekwencji wojny o niepodległość.

W Stanach Zjednoczonych władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu (Parlament):

1. Izby Reprezentantów - jako izby formalnie i faktycznie niższej, oraz

2. Senatu - jako izby formalnie i faktycznie wyższej.

Z teoretycznego punktu widzenia rozróżnia się 3 grupy drugich izb parlamentu:

1. druga izba typu arystokratycznego (ludzi dobrze urodzonych), - arystos - najlepszy. Odpowiada ona Izbie Lordów w WB,

2. druga izba wyższa typu feudalnego

3. druga izba wyższa typu podwójnej integracji - tzw. również podwójnej reprezentacji. Odpowiada w Polsce Sejmowi i Senatowi.

W systemie prezydenckim władza wykonawcza należy do Prezydenta, a ponadto brak jest rządu jako organu kolegialnego.

Władza sądownicza należy zaś do niezawisłych sądów.

WŁADZA WYKONAWCZA W USA

W Stanach Zjednoczonych istnieją 3 koncepcje kompetencji Prezydenta (ma on bardzo szerokie uprawnienia):

1. koncepcja konstytucyjna - w myśl tej koncepcji prezydent USA ma tylko takie kompetencje, które wyraźnie wynikają z Konstytucji (z 1787 r. miała 26 poprawki). Zatem w tym przypadku kompetencje są bardzo wąskie.

2. koncepcja prezydenta jako sługi narodu - myśl tej koncepcji ma on nie tylko te kompetencje, które wyraźnie wynikają z Konstytucji, ale także te, które służą dobru narodu amerykańskiego,

3. koncepcja prerogatyw - określa ona najszerzej kompetencje prezydenta. Zgodnie z nią prezydent ma nie tylko te kompetencje, które wynikają z Konstytucji i te, które służą dobru narodu amerykańskiego, ale także te, które przyczyniają się do prowadzenia sprawnej administracji.

Dopiero na końcu urzędowania ocenia się, w jakiej koncepcji sprawował rządy prezydent USA.

WYBORY PREZYDENCKIE

Wybory prezydenckie w USA składają się z 3 etapów:

1. wybory wstępne - prawybory,

2. wybory elektorów przez ogół obywateli,

3. wybory prezydenta przez elektorów.

AD. 1) WYBORY WSTĘPNE - są to wybory kandydata na prezydenta wewnątrz partii demokratycznej i republikańskiej (wewnątrzpartyjne). Te wybory mają spełnić dwa zasadnicze zadania:

1. mają wyeliminować tzw. kandydatów niepoważnych (bez finansów). Odbywają się one na własny koszt kandydata. Zakłada się, że aby prowadzić własną kampanię trzeba dysponować kwotą ok. 100 mln $.

2. ma przekonać bossów partyjnych, ze warto zainwestować w kandydata pieniądze partyjne na drugim etapie wyborów (wybory elektorów przez ogół obywateli).

AD.2) WYBORY ELEKTORÓW PRZEZ OGÓŁ OBYWATELI - wybory powszechne pośrednie. U podłoża wyborów pośrednich leży brak zaufania do politycznego wyrobienia wyborców.

AD. 3) WYBORY PREZYDENTA PRZEZ ELEKTORÓW - Mimo formalnego niezwiązania z partią w praktyce każdy elektor głosuje na kandydata swojej partii (republikanin na republikanina, demokrata na demokratę). W związku z tym po II etapie wyborów, tzn. po dokonaniu wyboru elektorów wiadomo już, której partii kandydat zostanie prawdopodobnie prezydentem.

W sumie elektorów jest 538, a wynika to z ilości członków Senatu, członków Izby Reprezentantów i przedstawicieli.

WŁADZA WYKONAWCZA

W Stanach Zjednoczonych należy do Prezydenta. Nie ma rządu jako organu kolegialnego. Prezydent dobiera sobie doradców, którzy noszą formalny tytuł sekretarzy (odpowiadają ministrom w Polsce).

Odpowiednikiem ministra spraw zagranicznych jest sekretarz stanu.

Sekretarze są przez prezydenta powoływani, wyłącznie przed nim odpowiedzialni i ewentualnie przez prezydenta usuwani ze stanowiska.

W Stanach Zjednoczonych nie ma odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej). Ani prezydent ani sekretarze nie są odpowiedzialni przed parlamentem za kierunek prowadzonej przez siebie polityki. W związku z tym nie ma instytucji wotum nieufności.

Prezydent i jego doradcy jest uzależniony od parlamentu:

1. przez uchwalane przez Kongres ustawy;

2. przez uchwalany przez Kongres budżet

Kongres pełni pieczę nad sakiewką tzn. uchwala, obcina budżet poszczególnym resortom.

WŁADZA USTAWODAWCZA

W Stanach Zjednoczonych władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu (Parlament):

3. Izby Reprezentantów - jako izby formalnie i faktycznie niższej, oraz

4. Senatu - jako izby formalnie i faktycznie wyższej.

Kongresmeni - członkowie Izby Reprezentantów,

Senatorzy - członkowie Senatu

Ewentualna wyższość organów jednych nad drugimi sprowadza się do trzech zasadniczych elementów:

1. liczebności - bardziej znacząca im mniej członków.

IZBA REPREZENTANTÓW składa się z 435 członków, zaś SENAT Stanów Zjednoczonych ze 100 członków.

Członkowie Izby wybierani są na terenie całych Stanów Zjednoczonych, zaś Senatorzy są wybierani po dwóch z każdego stanu.

Członkowie Izby Reprezentantów i Senatorzy wybierani są systemem większości względnej.

Wybory co dwa lata małe, co dwa lata duże.

2. długość kadencji - im dłużej tym bardziej znacząca.

Członkowie Izby Reprezentantów są wybierani na dwuletnią kadencję, Senatorzy zaś na 6 lat z tymże co 2 lata odnawiana jest ¹/₃ składu Senatu.

3. kompetencje.

STANOWIENIE USTAW

W Stanach Zjednoczonych ustawodawstwo należy wyłącznie indywidualnie do członków Kongresu.

Formalnie władza wykonawcza nie ma inicjatywy ustawodawczej. W praktyce prezydent wykonuje inicjatywę ustawodawczą w dwojaki sposób:

1. przez tzw. orędzia do Kongresu - tzn. zwraca się on do Kongresu i sugeruje, że dobrze by było uchwalić daną ustawę,

2. poprzez indywidualnych posłów własnej partii.

W Stanach Zjednoczonych w zakresie stanowienia ustaw obie izby są równoprawne. Inicjatywa ustawodawcza może się rozpocząć bądź w Izbie Reprezentantów bądź w Senacie.

Projekt ustawy powinien z obu izb wyjść w jednakowym brzmieniu, tzn. żadna z izb nie wnosi poprawek, które są odrzucane czy przyjmowane określoną większością przez drugą izbę.

W przypadku rozbieżności między projektami obu izb powołuje się KOMISJĘ POROZUMIEWAWCZĄ z członków obu izb i ta komisja winna doprowadzić do uzgodnienia projektu. Jeżeli do zgody nie dojdzie to projekt upada.

Po uzgodnieniu treści ustaw przez obie izby projekt przesyłany jest prezydentowi do podpisu.

Prezydent w stosunku do ustaw ma dwojakiego rodzaju weto:

1. zawieszające - absolutne,

2. packet veto - weto kieszonkowe.

Ad a) Weto zawieszające polega na tym, że prezydent wyraźnie stwierdza, że ustawy nie podpisze. Taki sprzeciw prezydenta można uchylić jedynie kwalifikowaną większością 2/3 w obu izbach. Weto zawieszające jest bardzo skuteczne, bowiem trudno znaleźć w Kongresie 2/3 przeciwnych głosów prezydentowi.

Ad. B) Weto kieszonkowe - polega na tym, że prezydent nie stwierdza wyraźnie, że ustawy nie podpisze lecz „wkłada ją do kieszeni i zapomina podpisać”. Takie weto prezydent może zastosować w przerwie obrad Kongresu.

SZCZEGÓLNE KOMPETENCJE SENATU

Senat posiada 3 szczególne kompetencje (których nie ma Izba Reprezentantów):

1. większością kwalifikowaną 2/3 zatwierdza zawarte przez prezydenta umowy międzynarodowe, - Senat wyraża zgodę, ale nie jest ona wymagana w przypadku zawierania tzw. umów międzyrządowych. Nie ma wyraźnego rozgraniczenia, które sprawy muszą być zawierane w ramach umów międzynarodowych a które w ramach umów międzyrządowych.

2. większością kwalifikowaną 2/3 zatwierdza dokonane przez prezydenta nominacje na wyższe stanowiska w administracji federalnej. Takich stanowisk jest ok. 4000. Jeżeli prezydent nie jest przekonany, że Senat wyrazi zgodę na formalne stanowisko, to wtedy np. w stosunku do sekretarzy nie powołuje ich formalnie na stanowisko lecz jako doradców i wówczas zgoda Senatu nie jest potrzebna.

Po to aby ominąć kwalifikowaną większość 2/3 przy nominacjach na wyższe stanowiska w administracji federalnej wykształcono tzw. instytucję „grzeczności senatorskiej”. Instytucja „grzeczności senatorskiej” sprowadza się do tego, że kandydat na określone stanowisko nie potrzebuje znaleźć poparcia 2/3 w Senacie, wystarczy bowiem że wyjedna sobie poparcie 2 senatorów z tego stanu, z którego pochodzi. Wtedy reszta senatorów czyniąc „grzeczność” tym dwom też nie wyraża sprzeciwu.

3. większością kwalifikowaną 2/3 może odwołać prezydenta i wyższych urzędników administracji federalnej w przypadku pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej.

Pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej tak jak w WB to instytucja IMPEACHMENTU. Oskarża izba niższa, sądzi izba wyższa.

SYSTEM PARTYJNY STANÓW ZJEDNOCZONYCH

W Stanach Zjednoczonych mamy specyficzny system partyjny, który nazywa się albo systemem partii amerykańskiej (bo wykształcił się w USA) albo też nazywa się go systemem partii usługowych. Nazwa ta wzięła się z tego, że partie te nie mają dalekosiężnych programów, lecz głównym ich celem jest doprowadzenie określonych osób do określonych stanowisk, służą one owym ludziom, którzy te stanowiska chcą zająć.

Program partii amerykańskich, a w szczególności w promowaniu określonego kandydata na określone stanowisko, sprowadza się do hasła „MY TO ZROBIMY LEPIEJ”.

Partie amerykańskie są partiami typu kadrowego, tzn. bez masy członków, lecz mają sympatyków, którzy uaktywniają się w czasie wyborów.

Kierownictwo partyjne istnieje tylko do szczebla stanowego. Jedynie prezydent uważany jest za federalnego szefa partii, ale jest to przywództwo formalne i praktycznie sprawuje je SEKRETARZ POCZT.

USTRÓJ REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC

Ustrój Niemiec określony został w Konstytucji z 1949 r. Został w niej określony tzw. system, kanclerski. Jest to mutacja systemu parlamentarno-gabinetowego. Oparty jest o zasadę podziału względnie trójpodziału władzy, z tym że według Konstytucji Niemieckiej władza nie należy do narodu ale władza pochodzi od narodu (nie ma więc tu instytucji referendum, ludowej inicjatywy ustawodawczej), naród ma władzę tylko w przypadku wyborów. Na treść Konstytucji niemieckiej duży wpływ wywarły mocarstwa okupacyjne a przede wszystkim Stany Zjednoczone. Konstytucja niemiecka redagowana była z myślą by nie dopuścić do odrodzenia nazizmu (zdziczały faszyzm).

W szczególności, żeby nie dopuścić do odrodzenia nazizmu w Konstytucji niemieckiej ujęto tzw. przepisy niezmienialne. Są to takie przepisy, w stosunku do których nie można wyjść w ogóle z inicjatywą zmiany, przykładowo w Konstytucji w ramach przepisów niezmienalnych ujęto: federacyjną strukturę państwa, system wielopartyjny. Na sformułowania te wpływ miały Stany Zjednoczone.

WŁADZA WYKONAWCZA

Władza wykonawcza w Niemczech należy do Kanclerza, w drobnej mierze do prezydenta. Ta szczególna pozycja Kanclerza sprowadza się do tego, że kanclerz jednoosobowo (nie rząd jako organ kolegialny) wytycza politykę państwa i jest za kierunek tej polityki jednoosobowo odpowiedzialny przed parlamentem, czyli BUNDESTAGIEM, w ramach instytucji tzw. konstruktywnego wotum nieufności.

Konstruktywne wotum nieufności polega na tym, że w odróżnieniu od zwykłego wotum nieufności, które składa się tylko z jednego żądania - ustąpienia danej osoby z określonego stanowiska, konstruktywne wotum nieufności składa się z dwóch punktów:

1. żądania ustąpienia określonej osoby z określonego stanowiska,

2. imiennie wskazanie następcy na to stanowisko

i nad tymi dwoma punktami odbywa się jedno głosowanie.

Instytucja konstruktywnego wotum nieufności ma nie dopuścić do osłabienia rządu, przesilenia gabinetowego.

WŁADZA USTAWODAWCZA

Władza ustawodawcza w Niemczech należy do parlamentu - BUNDESTAGU oraz do BUNDESRATU - rady związkowej.

Parlament wybierany jest w wyborach powszechnych, z tymże rozdział mandatów następuje w specyficzny sposób.

BUNDESTAG składa się z 656 posłów z czego połowa wybierana jest w okręgach jednomandatowych - systemem większości względnej, natomiast druga połowa wybierana jest w okręgach wielomandatowych - systemem proporcjonalnego rozdziału mandatów.

Każdy wyborca niemiecki ma 2 głosy:

• pierwszy głos - oddaje na imiennie określonego kandydata - rozdział systemem większości względnej w okręgach jednomandatowych, system ten preferuje duże partie polityczne,

• drugi głos - oddaje wyborca na partię polityczną, tu rozdział mandatów następuje w okręgach wielomandatowych systemem proporcjonalnym, jest to system korzystny dla małych partii politycznych.

W Niemczech wprowadzono tzw. progi procentowe, tzn. ze nie uzyska żadnego mandatu partia, która w skali całego państwa nie uzyskała min. 5% ważnie oddanych głosów.

SKŁAD BUNDESRATU - RADY ZWIĄZKOWEJ

Rada Związkowa - nie pochodzi z wyborów, w skład tej rady wchodzą przedstawiciele poszczególnych rządów krajowych (poszczególnych landów) - przedstawiciele władzy wykonawczej.

Każdy land deleguje od 3 - 6 przedstawicieli zależnie od ilości mieszkańców w landzie. Z uwagi na to ilość członków Bundesratu nie jest stała.

Skład polityczny Bundesratu zależny jest od układu sił politycznych w poszczególnych landach.

STANOWIENIE USTAW

W Niemczech wyróżnia się trzy rodzaje ustawodawstwa:

1. ustawodawstwo federalne - reguluje sprawy związane z całą federacją, np. sprawy monetarne, sprawy obrony,

2. ustawodawstwo krajowe (czyli landów) - reguluje sprawy dotyczące poszczególnych landów, które regulują parlamenty krajowe,

3. ustawodawstwo konkurencyjne - tzn. takie, że jeżeli jakieś sprawy zostały w Konstytucji przekazane parlamentowi federalnemu a parlament federalny nie wywiązuje się z obowiązku (nie uchwala tych ustaw), to wtedy mogą być one regulowane przez parlamenty poszczególnych landów i te ustawy uchwalone w landach obowiązują tak długo, aż parlament federalny ich nie ureguluje.

Konstytucja niemiecka wyraźnie akcentuje, jakie materie należą do władz federalnych i wszystko to co wyraźnie nie zostało przekazane władzom federalnym należy do władz krajowych (landu). Istnieje tu domniemanie kompetencji na rzecz władz krajowych.

Oprócz ustaw „normalnych” - ustawodawstwa w trybie „normalnym” Konstytucja niemiecka wyróżnia ustawodawczy stan wyjątkowy. Polega on na tym, że tzw. kanclerz mniejszościowy, tzn. kanclerz, który nie ma bezwzględnej większości w parlamencie (Bundestagu) może raz w toku swej kadencji wystąpić do prezydenta z wnioskiem, by prezydent na okres 6 miesięcy wprowadził tzw. ustawodawczy stan wyjątkowy, tzn. taką sytuację, w której rządowe projekty ustaw będą uchwalane wyłącznie przez Bundesrat z pominięciem Bundestagu - parlamentu związkowego (nie rady związkowej).

Z uwagi na możliwość stanowienia ustaw w ramach ustawodawczego stanu wyjątkowego przez władzę wykonawczą z pominięciem władzy ustawodawczej utrzymuje się, że w Niemczech mamy do czynienia z tzw. zmodyfikowanym (zracjonalizowanym) systemem podziału władzy.

2

---