Mniejszości narodowe jako instrument polityki międzynarodowej 1919-1939
Mniejszość narodowa - grupa obywateli danego państwa, która różni się od większości jego obywateli takimi cechami jak: rasa, język czy wyznanie. Ważny jest czynnik kulturowy i tradycja. Inaczej mówiąc o mniejszości narodowej mówimy wówczas, gdy wymienione elementy wyróżniają daną grupę osób spośród większości obywateli danego państwa.
Mniejszość narodowa to grupa etniczna należąca do innego narodu niż ten, wśród którego żyje.
Instrumentalne podejście administracji.
Niemcy wprzęgli 7 ml mniejszości swoich obywateli, gł w Czechosłowacji, Polsce, Jugosławii, Litwie, Węgrzech i Estonii w politykę międzynarodowej ekspansji.
Irlandczycy, Katalończycy, Baskowie, Ukraińcy.
Wykorzystywanie ukraińskich nacjonalistów do działań agenturalnych przeciwko Polsce.
We Włoszech polityka bezwzględnego wynaradawiania w okresie Mussoliniego.
Mniejszości w systemie wersalskim
Niemcy: 6/7 ml na ziemiach wschodnich w wyniku parcia Niemców w XIX na Wschód w wyniku świadomej działalności państwowej. Drogą kolonizacji i podboju.
Po I w św - przyspieszona erozja wpływów niemieckich w całej Europie.
Ok. 3 ml Węgrów pod zwierzchnością Czechosłowacji, Jugosławii i Rumunii. Silne napięcia z sąsiadami.
6/8 ml Ukraińców w Polsce, Rumunii i Czechosłowacji.
1,5 ml Białorusinów w Polsce.
Przed I woj. Św liczba ludności żyjąca w obco narodowych państwach 70 ml, po I w św ok. 30 ml.
Ustalenie nowych granic pociągnęło degradację ludności uprzednio uprzywilejowanej, np. Węgrów w Czechosłowacji, czy Niemców w Polsce, Danii i Francji.
Wychowani w szowinizmie odczuli dotkliwy cios i stali się w przyszłości doskonałym narzędziem niem. polityki odwetu i podboju.
2 rodzaje mniejszości:
Mniejszości pogranicza
Wyspy mniejszościowe (Serbołużyczanie)
3 grupy państw:
o małym odsetku mniejszości narodowych 10-20 % Austria, Dania, Francja, Niemcy, Włochy
duży odsetek do 40% - Łotwa, Hiszpania, Polska, Rumunia
państwa wielonarodowościowe: Czechosłowacja, Jugosławia Zw Sowiecki.
Mniejszości dzieliły się na chronione i niechronione. Pomysł ochrony Woodrowa Wilsona 1919.
Ukształtowany po I w św system międzynar. ochrony mniejszości rasowych, religijnych, językowych można podzielić na 4 grupy:
traktaty specjalne zw mniejszościowymi zawarte między mocarstwami a Polską, Czechos., Jugosławią, Grecją, Rumunią.
specjalne postanowienia, zamieszczone w traktatach pokojowych z Austrią, Bułgarią, Węgrami, Turcją.
deklaracje złożone przed Radą Ligi Narodów przez rządy: Finlandii, Albanii, Litwy, Łotwy, Estonii i Iraku.
specjalne postanowienia zamieszczone w innych traktatach:
konwencji pol-niem podpisanej w Genewie 1922
konwencji dot Kłajpedy podpisanej w Paryżu 1924 między Fr, WŁ, Jap, W Bryt a Litwą.
W sumie międzynarodowy system ochrony mniejszości obejmował 16 państw.
Mniejszość polska zamieszkująca tereny niem odpowiadała podobnej ilości Niemców zamieszkujących tereny polskie, ale Polacy byli pozbawieni ochrony. Np. w Berlinie na 40 tyś Polaków ani jednego polskiego księdza - władze adm uniemożliwiały.
Taktyką niemieckiego ministerstwa spr zagr cechowało wyzyskanie każdego, nawet najdrobniejszego incydentu mniejszościowego do polit celów. 3 rodzaje celów takiej polityki:
działania w charakterze patronów mniejszości
działania mające na celu ingerowanie w sprawy wewn danego państwa mniejszościowego
działania przygotowujące grunt do rewizji traktatów dotyczących granic
Gustav Stresemann 1923 kanclerz, 1923-1929 m spr zagr. Dążył do odzyskania Pomorza i G Śląska, 1926 Nobel. Uzyskał korzystne dla Niemiec uregulowanie odszkodowań w ramach planu Dawesa 1924 i planu Younga 1929. Zawarł traktat w Locarno 1925. Doprowadził do przyjęcia Niemiec do LN 1926 i podpisania układu o przyjaźni z ZSRR oraz do paktu Brianda-Kelloga 1928.
Plan Dawesa 1924 - plan rozłożenia na wiele lat niemieckich reparacji wojennych oraz udzielenia Niemcom Pożyczki w wysokości 800 ml $ na ich spłatę. Przyczynił się do zmniejszenia napięcia polit i gospod w E. W rezultacie Niemcy pożyczyły 20 mld marek a spłaciły 10,3 mld. 1929 zastąpiony przez plan Younga.
Plan Younga 1929 - modyfikacja planu Dawesa. Założeniem planu była redukcja kwoty o 17 % i rozłożenie 115 mld marek na 58 lat. Plan zakładał zniesienie kontroli nad gospodarką niem. Początkowo nie zrealizowany w wyniku wielkiego kryzysu gospod. Na podstawie umowy w Lozannie 1932 za jednorazowy wkład niem 3 mld marek państwa Ententy zrzekły się pozostałej kwoty.
Traktat Locarno 1925 - tzw pakt reński, w którym Belgia (Vanderwelde) Fr (Briand), W Bryt (Chamberlain) i Włochy (Mussolini) gwarantowały nienaruszalność granicy niem-fr i niem-belg. Pakt pomijał całkowicie zachodnie granice Polski i Czechosłowacji - jedynie traktaty arbitrażowe zobowiązujące strony do pokojowego rozwiązywania sporów. Traktaty gwarancyjne Fr z Polska (Skrzyński) i Cz (Beneś) miały charakter umów dwustronnych i były marginesem rozmów w Locarno, nie włączonym do dokumentacji konferencji. Traktaty lokareńskie były podważeniem traktatu wersalskiego i stanowiły sukces polit Niemiec.
Pakt Brianda-Kelloga 1928 - pakt paryski, pakt przeciwwojenny - pierwsza umowa potępiająca wojnę jako środek realizacji celów. Podpisana w Paryżu przez Belgię, Czech, Fr, Jap, Niem, Pol, St Zj, Wł, W Bryt, potem 47 państw min ZSRR i Chiny. Pakt opracowany przez fr min spr zagr A. Brianda i amer sekr stanu Kelloga pierwotnie jako amer-fr pakt przyjaźni. Tylko raz był przestrzegany 1929 w konflikcie między ZSRR a Chinami o kolej mandżurską.
Protokół Litwinowa - odpowiednik paktu Brianda-Kelloga w Europie Wsch. Wyrzeczenie się stosowania siły w pretensjach terytorialnych. Metody tylko pokojowe. ZSRR, Polska, Łotwa, Estonia, Rumunia.
Maksim Litwinow - 1930-1939 mon spr zagr,
- 1932 pakt o nieagresji z Polską
- 1933 stosunki dypl z USA
- 1934 wprowadził ZSRR do LN
- zwolennik systemy bezpieczeństwa zbiorowego - efektem Pakt Wschodni
Pakt wschodni 1934 - sojusz wojskowy w E Wsch skierowany przeciw Niemcom, zaproponowany przez min spr zagr Fr Louis Barthou 1934. Udział Polski, Niemiec i ZSRR. Miał gwarantować trwałość granic w E Śrd-Wsch i uzupełniać traktaty lokareńskie. Miał powstrzymać agresywność Hitlera. Francja nie byłaby stroną paktu, lecz podpisałaby dwustronny układ z ZSRR.
Entuzjastycznie przyjęty w ZSRR, ale sprzeciw Niemiec i Polski, która domagała się paktu zbiorowego bezpieczeństwa.
1935 - w wyniku niem zbrojeń doszło do podpisania w Moskwie układu fr-radz o wzajemnej pomocy, oraz paktu radz-czech.
Upokorzone przegraną Niemcy, hasło: „Przebudźcie się”. Rozwinięte przez publicystykę. Przekonanie o wyższości kulturowo-cywilizacyjnej nad innymi nacjami.
Kłopotliwym było cofanie się niemczyzny z E Wsch., z Litwy, Polski. Od 1925 władze niem odmawiały swym rodakom wiz wjazdowych - celem było zapobieganie osłabienia elementu niemieckiego. Tworzą się stowarzyszenia wypędzonych z Pomorza, Śląska, Alzacji. Ziomkostwa wykorzystywane do celów polityki rewizjonistycznej i zaborczej.
Spośród wszystkich mniejszości narodowych w E, Niemcy dzierżyły palmę pierwszeństwa pod względem pomocy świadczonej swym mniejszością. Powstawały fundacje, org społeczne wspomagające ziomków.
Pomoc materialna miała na względzie gł podstawy polityczne. Instrumentalny charakter polityki mniejszościowej.
Rewizjonizm niemiecki formułował żądania integralności terytorialnej i likwidacji suwerenności.
Działania w celu uzyskania:
autonomii kulturalnej,
w ramach legalnej polityki mniejszościowej - uciekanie się do wszelkich środków prawnych
działania zmierzające do zantagonizowania stosunków mniejszości i większości
wyeliminowanie kontroli zewn, zwł organów państwa
Wszystkie działania zmierzające do utworzenia państwa w państwie.
4 europejskie mniejszości niemieckie:
Ludność niem pogranicza
Niemcy bałtyccy
Niemcy naddunajscy
Niemcy z kolonii chłopskich w Rosji
Nadrzędnym celem polityki niem było utw państwa w granicach pokrywających się z mniejszościami.
Celowi takiemu miały sprzyjać: próby rewizji Traktatu Wersalskiego, sprawa tzw korytarza w Polsce. W imię tej polityki przewidywano, że opinia światowa łatwo pogodzi się z przyłączeniem terenów do Rzeszy, gdzie mniejszość będzie miała uregulowany status.
Mniejszość niem uzurpowała sobie prawa do reprezentowania i przewodnictwa wszystkich innych mniejszości.
I Kongres Grup Narodowych Europy - 1925 w Genewie.
Blok niemiecki: Niemcy, Ukraińcy
Blok antyniemiecki: Rumuni, Słoweńcy, Chorwaci, Serbołużyczanie, Katalończycy, Czesi.
Lojalność uzależniona od autonomii kulturalnej. Polacy uważali, że najpierw lojalność potem autonomia kulturalna.
Na II Kongresie w 1927 delegacja polska opuściła obrady - obrady dotyczyły korzyści tylko dla Niemców. Podział na mniejszości silne i słabe. Wobec sprzeciwu przyjęcia Fryzów w poczet mniejszości obrady opuściła delegacja duńska. Także mniejszości polskie z innych krajów. Kongres mniejszościowy był próbą wykorzystania go jako instrumentu niemieckiego imperializmu.
Węgry
Drugim państwem pokonanym w I w św były Węgry. Mniejszości w Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii.
1919 - Węgierska Republika Rad - 133 dni. Po upadku nacjonalistycznego rządu Berinkeya, władze przejęła koalicja komunistów i socjaldemokratów na czele z Kunem, 21 III 1919 proklamowała powstanie WRR. Utw Radę Rewolucyjną i Armię Czerwoną. Oraz Straż Czerwoną - policja. Rozpoczęto nacjonalizację przemysłu i kolektywizację rolnictwa. Prześladowano Kościół. 16 IV 1919 interwencja rum i czechos. Wspomagana przez Fr. Upadek Republiki Rad i przejęcie władzy przez adm Horhyego. Represjonowano ok. 5 tyś zwolenników Republiki Rad.
10 IX 1919 - traktat pokojowy w Saint-Germain-en-Laye (siedziba królów fr)- między państwami Ententy a Austrią:
likwidował monarchię A-W i tworzył republikę austriacką
zakaz przyłączenia do Niemiec, zrzeczenie się terytoriów
ograniczał siły do 30 tyś
nakaz reparacji
Austria uznawała niepodległość Czechosłowacji i Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Jugosławia).
4 VI 1920 - traktat pokojowy w Trianon część parku wersalskiego (wraz z traktatem w Saint-Germin-en Lave, stanowił część tzw systemu wersalskiego):
likwidacja monarchii A-W
wprowadzał redukcję armii do 35 tyś
likwidował lotnictwo wojskowe
nakładał obowiązek zapłaty odszkodowań wojennych
Węgry traciły 2/3 ziem i 60% ludności
Mniejszość węg 2,5 do 3,5 ml, najwięcej w Rumunii. Węgry szczególnie wrogo odnosili się do Czechów.
W Czechosłowacji 1925 ustawa językowa - w zależności od liczby ludności zamieszkującej dany rejon możliwość używania języka w sądach i urzędach na równi z czesko-słowackim.
Gorzej działo się Węgrom w Jugosławii, po zamachu stanu 1929 rozwiązano stowarzyszenia mniejszościowe i kulturalne.
Do 1939 Węgrzy działali na rzecz rewizji granic. Współpraca niem-węg. Niemcy na Węgrzech poddani procesowi madziaryzacji.
Niemcy poświęcali wiele artykułów na temat ucisku Niemców. Rosła liczba ataków i wrogich Węgrom wystąpień.
Włochy
Niemieccy południowi Tyrolczycy, Chorwaci, Słoweńcy - najmniejsze prawa w zakresie ochrony języka i kultury narodowej
Włosi z wojny wychodzili przekonaniu, że zostali oszukani przez Clemenceau i Francję. Liczyli na schedę kolonialną po Turc i Niem.
Georges Clemenceau, premier 1906/9, 1917-1920. Bezwzględność w realizowaniu planów polit I brutalność wobec przeciwników zyskały mu przydomek “tygrysa”. Współtwórca traktatu wersalskiego. Pozytywne stanowisko wobec polskich postulatów.
Włosi jako pierwsi postawili problem polityki rewizjonizmu na forum międzynarodowym wykorzystywany później przez III Rzeszę.
Z chwilą dojścia faszystów do władzy likwidacja wszystkich organizacji mniejszościowych. Zakazano używania języków słowiańskich i niemieckiego w sądach i urzędach. Akcja italianizacji nazwisk.
Wszelkie interwencje dyplomatów niem (Stresemann) i jugosł traktowane jako ingerowanie w wewn sprawy Włoch. Mussolini traktował mniejszości jako równe wobec prawa i obowiązków, często groził szabelką.
Liga Narodów
Terenem ochrony mniejszości narodowych była L N. Stawiała sobie za główny cel ochronę mniejszości rasowych, religijnych i językowych - łagodzenie konfliktów i zapobieganie wojnom.
Liga podzielona na 2 frakcje:
za autonomią mniejszości
za asymilacją
Członkowie Ligi podzieleni na 2 kategorie:
te które posiadały zobowiązania mniejszościowe
które ich nie miały
Mała ententa - system sojuszy 3 państw: Czechosłowacji, Rumunii i Królestwa SHS oparty na układach dwustronnych. Wypracowany w latach 1919-1920 istniał do 1939. Istotą sojuszu kwestia powrotu Habsburgów na tron węg i rewizjonizm węgierski. Architektem układu Edward Beneś. Nazwa z prasy węg, która kpiła z poczynań układu jako karykatury Ententy. Z czasem do zagrożenia węgierskiego dodano sowieckie. Rozpad w wyniku braku wypracowania polityki wobec III Rzeszy. Przestała istnieć po konferencji monachijskiej. Formalnie rozwiązana 1939.
Monachijska konferencja 1938 - udział Hitler, Mussolini, z Fr Edouard Daladier, z W. Bryt Arthur Neville Chamberlain.
Dotyczyła oderwania od Czechosłowacji część jej terytorium. Do konferencji doszło na prośbę Chamberlaina, który za wszelką cenę chciał uniknąć wojny, z inicjatywy Mussoliniego. Szczytowy punkt ustępstw polityki fr-bryt wobec Niemiec. Czechosłowacja straciła 1/5 swych ziem. Na rzecz Niemiec Sudety (zakłady wojskowe Skoda o zdolności produkcyjnej równej ówczesnemu przemysłowi zbrojeniowemu Anglii), Polska Zaolzie, Węgry płd Słowację i Ruś Zakarpacką.
Mniejszość niemiecka po latach wielkiego kryzysu poddana procesowi hitleryzacji.
Hitler obiecywał mniejszości, że wyprowadzi ich ze stanu krzywdzącego poniżenia, w jakim znaleźli się za sprawą komunistów, Żydów oraz zmowy Fr z małymi państwami Europy śrdk-wsch.
Misja dziejowa Niemców wsparta została teorią czystości rasy. Nagle sytuacja mniejszości rozsianej w Europie uległa zmianie - podniosła swój prestiż.
Węgry pragnęły rozebrać z Niemcami Czechosłowację. Jako mały partner - pozwalał Niemcom rozwinąć proces hitleryzacji na Węg. Węgry uznały w 1940 hitlerowską organizację działającą na Węgrzech, brały udział w akcji przeciw ZSRR.
Piąta kolumna, siły wroga działające wewnątrz państwa, podejmujące działania szpiegowskie, akcje sabotażu i dywersji.
1) nazwa przyjęła się od czasów wojny domowej w Hiszpanii (1936-1939). Wojska generała F. Franco czterema kolumnami podążały w stronę Madrytu, natomiast grupa zakonspirowanych dywersantów - określona wówczas jako "piąta kolumna" - miała za zadanie, poprzez akcje sabotażowe, wesprzeć wojsko w boju o miasto.
2) w Polsce jako "piątą kolumnę" określa się niemiecką mniejszość narodową i podejmowane przez nią działania w okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej oraz w czasie walk we wrześniu 1939, np na oddziały armii Pomorze w Bydgoszczy.
Złączenie z narodem niemieckim wg formuły: „Ein Volk, Ein Reich, Ein Fuhrer:.
Od 1934 niepodległości Austrii szczególnie broniły Włochy. 1938 Anschluss Austrii.
Wcielenie Kłajpedy III 1939.