Wykład 1
Pszczoły właściwe społeczne: Budują Społeczeństwo owadów. Tworzą superorganizm (trwała grupę). Budują gniazda z czystego wosku. Budują plastry (dwustronne równoległe pionowe). Pszczoła wschodnia: Pszczoły Azji i Indonazji. Jedna z najmniejszych (4-5mm). Cechą różniącą je od naszych pszczół to sezonowe migracje i ucieczki. Żyją dziko, gniazda budują bardzo nisko. Są bardzo łagodne dla człowieka. Wydają dźwięki np. syk węża. Negatywnie współżyją z naszą pszczołą - nie lubią się wzajemnie. Matka składa dziennie 300-800 jajeczek. Jest odporna na wiele chorób, które dręczą nasze pszczoły. Pszczoła czerwona: ma czerwone włosy na odwłoku. Buduje gniazda w miejscach odsłoniętych. Podobna jest do pszczoły wschodniej. Są to pszczoły najłagodniejsze na świecie. Pszczoła olbrzymia: Największa na świcie. Robotnice są większe od naszych szerszeni. Budują pojedyncze, duże plastry, które wieszają na miejscach osłoniętych. 80% pszczół przebywa na plastrze. Robotnice i trutnie są do siebie bardzo podobne. Często wędrują - pszczoły indyjskie. Gdy zasiedlają drzewa- tworzą drewno pszczele (bee tree). Wędrówki robią etapami. Ciekawy system rozmnażania - rojenia. Mogą się roić na piechotę.
Wykład 2:
Występowanie pszczół na świecie: Pszczoła samotnica- tropiki, Europa, Afryka.
Pszczoła bezżądłowa- Ameryka Południowa Trzmiele - klimat zimny. Pszczoła miodna- występuje na całym świecie. Wywodzi się z Afryki. Nadaje się do produkcji pasiecznej. Migracje i ucieczki. Wypierają pszczoły miejscowe z Ameryki Południowej. Pszczoła Ameryki Południowej - budują nieregularne gniazda. Pszczoła miodowa- da się utrzymać w2 ulu, dobra w hodowli, ekspensywna, wysokoprodukcyjna. Są dwie kategorię tych pszczół:
*pszczoła rejonów tropikalnych, *pszczoła stref umiarkowanych. Pszczoła strefy umiarkowanej- budują gniazda, łatwo utrzymuje się w ulach. Pszczoła Afrykańska- gniazda budują w zamknięciu, ale na gałęzi bardzo dobrze rozwinięty, mają zachowania obronne. Pszczoła strefy tropikalnej- migracje, ucieczki. Trudne w utrzymaniu. Uciekają, gdy się niepokoją. Pszczoły tropikalne są bardziej miodowe niż nasze pszczoły. Cechuje je szybsze tępo rozrodu 1-2-3 roje w lecie. 7 rojów w ciągu lata, nie ma tam zimy. Pszczoła karłowata- obudowują plaster dookoła gałęzi. Komórki matecznikowe na trzcinie. Odstrasza inne zwierzęta- elektrohromem.
Wykład 3
Pszczoły budują plastry pionowe, równoległe dwustronnie płaskie z heksagonalnych komórek. Gniazdo pszczele jest budowlą wielo sezonową, wystarcza im na wiele lat i z budowane jest z własnego wosku. Tam gdzie matka składa jaja ta część gniazda nazywa się rodnią i znajduje się na ogół w centrum gniazda. Pszczoły oprócz stałej temp. utrzymują również i stałą zawartość CO2 i wilgotność w gnieździe. W rodni temp wynosi około 34oC. Wokół rodni znajduje się miodnia gdzie temp wynosi 15-25oC,co zależne jest od pory roku. Pyłek gromadzony jest pod postacią pieżgi (jest to mieszanka pyłku, kwasu i miodu). Transmisja pokarmu cukrowego jest ciągła w gnieździe. Jaja trutni i same trutnie umieszczane są na zewnętrznych częściach gniazda, gdyż jest tam niższa temp. Matka pszczela - jej funkcją jest składanie jajeczek(2,3 tys dziennie) i produkują wiele rodzajów feromonów (ektohormony, w celu wpływania na osobniki tego samego gatunku), dzięki czemu ma rolę integrującą pszczoły. Żyje ona ok. 3-7 lat, jedyna długo żyjąca w rodzinie pszczelej, ponieważ inne są jedno roczne. Miseczki matecznikowe mają inną budowę od zwykłych komórek. Jeżeli z komórki matecznikowej wykluje się pszczoła (przyszła matka) to niszczy pozostałe mateczniki. Jeżeli w tym samym czasie wyklują się matki to poprzez kwaczenie odnajdują się a później walczą. Matka ma żądło gładkie,dlatego może żądlić wielokrotnie w przeciwieństwie do robotnic. W okolicach 9-12 dnia po wylęgu królowa leci na lot godowy, podczas którego kopulacja odbywa się w powietrzu z wieloma trutniami. Matka ma specjalny zbiorniczek nasienny w którym zbiera sienie już na całe życie, ponieważ może jeszcze przynajmniej raz wylecieć z ula ale wraz rojem(np. ucieczka). Królowe są diploidalne i mogą składać niezapłodnione jajeczka, z których wykluwają się trutnie. Matkę nazywamy rojową, gdy składa jaja diploidalne(robotnice) i haploidalne. Matka strutowiałą nazywamy, gdy składa jedynie trutniowe jaja. Matka produkuje substancję mateczną: 3 z nich to pochodne kw.docenowego(zaliczane do ciężkich feromonów) i atraktanty (substancje lotne, dzięki czemu rozróżniają się obce roje). Proporcje feromonów mówią o statusie matki, więc zaraz po wykluciu matki robotnice się jej nie słuchają. Nawet w wyniku stresu zmienia proporcję swoich feromonów i przez co robotnice mogą ja zabić. Feromony ciężkie przekazywane są przez czułki lub pokarm, zespalając w ten sposób rodzinę i sprawiają, że robotnice są skupione wokół matki. Feromony wpływają na pobudzanie gruczołów woskowych i hamowanie rozwoju gruczołów płodowych u robotnic. Jak również wpływają na hamowanie budowania mateczników. Matki z cichej wymiany wykluwa się wówczas, gdy obecna matka zaczyna chorować, a robotnice w tajemnicy przed nią hodują przyszłą matkę w matecznicy, a gdy się wylegnie to zabije starą matkę. Po kopulacji matka z nasieniem zmienia proporcję swoich feromonów co jest oznaką dla robotnic iż wraca do gniazda z nasieniem. Matka ratunkowa hodowana jest w przypadku osierocenia rodziny, gdy pszczoły stracą matkę. W pierwszej fazie pszczoły produkują mateczniki ratunkowe, próbując zmienić jajeczko z robotnicy na matkę rojową. Przy braku substancji matecznikowej robotnice zaczynają znosić jaja trutniowe i nazywa się je trutówkami. W takim stadium osierocenia wzrasta agresywność pszczół, rozłażą się po ulu i zmniejszając produkcję miodu o ok.70%. To robotnice decydują czy samica złoży jaja, z których wylęgną się trutnie lub robotnice. Robotnice wiedzą ile są w stanie wykarmić, dlatego gdy matka złoży za dużo jajeczek to niszczą nadmiar ( zjadają) w celu regulacji struktury rodziny.
Wykład 4:
Trutnie: latające gamety: robotnice i matki - diploidalne (2n), haploidalne (1n), porlenogen dzieworództwo (niezapłodnione gamety).
Trutnie oprócz funkcji rozrodnej nie pełnia innych funkcji. Matka znosi jajeczko (1n) - truteń, truteń - przekaźnik. Jajeczko ma materiał genetyczny (2n)- niezapłodnione. Matka- matka i matka - ojciec. Trutnie żyją 1,5 do 2m-cy; na jesień żyją 3m-ce. Nie mają żądeł. Są przystosowane do lotu - amtyskrzydła. Są wpuszczane do każdej rodziny. Trutnie rozsiewają choroby. Latają na trutowiska. Na jesień są wyrzucane z uli. Nie biorą udziału w transmisji pokarmu, gdzie przemieszczają się feromony. Pokarm przekazywany jest z języczka na języczek. Trutnie nie przekazują pokarmu. Pierwsze trutnie pojawiają się: IV, V. Komórki trutniowe- są większe. Nie przekazują plemników. Komórka plastra pszczelego- sześciokątne heksagonalne komórki zwrócone ku górze. Są to komórki bardzo wytrzymałe. Jajeczko- 3 dni rozwoju. Jajeczko niezapłodnione- truteńJajeczko zapołodnione- robotnice i matka. Zależy to od żywienie: lekka dieta - robotnice; lepsza dieta- matka; kontrast hormonalny - robotnice. Lot godowy- truteń kopuluje w locie. Haki wczepiają się w matkę i truteń ginie. Zostawia znamię kopulacyjne. U matki - mieszanina kilku trutni (nasienia). Feromony mateczne- na zasadzie troflaksji- z jajeczka na języczek i z czułków na czułki. Matka ma żądło bez zadziorków. Robotnie: są 2 grupy jak chodzi o długość życia. Są to samice żywione mleczkiem i pyłkiem. Mają rozwinięte żądła i żądło - raz żądlą. Pełnią wszystkie funkcje oprócz rozrodowej, mają niedorozwinięte narządy rozrodowe. Pszczoły zimowe- inne feromony, biologia, ciało tłuszczowe, całą zimę nie latają, nie oddają kału. Żyją 6-8 tyg. Produkują ciepło a potem giną. Pszczoły letnie- żyją 6-8 tyg. bo pracują. Mamy tutaj gniazdowe- 1-3 tyg, nie latają oraz lotne (zbieraczkowe) 3-6 tyg, lata, pracuje. Podział pracy- polietyzm wiekowe- rózne prace wykonują robotnice.
Wykład 5
Pszczołom po wylęgnięciu twardnieją hitynowe pancerzyki i zaczynają czyszczenie komórek po swoim wylęgnięciu. Pszczoła letnia żyje 3 tyg.Przez pierwsze 6 tyg. życia są to pszczoły karmicielki i karmią starsze larwy(czyli pyłkiem), ponieważ nie maja wytworzonych jeszcze gruczołów wydzielających mleczko. Po 14 tyg. Karmią już młodsze larwy. A po 7 dniach od wyklucia wykonują lot orientacyjny, aby zaprogramować sobie ułożenie słońca.Od 3 tyg. życia mogą już wypacać wosk, jak również mogą być strażniczkami (przy ulu lub wykonywać loty patrolowe), mogą produkować miód i biorą udział w utrzymaniu mikro klimatu gniazda. Jak jest za gorąco to ustawiają się rzędem i machają skrzydełkami w jednym kierunku. Pszczoły lotne (zbieraczki) niektórych gatunków specjalizują się w stronę zbierania pyłku lub nektaru. Stare, chore pszczoły zbieraczki wykonują najcięższe i najbardziej niebezpieczne prace, jak zbieranie wody, kitu lub zwiadowcy. Zbieranie wody jest niebezpieczne, ponieważ pszczoła najpierw musi załadować się pyłkiem, aby mieć się czym odżywić podczas lotu po wodę, a wracając już z woda ma bardzo utrudnione pobieranie pyłku.Tańce pszczół pozwalają podać innym pszczołom znajdującym się w ulu, w którym kierunku, jak daleko i jaki rodzaj pokarmu się tam znajduje. Przy tańczeniu wydają również dźwięk i rozdaje innym robotnicom to, co przyniosła ze sobą.Taniec okrężny wykonywany jest gdy odległość od miejsca przeznaczenia jest krótka od100-150 m. Pszczoły orientują się według słońca.Taniec wywijany - jest on wykonywany do przekazania dłuższych odległości. Pszczoła tańczy, później powraca dookoła nie tańcząc i tak dalej, dzięki czemu tworzy się kąt pomiędzy pionem grawitacyjnym, jest ot ten sam kąt, który jest pomiędzy ulem a źródłem pokarmu. Pszczoły mają zdolność interporaji ruchów słońca, czyli zmiany położenia w ciągu doby. Taniec sierpowaty wykonywany jest do średnich odległości i podczas jego nie pokazują odległości, ale kąt. Może z czasem przypominać taniec wywijany, gdyż im miejsce przeznaczenia jest dalej tym kąt tworzy się mniejszy. Odległość pszczoły przekazują intensywnością swojego tańca, im bardziej jest intensywny tym odległość jest większa. Odległość mierzona jest wydatkiem energetycznym co uwzględnia warunki atmosferyczne ( włoski na oczach mierzą wiatr pozorny, ale potrafią wziąć poprawkę na wiatr rzeczywisty).
WYKŁAD 8
Budownictwo pasieczne:
3 rodzaje uli: 1. leżaki - poszerzane gniazda odbywa się tylko w poziomie. 2. kombinowane - leżak do którego można dodać nadstawkę. 3. korpusowy - ideą jest żeby nie operować plastrami, tylko całymi korpusami. Poszerzenia ula w pionie przez dostawienie kolejnych korpusów (gł. w krajach gdzie nie ma zim). Typu uli: np. leżak warszawski, wielkopolski. Typy uli różnią się wymiarami ramek. Ule znormalizowane - jeśli kilka fabryk produkuje ten sam ul to powinny mieć one takie same wymiary wewnętrzne.
Ewolucja typów uli: zmienna od konstrukcji dostosowanej do wymogów rodziny do produkcji. Pierwotnie ramki były wąskie i wysokie; dziś są ramki szerokie i niskie, a wysokość uzyskuje się przez ul korpusowy. Ule kombinowane- stanowią jakby jedną bryłę. Ule korpusowe- dennica jest 1 część, są 3 korpusy całkowite rozbierane. Korpus nadstawkowy jest niski. Ule buduje się wg ramki. 7,5 mm między krawędzią ula a ramką, w ulach leżakach 20mm; a korpusowych 7mm. 24-25mm - beleczka górna. 27,5mm- dolna.
Tworzywa - styropian: dobrze izoluje, jest lekki, trwały, odporny na wilgoć, grzyby, jest drogi. W ciepłych klimatach ściany nie są ocieplane. Poza tym: drewno, sklejki, płyty pilśniowe, pianka politeuronowa, maty słoniowe. Cel izolacji- stworzenia jak najcieplejszych warunków. W ulach drewnianych lepiej się izoluje.
*zatworanata - element słomowy w obramowaniu. * mata odgrodowa - przechodzą pszczoły a nie przechodzi matka; *podkarmiaczki- podaje się rodzinom syrop. *Topiarka słoneczna- umożliwia wytop wosku przy pomocy energii słonecznej.
Ule stojaki- wielkopolski, ostrowski, lanksztrok.
Ule kombinowane lub leżaki - dadanta, warszawski zwykły, warszawski poszerzony.
Podstawowy sprzęt:
*odzież ochronna- kapelusz, rękawice, kombinezony. *podkur. *dłuto pasieczne. *szczoteczka- do omiatania pszczół.
Do przenoszenia ramek- transportówki.
Rojnica- skrzynka do zbierania rojów.
Miodobranie:
*wirówka- miód wynoszony na zasadzie siły odśrodkowej. *wydmuchowach - wydmuchuje się pszczoły. *dźwigi- do transportu. *sita i wedzidła miodu- oddzielenie miodu od drobin wosku.
WYKŁAD 9
Gospodarka pasieczna cd.
Postępowanie z pasieką zależy od rodzaju produktów uzyskiwanych z pasieki (mleczko, matki, płytek).
Bielenie plastrów- na każdej komórce plastra, dobudowują ją, wydłużają. Gdy wosk jest biały, wtedy można stawiać pszczołom węzę. Początkowo dodaje się 102 ramki stopniowo zwiększając. Węzę stawia się przy czerwiu.
Co tydzień - 10 dni sprawdza się czy pszczoły się nie roją, co jest zjawiskiem niekorzystnym.
Mechanizm rojenie:
1. warunkiem jest utrzymanie młodych, pełnosprawnych matek (1-2 lata). Pszczoły z młodymi matkami mało się roją. Założenia miseczek matecznikowych to znak, że pszczoły się roją. 2. ciasnota w ulu także sprzyja rojeniu. 3. gdy pszczoły mają dużo pracy to raczej się nie roją. Wkłada się dodatkowe węzy do ula i pszczoły mają pracę. Zmiana proporcji strawnych do młodych pszczół.
Do produkcji mleczka stosuje się pszczoły o nastawieniu rojowym, a matkę zamyka się albo przycina skrzydełka.
Sztuczna rujka- zabiera się roją grupę z matką i przenosi do nowego ula.
Miodobranie:
*miód pobiera się wtedy gdy jest dojrzały; *plastry trzeba zabrać z ula; *trzeba usunąć pszczoły z plastrów; *plastry przenosi się do miejsca gdzie są go będzie wirować; *plaster zabezpiecza się przez rabowaniem.; *plastry muszą być przykryte, osłonięte, zmniejszyć wylotki; *miodobranie robi się gdy już nic nie kwitnie - po pożytku.
Od sierpnia przychodzi okres szykowania pszczół do zimy.
Pszczoła zimowa- z jajeczek złożonych w sierpniu i dalej, musi być zdrowa. Wtedy zaczyna się je karmić - syrop cukrowy, w dokarmiaczach. Wtedy jest zmiana pszczół z letnich na zimowe. Rodziny się zacisnia usuwając i zmniejszając plastry. Następuje też selekcja plastrów. Zakłada się paski nasączone preparatami przeciwpasożytecznym. Wymienia się ule na lepsze. Trwa to od końca października. Gdy nadchodzą chłody to ule ociepla się. Kieruje się pszczołami, by były odpowiednio ułożone na plastrze. Ustawia się je przed wylotkiem - 2cm wylotu. Następnie zakarmia się je syropem 3:1, bardzo słodkim. Potem pszczoły zalewają matkę. Cukrem zapełniają wszystkie komórki, matka nie ma gdzie składać jaj. Trzeba też zastosować zabezpieczenia przez ptakami, gryzoniami. Zaleca się zimowanie na poduszce powietrzne. Największy wróg zimowania to wilgoć.