WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Magdalena Karwacka,
Mariusz Siemiński,
Krwotok śródmózgowy
Walenty Michał Nyka
Katedra Neurologii,
Klinika Neurologii Dorosłych,
Akademia Medyczna w Gdańsku
STRESZCZENIE
Krwotoki śródmózgowe stanowią 10 15% wszystkich udarów. Gwałtownie narastają-
ce deficyty neurologiczne, a przy dużych krwawieniach szybko rozwijająca się śpiącz-
ka to główne objawy krwawienia śródmózgowego. Charakter objawów neurologicznych
zależy od wielkości i topografii krwawienia. Szczególnie narażeni są chorzy z wielolet-
nim, nieleczonym nadciśnieniem tętniczym. Do innych przyczyn należą: angiopatia
amyloidowa, guzy, stosowanie leków przeciwkrzepliwych, zaburzenia krzepnięcia,
malformacje tętniczo-żylne, naczyniaki jamiste, tętniaki, urazy, wtórne krwawienia do
zawałów niedokrwiennych. Diagnostyka opiera się na badaniach neuroobrazujących
(tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Leczenie jest uzależnione od sta-
nu klinicznego pacjenta oraz od przyczyny krwawienia.
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49 55
słowa kluczowe: krwawienie śródmózgowe, nadciśnienie tętnicze
WST
P gowego sÄ…: malformacje naczyniowe,
Terminem krwotok śródmózgowy określa tętniaki, choroby krwi, na przykład mało-
się ostre lub podostre krwawienie do mózgu płytkowość, białaczka, hemofilia i krwawie-
Chory z udarem
spowodowane pęknięciem naczynia wsku- nia pourazowe. U młodych dorosłych częsty-
krwotocznym jest
tek uszkodzenia śródbłonka naczyń kapilar- mi przyczynami są nadciśnienie tętnicze, al-
przeciętnie o 10 lat
nych, zaburzeń krzepnięcia lub w wyniku kohol i narkotyki. W średnim i starszym wie-
młodszy od chorego
wzrostu ciśnienia tętniczego. Częstość wy- ku krwawienie śródmózgowe zwykle ma
z udarem
stępowania krwotoków śródmózgowych związek z nadciśnieniem tętniczym, angio-
niedokrwiennym
ocenia się na 10 20 przypadków na 100 000 [1]. patią amyloidową, guzami mózgu, malfor-
W Stanach Zjednoczonych występuje 70 000 macją naczyniową, tętniakami, a także zmia-
przypadków udaru krwotocznego rocznie nami zapalnymi w naczyniach mózgowych.
(10 15% wszystkich udarów) [2]. Chory Do czynników predysponujących należą tak-
Adres do korespondencji:
z udarem krwotocznym jest przeciętnie że otyłość oraz cukrzyca.
lek. Magdalena Karwacka
o 10 lat młodszy od chorego z udarem nie- W przypadku krwotoków spowodowa- Klinika Neurologii Dorosłych
Akademii Medycznej w Gdańsku
dokrwiennym. Najbardziej zagrożeni są cho- nych nadciśnieniem tętniczym częstym z
ró- ul. Dębinki 7, 80 212 Gdańsk
tel.: (058) 349 23 00,
rzy z wieloletnim, nieleczonym nadciśnie- dłem krwawienia są naczynia przeszywające, faks: (058) 349 23 20
e-mail: [e-mail]
niem tętniczym, choć przyczyny krwawienia zaopatrujące jądra podstawy, wzgórze i pień
śródmózgowego zmieniają się w ciągu życia. mózgu (tętnice soczewkowo-prążkowiowe)
Copyright © 2008 Via Medica
U dzieci przyczynami krwawienia śródmóz- oraz przyśrodkowe odgałęzienia tętnicy
ISSN 1897 3590
49
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49 55
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
podstawnej [3, 4]. Krwawienia te dotyczą mięci obrażenia w obrębie twarzoczaszki po-
najczęściej jąder podstawy, wzgórza, mostu winny budzić podejrzenie istnienia krwoto-
i móżdżku. W ostatnim czasie w wyniku sku- ku pourazowego i uzasadnić odpowiednie
tecznego leczenia nadciśnienia zmniejszyła postępowanie diagnostyczne.
się liczba krwawień o typowej lokalizacji, zaś Większość krwotoków śródmózgowych
zwiększyła się liczba krwotoków płatowych, w przebiegu nadciśnienia rozwija się w cza-
które są spowodowane skazami krwotoczny- sie 30 90 minut, podczas gdy krwotoki spo-
Do typowych wczesnych
mi, angiopatiÄ… amyloidowÄ… i guzami. wodowane leczeniem antykoagulacyj-
objawów odczuwanych
Krwawienia mnogie są najczęściej wywo- nym mogą narastać przez dłuższy czas (na-
przez prawie połowę
łane skazą krwotoczną, przerzutami, zapa- wet do 24 48 godzin). Jeśli krwawienie usta-
chorych należą
leniem naczyń lub posocznicą. nie, to najczęściej się nie powtarza. Wyjątek
silne bóle głowy
Na uwagę zasługuje fakt, iż 5 10% gu- stanowią pacjenci z amyloidozą, u których
zów śródczaszkowych powoduje krwawie- mogą wystąpić kolejne krwawienia.
nie śródczaszkowe, które często jest pierw- W ciągu 24 godzin makrofagi zaczynają
szym objawem nowotworu mózgu [4, 5]. Do fagocytować krwiak. Po upływie 1 6 miesię-
nowotworów, które najczęściej dają prze- cy krwiak zostaje wchłonięty z pozostawie-
rzuty do ośrodkowego układu nerwowego niem szczelinowatej, pomarańczowej jamy
i powodują krwawienie śródmiąższowe wyścielonej blizną glejową i zawierającymi
Wielkość
należą: rak oskrzeli, czerniak, rak kosmów- hemosyderynę makrofagami.
i umiejscowienie krwiaka kowy, rak jasnokomórkowy nerek oraz rak Samoistny krwotok mózgowy powstaje
śródczaszkowego tarczycy. przeważnie pod wpływem aktywności fizycz-
Krwotoki pourazowe umiejscawiają się nej. Do typowych wczesnych objawów od-
decydujÄ… o rokowaniu
zwykle w biegunach czołowych bądz
skro- czuwanych przez prawie połowę chorych
niowych i towarzyszą im zwykle krwotoki należą silne bóle głowy. Należy pamiętać, że
podtwardówkowe (ryc. 1). Wywiad dotyczą- w przebiegu udaru niedokrwiennego bóle
cy okoliczności zachorowania (uraz twarzo- głowy występują tylko u 5 15% pacjentów.
czaszki), a u pacjentów z zaburzeniami pa- W 20 30% przypadków krwawienia bóle
głowy są umiarkowane. Ogniskowe objawy
neurologiczne mogą wystąpić bez utraty
przytomności i klinicznie mogą być nie do
odróżnienia od udaru niedokrwiennego.
U 9% pacjentów występują napady padacz-
kowe, a wymioty u 30% chorych. Do wymio-
tów dochodzi głównie podczas przebicia do
układu komorowego lub w przypadku wzro-
stu ciśnienia śródczaszkowego [6].
Wysoka, wczesna śmiertelność, w grani-
cach 40 50% w masywnych krwotokach
mózgowych, związana jest głównie z wgło-
bieniem (wskutek narastania ciśnienia śród-
czaszkowego oraz obrzęku okołoognisko-
wego) i ponownym krwawieniem [6, 7]. Gdy
ognisko krwotoczne jest większe niż 60 ml
niemal zawsze dochodzi do zgonu. Wielkość
i umiejscowienie krwiaka śródczaszkowego
Rycina 1. Krwiak śródmózgowy
decydujÄ… o rokowaniu [8]. Krwiaki nadna-
50
www.fmr.viamedica.pl
Magdalena Karwacka, Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Krwotok śródmózgowy
miotowe i większe niż 5 cm, a także podna- OBJAWY
miotowe większe niż 3 cm mają złe rokowa- W przypadku krwiaków w okolicy skorupy
nie. Rokowanie odległe u pacjentów z krwia- najbardziej charakterystyczny jest przeciw-
kiem śródmózgowym jest lepsze niż w uda- stronny niedowład połowiczy. Objawy mogą
rze niedokrwiennym, gdyż objawy uszkodze- narastać stopniowo, początkowo może to być
nia układu nerwowego w krwotoku mózgo- tylko niedowład mięśni twarzy i zaburzenia
wym najczęściej zmniejszają się w większym mowy. Następnie może dojść do osłabienia
stopniu niż w przypadku udaru niedokrwien- kończyny górnej i dolnej oraz zwrotu gałek
nego obejmującego podobny obszar mózgu ocznych w stronę ogniska. Niedowład może
(tab. 1). stopniowo narastać, a napięcie mięśniowe
Tabela 1
Przyczyny krwotoków mózgowych [4, 6, 9, 10]
t Przewlekłe nadciśnienie tętnicze
t Tętniak
t Malformacje naczyniowe
Malformacje tętniczo-żylne
Naczyniaki jamiste
Teleangiektazje włośniczkowe
Naczyniaki żylne
t Kruchość naczyń
Angiopatia amyloidowa
Choroby zapalne tętnic i żył
t Skazy krwotoczne
Leki przeciwkrzepliwe (antagoniści witaminy K, heparyna, leki hamujące agregację płytek)
Leki fibrynolityczne
Małopłytkowość
Hemofilia
Białaczka
Anemia aplastyczna
Plamica małopłytkowa
Choroby wÄ…troby
Powikłania leczenia trombolitycznego
Stan nadmiernej fibrynolizy
Hipofibrynogemia
t Narkotyki
t Zakrzepy zatok i żył
t Infekcyjne zapalenie wsierdzia, zakażone zatory, zatory w posocznicy, tętniaki mikotyczne
t Uraz czaszkowo-mózgowy
Pierwotne krwawienie do ognisk stłuczenia
Urazy kleszczowe (aplastyczna)
Oderwanie naczynia krwionośnego
Krwawienia wtórne (krwotoki Dureta)
Opóz
niony udar pourazowy
t Krwawienia do istniejących wcześniej zmian
Guzy, przerzuty
Ziarniniaki
t Zawał krwotoczny, ukrwotocznienie zawału
51
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49 55
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
t Różne rzadsze przyczyny
Migrena
Ostre nadciśnienie tętnicze w rzucawce, pheochromocytoma
Kłębuszkowe zapalenie nerek
Leki wazopresyjne
Po endarektomii tętnicy szyjnej
Podczas arteriografii
Podczas bolesnego badania urologicznego
Jako póz
ne powikłanie niedrożności tętnicy szyjnej
W przebiegu niedotlenienia
Wady o charakterze potworniaków
Opryszczkowe zapalenie mózgu
Krwotoczne zapalenie mózgu
Tularemia
WÄ…glik
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Zatrucie jadem kiełbasianym
Po nadmiernym wysiłku fizycznym
Przy ostrych bólach
Przy narażeniu na oziębienie
Przy zatorach tłuszczowych
Krwawienie nadnamiotowe po operacji w tylnej jamie czaszki
Po zamknięciu przetoki tętniczo-żylnej
U pacjentów
z zaburzeniami postawy
początkowo może być obniżone lub gwałtow- ocznych do dołu i ku środkowi, co daje wra-
ciała i objawami
nie wzrastać, występuje wówczas sztywność żenie patrzenia na czubek nosa, może wystą-
dysmetrii, u których
i kończyny przyjmują ułożenie wyprostne [11]. pić nierówność z
renic ze zniesieniem reak-
występują bóle głowy
Przy masywnych krwotokach, w których ma cji na światło lub skośne ustawienie gałek
i wymioty należy szybko
miejsce kompresja górnej części pnia mózgu, ocznych (oko po stronie przeciwnej do nie-
wykonać tomografię
rozwija się śpiączka. Towarzyszą jej: głęboki, dowładu zwrócone ku dołowi i przyśrodko-
komputerowÄ…
nieregularny lub przerywany oddech, rozsze- wo), homolateralny zespół Hornera, zniesie-
lub rezonans
rzenie i sztywność homolateralnej z
renicy, nie konwergencji, porażenie spojrzenia ku
magnetyczny głowy obustronny objaw Babińskiego oraz sztyw- górze oraz oczopląs refrakcyjny.
ność odmóżdżeniowa. W przypadku krwotoku do mostu docho-
Niedowład lub porażenie połowicze ze dzi do szybkiego pojawienia się śpiączki, po-
znacznie nasilonymi połowiczymi zaburze- rażenia czterokończynowego oraz sztywności
niami wszystkich rodzajów czucia są charak- odmóżdżeniowej. y
renice sÄ… wÄ…skie, szpilko-
terystyczne dla krwotoku wzgórzowego. wate (1 mm), lecz reaktywne. Upośledzone są
Afazja, często z zachowaną zdolnością po- odruchowe, poziome ruchy gałek ocznych,
wtarzania słów, występuje w przebiegu krwo- wywołane skręceniem głowy (objaw lalki).
toku do dominującego (lewego) wzgórza, Często występują hiperwentylacja, znaczne
zaś mutyzm w niektórych przypadkach krwo- nadciśnienie i nadmierna potliwość. Zwykle
Miejsce krwawienia
toku do wzgórza niedominującego [11]. w ciągu kilku godzin dochodzi do zgonu.
pozwala na określenie Mogą się również pojawić jednoimienne Do typowych objawów krwotoków
prawdopodobnej etiologii ubytki pola widzenia. Często krwiaki rozsze- móżdżkowych należą: nudności, wymioty,
rzające się w kierunku środkowego śródmóz- bóle głowy w okolicy potylicznej i zawroty
gowia mogą być przyczyną zbaczania gałek głowy. W obrazie klinicznym dominują za-
52
www.fmr.viamedica.pl
Magdalena Karwacka, Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Krwotok śródmózgowy
burzenia postawy ciała i chodu. Zwykle to-  krwotok do płata ciemieniowego powo-
warzyszy im ataksja kończyn i oczopląs. duje bóle głowy w przedniej okolicy skro-
Krwotoki móżdżkowe nie wywołują zwykle niowej oraz przeciwstronne, połowicze
zaburzeń przytomności, niedowładów lub osłabienie czucia.
zaburzeń czucia. Mimo narastania objętości U ponad połowy pacjentów z krwoto-
krwiaków móżdżkowych objawy kliniczne kiem płatowym występują wymioty i sen-
mogą nie ulegać ewolucji aż do momentu ność, drgawki pojawiają się rzadko.
ucisku na pień mózgu, kiedy gwałtownie Dla lokalizacji ogniska krwotocznego
narastają objawy ciasnoty śródczaszkowej. istotne znaczenie mają objawy oczne.
Należy wobec tego pamiętać, że u pacjentów W krwotoku do skorupy gałki oczne zbaczają
z zaburzeniami postawy ciała i objawami w stronę przeciwną do porażenia, w krwoto- Badanie CT wykrywa
dysmetrii, u których występują bóle głowy ku wzgórzowym gałki zbaczają ku dołowi,
krwiaki powyżej 1 cm
i wymioty należy szybko wykonać tomografię z
renice są wąskie (2 3 mm) ze śladową re-
komputerową (CT, computed tomography) akcją na światło. W krwotokach do mostu
lub rezonans magnetyczny głowy (MRI, upośledzone są odruchowe ruchy gałek
magnetic resonance imaging)! ocznych do boków, z
renice sÄ… bardzo wÄ…skie
Często występuje porażenie skojarzone- (< 1 mm), reaktywne. W krwotokach
go spojrzenia w bok, w stronę ogniska krwo- móżdżkowych gałki oczne mogą zbaczać do
tocznego, przymusowe zbaczanie gałek boku, w stronę przeciwną niż ognisko, przy
ocznych w stronę przeciwną lub porażenie braku porażenia kończyn.
homolateralne nerwu odwodzÄ…cego. Rza-
dziej pojawiajÄ… siÄ™: przymusowe przymyka- DIAGNOSTYKA
nie jednego oka, szybkie ruchy gałek ocznych W rozpoznaniu różnicowym krwotoków nie-
w dół z powolnym powrotem do góry oraz zwykle istotne są dane z wywiadu i badań
skośne ustawienie gałek ocznych. U niektó- neuroobrazujących. Ważny jest pomiar ciś-
rych pacjentów występuje niewielki, homola- nienia tętniczego i oznaczenie parametrów
teralny niedowład twarzy z osłabieniem od- układu krzepnięcia. W badaniu CT mózgu
ruchu rogówkowego. Dysfagia i dyzartria nie szczególnej uwagi wymaga ocena układu
są objawami częstymi. Może wystąpić śpiącz- warstw i odmienności wysycenia miąższu.
ka (w przypadku ucisku na pień mózgu). Miejsce krwawienia pozwala na określenie
Objawy krwotoku płatowego narastają prawdopodobnej etiologii. Badanie CT wy-
w ciągu kilku minut i zależą od jego umiej- krywa krwiaki powyżej 1 cm. Często niewi-
scowienia: doczne sÄ… w tym badaniu naczyniaki jamiste,
U pacjentów
 przy lokalizacji w płacie potylicznym malformacje naczyniowe, rozsiane zmiany
pojawiają się ból wokół oka po tej samej pourazowe. Po 2 4 tygodniach gęstość z krwotokiem
stronie oraz niedowidzenie połowicze skrzepniętej krwi zaczyna się zmniejszać śródmózgowym
jednoimienne; i krwiak staje siÄ™ izodensyjny. Utrzymuje siÄ™
często występuje
 krwotok okolicy skroniowej objawia się bó- jednak nadal efekt masy i obrzęk mózgu.
zespół wzmożonego
lem w okolicy ucha lub do przodu od ucha. U niektórych pacjentów widoczny jest pier-
ciśnienia czaszkowego,
Może również wystąpić częściowe niedo- ścień wzmocnienia kontrastowego. W przy-
dlatego należy unikać
widzenie jednoimienne. Krwotok zlokali- padkach obrazów CT budzących wątpliwość
wykonywania
zowany w lewym płacie skroniowym mani- co do przyczyny krwawienia, należy wykonać
nakłucia lędz
wiowego
festuje się objawami afazji  płynnej ; badanie MRI. Nietypowa lokalizacja, niere-
 krwotok do płata czołowego wywołuje gularny kształt oraz nieproporcjonalnie
przeciwstronny niedowład połowiczy duży obrzęk wokół krwiaka nasuwają podej-
i bóle głowy w okolicy czołowej; rzenie krwawienia do guza. Cytokiny wy-
53
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49 55
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
dzielane przez komórki nowotworowe zabu- stępczego bądz
wspomaganego. Leczenie
rzają funkcjonowanie bariery krew mózg diuretykami osmotycznymi powinno być
i powodują powstanie obrzęku wazogenne- wdrożone w wypadku wyraz
nych objawów
go [12]. U młodych osób należy podejrzewać wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego
Celem leczenia oraz
anomalię naczyniową i wykonać angio-CT z zaburzeniami świadomości. Skuteczność te-
poprawy krążenia
lub angio-MRI, a w dalszej kolejności angio- rapeutyczna leków przeciwobrzękowych
mózgowego jest
grafię naczyń mózgowych. w leczeniu krwiaków śródmózgowych jest na-
zapobieganie
W diagnostyce różnicowej krwiaków dal niepotwierdzona. Stosowanie profilaktyki
ponownemu krwawieniu
śródmózgowych z guzami mózgu można przeciwpadaczkowej jest sprawą dyskusyjną.
oraz obniżenie
wykorzystać SPECT (single photon emission- Krwotoki podnamiotowe poprzez bezpo-
wzmożonego ciśnienia
99m
-computed tomography) z użyciem Tc- średni ucisk na pień mózgu prowadzą zwykle
śródczaszkowego
-MIBI . Badanie to uwidacznia zwiększony do zaburzeń świadomości, natomiast w wyni-
wychwyt znacznika przez tkankÄ™ nowotwo- ku ucisku wodociÄ…gu oraz przebicia krwi do
rową [5]. Etiologię krwawienia nie zawsze komory czwartej mogą wywołać wodogłowie
udaje się ustalić. Chorzy powinni być wów- ostre. Po usunięciu krwiaka lub po wykona-
czas poddani ocenie neuroradiologicznej po niu drenażu można dzięki odbarczeniu uzy-
kilka miesiącach od krwawienia, aby unik- skać szybką poprawę stanu chorego. Wskaza-
nąć przeoczenia istniejącej patologii. U pa- niem do leczenia operacyjnego są krwiaki
cjentów z krwotokiem śródmózgowym czę- o średnicy ponad 3 4 cm. Leczenie operacyjne
sto występuje zespół wzmożonego ciśnienia powinno być brane pod uwagę, jeśli pojawią
czaszkowego, dlatego należy unikać wyko- się objawy móżdżkowe i śpiączka.
nywania nakłucia lędz
wiowego. Nie udowodniono, aby leczenie opera-
cyjne krwiaków nadnamiotowych było bar-
LECZENIE dziej efektywne niż leczenie zachowawcze.
Leczenie krwotoków śródmiąższowych jest U niektórych pacjentów wykonuje się kra-
wciąż sprawą kontrowersyjną [4, 9, 12, 13]. niotomię celem obniżenia ciśnienia śród-
Nadal nie została udowodniona wyższość le- czaszkowego. Metoda ta bywa stosowana
czenia neurochirurgicznego nad zachowaw- w przypadku krwawienia do półkuli niedo-
czym. Celem leczenia jest, obok poprawy krą- minującej w celu ratowania życia. Leczenie
żenia mózgowego, przede wszystkim zapo- neurochirurgiczne powinno być także zasto-
bieganie ponownemu krwawieniu oraz obni- sowane u pacjentem z wtórnym pogorsze-
żenie wzmożonego ciśnienia śródczaszkowe- niem stanu świadomości i nasileniem obja-
Wskazaniem
go. Ważne są: obserwacja pacjenta, kontrola wów ogniskowych.
do leczenia operacyjnego stanu neurologicznego, ciśnienia tętniczego, Alternatywą dla kraniotomii, która jest
są krwiaki o średnicy EKG, gospodarki wodno-elektrolitowej leczeniem obciążającym, jest endoskopowa
i kwasowo-zasadowej. Leczenie zachowaw- ewakuacja krwiaka. Metoda ta w porówna-
ponad 3 4 cm
cze powinno zabezpieczyć podstawowe funk- niu z tradycyjną doprowadziła do redukcji
cje życiowe i korygować wszelkiego rodzaju śmiertelności oraz zmniejszenia objawów
zaburzenia. W przypadku pogorszenia się sta- uszkodzenia układu nerwowego. Jeszcze
nu pacjenta, kiedy może wystąpić niebezpie- mniej inwazyjną metodą jest stereotaktycz-
czeństwo zachłyśnięcia oraz przy wzroście na ewakuacja krwiaka (przeprowadzana
ciśnienia śródczaszkowego istnieją wskazania pod kontrolą CT głowy) z drenażem, po
do przejściowego stosowania oddechu za- miejscowej fibrynolizie [13, 14].
54
www.fmr.viamedica.pl
Magdalena Karwacka, Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Krwotok śródmózgowy
P I Åš M I E N N I C T W O
1. Broderick J.P., Brott T., Tomisck T., Auster G., Mil- 8. Broderick J.P., Brott T.G., Duldner J.E., Tornisck T.,
ler R. The risk of subarachnoid and intracerebral Huster G. Volume of intracerebral hemorrhage.
hemorrhages in blacks as compared with whites. A powerful and easy-to-use predictor of 30-day
N. Engl. Med. 1992; 326: 733 736. mortality. Stroke 1993; 24: 987 993.
2. Shaya M., Dubey A., Berk C. i wsp. Factors in- 9. Lehmann-Horn F., Ludolph A. Neurologia. Dia-
fluencing outcome in intracerebral: a simple, re- gnostyka i leczenie. Urban and Partner, Wrocław
liable, and accurate method to grade intracere- 2004; 21 23: 473 478.
bral hemorrhage. Surg. Neurol. 2005; 63: 343 10. Victor M., Ropper A. Neurologia Adamsa i Victo-
 348. ra. Wydawnictwo Czelaj, Lublin 2003; 236 238.
3. Brott T., Broderick J., Kothari R. i wsp. Early he- 11. Tanaka A., Yoshinaga S., Nakayama Y., Kimura M.,
morrhage growth in patients with intracerebral Tomonaga M. Cerebral blood flow and clinical
hemorrhage. Stroke 1997; 28: 1 5. outcome in patients with thalamic hemorrhages:
4. Mumenthaler M., Mattle H. Neurologia. Urban a comparison with nutaminal hemorrhages.
and Partner, Wrocław 2003; 270 276. J. Neurol. Sci. 1996; 144: 191 197.
5. Minutoli F., Angileri F.F., Cosentiono S. i wsp. 12. Tung G.A., Julius B.D., Rogg J.M. MRI of intracerebral
99m
Tc-MIBI SPECT in gistuinguishing neoplastic hematoma: value of vasogenic edema ratio for predic-
from nonneoplastic intracerebral hematoma. ting the cause. Neuroradiology 2003; 45: 357 362.
J. Nucl. Med. 2003; 44: 1566 1573. 13. Zuccarello M., Brott T., Derex L. i wsp. Early sur-
6. Qureshi A.I., Tuhrim S., Broderick J.P., Batjer H.H., gical treatment for supratentorial intracerebral
Hondo H., Hanley D.F. Spontaneous intracerbral hemorrhage: a randomized feasibility study.
hemorrhage. N. Engl. J. Med. 2001; 344: 1450 Stroke 1999; 30: 1833 1839.
 1460. 14. Teernstra O.P.M, Evers S.M.A.A., Lodder J. i wsp.
7. Davis S.M., Broderick J., Hennerici M. i wsp. He- Stereotactic treatment of intracerebral hemato-
matoma growth is a determinant of mortality and ma by means of a plasminogen activator. A mul-
poor outcome after intracerebral hemorrhage. ticenter randomized controlled trial (SICHPA).
Neurology 2006; 66: 1175 1181. Stroke 2003; 34: 968 974.
55
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49 55