PSYCHOLOGIA OGÓLNA

WYKŁADY

ZAJĘCIA I

1.Termin psychologia wywodzi się z języka greckiego, w którym psyche oznacza duszę, a logos naukę. Tematyka psychologii pojawiała się w przeszłości. W połowie XIX wieku psychologia wyodrębniła się jako samodzielna dyscyplina naukowa, a termin dusza został zastąpiony pojęciem psychika. Symboliczna data powstania psychologii to 1979 rok. Data ta związana jest z tym, że w Lipsku powstało pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej, które zostało założone przez Wilhelma Wundta. Współcześnie psychologia jako nauka zajmuje się zjawiskami psychicznymi i ich opisem, badaniem oraz wykrywaniem związków i zależności zachodzących pomiędzy nimi.

2.W celu uporządkowania wiedzy wyodrębniły się dziedziny psychologii:

a) psychologia ogólna- zajmuje się poznaniem zasadniczych prawidłowości życia psychicznego a w szczególności funkcjonowaniem procesów i właściwości psychicznych.

b)psychologia rozwojowa- zajmuje się przemianami psychicznymi człowieka zachodzącymi we wszystkich okresach jego życia, począwszy od poczęcia aż do śmierci.

c)psychologia wychowawcza- zajmuje się psychologicznymi zagadnieniami wychowania i nauczania, a także doświadczeniem metod dydaktycznych i wychowawczych.

d)psychologia różnic indywidualnych- przedmiotem zainteresowań są różnice występujące pomiędzy poszczególnymi jednostkami i przyczyny ich występowania.

d)Psychologia społeczna- zajmuje się problematyką wpływu sytuacji społecznych na jednostkę, a także funkcjonowania jednostki w grupie społecznej.

e)psychologia pracy- zajmuje się badaniem procesów i właściwości psychicznej przejawiających się w trakcie pracy.

f)psychologia bezrobocia- zajmuje się funkcjonowaniem psychicznym jednostki pozbawionej pracy.

g)psychologia zwierząt- zajmuje się funkcjonowaniem psychicznym zwierząt.

ZAJĘCIA II i III

1.Kierunki funkcjonujące w psychologii:

a)introspekcjonizm

Pojawił się pod koniec XIX wieku. Introspekcjoniści wychodzili z założenia, że psychologia jest to nauka o zjawiskach psychicznych, natomiast psychika to dla nich świadomość. Psychologia miała być nauką o przeżyciach człowieka, które on sam obserwuje, lecz nikt inny ich nie widzi, tak, więc jest to nauka o wewnętrznym świecie każdego człowieka. Introspekcjoniści stworzyli metodę badawczą, którą nazwali introspekcją-, czyli wgląd w samą siebie, co oznacza obserwowanie własnych przeżyć. Metoda introspekcji jest metodą małoobiektywną.

b)behawioryzm- to głównie Wadson i Skinder.

1913-14- pojawienie się kierunku, pojawił się na żądanie. Konkretny bodziec ma wywołać ściśle określoną reakcję i ta reakcja zawsze musi się powtarzać(s-7R). tak, więc behawioryści w swoich założeniach przyjęli, że psychologia ma się zajmować zachowaniem człowieka. Musi posługiwać się obiektywnymi metodami badawczymi(eksperymenty), ma być nauką praktyczną- służyć ludziom. Zdaniem behawiorystów zachowanie człowieka można kontrolować i manipulować nim poprzez opracowanie i dostarczenie określonych sposobów działania, aby postępowanie człowieka było pożądane(takie, jakie chcemy).Behawioryści w swoich działaniach skupiali się głownie na uczeniu się gdyż dzięki niemu można formować zachowanie.

Przedstawili dwa główne rodzaje uczenia się:

-warunkowanie klasyczne

Uczymy się sygnałów i znaków, twórca Pawłov

-warunkowanie instrumentalne

Uczymy się relacji w sytuacjach. Skinder prowadził badania na szczurach

Nie dostanie pokarmu, jeżeli nie nauczy się naciskania dźwigni.

Behawioryzm zakładał, że każde zachowanie można wyuczyć, gdyż zachowanie człowieka jest nabyte a więc zwalczali teorie zdolności wrodzonych. Przyczynili się do rozwoju technik badawczych, gdyż wszelkie ich prace opierały się na eksperymentach.

c)psychoanaliza(Freud)- założenia:

W psychice człowieka możemy wyróżniać:

-warstwę świadomą, która żyje i myśli

-warstwę nieświadomą, która dąży do tego, aby być zaakceptowana przez człowieka

-podświadomość, która zawiera cały zespół instynktów i popędów, które z różnych przyczyn nie mogą być zaspokojone i które przez świadomą warstwę psychiki są tłumione i wyparte.

Osobowość człowieka kształtuje się pod wpływem zderzenia popędów ze światem zewnętrznym. Główną rolę tutaj pełni popęd seksualny, rozumiany jako ogólna energia życiowa tzw. popęd życia, który pojawia się na wszystkich etapach rozwoju.

Zgodnie z tymi założeniami Freud stworzył teorię wewnętrznej organizacji psychiki i wyróżnił 3 elementy:

-Jd, to zbiór biologicznych popędów dążących do zaspokojenia potrzeb naturalnych(zasada przyjemności- nią się tu kierujemy)

-Ego, to świadomość, kierujemy się zasadą realizmu.

-Superego, to inaczej zasady, normy postępowania, kierujemy się zasadami moralnymi.

Osobowość człowieka jest rozdarta pomiędzy id a superego. Zdaniem Freuda, umiejętność dokonania wyboru pomiędzy nimi świadczy o dojrzałości.

d)psychologia poznawcza

Koncepcje poznawcze powstały w latach 60 XX wieku jako koncepcje alternatywne wobec dwóch tradycyjnych teorii: behawiorystycznej i psychoanalitycznej. U podstaw założeń koncepcji poznawczych, leży teza, że człowiek nie jest wyłącznie sterowany przez czynniki zewnętrzne ani także przez siły popędowe, ale raczej jest samodzielnym podmiotem, który indywidualnie i celowo działa. Zgodnie z koncepcjami poznawczymi, siły motywujące ludzkie czynności zawarte są w procesach przetwarzania informacji zachodzących w ludzkim umyśle.

Umysł człowieka wiele zdolności, m. in. : pamięć, inteligencję, zdolność do abstrakcyjnego myślenia.

W teoriach poznawczych, centralnym składnikiem osobowości jest system informacji, który nazywamy strukturą poznawczą. Natomiast drugim elementem jest środowisko zewnętrzne, które dostarcza informacji. Im większą człowiek posiada wiedzę o otaczającym go świecie tym bardziej złożony jest jego system struktur poznawczych. Im bardziej abstrakcyjna jest struktura poznawcza człowieka tym łatwiej rozwiązuje on problemy ogólne. Każda informacja pochodząca ze środowiska po przetworzeniu włączana jest do struktur poznawczych. Dlatego im szybsze włączenie tym mniejsze zaburzenie w odbiorze informacji. W momencie, gdy zbyt dużo informacji chcemy włączyć do struktur poznawczych, może dojść do przeciążenia, dlatego ważna jest umiejętność dokonywania selekcji i odrzucania tych najmniej wartościowych.

J.Raget(główny założyciel koncepcji poznawczych), oparł swoją koncepcję na założeniach biologicznych, twierdząc, że wszystko dąży do równowagi. Formy równowagi mogą być rozmaite i rozwijają się w trakcie rozwoju człowieka. Główną formą równowagi jest adaptacja, czyli przystosowanie się.

Adaptacja obejmuje dwa współzależne i wzajemnie dopełniające się procesy:

-Asymilacja, polega na przyswajaniu informacji z zewnątrz i dostosowaniu ich do własnej struktury.

-Akomodacja, czyli dostosowanie własnej struktury do środowiska.

Najistotniejsza formą adaptacji jest inteligencja.

Inteligencja jest formą zachowania przystosowawczego, rodzajem aktywności, która nie jest zdolnością wrodzoną, lecz rozwija się przybierając różną postać w kolejnych stadiach.

Piaget ujmuje rozwój jako ciąg zmian zachodzących w strukturach poznawczych. W swojej teorii wyróżnił cztery okresy rozwoju inteligencji:

-okres inteligencji sensoryczno-motorycznej(od 0 do 2 lat)

-okres wyobrażeń przedoperacyjnych(od 2 do 6,7 lat)

-okres operacji konkretnych(od 6,7 do 11 lat)

-okres kształtowania operacji formalnych(od 11 do 15 lat)

e)psychologia humanistyczna

Teorie humanistyczne pojawiły się w latach 60 XX wieku.

!961r.- Abraham Maslow powołał czasopismo „czasopismo psychologii humanistycznej”

1963r.- G. Allpart, K. Rogers powołali amerykańskie towarzystwo psychologii humanistycznej.

Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot anatomiczny, który przyjmuje postawę badawczą pośród rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje, który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Psychologia humanistyczna odrzuca przekonanie o zewnętrznej sterowności człowieka a wyraża przeświadczenie o istniejącym w każdym człowieku potencjale wewnętrznej sterowności.

Koncepcje potrzeb opisał w swojej hierarchii A. Maslow, twierdząc, że potrzeby działają od dołu do góry i wyróżnił pięć rodzajów potrzeb.

Najważniejszą zaletą teorii humanistycznych jest optymizm, wynikający ze stwierdzenia, że każda jednostka posiada zdolności umożliwiające przekształcenie się w pełnowartościowego człowieka.

Pojęcie sytuacji, pojęcie sytuacji trudnej. Frustracja i stres. Mechanizmy obronne.

1. Tadeusz Tomaszewski określa sytuację człowieka jako układ wzajemnych stosunków z innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu. Jeżeli w określonej sytuacji człowiek staje wobec zadań, które są dla niego możliwe do wykonania za pomocą określonych czynności, mamy wówczas do czynienia z sytuacją niesprzyjającą.

Mówiąc o sytuacji mamy na myśli następującą jej organizację. W skład każdej sytuacji wchodzą:

1. zadania jakie mamy do zrealizowania

2. warunki, w jakich dokonuje się ich realizacja

3. metody i czynności potrzebne do jej realizacji

4. podmiot, który dokonuje realizację zadania

W ramach określonych sytuacji wszystkie te elementy biorą aktywny udział i jeżeli układ pomiędzy tymi elementami jest zrównoważony, mówimy wówczas o sytuacji normalnej, jeżeli jednak wewnętrzna równowaga sytuacji normalnej zostanie zakłócona, w taki sposób, że przebieg aktywności nie jest ciągły a prawdopodobieństwo realizacji zadania staje się coraz mniejsza, mówimy wówczas o sytuacjach trudnych.

2. Maria Tyszkowa uważa, że sytuacją trudną można określić jako układ zewnętrznych bodźców, powodujących zakłócenie czynności lub zagrożenie potrzeb jednostki, jej dążeń, ocenionych wartości i wywołujących w związku z tym charakterystyczne zmiany w zachowaniu.

3. Tomaszewski podaje taką definicje sytuacji trudnej: sytuacja trudna to sytuacja w które naruszona jest równowaga takich elementów jak: zadania, warunki, czynności, cechy podmiotu.

4. Biorąc pod uwagę zewnętrzne czynniki związane z funkcjonowaniem człowieka, które warunkują przebieg i rezultaty czynności możemy wyróżnić następujące trudności:

1. trudności występujące w sytuacjach nowych

2. trudności związane z dynamiką zadań i warunków

3. trudności związane ze strukturą zadań

4. trudności związane ze strukturą warunków

Przy analizowaniu funkcjonowania osoby w danej sytuacji należy uwzględnić nie tylko czynniki zewnętrzne(obiektywne), ale także czynniki tkwiące w podmiocie(subiektywne).

Trudności obiektywne wynikają ze zmienności warunków zewnętrznych.

Trudności subiektywne wiążą się z samą jednostką i ze zmianami, które się w niej dokonują.

5. W zależności od rodzaju i genezy zakłóceń, Tomaszewski, wyróżnia następujące sytuacje trudne:

1. sytuacja przeciążenia, występuje wówczas gdy człowiek otrzymuje zadania na granicy swoich sił fizycznych lub umysłowych, które wymagają maksymalnego wysiłku.

2. Sytuacje utrudnienia, występuje wówczas gdy jednostka napotyka na przeszkodę lub gdy występuje brak pewnych elementów niezbędnych do wykonania zadania.

3. Sytuacja zagrożenia, występuje wówczas gdy pojawia się prawdopodobieństwo naruszenia cenionej wartości, im większe znaczenie człowiek przypisuje danej wartości tym większe napięcie pojawia się w momencie jej zagrożenia.

4. Sytuacja do deprywacji, dochodzi wówczas gdy pojawia się brak podstawowych elementów potrzebnych do normalnego funkcjonowania

5. Sytuacje konfliktu, występuje wówczas gdy człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych. Wyróżniamy 3 rodzaje sytuacji konfliktowych:

• ++, czyli przyciąganie-przyciąganie, występuje wówczas, gdy jednostka musi dokonać wyboru pomiędzy dwoma celami, które maja zbliżoną wartość.

• - -, czyli unikanie- unikanie, są dwa takie same cele, lecz negatywne

• + -, przyciąganie- unikanie, jeden i ten sam cel ma dla jednostki wartość pozytywną i negatywną zarazem

6. - zakłócenia -przeżywamy frustrację

- zagrożenia

- deprywacji odpowiedzialne za sytuację stresową

- przeciążenia

- konfliktu

7. Frustracja- stan wywołany zablokowaniem możliwości zaspokajania jakiejś potrzeby lub grupy potrzeb pod wpływem napotkanej przeszkody lub oporu nie do pokonania. Pojęcie frustracji zostało wprowadzone w latach 40. XX wieku i wtedy jakby oddzielono pojecie frustracji od stresu, gdyż do tego momentu były traktowane jako synonimy. Frustracja prowadzi głównie do dezorganizacji funkcji fizycznych i psychicznych, ale ten proces nie jest procesem długotrwałym. Przejawem frustracji mogą być agresywne zachowania np. kopnięcie czegoś, demonstrowanie niezadowolenia przez gest i mimikę, a także słownie.

W współczesnej literaturze pojęcie frustracji pojawia się w 3 znaczeniach:

a) frustracja jako przeszkoda, która pojawia się na drodze działania wywołanego potrzebą

b) jako efekt wystąpienia przeszkody, tj. jako przerwanie ciągu czynności

c) jako stan organizmu, który powstaje w związku z pojawieniem się przeszkody i zablokowaniem przez nią ciągu czynności.

8. Pojęcie stresu zostało wprowadzone do literatury przez Seley'ego i na podstawie wielu badań stwierdził, że organizm stykając się z czynnikami, które są dla niego szkodliwe, reaguje na nie pewnego rodzaju swoistym zespołem zmian, które niezależne są od specyficznych właściwości wywołujących te zmiany. Te swoiste zmiany nazywane są tzw. Stopniem zużycia, które wywołują stres, a on może mieć charakter zarówno fizyczny jak i psychiczny. Stan stresu wywołany w organizmie człowieka przez określoną sytuację trudną utrzymuje się zwykle dłużej niż trwa cała sytuacja. Fakt, że sytuacje trudne są różnorodne, powoduje, że natężenie stresu także jest bardzo zróżnicowane, a to wpływa, że reakcja na stres może przebiegać na kilku poziomach. Reykowski wymienia 3 fazy reakcji na stres:

1. faza reakcji instrumentalnych, występuje wówczas, kiedy nasilenie stresu jest umiarkowane i nie osiąga jeszcze progu odporności(tolerancji) na stres. W tym przypadku obserwujemy zwiększoną mobilizację organizmu co przejawia się m.in. we wzroście intensywności i szybkości reakcji. W takiej sytuacji człowiek jest w pełni skoncentrowany na nadaniu i na wykonywaniu odpowiednich czynności, dlatego ta faza nazywa się fazą reakcji instrumentalnych.

2. Faza krytyczna, występuje ona wówczas kiedy natężenie stresu osiąga poziom progu odporności w tym momencie struktura czynności staje się mniej zwartą, a rozwiązanie problemów sprawia szereg trudności. W tej fazie pojawiają się trudności w koncentracji uwagi jak i zmniejszenie zdolności przewidywania celów i skutków działania. To wszystko przyczynia się do pojawienia się coraz wyraźniejszych reakcji emocjonalnych takich jak gniew, strach czy lęk.

3. Faza reakcji obrony przed stresem, w tej fazie występuje bardzo wysokie natężenie stresu, które doprowadza do przeciążenia systemu regulacji. W tej fazie bardzo często występującą reakcją jest agresja, czyli takie zachowanie, którego celem jest zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu lub osoby, traktowanej jak przyczynę stresu. Jednakże często agresja, która prowadzić ma do rozładowania sytuacji trudnej staje się zarazem źródłem nowych czynności.

9. Mechanizmy obronne, pojęcie to zostało wprowadzone do psychologii przez Z. Freuda, wg jego teorii człowiek za pomocą tych organizmów aktywnie broni się przed dopuszczeniem do świadomości informacji wywołujących lęk. We współczesnej psychologii pojęcie to stosuje się w dwojakim znaczeniu

1. w rozumieniu szerokim, mechanizmy obronne to wszelkie zabiegi umożliwiające jednostce redukcję przykrego napięcia emocjonalnego bez zmiany obiektywnej sytuacji, która je wywołała.

2. W rozumieniu wąskim, mechanizmy obronne to wewnętrzne manipulacje poznawcze, które zapewniają jednostce osłabienie niepokoju lub nie dopuszczają do jego powstania. Wyróżniamy pewne grupy mechanizmów obronnych, pogrupowano te mechanizmu ze względu na sposób stosowania.

• techniki unikania działania

- wyparcie

- nadmierna samokontrola

- tłumienie

- odraczanie

• techniki przemieszczania

- kompensacja

- sublimacji

- substytucja

- unikanie

- regresja

• techniki zniekształcania rzeczywistości

- projekcja

- racjonalizacja

- dewaluacja

- idealizacja

- zaprzeczenie

• techniki przyjmowania cudzych zachowań

- identyfikacja

- internalizacja

- konformizm

• mechanizmy złożone łączące kilka powyższych m.in.

- zemsta

- przesądy

- negatywizm

- pokuta

10. W przypadku problematyki mechanizmów obronnych na szczególną uwagę zasługują tzw. Moralne mechanizmy obronne, czyli takie, które pozwalają wciąż uważać się za dobrego człowieka, pomimo naruszania własnych zasad moralnych. Możemy wyróżnić:

1. porównywanie, porównywanie własnych złych czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi

2. rozmycie odpowiedzialności, dzielenie winy z innymi

3. przemieszczenie odpowiedzialności, polega na uzasadnianiu złych czynów jako dopuszczalnych przez jakiś wyższy autorytet

4. eufemizmy, nazywanie złych czynów mniej negatywnymi nazwami np. ludobójstwo to selekcja, kradzież to pożyczenie

5. wyparcie konsekwencji, polega na ignorowaniu negatywnych konsekwencji swoich czynów

6. zewnętrzna atrybucja winy, polega na obwinianiu ofiar

7. dehumanizacja ofiar swoich czynów, tzn. odczłowieczanie, nazizm, faszyzm

Osobowość

1. osobowość jest jednym z podstawowych pojęć funkcjonujących w psychologii, a jest to zasługą Freuda, który na początku XX wieku zdefiniował osobowość twierdząc, że jest ona całokształtem dyspozycji i funkcji psychicznych wyznaczających zachowanie człowieka. Wywodzi się od słowa osoba, to byt o rozumnej naturze cechujący się odrębnością od innych i posiadający świadomość własnego istnienia, wolę, charakter i system wartości.

2. Psychologowie współcześni analizując wszystkie definicje osobowości stwierdzili, że dzieli się ona na 3 wzajemnie powiązane obszary, a to pozwoliło na wyodrębnienie 3 głównych definicji osobowości

1. rozumie osobowość jako zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowanie i pozwalają odróżnić ją od innych.

2. Osobowość jest traktowana jako zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia

3. Osobowość jest zespołem psychologicznych mechanizmów takich jak tożsamość, potrzeby, postawy, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdalny od kierowania własnym życiem a jego zachowanie jest zorganizowane i względnie stałe.

3. W znaczeniu szerszym, osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptacje i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku i określonym wymiarze czasowym.

4. Wielość poglądów na temat osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych teorii. Teorie osobowości:

• Psychodynamiczne

1. teorie Freud'owskie, kładzie się nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie

2. teorie neopsychoanalityczne, podkreślają rolę popędów ale również akcentują rolę interakcji społecznej. Przedstawicielami tego nurtu są m.in. Jung, Erikson

• teorie pola, traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawicielem tego nurtu jest Goldstein.

• teorie czynnikowe(najpopularniejsze), przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania. Przedstawicielami tego nurtu są Cattell i Eysenck.

• teorie uczenia się, podkreślają rolę czynnika sytuacyjnego wywołującego określone zachowania, a także rolę warunków wzmacniających to zachowanie. Przedstawiciele: Skinder, Pawłow, Watson. W ramach tych teorii wyróżniamy teorię uczenia się społecznego, które zwracają uwagę na społeczny aparat kształtowania się osobowości. Przedstawiciel: Bandura.

• teorie humanistyczne, akcentują rolę potrzeb i ich rozwoju od fizjologicznych do samourzeczywistnienia.

5. Teorie czynnikowe Hansa Eysencka.

Zdaniem Eysencka osobowość stanowi względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia. Jednym z pierwszych celów jakie postawił sobie w badaniach była klasyfikacja zachowania, wydzielenie jego rysów i typów. Eysenck przedstawił schemat organizacji osobowości, w której wyróżnić można 4 poziomy:

1. poziom konstruktów teoretycznych, tzw. Baza

2. poziom zjawisk, które można zaobserwować w eksperymentach

3. poziom nawyków lub cech zachowania

4. poziom postaw lub nawyków myślowych

W późniejszych pracach zrezygnował z poziomu 4 i uprościł model. Biorąc pod uwagę 3 poziomy funkcjonowania osobowości oraz dane z przeprowadzonych badań prowadzonych na przestrzeni kilkudziesięciu lat na różnych populacjach. Doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest trójczynnikowa i wyróżnił następujące czynniki:

a) ekstrawersja(E)

b) neurotyczność

c) psychotyczność

Są to czynniki nadrzędne. Każdy z nich opisany jest dwubiegunowo:

1. ekstrawersja- po jednej stronie ekstrawersja a po drugiej stronie introwersja(zewnątrz, wewnątrz)

• typowy ekstrawertyk jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, działa pod wpływem sytuacji zewnętrznej, jest impulsywny, często działa bez zastanowienia. Lubi zajmować się działalnością praktyczną, lubi zmiany, nie przejmuje się zbytnio doznanymi niepowodzeniami. Jest optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości. Łatwo wpada w gniew. Jego Zycie uczuciowe nie jest poddane kontroli intelektu. Prawdopodobnie Freud o takim człowieku by powiedział, że kieruje się on zasadą przyjemności.

• Typowy introwertyk lubi samotność, woli czytać książki niż przebywać w towarzystwie. Jest powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich doborze jest wymagający. W działaniu kieruje się maksymą ”sto razy pomyśl a potem zrób”. Sprawy dnia powszedniego traktuje bardzo poważnie. Lubi wieść uporządkowany tryb życia. Uczucia poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z przyjętych na siebie zobowiązań wywiązuje się sumiennie. Posiada opinię człowieka na którym można polegać. Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest pesymizmem.

2. Neurotyzm jest to wymiar na którego jednym końcu znajduje się stałość emocjonalna(zrównoważenie emocjonalne) a na drugim pojawia się nie zrównoważenie emocjonalne czyli neurotyczność.

• osoby neurotyczne SA mało odporne na stres, gdyż ich emocje są silne i długotrwałe. Łatwo ulegają nastrojom, SA drażliwi, skłonni do stanów lękowych, podatni na depresje, często cierpią na bezsenność. Uskarżają się na nieustające kłopoty.

3. 
   Psychotyczność, jest to wymiar w którym na 1 biegunie pojawiają się takie cechy jak altruizm, empatia, uspołecznienie. Natomiast 2 biegun opisuje przestępczość, psychopatię i schizofrenię. Osoby uzyskujące wysokie wyniki na tej skali SA zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć SA nieprzyjazne, nieufne. Klasyczny psychotyk to człowiek samotny, nie zważający na ludzi, nigdzie nie zadomowiony, może być czasami okrutny i nieludzki.

PODSUMOWANIE:

Wyróżniamy 4 typy temperamentu:

Melancholik[M], choleryk[Ch], sangwinik[S], flegmatyk[F]

---