2.Bezrobocie i inflacja- skutki bezrobocia, stopa bezrobocia, typy bezrobocia, bezrobocie dobrowolne i przymusowe (ujęcie graficzne), naturalna stopa bezrobocia, inflacja i jej odmiany, krzywa Philipsa.
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa.
TYPY BEZROBOCIA:
a. bezrobocie przejściowe - wynika z niewystarczającej mobilności lub niewystarczających kwalifikacji siły roboczej;
b. bezrobocie strukturalne (technologiczne) - wynika ze zmian zachodzących w strukturze produkcji i kurczenia się niektórych dziedzin produkcji (np. związane ze spadkiem wydobycia węgla kamiennego);
c. bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - najpoważniejsza forma bezrobocia spowodowana spadkiem globalnego popytu w gospodarce na skutek wahań cyklu koniunkturalnego, występujące szczególnie w fazie recesji;
d. bezrobocie ukryte (utajone) - występowało w postaci nadmiernego zatrudnienia (ponad potrzeby produkcyjne) w gospodarkach państw komunistycznych
e. bezrobocie sezonowe - wiąże się z wahaniami zapotrzebowania na pracowników w branżach o sezonowych cyklach produkcji;
f. bezrobocie naturalne, z wyboru - pojawia się w krajach, gdzie wysokość zasiłków przyznawanych bezrobotnym jest wystarczająco wysoka (w porównaniu z poziomem płac realnych), aby tworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.
Bezrobocie dobrowolne dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy, płacy albo warunków i okoliczności zatrudnienia. Decyzja bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i bezrobociem.
Bezrobocie przymusowe pojawia się wtedy, gdy popyt na pracę jest mniejszy niż podaż pracy.
Wykres:
W - stawka płac, L - liczba zatrudnionych, DL - popyt na pracę, SL - podaż na pracę
Naturalna stopa bezrobocia - poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiąże się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywnością siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.
Inflacja - zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.
Rodzaje inflacji:
• Inflację pełzającą (do kilku % w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli.
• Inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu % rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać spod kontroli.
• Inflację galopującą (powyżej 20%), powodująca narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie życia społecznego. inflacja galopująca (zwana także superinflacją), to taki wzrost ogólnego poziomu cen, który powoduje narastanie perturbacji w procesie reprodukcji makroekonomicznej. Stanowi ona poważne zagrożenie dla procesów wzrostu gospodarczego. Z reguły wymyka się ona spod kontroli państwa. Jej negatywną stroną jest to, że przyczynia się ona do erozji systemów motywacyjnych.
• Hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
• Megainflację (powyżej 100%), to taki poziom inflacji, w którym rząd i Bank Centralny nie ma żadnej kontroli nad podażą pieniądza, a uruchamia się czarna strefa gospodarcza.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się cztery główne źródła powstawania inflacji:
• Inflację popytową, która jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji, wzrost cen (inflacja płacowa)
• Inflację podażową, jej przyczyny tkwią w samym procesie produkcji - przede wszystkim w jej rosnących kosztach spowodowanych wzrostem cen
• Inflację kosztową związaną ze wzrostem kosztów produkcji
• Inflację strukturalną - źródło powstania wynika ze zmian struktury gospodarczej danego kraju w określonym czasie w szczególności dotyczące gospodarek tych krajów, które przechodzą od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej.
10) Na czym polega cykl koniunktury w gospodarce i jakie są jego fazy?
Cykl koniunkturalny - zjawisko występowania w gospodarce wahań różnych mierników ekonomicznych, które charakteryzują poziom koniunktury wokół rosnącego wzrostu gosp. analizowanego w długim okresie.
Najczęściej tymi zmiennymi są: PKB, zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i importu, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.
Fazy cyklu koniunkturalnego:
Cykl ten dzielimy na fazy: szczyt i dno to punkty zwrotne cyklu, a główne fazy cyklu to recesja i ekspansja. Gospodarka wchodzi w recesję, jeżeli PNB obniżał się przez 2 kolejne kwartały, Recesja kończy się dnem, czyli depresją. Następnie występuje poprawa, czyli ożywienie i szczyt.
9) Rodzaje pieniądza, charakterystyka bilansu banku.
Rodzaje pieniądza:
- pieniądz transakcyjny: monety i gotówka poza kasami banków wraz z rachunkami, na które można wystawić czeki. Najważniejszy wskaźnik polityki monetarnej.
- szeroki pieniądz (M2): obejmuje M1 oraz inne aktywa celowe, np. rachunki oszczędnościowe.
- kredyt: to co bank pożycza na inwestycje.
Zasoby pieniężne (agregaty)
• M0 (baza monetarna) to: banknoty i monety
znajdujące się w obiegu + pogotowie kasowe
banków komercyjnych + rezerwy gotówkowe
banków w banku centralnym
• M1 to: banknoty i monety znajdujące się w
obiegu pozabankowym + wkłady w banku na
Ŝądanie przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych
• M2 to: M1 + wkłady terminowe przedsiębiorstw
i gospodarstw domowych
Uczestnicy systemu bankowego
• bank centralny
• banki komercyjne - instytucje umoŜliwiające
transfer środków pienięŜnych od
poŜyczkodawców (kredytodawców) do
poŜyczkobiorców (kredytobiorców); biorą udział
w tworzeniu podaŜy pieniądza (M1) w
gospodarce! Ich podstawowa działalność to:
- przyjmowanie depozytów;
- udzielanie kredytów.
Powstanie i funkcje banków (2)
Funkcje banków:
• przyjmowanie zwrotnych wkładów pienięŜnych
(depozytów) w zamian za odsetki;
• świadczenie usług finansowych związanych z
obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka
płatniczego;
• udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób
fizycznych;
• kreacja pieniądza.
Kreacja pieniądza w systemie bankowym
• Kreacja pieniądza bankowego to proces
przebiegający w systemie banków komercyjnych,
przekształcający depozyty pierwotne w
zwielokrotnioną sumę depozytów wtórnych.
• Opiera się na załoŜeniu: raczej nie zdarzy się tak,
Ŝeby w jednym momencie wszyscy klienci
przyszli do banku odebrać swoje pieniądz (tzw.
run na banki), dlatego część z nich moŜna
przeznaczyć na kredyty.
Bank Centralny - funkcje
• bank emisyjny: posiada monopol na emisję
pieniądza gotówkowego;
• bank banków: zaopatruje banki komercyjne w
pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych
banków i udziela im poŜyczek;
• bank państwa - obsługuje budŜet, pokrywa
zobowiązania zagraniczne, utrzymuje rezerwę
państwową, prowadzi rozliczenia z rządem;
• stabilizuje rynki finansowe, jest kredytodawcą
ostatniej instancji dla banków, instytucji
finansowych;
• (współ)realizuje politykę pienięŜną państwa,
kontroluje i reguluje podaŜ pieniądza i kredytu w
gospodarce.
ISTOTA I FUNKCJE PIENIĄDZA
Funkcje:
a) jest miernikiem wartości towarów - określa wartość produktów i usług i innych towarów. Mierzy wartość nietowarowej działalności
b) jest środkiem cyrkulacji wymiany towarów -przejawia się w rozdzielaniu jednego i równoczesnego aktu kupno - sprzedaż (towar - towar)
sprzedaż T-P
kupno P-T
Pieniądz jest pośrednikiem wymiany w tym aspekcie. Pieniądzem mogą być aktywa finansowe, które pełnią powyższą funkcję np.: gotówka w gospodarce, czeki podróżne, bankowe depozyty płatne na żądanie.
Posiadanie pieniądza standardowego jest niezbędne przy realizacji zakupów. Niezakłócona relacja zakupów pozwala wyprowadzić równanie obiegu pieniądza M*V = P*Q
M - iloczyn zasobów pieniądza
V - szybkość obiegu pieniądza
P - iloczyn poziomu cen
Q - rozmiary produkcji
Z równania wynika, że jeżeli szybkość obiegu pieniądza pozostaje bez zmiany, a rozmiary produkcji nie mogą ulec dalszemu powiększeniu, to zwiększenie zasobów pieniądza musi doprowadzić do wzrostu poziomu cen.
c) jest środkiem płatniczym - oddzielenie aktu kupna od sprzedaży umożliwia nabycie towaru bez wcześniejszego sprzedania innego - zakup na kredyt, ale powyższe zobowiązanie należy uregulować. Środkiem regulowania jest pieniądz
d) jest środkiem gromadzenia skarbu - środek tezauryzacji, przechowywania wartości. Aktywa, które pełnią funkcję środków gromadzenia majątku mogą być: papiery wartościowe, gotówka, nieruchomości. Współcześnie pieniądz może pełnić te funkcje w sposób ograniczony, ponieważ pieniądz standardowy, który nie przynosi procentu nieustannie traci na sile nabywczej wskutek postępującej tendencji inflacyjnej
e) pieniądz światowy - stosowany w rozliczeniach międzynarodowych. Rolę tą odgrywają waluty tych państw, które bez przeszkód i ograniczeń są wymieniane na waluty innych krajów. W rozliczeniach międzynarodowych funkcjonują następujące jednostki rozliczeniowe: SDR (special draw rhiets), EURO (do 1999 funkcjonowało ECU)
ABY DANY PRZEDMIOT MÓGŁ wstępować w roli pieniądza musi być:
- łatwy do standaryzacji - można szybko ocenić jeg wartość
- szeroko akceptowalny
- podzielny
- nie może sprawiać trudności w noszeniu
- nie może się szybko psuć
jednostka pieniężnym jest środkiem obiegowym z mocy przepisów prawa i znajduje ona powszechną akceptację w społeczeństwie. Najważniejszą jednostkę pieniężną oraz jej miarę w danym kraju określa ustawa. Pieniądz nie ma substancji. Początkową funkcję pieniądza pełniło złoto. Formalna demonetyzacja nastąpiła w 1978 r. - mamy do czynienia z pieniądzem papierowym. Wartość pieniądza aktualnie nominalną nie ma nic wspólnego z wartością rzeczywistą.
FORMY:
- gotówkowa - banknoty, bilony monety
- bezgotówkowa - depozyty bankowe uruchamiane czekami; pieniądz ten jest emitowany przez banki komercyjne
RODZAJE PIENIĄDZA:
1) narodowy - obowiązuje na terenie jednego kraju
a) wymienialny - swobodnie używany poza krajem w którym funkcjonuje:
- 5 walut posiadało i posiada status wymienialności: dolar amerykański, była to marka niemiecka, był frank francuski, jest jen japoński, jest funt brytyjski
b) niewymienialny - używany wewnętrznie na terytorium danego kraju oraz waluty wymienialne plus 120 innych walut funkcjonujących na świecie
2) międzynarodowy
a) regionalny np.: EURO - używany na terytorium państw członkowskich UE, zastąpiła waluty narodowe tych państw poza walutą: funt brytyjski, korona szwedzka i duńska
b) międzynarodowy (SDR) -używany przez państwa należące do międzynarodowego funduszu walutowego IMF; powstał na konferencji w USA - Bretton Woods
WŁAŚCIWOŚCI PIENIĄDZA:
a)elastyczność substancji = 0, wraz ze wzrostem wartości wymiennej pieniądza nie występuje tendencja do zastąpienia go innym dobrem. Wynika to z faktu, że użyteczność pieniądza pochodzi jedynie z jego wartości wymiennej i wobec tego wartość wymienna i jego użyteczność maleją równolegle
b)elastyczność produkcji =0, wzrost kosztów produkcji pieniądza wywołany np. wzrostem kosztów siły roboczej, nie powoduje wzrostu jego ceny. Pieniądz ma najwyższą „premię” za płynność tzn. że koszty przetrzymywania pieniądza są niższe niż korzyści uzyskane z jego obiegu. Jak twierdzi Taylor - pieniądz czerpie w czystej swej formie wartość tylko ze swojej funkcji obiegowej. Pieniądz przechowuje wartość, ponieważ jest zjawiskiem endogenicznym (wewnątrz gospodarczym). W historii pieniądza wytworzyły się całe systemy pieniężne, które regulowały obieg pieniądza i wyjaśniały sposób jego funkcjonowania w gospodarce.
System waluty złotej (funkcjonował jako pierwszy w Anglii w 1816 r.)funkcjonował oparty na złocie jako pieniądzu, który posiadał ostateczną zdolność do zwalniania z zobowiązań. Funkcjonowały również banknoty, ale tylko jako substytut złota, co oznaczało, że banknoty w każdej chwili można było wymienić na złoto. Potem występowały odmiany tego systemu.
- system waluty złotej funkcjonował w Anglii do 1914 r. - złote monety w obiegu
- po I WŚ po 1918 - system sztabowo - złoty - funkcjonowały banknoty, które można było wymieniać na sztaby złota
- dewizowo - złoty - banknoty były wymienialne na walutę obcą
PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY - instrument przedpłacony przechowujący wartość, który umożliwia posiadaczom dokonywania niskokwotowych transakcji przy użyciu kart płatniczych. Pieniądz ten bazuje na technologii związanej z kartami procesorowymi lub poprzez sieci komputerowe - Internet.
Zapis środków pieniężnych, które mogą być stosowane do dokonywania płatności jest przechowywany w urządzeniu elektronicznym, który znajduje się w posiadaniu użytkownika. W przypadku produktów bazujących na kontach, przedpłacona wartość przechowywana jest na mikroprocesorze, który znajduje się na karcie plastikowej.
Produkty bazujące na sieci wykorzystują specjalistyczne oprogramowanie, które jest instalowane na komputerze osobistym w celu przechowywania wartości. Powyższa definicja wiąże się z praktycznymi aspektami związanymi z użyciem pieniądza elektr. Oprócz niej istnieje definicja, która wynika z przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2000/46 w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru nad ich działalnością: „pieniądz elektroniczny oznacza wartość pieniężną stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, który jest:
- przechowywana na urządzeniu elektronicznym
- wyemitowana w zamian za środki pieniężne o wartości nie mniejszej niż wartość wyemitowana
- jest środkiem płatniczym akceptowanym przez podmioty inne niż instytucja emitująca