Prawo rzeczowe 3

Autor: Majkel
PRAWO RZECZOWE
PRAWO RZECZOWE
1. Prawo własności treść, nabycie, utrata [art. 140 170]
�� Prawo własności (art. 140) prawo podmiotowe bezwzględne, skuteczne erga omnes
-� Przedmiotem własności są rzeczy w rozumieniu art. 45 kc tj. przedmioty
materialne wyodrębnione z przyrody naturalnie lub sztucznie, stanowiące
przedmioty samoistne.
-� granice prawa własności: przepisy ustawy, zasady współżycia społecznego,
społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa
�� art. 142: dopuszcza możliwość użycia cudzej rzeczy (rozumianej szeroko np.
zwierzę) w celu:
1
-� zapobieżenia niebezpieczeństwu bezpośrednio zagrażającemu dobrom
osobistym innej osoby oraz
2
-� gdy bezpośrednie niebezpieczeństwo zagraża dobrom majątkowym
nie ma zastosowania jeśli możliwa szkoda jest w sposób oczywisty mniejsza od
możliwej straty jaką mógłby ponieść właściciel użytej rzeczy
�� art. 143: określa granice prawa własności:
-� pod powierzchnią ziemi ze względu na społeczno-gospodarcze przeznaczenie
gruntu kopaliny wymienione w Prawie Górniczym należą do Skarbu Państwa;
pozostałe są częścią składową gruntu
-� nad powierzchnią gruntu Prawo Lotnicze określa na jakiej wysokości mogą
odbywać się loty powietrzne aby nie dochodziło do naruszenia prawa własności;
�� normy prawa sąsiedzkiego [art. 144-154]
-� art. 144 ogranicza wykonywanie prawa własności ze względu na stosunki
sąsiedzkie. Norma zakazuje zakłócania korzystania z sąsiednich nieruchomości
(a więc nie tylko sąsiadujących bezpośrednio) ponad przeciętną miarę, która to
wynika ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków
miejscowych;
-� norma obejmuje immisje pośrednie tj. takie które są ubocznym skutkiem
niezamierzonego działania właściciela są dopuszczalne w granicach
art. 144;
-� w odróżnieniu od immisji bezpośrednich, które są działaniem celowym np.
odprowadzanie wody na cudzy grunt (porównywane do fizycznej ingerencji)
są generalnie niedopuszczalne, ochrona z art. 222ż2 ma
bezpośrednie zastosowanie; (zakaz ten wynika bezpośrednio ze 140 kc)
-� Immisje mogą polegać na: przenikaniu cząstek materii (gazów, pyłów itp.)
lub sił (hałasów, wstrząsów); oddziaływaniu na sferę psychiki (poczucie
bezpieczeństwa); ograniczaniu swobody korzystania (światła, widoków,
powietrza) w razie przekroczenia dopuszczalnej przeciętnej miary
stosujemy dla ochrony własności nieruchomości sąsiednich roszczenie
negatoryjne w trybie art. 222 ż 2 w zw. z art. 144
1
-� przeciętną miarę określa się w sposób obiektywny; zawsze należy odnosić
się do konkretnego miejsca i czasu tj. brać pod uwagę miejscowość,
charakter nieruchomości itd.
-� Z roszczeniem negatoryjnym może wystąpić: właściciel, użytkownik
wieczysty, osoba uprawniona z tytuły ograniczonych praw rzeczowych;
natomiast skierowane jest ono przeciwko właścicielowi bądz użytkownikowi
wieczystemu nieruchomości, która zakłóca korzystanie z nieruchomości
sąsiednich.
-� służebność drogi koniecznej (art. 145-146): żądać ustanowienia służebności
przechodu/przejazdu może właściciel (służebności gruntowej) i samoistny
posiadacz (służebności osobistej art. 146)
-� służebność osobista będzie trwała najdłużej do śmierci osoby (art. 299), jest
niezbywalna, a także nie można przenieść uprawnień do jej wykonywania na
inną osobę (art. 300)
-� Droga jest konieczna, gdy nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do
1 2
drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków
gospodarskich;
-� Roszczenie powstaje ex lege w sytuacji gdy dostęp do drogi publicznej bądz
zabudowań gospodarskich stał się nieodpowiedni z punktu widzenia
nieruchomości wymagającej tej drogi; także gdy zachodzi potrzeba zmiany
istniejącej już służebności na skutek nowych okoliczności
-� [SN] wskazuje, że ustanowienie tej służebności ma charakter wyjątkowy tzn.
w pierwszej kolejności należy spróbować dostosować nieruchomość do
panujących warunków, a ustanowić służebność dopiero, gdy to dostosowanie
wiązałoby się z niewspółmiernymi kosztami lub byłoby niemożliwe;
-� zgodnie z art. 245 do ustanowienia służebności potrzeba oświadczenia woli
właściciela/użytkownika wieczystego nieruchomości obciążanej w formie aktu
notarialnego oraz oświadczenia woli właściciela/użytkownika wieczystego
(posiadacza samoistnego zgodnie ze 146 kc) nieruchomości władnącej w
dowolnej formie.
-� Dopuszcza się stosowanie art. 145 w drodze analogii do ustanowienia
służebności innych niż droga tj. podłączenia elektrycznego, gazowego,
wodociągowego.
-� Art. 147: zakazuje dokonywania robót ziemnych (wszelkich które naruszałyby
strukturę gruntu) które w sposób obiektywny powodują stan zagrożenia dla
nieruchomości sąsiedniej (niekoniecznie położonej bezpośrednio); niekonieczne
jest wystąpienie szkody; naruszenie zakazu rodzi powstanie roszczenia
negatoryjnego o zaprzestanie naruszeń/przywrócenie stanu zgodnego z prawem.
-� Sprzężone ze sobą [art. 148 150]
-� Opadające owoce na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki
na grunt publiczny owoce nadal własnością
-� Właściciel gruntu ma prawo wejść na grunt sąsiedni w celu zebrania owoców
ze zwieszających się gałęzi/ usunięcia gałęzi
-� Przechodzące na grunt sąsiedni gałęzie, korzenie, owoce mogą zostać przez
właściciela tego gruntu usunięte dopiero po wcześniejszym wyznaczeniu
terminu do wykonania tej czynności przez właściciela drzew/krzewów;
2
-� Art. 151 przekroczenie granicy przy budowie: dotyczy sytuacji, gdy
właściciel gruntu podczas prac budowlanych postawił budynek (obiekt
budowlany, trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą
przegród budowlanych, posiadający fundamenty i dach Pr.Bud.) lub inne
urządzenie (obiekty inne niż budynki, trwale związane z gruntem) z
przekroczeniem granicy swojego gruntu tzn. częściowo na gruncie sąsiednim.
-� Art. 151 ma zastosowanie do sytuacji gdy budującym jest właściciel, a więc
osobą posiadającą tytuł prawny zastosowanie art. 231 ma miejsce gdy
na cudzym gruncie wzniosła budynek osoba nieuprawniona
-� Roszczenie negatoryjne w myśl 151 kc polega na przywróceniu stanu
poprzedniego, a więc rozbiórki budynku;
-� Roszczenie powstaje, gdy spełniona zostanie chociaż 1 z 3 przesłanek (mają
one charakter rozdzielny):
1) Gdy przekroczenia granic dokonano z winy umyślnej
2) Gdy osoba poszkodowana bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwiła się
inwestycji wskazując na przekroczenie granicy
3) Gdy powstanie budynku grozi niewspółmiernie wielką szkodą
-� W chwili gdy żadna z przesłanek nie została spełniona, właścicielowi gruntu
(inwestorowi nie przysługuje żadne!) przysługują 2 alternatywne roszczenia:
1) Może żądać ustanowienia służebności gruntowej (budynkowej), która
zalegalizuje powstały budynek/urządzenie (za wynagrodzeniem) albo
2) Może żądać wykupienia przez budującego (z reguły po cenie rynkowej)
tej części gruntu, którą zajęła inwestycja wraz (dodatkowo, niekoniecznie)
z tą częścią gruntu, która utraciła dla właściciela znaczenie gospodarcze;
-� Wybór roszczenia zależy od właściciela; realizacja następuje na drodze
umownej bądz sądowej;
-� Kwestie granicy gruntów[Art. 152-154]
-� Właściciele gruntów sąsiadujących maja obowiązek współdziałać przy
rozgraniczaniu gruntów oraz przy utrzymaniu znaków granicznych, a więc
ponoszą koszty tych czynności po połowie
-� Istnieje domniemanie, że urządzenia takie jak mury, płoty, miedze, drzewa,
krzewy znajdujące się na granicy gruntów służą do wspólnego użytku; koszty
ich utrzymania ponoszone są wspólnie przez właścicieli
�� Przeniesienie własności [art. 155-170]
-� ż1: Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonych indywidualnie (co do
tożsamości) wystarczy samo zawarcie umowy zobowiązująco-rozporządzającej
(o podwójnym skutku) takiej jak np. sprzedaż, darowizna, zamiana, przekazanie
nieruchomości (zawsze nieruchomość jest oznaczona indywidualnie), zniesienie
współwłasności (art. 210), dożywocie; ma ona więc charakter konsensualny
1
strony umowy mogą postanowić, że taka umowa nie będzie miała
podwójnego skutku;
2
będzie tak również w przypadku gdy odrębny przepis ustawy tak stanowi
(np. 157ż2 dołożenie warunku lub terminu do przeniesienia własności
nieruchomości powoduje, że umowa o podwójnym skutku nie przenosi
własności - należy zawrzeć 2 umowy)
3
1 2
-� ż2: Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonych gatunkowo bądz rzeczy
3
przyszłych (a także gdy rozporządzenia rzeczą dokonuje osoba
nieuprawniona w myśl art. 169) konieczne jest zawarcie umowy
zobowiązującej, a następnie przeniesienie posiadania rzeczy (np. zawarcie
umowy rozporządzającej); umowa zobowiązująca stanowi przyczynę prawną
rozporządzenia (kauze);
-� umowa deweloperska jest przykładem umowy zobowiązującej do
przeniesienia własności nieruchomości/ustanowienia odrębnej wł. lokalu
-� zasada kazualności przy przeniesieniu własności (art. 156) oznacza, że
zobowiązanie do przeniesienia własności powinno istnieć w momencie zawarcia
umowy przenoszącej własność; zobowiązanie to może wynikać np. z umowy
zobowiązującej do przeniesienia własności, zapisy zwykłego, bezpodstawnego
wzbogacenia.
-� Upadek tego zobowiązania (np. na skutek odwołania darowizny,
rozwiązania umowy zobowiązującej, odstąpienia od umowy) pociąga za sobą
skutki w sferze własności rzeczy tzn.:
[SN] upadek kauzy przy przeniesieniu własności nieruchomości
pociąga za sobą skutek obligacyjny (zobowiązaniowy); np. odwołanie
darowizny powoduje zobowiązanie do przeniesienia własności
nieruchomości zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu
[SN] upadek kauzy przy przeniesieniu własności rzeczy ruchomych
pociąga za sobą skutek rzeczowy (rozporządzający);
-� Zasada kauzalności nie dotyczy umowy przedwstępnej tzn. że upadek
(nieważność) umowy przedwstępnej nie pociąga za sobą nieważności umowy
przyrzeczonej;
-� W przypadku przeniesienia własności nieruchomości kauza:
-� W ujęciu materialnym zasada kauzalności oznacza, że ważność umowy
rozporządzającej zależy od ważności umowy zobowiązującej
-� W ujęciu formalnym zasada kauzalności oznacza, że zobowiązanie na
podstawie którego doszło do przeniesienia własności powinno być
wymienione w akcie notarialnym.
-� Art. 157: nie można zastrzec warunku ani terminu w umowie rzeczowej
przenoszącej własność nieruchomości; [SN] warunkiem będzie także umowne
zastrzeżenie prawa odstąpienia od umowy; ale nie będzie nim prawo odkupu!
-� Samodzielna umowa rzeczowa z takim zastrzeżeniem NIEWAŻNOŚĆ
-� Umowa zobowiązująco-rozporządzająca nieważnością objęta część
rozporządzająca, utrzymana w mocy część zobowiązująca; oznacza to że np.
umowa sprzedaży nieruchomości z umownym prawem odstąpienia nie
przeniesie własności tej nieruchomości, a jedynie wywoła skutek obligacyjny.
-� Przeniesienie własności ruchomości pod warunkiem/terminem jest
dopuszczalne; art. 157 dotyczy tylko nieruchomości
-� Przeniesienie własności nieruchomości (zarówno zobowiązanie jak i umowa
rzeczowa) musi mieć formę aktu notarialnego, pod rygorem nieważności;
4
-� Art. 169 stanowi przykład wyjątku od zasady nemu plus iuris odnośnie rzeczy
ruchomych; (odnośnie nieruchomości przykładem może być art. 5 ukw);
reguluje on sytuacje nabycia własności od nie właściciela w 3 sytuacjach:
1) Nabycie rzeczy powierzonej zbywcy przez właściciela (art.169 ż 1);
-� chodzi tu o sytuacje rozporządzenia rzeczą oddaną w posiadanie
zależne lub dzierżenie np. na mocy umowy dzierżawy, leasingu,
użytkowania;
-� czynność rozporządzająca musi być ważna; art. 169 sanuje tylko brak
uprawnień po stronie zbywającego, nie konwaliduje innych braków
-� rzecz musi zostać wydana nabywcy (zgodnie z 351 kc wydanie nie będzie
konieczne jeżeli przeniesienie posiadania odbywa się między posiadaczem
samoistnym a zależnym, bowiem tam posiadanie przenosi sama umowa)
-� nabywca musi działać w dobrej wierze w chwili nabycia (Dobra wiara
jest wyłączona, gdy nabywca wie lub przy dołożeniu należytej staranności
mógł się dowiedzieć o braku uprawnienia zbywcy do rozporządzania
rzeczą)
łączne spełnienie tych przesłanek jest podstawą skutecznego
nabycia własności rzeczy powierzonej zbywcy przez właściciela;
2) Nabycie rzeczy skradzionej, zgubionej lub inaczej utraconej przez
właściciela (art. 169 ż 2 zd. 1);
-� Następuje powtórzenie przesłanek z ż1: musi dojść do ważnego
rozporządzenia rzeczą, wydania jej nabywcy, z tym że dobra wiara
nabywcy musi istnieć w chwili upływu 3 lat od momentu utraty
rzeczy przez właściciela;
nabywca uzyska własność rzeczy uprzednio utraconych przez
właściciela w chwili upływu 3-letniego terminu prekluzyjnego (przy
zachowaniu wszystkich przesłanek, w szczególności dobrej wiary)
3) Nabycie pieniędzy, dokumentów na okaziciela, rzeczy nabytych na
urzędowej licytacji lub w toku postępowania egzekucyjnego (art. 169
ż 2 zd.2);
-� Dokumenty te to wystawione na okaziciela akcje, obligacje, czeki, weksle;
Urzędowe licytacje to licytacje w postępowaniu administracyjnym,
sądowym, upadłościowym;
-� Wskazane w przepisie rzeczy podlegają nabyciu zgodnie z wymaganiami
169 ż 1 tj. po dokonaniu ważnego rozporządzenia rzeczą, wydania
rzeczy nabywcy, dobrej wiary nabywcy (bez konieczności upływu 3 lat
por. ad.2);
5
2. Zasiedzenie [art. 172 176]
�� Zasiedzenie to pierwotny sposób nabycia własności, polegający na nabyciu tego
prawa ex lege po upływie ustalonego czasu; przyjmuje się, że zasiedzenie nie
powoduje wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych obciążających rzecz
�� Przedmiotem zasiedzenia mogą być tylko niektóre prawa rzeczowe:
-� Prawo własności nieruchomości/ruchomości
-� Udziały we współwłasności
-� Niektóre służebności gruntowe (art. 292) i służebność przesyłu (art. 3054)
-� Użytkowanie wieczyste, gdy prawo to już istniało (w drodze analogii 172 kc)
1
-� Własność lokalu tylko w całości i pod warunkiem, że został on już
2
ustanowiony
�� Zasiedzenie nieruchomości: wymaga spełnienia 2 przesłanek konstytutywnych tj.
posiadania samoistnego (osoba musi władać rzeczą jak właściciel) oraz upływu
czasu; dobra wiara ma wpływ jedynie na okres czasu
osoba nabywa posiadanie nieruchomości będąc w dobrej wierze musi
posiadać nieprzerwanie nieruchomość przez 20 lat
osoba nabywa posiadanie nieruchomości będąc w złej wierze musi
posiadać nieprzerwanie nieruchomość przez 30 lat
-� Znaczenie ma dobra wiara w chwili nabywania posiadania, bowiem pózniejsza
zła wiara nie szkodzi (nie wydłuża wymaganego czasu posiadania)
-� [przed zmianami KC tj. przed 1.X.1990 r. okres zasiedzenia wynosił odpowiednio
10 i 20 lat w zależności od dobrej/złej wiary posiadacza; jeżeli okres zasiedzenia
rozpoczął się przed tą datą np. w 1985 r., a trwa ciągle po 1.X.1990 r.,
wymagany czas posiadania wydłuża się do odpowiednio 20/30 lat, zgodnie z
obowiązującymi przepisami]
-� [SN] zła wiara występuje, gdy nie zachowana została forma aktu notarialnego
podczas nabywania nieruchomości
-� ważnym ograniczeniem przy zasiedzeniu nieruchomości jest wiek osoby,
przeciwko której biegnie termin zasiedzenia:
jeżeli osoba ta jest małoletnia, termin zasiedzenia może upłynąć dopiero,
gdy upłyną 2 lata od momentu uzyskania przez małoletniego
pełnoletniości (z reguły będzie to wiek 20 lat; okres zasiedzenia ulega
wydłużeniu)
[SN] jeżeli małoletni jest jednym ze współwłaścicieli nieruchomości
gruntowej (pozostali są pełnoletni), termin zasiedzenia może się różnić
tzn. posiadacz całego gruntu nabędzie własność najpierw udziałów osób
pełnoletnich, a dopiero po upływie czasu z art. 173 udział małoletniego;
1
�� Zasiedzenie ruchomości: wymaga spełnienia 3 przesłanek tj. samoistnego
2 3
posiadania, upływu 3 lat od chwili nabycia oraz dobrej wiary przez cały
okres trwania 3-letniego terminu;
-� Oznacza to, że wykluczone jest nabycie własności ruchomości przez zasiedzenie,
w przypadku, gdy posiadacz nabył złą wiarę w jakimkolwiek momencie biegu
3-letniego terminu;
6
�� Do obliczania terminu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o przedawnieniu
roszczeń tj. art. 121-123 kc; oznacza to że termin zasiedzenia można zawiesić (nie
doliczać do okresu zasiedzenia pewnego czasu), wstrzymać jego zakończenie
(nie nastąpi nabycie własności przez zasiedzenie do czasu gdy miną przeszkody z
art. 122), przerwać bieg zasiedzenia (po przerwaniu bieg okresu liczy się od
nowa)
-� Przerywa bieg zasiedzenia czynność procesowa zmierzająca bezpośrednio do
pozbawienia posiadania np. roszczenie windykacyjne; uznanie, że właścicielem
rzeczy jest inna osoba np. rozpoczęcie płacenia mu czynszu; wszczęcie mediacji
na mocy art. 1836 KPC;
�� na mocy art. 176 można do okresu własnego posiadania doliczyć czas posiadania
poprzednika lub poprzedników w wyniku przeniesienia posiadania bądz
dziedziczenia; w przypadku dziedziczenia doliczenie czasu następuje na korzyść
wszystkich spadkobierców
osoba która zawładnęła rzeczą samowolnie, nie może doliczyć sobie czasu
posiadania poprzednika (gdyż nie doszło do przeniesienia posiadania)
gdy poprzednik uzyskał posiadanie w dobrej wierze, można bez przeszkód
doliczyć czas jego posiadania do swojego
gdy poprzednik uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego
posiadania można doliczyć jedynie wtedy, gdy po doliczeniu łączny czas
będzie wynosił minimum 30 lat (a więc wymagany czas do zasiedzenia
nieruchomości będąc w złej wierze)
�� art. 292: dopuszcza możliwość zasiedzenia służebności gruntowej, pod warunkiem że
polega ona na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia; upływ lat
oblicza się tak jak przy zasiedzeniu nieruchomości.
-� posiadanie służebności uregulowano w art. 352 (posiadanie służebności to
faktyczne korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści
służebności); (jest to specyficzny rodzaj posiadania zależnego); może to być np.
codzienne przejeżdżanie przez cudzy grunt samochodem, co doprowadzi po
upływie określonego czasu, do zasiedzenia służebności przejazdu.
-� Trwałe i widoczne urządzenie musi być wynikiem świadomego działania,
polegającego np. na utwardzeniu drogi, budowie nasypów, mostów, grobli itp.
-� obecnie przyjmuje się, że trwałe i widoczne urządzenie może być wykonane
zarówno przez posiadacza służebności jak i właściciela nieruchomości obciążonej,
aczkolwiek poglądy są bardzo rozbieżne;
-� [SN 7] posiadaniem służebności nie jest korzystanie z cudzej nieruchomości na
zasadzie grzecznościowej (np. sąsiedzkiej uprzejmości) jest to wtedy
posiadanie prekaryjne, nie prowadzące do zasiedzenia;
-� [SN 7] służebność gruntowa jest jedynym ograniczonym prawem rzeczowym
które może powstać ex lege na skutek zasiedzenia;
7
3. Inne przypadki nabycia własności
�� Połączenie (akcesja) rzeczy ruchomej z nieruchomością w sposób trwały
powoduje, że prawo własności nieruchomości rozciąga się na rzecz trwale
przyłączoną (poprzedni właściciel traci swoje prawo); dzieje się tak niezależnie
wartości rzeczy, od tego, kto dokonał przyłączenia, niezależnie od dobrej/złej wiary
tej osoby (zasada superficies solo cedit)
-� Do rozliczeń pomiędzy byłym właścicielem a obecnym stosuje się przepisy o
rozliczeniach między posiadaczem a właścicielem (art. 224-231); o
bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405); o naprawieniu szkody (art. 415);
�� Przetworzenie (wytworzenie rzeczy ruchomej z cudzych materiałów)
-� Jeżeli nakład pracy > wartości materiałów właścicielem rzeczy jest twórca
-� Jeżeli nakład pracy < wartości materiałów właścicielem rzeczy jest
właściciel materiałów
-� Jeżeli przetworzenia dokonano w złej wierze właścicielem rzeczy jest
właściciel materiałów
�� Połączenie, pomieszanie rzeczy ruchomych
-� Jeżeli przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwe, wiąże się z wysokimi
kosztami lub trudnościami pomiędzy byłymi właścicielami powstaje
współwłasność w częściach ułamkowych odpowiadających wartości
poszczególnych rzeczy połączonych/pomieszanych;
-� Jeżeli przywrócenie stanu poprzedniego jest możliwe każdy z właścicieli
może żądać przywrócenia stanu poprzedniego
-� Jeżeli jedna z połączonych rzeczy ma wartość znacznie większą od pozostałych
Pozostałe stają się częściami składowymi rzeczy bardziej wartościowej
8
4. Współwłasność [art. 195 221]
�� Współwłasność charakteryzuje: jedność przedmiotu (jedna rzecz ruchoma bądz
nieruchomość), wielość podmiotu (prawo przysługuje co najmniej 2 osobom),
niepodzielność prawa (każdy podmiot ma takie same prawo do całej rzeczy);
-� Ze względu na brak uregulowania w przepisach wspólności innych praw niż
własność, do niektórych przypadków przepisy o współwłasności mają
odpowiednie bądz analogiczne zastosowanie np. do majątku spadkowego i działu
spadku (art. 1035); majątku po ustaniu wspólności małżeńskiej (art. 46 kro);
użytkowania wieczystego; użytkowania; najmu; (zastaw i hipoteką mogą być
przedmiotem współwłasności, jeżeli osoby łączy współwłasność łączna)
�� Współwłasność występuje w 2 odmianach:
-� Współwłasności ułamkowej (zwykłej) jest samoistnym stosunkiem
prawno rzeczowym; udziały poszczególnych współwłaścicieli określane są w
ułamkach; powstaje na skutek np. czynności prawnej (kupno 1 rzeczy przez 2
osoby), ex lege (połączenie), dziedziczenia; każdemu ze współwłaścicieli
przysługuje prawo do żądania zniesienia współwłasności (stosunek ten ma
charakter przejściowy); udziałami można rozporządzać!
-� Współwłasności łącznej (ustawowej) o charakterze niesamoistnym tzn.
że stosunek ten jest związany z istnieniem innego stosunku osobistego np.
trwania w ustawowej wspólnocie małżeńskiej; ma on spełniać określone cele
społeczno-gospodarcze; współwłasność ta trwa do czasu istnienia stosunku
podstawowego będącego jej zródłem; jest to stosunek trwały; udziałami nie
można rozporządzać!
-� Współwłasność przymusowa jest specyficznym stosunkiem powstałym na
skutek ustanowienia odrębnej własności lokalu; właścicielowi lokalu przysługuje
1
prawo własności lokalu oraz udział w nieruchomości wspólnej (stanowi ją: grunt
oraz 2budynki i urządzenia służące do użytku właścicieli lokali); współwłasność ta
ma charakter trwały i nie można jej znieść dopóki istnieją wyodrębnione lokale;
[ Poniższe uregulowania będą dotyczyć współwłasności zwykłej (ułamkowej), jako
że współwłasność łączna regulowana jest przez przepisy, które ją ustanawiają;]
�� Art. 198: zawiera kluczowe uprawnienie współwłaściciela pozwalające na dowolne
rozporządzanie swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli (przy
zachowaniu zasady nemo plus iuris oraz z zachowaniem wymogów dotyczących
przeniesienia własności np. formy aktu notarialnego w stosunku do rozporządzania
udziałem w nieruchomości); rozporządzenie może przybrać formę:
zbycia udziału, rozporządzenia testamentowego, obciążenia udziału
(zastawem, hipoteką), zrzeczenia;
nabywca udziału (zgodnie z 221 kc) jest związany wszelkimi ustaleniami
(1)
współwłaścicieli dotyczącymi wspólnego zarządu i korzystania z rzeczy
(2)
oraz wyłączającymi uprawnienie do zniesienia współwłasności, które to
wynikają z czynności prawnej (np. umowy quoad usum) lub orzeczenia
sądowego;
nabywca nie będzie związany tymi ustaleniami, pod warunkiem
że nie wiedział o nich i przy dołożeniu należytej staranności
nie mógł się dowiedzieć; [wpisanie ustaleń współwłaścicieli do KW
będzie skutkowało związaniem nabywcy tymi ustaleniami]
9
�� ZARZD RZECZ WSPÓLN
(dokonywanie wszelkich czynności faktycznych, prawnych, sądowych w zakresie
utrzymania, gospodarowania i rozporządzania rzeczą wspólną)
-� Na wstępie należy podkreślić, że ustawowe uregulowanie zarządu rzeczą wspólną
ma charakter iuris dispositivum (względnie wiążący) w związku z tym
współwłaściciele mogą samodzielnie określić w umowie sposób zarządu rzeczą
wspólną, który może całkowicie odbiegać od ustawowego (będzie to czynność
przekraczająca zwykły zarząd wymagana zgoda wszystkich współwłaścicieli);
-� Częstym rozwiązaniem jest przekazanie tych czynności zarządcy na mocy
umowy i pełnomocnictwa do czynności zwykłego zarządu (wtedy
pełnomocnictwo pisemnie ad solemnitatem) bądz też niektórych czynności
przekraczających zwykły zarząd (konieczność pełnomocnictwa szczególnego);
-� Przyjęte zasady zarządu i korzystania z rzeczy mogą być wpisane do KW
przez co uzyskają rozszerzoną skuteczność (np. nabywca udziału nie
będzie mógł się powołać na brak wiedzy o istniejącym porozumieniu);
-� Ustalone zasady mogą być zmieniane wg. reguł określonych w tym
porozumieniu, lub też możliwa jest zmiana/ wypowiedzenie umowy na mocy
konstytutywnego orzeczenia sądu (np. gdy doszło do istotnych zmian
okoliczności);
[dr Górecki: wyraża pogląd, że umowa quoad usum ma charakter umowy
ciągłej, w związku z tym może zostać wypowiedziana na warunkach
określonych w art. 3651 kc]
�� Ustawowy zarząd rzeczą wspólną
1) Czynności zwykłego zarządu (art. 201) w granicach zwykłego zarządu
mieści się bieżące gospodarowanie rzeczą, zmierzające do zachowania rzeczy w
stanie niepogorszonym, nie pociągające nadzwyczajnych wydatków, nie
prowadzące do zmiany przeznaczenia rzeczy;
do dokonania tych czynności wymagana będzie zgoda większości
współwłaścicieli (większość tą zgodnie z 204 kc oblicza się wg.
wielkości udziałów; np. 1 osoba mająca 2/3 udziałów będzie stanowiła
większość, a więc może samodzielnie działać w granicach zwykłego
zarządu)
jeżeli zgoda większości nie została uzyskana, każdy ze współwłaścicieli
może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności; w
postępowaniu nieprocesowym sąd udzieli jednemu ze współwłaścicieli
upoważnienia sądowego;
-� jeżeli osoba ta zaciągnie zobowiązanie, tylko ona będzie stroną tej
umowy, pozostali współwłaściciele nie! (stosunek obligacyjny jest
skuteczny tylko między stronami zobowiązania); osobie upoważnionej
przysługuje jednak prawo rozliczeń poniesionych kosztów na wspólną
rzecz na mocy 207 kc.
w przypadku gdy większość współwłaścicieli zdecydowała się dokonać
czynności zwykłego zarządu, która byłaby rażąco sprzeczna z zasadami
prawidłowego zarządu rzeczą, każdy ze współwłaścicieli ma uprawnienie
do żądania, aby sąd zakazał (prewencyjnie) dokonania kwestionowanej
czynności (art. 202)
10
art. 203 przyznaje także każdemu współwłaścicielowi możliwość
wystąpienia do sądu o wyznaczenie zarządcy rzeczą wspólną, gdy:
[należy zaznaczyć, że sytuacje określone w przesłankach tego żądania
muszą mieć charakter ciągły, ustawiczny]:
1
-� nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach zwykłego
zarządu rzeczą wspólną (nawet notoryczny brak zgody na dokonanie
czynności przekraczających zwykły zarząd nie uzasadnia wystąpienia
do sądu celem wyznaczenia zarządcy rzeczą wspólną)
2
-� większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu
3
-� większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość
2) Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu (art. 199) będą to
czynności mające na celu rozporządzenie rzeczą wspólną (np. zbycie lub
obciążenie zastawem, hipoteką), zmieniające jej przeznaczenie itp.;
do dokonania tych czynności wymagana jest uprzednia zgoda wszystkich
współwłaścicieli (sama czynność może oczywiście być dokonana przez
któregokolwiek z nich);
w przypadku braku zgody wszystkich współwłaścicieli, większość z nich
(biorąc pod uwagę wielkość ich udziałów, w myśl 204 kc) może wystąpić
do sądu w celu uzyskania postanowienia zezwalającego, zastępującego
zgodę wszystkich współwłaścicieli;
-� W przypadku uzyskania postanowienia zastępującego zgodę wszystkich
(np. na zawarcie umowy o dzieło), stroną tej umowy będą wszyscy
współwłaściciele; [jest to sytuacja odmienna w porównaniu do zgody
sądu na dokonanie czynności o charakterze zwykłego zarządu]
-� Wymagana jest zawsze (niezależnie od charakteru zarządu) uprzednia zgoda
na dokonanie czynności; zgoda taka nie może mieć charakteru następczego, a
więc nie dojdzie do konwalidacji nieważnej czynności prawnej;
-� Ogólne skutki dokonania czynności każdego zarządu, bez uzyskania wymaganej,
uprzedniej zgody wyglądają następująco:
-� Czynność zobowiązująca umowa taka będzie ważna, lecz skuteczna
tylko względem stron tej umowy; współwłaściciele którzy nie wyrazili
zgody na dokonanie tej czynności nie będą jej stronami (np. kontrahent nie
będzie mógł się domagać od nich żadnego świadczenia, jak choćby zapłaty za
dokonanie napraw rzeczy wspólnej);
-� Czynność rozporządzająca dokonanie czynności o charakterze wyłącznie
rozporządzającym bez zgody będzie skutkowało zawsze jej nieważnością;
-� Czynność zobowiązująco-rozporządzająca taka czynność będzie
ważna jedynie w części zobowiązującej, natomiast skutek
rozporządzający nie może wystąpić;
11
3) czynności zachowawcze (art. 209) przyjmuje się że czynności
zachowawcze stanowią pewien rodzaj czynności zarządu rzeczą wspólną,
jednakże poddane są innej regulacji;
(1)
ten rodzaj czynności charakteryzują 2 cechy: ich celem jest ochrona
(2)
prawa przed grożącym niebezpieczeństwem; ochrona ta dotyczy
wspólnego prawa i jest podejmowana w interesie wszystkich
współwłaścicieli.
-� Mogą to być czynności prawne, procesowe oraz faktyczne, zarówno o
charakterze zwykłego zarządu jak i przekraczające ten zakres;
-� Legitymowanym czynnie do podejmowania tych czynności jest każdy
współwłaściciel (może działać samodzielnie, bez udziału pozostałych)
-� Jako przykład czynności zachowawczych można podać [SN]: wystąpienie z
powództwem windykacyjnym celem odzyskania wspólnej rzeczy; wystąpienie
z wnioskiem o uzgodnienie treści KW z rzeczywistym stanem prawnym (art.
10 ukw); sprzedaż rzeczy ze względu na możliwość szybkiego zepsucia;
rozebranie budynku grożącego zawaleniem;
-� Współwłaściciel dokonujący tych czynności działa we własnym imieniu, ale
w interesie wszystkich współwłaścicieli;
w związku z tym sprzeciw większości na dokonanie czynności
zachowawczej powoduje, że jej podjęcie będzie nieskuteczne.
-� Poniesienie kosztów w związku z dokonaną czynnością zachowawczą daje
podstawę do rozliczeń między współwłaścicielami na podstawie 207 kc
�� Zarząd rzeczą wspólną w ustawie o własności lokali (uwl)
-� Do zarządu nieruchomością wspólną mają zastosowanie przepisy KC i KPC jeżeli
liczba lokali (wyodrębnionych lub niewyodrębnionych) nie przekracza 7;
-� Jeżeli liczba lokali wynosi więcej niż 7 właściciele zobowiązani są do podjęcia
uchwały celem wyboru jedno lub wieloosobowego zarządu (musi to być osoba
fizyczna)
-� Sąd może określić zarządcę nieruchomości na wniosek każdego ze
1 2
współwłaścicieli w przypadku, gdy: nie doszło do powołania zarządu, nie
3
wypełnia on obowiązków, realizuje zadania z przekroczeniem zasad prawidłowej
gospodarki;
-� Ogól właścicieli, których lokale wchodzą w skład nieruchomości, tworzy
wspólnotę mieszkaniową; ustawa przyznaje jej zdolność prawną (art. 9 uwl);
(wg. prof. Pisulińskiego) jest ona odrębnym podmiotem prawnym;
-� Czynności zwykłego zarządu dokonuje zarząd samodzielnie
-� Czynności przekraczające zwykły zarząd niezbędna jest uchwała właścicieli
lokali wyrażająca zgodę na dokonanie tej czynności wraz z udzieleniem
zarządowi stosownego pełnomocnictwa;
-� Co do zasady, uchwały właścicieli zapadają większością głosów liczoną wg.
wielkości udziałów (tryb ten może być zmieniony w stosownej uchwale
właścicieli)
12
�� w art. 206 kodeks reguluje ustawowy sposób korzystania ze wspólnej rzeczy,
stwierdzając, że każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania i
korzystania z rzeczy w takim zakresie, w jakim daje się to pogodzić z analogicznym
uprawnieniem pozostałych współwłaścicieli;
-� współwłaściciel pozbawiony współposiadania przez pozostałych współwłaścicieli
może korzystać z ochrony jaką zapewnia art. 222 kc (tzw. powództwo o
dopuszczenie do współposiadania); wg. ugruntowanego poglądu orzecznictwa:
współwłaściciel może skutecznie domagać się, na drodze procesu,
dopuszczenia do współposiadania, o ile wykonywanie tego uprawnienia nie
wymaga zgodnego współdziałania współwłaścicieli (np. wspólne
korzystanie z drogi czy klatki schodowej)
w przypadku gdy współposiadanie wymaga zgodnego działania
współwłaścicieli, nie można domagać się skutecznego dopuszczenia do
współposiadania ze względu na niewykonalność takiego wyroku (np.
współposiadanie przedsiębiorstwa czy gospodarstwa rolnego)
-� regulacja art. 206 może zostać zmieniona umową współwłaścicieli, którzy
określą inny sposób korzystania i posiadania rzeczy wspólnej; umowy te mają
różne postaci, jednak najbardziej charakterystyczną jest podział quoad usum
(wydzieleniu fizycznej części nieruchomości do wyłącznego korzystania,
głównie dotyczący nieruchomości)
tę formę korzystania z rzeczy wspólnej mogą określić (w zależności od
poglądu, czy jest to zwykły zarząd czy czynność przekraczająca):
1 2
[SN 2002r] wszyscy współwłaściciele w umowie bądz też sąd na
wniosek większości;
[SN 73 i 97] 1większość współwłaścicieli lub 2sąd na wniosek każdego ze
współwłaścicieli;
�� art. 207 określa, również w sposób dyspozytywny (a więc możliwa jest zmiana tego
uregulowania w umowie współwłaścicieli), że współwłaściciele, proporcjonalnie do
wielkości swojego udziału:
-� otrzymują pożytki (naturalne, cywilne) oraz inne przychody z rzeczy (które
nie stanowią pożytków w myśl 53 kc)
-� ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą (nakłady konieczne i inne)
współwłaściciel, który poniósł koszty na rzecz wspólną, może domagać się
od pozostałych rozliczeń z tego tytułu;
-� jeżeli jednak dokonał on czynności bez wymaganej zgody
współwłaścicieli, w literaturze przyjmowany jest powszechnie pogląd o
braku możliwości rozliczeń w takiej sytuacji;
-� postulowany jest jednak pogląd, że w stosunku do nakładów
zwiększających wartość rzeczy należałoby dopuścić możliwość
rozliczeń, nawet jeśli czynność została dokonana bez wymaganej zgody
pozostałych współwłaścicieli (na podstawie 207 kc lub też 405 kc o
bezpodstawnym wzbogaceniu)
[SN] domaganie się swojego udziału w przychodach ze wspólnej rzeczy nie
zależy od tego, czy dana osoba uczestniczy we współposiadaniu;
13
�� ZNIESIENIE WSPÓAWAASNOŚCI
-� ze względu na przejściowy charakter współwłasności ułamkowej, art. 210
stanowi, że każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności;
jest to czynność polegająca na likwidacji stosunku, w którym jedna rzecz jest
przedmiotem własności kilku podmiotów; może to nastąpić w trybie:
1) umownym (współwłaściciele samodzielnie i zgodnie umawiają się co do
sposobu zniesienia współwłasności)
-� roszczenie o zniesienie współwłasności przysługuje każdemu z nich, w
każdym czasie; ustawa przewiduje jednak możliwość umownego
ustalenia między współwłaścicielami, że nie dokonają zniesienia
współwłasności przez okres 5 lat (zastrzeżenie na okres dłuższy od 5 lat
spowoduje częściową nieważność takiej umowy tzn. w mocy pozostanie
zobowiązanie na okres maksymalnie 5 lat); umowa taka może być
zawarta w dowolnej formie; w ostatnim roku przed upływem
zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie o kolejne,
maksymalnie 5 lat.
czynność ta może zostać wpisana do KW, celem uzyskania
rozszerzonej skuteczności; wtedy jednak wymaganą formą do
sporządzenia tej umowy będzie forma pisemna z podpisami
notarialnie poświadczonymi;
2) sądowym (ten tryb jest stosowany, gdy współwłaściciele nie mogą osiągnąć
porozumienia w sprawie zniesienia współwłasności)
-� w każdym trybie możliwe są 3 sposoby zniesienia współwłasności:
-� w pierwszej kolejności ustawa wymienia podział fizyczny rzeczy, co
dotyczy głównie nieruchomości (trzeba mieć na względzie, że nie każdy
podział fizyczny nieruchomości jest możliwy; wtedy należy skorzystać z
innych sposobów); podział powinien uwzględniać wysokość udziałów
-� kolejnym sposobem jest przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli,
z odpowiednimi dopłatami dla pozostałych (w przypadku trybu sądowego),
bądz innym sposobem uregulowania tej kwestii (przy trybie umownym);
-� jako ostatni sposób wymienia ustawa sprzedaż rzeczy wspólnej zgodnie z
przepisami KPC
jeżeli zniesienie współwłasności nieruchomości następuje na mocy
umowy, konieczne będzie zawarcie jej w formie aktu notarialnego;
14
5. Ochrona własności [art. 222 231]
�� Kodeks reguluje ochronę własności (zwaną też ochroną petytoryjną) przyznając
właścicielowi szereg roszczeń zmierzających do ochrony jego prawa.
�� Art. 222 kc:
ż1: ROSZCZENIE WINDYKACYJNE (wydobywcze; rei vindicatio), którego treścią jest
przyznane właścicielowi żądanie wydania oznaczonej rzeczy przez osobę, która
włada faktycznie jego rzeczą.
-� Roszczenie przysługuje właścicielowi oraz współwłaścicielowi w stosunku do osób
trzecich (między współwłaścicielami art. 206)
(1) (2)
-� Koniecznymi elementami jest żądanie wydania rzeczy, które wynika z
prawa własności, a nie innego stosunku rzeczowego czy obligacyjnego;
-� Ciężar udowodnienia przysługującego prawa własności spoczywa na właścicielu
-� Żądać można wydania do rąk własnych bądz osoby trzeciej (np. gdy osobie tej
przysługuje na mocy umowy z właścicielem uprawnienie do władania tą rzeczą)
osoba przeciwko której skierowano roszczenie windykacyjne może bronić się
podnosząc, że przysługuje jej skuteczne względem właściciela uprawnienie
do władania daną rzeczą (np. na mocy umowy najmu; stosunku użytkowania;
prawa zatrzymania z art. 461); stosunki obligacyjne będą skuteczne
względem właściciela, jeżeli to on jest stroną tych stosunków;
ż2: ROSZCZENIE NEGATORYJNE (actio negatoria), którego treścią jest przyznane
(1)
właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem (nie
(2)
zawsze stanu poprzedniego!) oraz roszczenie o zaprzestanie dalszych naruszeń;
dotyczą one sytuacji, w której osoba naruszyła własność w inny sposób aniżeli przez
pozbawienie właściciela władania rzeczą.
-� oba roszczenia mogą przysługiwać, w zależności od sytuacji, łącznie bądz
rozdzielnie.
-� Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza doprowadzenie rzeczy do stanu
jaki miał miejsce przed naruszeniem np. zasypanie rowu, rozebranie płotu;
-� W ramach tego roszczenia nie ma możliwości dochodzenia rekompensaty
pieniężnej za szkodę wyrządzoną naruszeniem;
-� Przykładami naruszeń powodujących powstanie roszczenia negatoryjnego mogą
być: przejeżdżanie przez cudzy grunt bez prawnego zezwolenia; tworzenie
immisji przekraczających przeciętną miarę;
Pozwanym będzie w tym przypadku osoba która dopuściła się naruszenia
własności w sposób inny aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego
władania jego rzeczą;
Obrona pozwanego wygląda w sposób analogiczny jak przy roszczeniu
windykacyjnym tzn. roszczenie nie zostanie uwzględnione, jeżeli pozwany
udowodni, że przysługuje mu względem właściciela skuteczne prawo do
naruszania jego własności (np. na mocy służebności drogi koniecznej może on
przejeżdżać przez cudzy grunt)
15
�� Art. 223 wprowadza wyjątek od terminów przedawnienia roszczeń majątkowych,
stanowiąc, że roszczenia windykacyjne i negatoryjne dotyczące nieruchomości
nie ulegają przedawnieniu; do roszczeń dotyczących ruchomości stosowane są
przepisy ogólne tzn. 10-letni termin przedawnienia roszczeń majątkowych (art. 117)
�� ROSZCZENIA UZUPEANIAJCE (art. 224-226)
-� Przepisy te regulują kwestie dodatkowych roszczeń stanowiących podstawę do
wyrównania strat jakie właściciel mógł ponieść w związku z utratą władania
swoją rzeczą; ich treścią jest możliwość żądania od posiadacza stosownego
wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrotu pożytków lub ich równowartości
oraz odszkodowania za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem
lub utratą.
-� Roszczenia te mają charakter iuris dispositivi, a więc są stosowane, jeżeli ze
stosunku posiadacz właściciel nie wynikają inne uregulowania; zainteresowani
mogą sami postanowić jak będą wyglądały rozliczenia między nimi wynikające z
określonych stosunków prawnych;
-� Roszczenia uzupełniające mają również charakter subiektywny (w
przeciwieństwie do roszczeń windykacyjnych i negatoryjnych), gdyż zależą od
dobrej lub złej wiary posiadacza [SN] określa się ją na moment objęcia
rzeczy w posiadanie;
-� W dobrej wierze będzie posiadacz mający usprawiedliwione przekonanie, że
rzecz, w której jest posiadaniu, stanowi jego własność; dobra wiara będzie
wyłączona np. na skutek pozytywnej wiadomości o braku uprawnień do rzeczy;
-� [SN] roszczenia uzupełniające właściciela oraz posiadacza o zwrot nakładów
koniecznych mogą być dochodzone niezależnie od powództwa
windykacyjnego!
Samoistny posiadacz w dobrej wierze (art. 224 ż 1) nie będzie
podmiotem roszczeń uzupełniających właściciela, gdyż nie jest on
1 2
zobowiązany: do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, nie
3
odpowiada za jej ewentualne zużycie, pogorszenie, utratę; nabywa
pożytki naturalne odłączone od rzeczy w trakcie, gdy rzecz była w jego
4
posiadaniu oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli były w tym
okresie wymagalne;
samoistny posiadacz w dobrej wierze od chwili, gdy dowiedział się
o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego (art.
224 ż 2) od tej chwili jego sytuacja prawna ulega zmianie, musi liczyć
się z możliwością zwrotu rzeczy; w związku z tym jest zobowiązany:
(1)
do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy od tego momentu
(2)
odpowiada za zawinione zużycie, pogorszenie, utratę rzeczy
(3)
zwraca pobrane i niezużyte pożytki lub wartość tych, które pobrał i
zużył
samoistny posiadacz w złej wierze (art. 225) jest zobowiązany:
(1)
do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy
(2)
odpowiada za nawet niezawinione zużycie, pogorszenie, utratę rzeczy
Odpowiedzialność jest wyłączona, gdy rzecz uległaby pogorszeniu
lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu
właściciela (np. nie odpowiada za skutki powodzi)
(3)
zwraca pobrane pożytki pożytki niezużyte, wartość pożytków zużytych,
wartość pożytków niezebranych z powodu złej gospodarki;
16
-� Na wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy składa się to wszystko, co właściciel
mógłby uzyskać, gdyby ją oddał do korzystania na podstawie określonego
stosunku prawnego (np. najmu, dzierżawy).
�� ZWROT NAKAADÓW (art. 226) na rzecz ma także związek z dobrą lub złą wiarą
posiadacza; w zależności od niej, posiadacz może żądać od właściciela zwrotu
wydatków jakie poczynił na rzecz w trakcie władania rzeczą;
Samoistny posiadacz w dobrej wierze:
(1)
może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w
korzyściach jakie uzyskał z rzeczy
(2)
może żądać zwrotu innych nakładów o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy
Samoistny posiadacz w dobrej wierze od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu
przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy:
(1)
może żądać zwrotu tylko nakładów koniecznych
Samoistny posiadacz w złej wierze:
(1)
może żądać zwrotu tylko nakładów koniecznych o tyle, o ile właściciel
wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem;
�� art. 227 reguluje sytuacje, w której doszło do połączenia rzeczy posiadacza z
rzeczami właściciela; jest ona również zależna od dobrej lub złej wiary posiadacza
-� przepis zakłada możliwość zabrania przez posiadacza przedmiotów połączonych z
rzeczą (nawet jeśli stanowią jej część składową), jeżeli przedmioty te da się
odłączyć od rzeczy.
-� Jeżeli połączenia dokonał samoistny posiadacz w dobrej wierze, to on
decyduje czy zabierze te rzeczy w naturze, czy będzie żądał odpowiedniej
równowartości od właściciela.
-� Jeżeli połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze bądz w dobrej
wierze od chwili gdy dowiedział się o wytoczonym powództwie, to właściciel
będzie miał decydujący głos odnośnie zwrotu przedmiotów połączonych w
naturze lub ich równowartości wraz z kosztem robocizny;
�� Art. 229: wprowadza szczególny termin przedawnienia dla roszczeń
uzupełniających właściciela oraz dla roszczeń posiadacza o zwrot nakładów; okres
przedawnienia wynosi 1 rok od momentu zwrotu rzeczy właścicielowi ( zwrot
rzeczy oznacza każdy sposób odzyskania władztwa nad rzeczą przez właściciela);
-� Oznacza to, że zgodnie z ogólną zasadą (art. 118 kc) bieg 10-letniego terminu
przedawnienia rozpoczyna się w chwili, gdy dane roszczenie stało się wymagalne
(moment ten jest inny dla każdego z roszczeń); norma art. 229 skraca jednak
termin roszczeń nieprzedawnionych na zasadach ogólnych do 1 roku, ale
dopiero od momentu zwrotu rzeczy właścicielowi;
Przykład: X jako posiadacz samoistny w złej wierze władał gruntem przez 3
lata. Od początku tego okresu tj. od zawładnięcia gruntem przez posiadacza,
właścicielowi przysługiwało roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z gruntu.
10 letni termin przedawnienia rozpoczął więc swój bieg od tamtego momentu. Po
3 latach władania gruntem przez posiadacza, właściciel odzyskał go. Roszczenie
o wynagrodzenie za korzystanie z niego będzie skuteczne względem posiadacza
17
jeszcze przez rok od momentu odzyskania gruntu (zwrotu rzeczy);(10-letni
termin przedawnienia został skrócony)
-� Roszczenie właściciela o wynagrodzenie na korzystanie z rzeczy powstaje i staje
się wymagalne od początku władania przez posiadacza cudzą rzeczą;
-� Roszczenie właściciela o zwrot pożytków powstaje w chwili ich pobrania przez
osobę nieuprawnioną;
-� Roszczenie właściciela o naprawienie szkody powstaje w chwili zużycia,
pogorszenia, utraty rzeczy;
-� Roszczenie posiadacza o zwrot nakładów koniecznych powstaje w chwili ich
dokonania
te roszczenia podlegają regulacji ogólnej do czasu zwrotu rzeczy, a
po jego dokonaniu okres przedawnienia ulega skróceniu do 1 roku.
-� Roszczenie posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów innych niż konieczne
tj. takich które zwiększają wartość rzeczy (art. 226 ż 1) powstaje i staje się
wymagalne dopiero od momentu zwrotu rzeczy! W związku z tym okres
przedawnienia wynosi tutaj 1 rok;
�� Przepisy 224 229 mają zastosowanie do relacji:
[1]
właściciel posiadacz samoistny oraz do relacji
[2]
właściciel posiadacz zależny bez tytułu prawnego
[3]
właściciel użytkownik [SN]
posiadacz zależny bez tytułu to osoba, która włada rzeczą tak, jakby
przysługiwało jej prawo wynikające z umowy np. najmu; będzie to
sytuacja władania od początku bezprawnie lub po zakończeniu stosunku
prawnego);
�� Art. 231: reguluje sytuację, w której doszło do postawienia budynku lub innego
urządzenia na cudzym gruncie; sposobem rozliczenia między właścicielem gruntu a
posiadaczem, który wzniósł budynek/urządzenie jest przyznanie obu tzw.
roszczenia o wykup (przeniesienie własności) zajętej pod budowę części gruntu za
odpowiednim wynagrodzeniem;
-� Budynek w myśl tego przepisu musi być co najmniej w stanie surowym, trwale
połączony z gruntem, posiadający fundamenty, ściany, dach; nie będzie nim
budowa w stadium początkowym np. samych ścian lub fundamentów;
-� Urządzeniem będzie pewna sztuczna konstrukcja wzniesiona pracą ludzkich rąk
np. piwnica, chłodnia, także ogrodzenie;
-� Realizacja roszczeń odbywa się w drodze umowy bądz w postępowaniu
sądowym;
[1]
roszczenie o wykup będzie przysługiwało samoistnemu posiadaczowi,
[2] [3]
który w dobrej wierze wzniósł budynek lub inne urządzenie na
[4]
nieswoim gruncie, a budynek ten wartością przekracza znacznie wartość
zajętej na ten cel działki (konieczne jest łączne spełnienie wszystkich
przesłanek!)
18
-� Roszczenie nie będzie przysługiwało posiadaczowi zależnemu;
[SN] w drodze analogii można przyznać roszczenie posiadaczowi, który
włada gruntem oddanym w użytkowanie wieczyste innej osobie w zakresie
tego prawa (włada jak użytkownik wieczysty) i wznosi na nim budynek. Taki
posiadacz może żądać na podstawie art. 231 ż 1 przeniesienia na niego
prawa użytkowania wieczystego działki zajętej pod budowę;
-� [SN] 231 ż 1 znajduje też zastosowanie do sytuacji, gdy kilku
współposiadaczy wzniosło budynek na gruncie, który stanowi własność
jednego z nich (np. w małżeństwie, konkubinacie). Wówczas
współposiadaczowi przysługuje roszczenie o przeniesienie udziału we
współwłasności na niego;
-� [SN] roszczenie o wykup przechodzi na spadkobierców posiadacza
samoistnego oraz nabywcę syngularnego w drodze czynności prawnej
-� Dobra wiara posiadacza odnosi się do kwestii posiadania samoistnego
gruntu; jak wskazuje część doktryny (prof. Pisuliński, J. Ignatowicz, K.
Stefaniuk) oraz [SN], pojęcie dobrej wiary w rozumieniu 231 ż 1 powinno
być rozumiane szerzej niż normalnie tzn. należałoby uznać za posiadacza
w dobrej wierze także posiadacza w złej wierze, jeżeli z uwagi na szczególne
okoliczności wymagają tego zasady współżycia społecznego (dotyczy to np.
sytuacji, jak wyżej, gdy budynek wznieśli małżonkowie na gruncie jednego z
nich; wówczas jeden z małżonków jest świadomy, że grunt nie należy do
niego)
-� Przedmiotem wykupu jest co do zasady ta część nieruchomości, która
została zajęta pod budowę wraz z niezbędną przestrzenią; może jednak być
tak, że przedmiotem wykupu będzie cały grunt, gdy w wyniku budowy
pozostała część gruntu straciła dla właściciela wartość gospodarczą;
art. 231 ż 2 przyznaje natomiast właścicielowi roszczenie o wykup części
[1]
swojej działki, jeżeli osoba trzecia (niezależnie od charakteru jej posiadania
[2]
oraz dobrej czy złej wiary) wzniosła na tym gruncie budynek lub inne
urządzenie, które [3] przenosi znacznie wartość zajętej na ten cel działki;
�� [prof. Pisuliński, wykład]:
-� orzecznictwo SN wskazuje, że przepisy art. 224 i 225 kc mogą być
odpowiednio stosowane do przypadków rozliczeń między współwłaścicielami,
kiedy jeden z nich korzysta z rzeczy wspólnej ponad udział i narusza przy tym
ustalony wcześniej sposób korzystania z rzeczy;
-� wyrządzenie szkody na wspólnej rzeczy powoduje powstanie stosunku
zobowiązaniowego, który ulega podziałowi między wszystkich współwłaścicieli;
19
6. Użytkowanie wieczyste [art. 232 243]
�� Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym umiejscawianym przez doktrynę
pośrednio, pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi; w
wielu kwestiach będą miały tutaj zastosowanie przepisy z tych dwóch działów;
�� Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być tylko:
-� Nieruchomości gruntowe będące własnością Skarbu Państwa (muszą
znajdować się w granicach administracyjnych miast lub być włączone do m.p.z.p
miasta i przeznaczone do realizacji zadań jego gospodarki; u.g.n stanowi, że
mogą to być dowolne nieruchomości SP, z wyjątkiem gruntów znajdujących się
w Zasobie Nieruchomości Rolnych SP)
-� Nieruchomości gruntowe będące własnością jednostek samorządu
terytorialnego lub ich związków;
-� [SN 7] dopuszcza możliwość ustanowienia tego prawa na gruncie
niestanowiącym własności skarbu państwa, jeżeli osoba działała w zaufaniu do
treści KW przy spełnieniu wszystkich przesłanek z art. 5 ukw (np. w KW dany
grunt musiał być wpisany jako własność SP, a w rzeczywistości stanowił on
własność osoby prywatnej); wtedy SP nabywa własność gruntu z mocy prawa, a
byłemu właścicielowi przysługuje odpowiednie roszczenie odszkodowawcze;
osoba na rzecz której ustanawiano użytkowanie wieczyste otrzymuje to prawo;
�� Podmiotem użytkowania wieczystego mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne
jak i ułomne osoby prawne (art. 331 kc)
�� Treść użytkowania wieczystego wynika z ogółu obowiązującego ustawodawstwa,
zasad współżycia społecznego oraz umowy o ustanowienie tego prawa
(wskazuje ona sposób korzystania z użytkowanej nieruchomości, nakłada na
podmiot pewne obowiązki; jest więc elementem kluczowym);
[1]
Użytkownikowi przysługuje więc prawo do korzystania z nieruchomości z
wyłączeniem innych osób (także samego właściciela) oraz uprawnienie do
[2]
rozporządzania tym prawem;
Prawo do rozporządzania użytkowaniem wieczystym obejmuje:
-� Przeniesienie na inną osobę (art. 237) z zastosowaniem
przepisów o przeniesieniu własności
-� Rozporządzenie testamentowe
-� Obciążenie prawa hipoteką, użytkowaniem, służebnością
[umowa o ustanowienie użytkowania wieczystego może ograniczać
prawo do rozporządzania nim, ale tylko w granicach art. 57 kc,
co oznacza, że ograniczenie będzie miało tylko charakter
obligacyjny, nierodzący w razie naruszenia nieważności czynności
prawnej]
[1]
�� Ustanowienie użytkowania wieczystego następuje na mocy umowy oraz
[2]
konstytutywnego wpisu tego prawa do KW; do umowy stosuje się
odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości (np. wymagana
forma aktu notarialnego do ustanowienia i przeniesienia prawa), jednak umowa ta
nie ma charakteru konsensualnego, ze względu na wymóg wpisu;
20
-� Wpis do KW ma moc wsteczną od dnia złożenia wniosku o wpis (art. 29 ukw)
-� Należy przypomnieć, że użytkowanie wieczyste może być przedmiotem
zasiedzenia, gdy posiadacz włada nieruchomością w zakresie tego prawa i pod
warunkiem, że użytkowanie zostało już ustanowione na rzecz innej osoby;
wykluczone jest więc nabycie tego prawa w sposób konstytutywny;
�� Osoba na rzecz której ustanowiono prawo użytkowania wieczystego staje się
właścicielem budynków/urządzeń znajdujących się już na tym gruncie oraz
właścicielem budynków i innych urządzeń, które na nim postawi;
-� Inne urządzenia to np. silosy, ogrodzenia, chłodnie;
-� Wzniesione budynki będą jego własnością niezależnie od tego czy wzniesiono
jest zgodnie z postanowieniami umowy czy nie;
-� Należy przypomnieć, że posiadacz władający gruntem jak użytkownik wieczysty,
który wzniósł na nim budynek, może żądać przeniesienia na niego prawa
użytkowania wieczystego tej części (lub całego) gruntu zajętej pod budowę
(odpowiednie zastosowanie art. 231 ż 1; patrz wyżej)
wzniesione budynki i urządzenia stają się odrębnymi od gruntu
nieruchomościami, które dodatkowo dzielą los prawny gruntu (prawo
własności jest tutaj związane z prawem użytkowania wieczystego); oznacza to w
praktyce, że przeniesienie prawa użytkowania wieczystego zawiera w sobie
równocześnie przeniesienie własności tych nieruchomości
-� Jedno z orzeczeń SN (II CKN 1155/00), skrytykowane przez część doktryny,
zakłada, że przeniesienie prawa użytkowania wieczystego niezawierające w
umowie postanowień dotyczących przeniesienia własności budynków, będzie
nieważne na podstawie art. 58 kc; prezentowany jest także pogląd odmienny.
-� [SN] nieważna będzie umowa, w której strony porozumiały się co do
przeniesienia użytkowania wieczystego, z jednoczesnym postanowieniem, że
własność budynków/urządzeń nie przejdzie na nabywcę (na podstawie art. 58
ż 3 kc);
-� doktryna wskazuje, że przeniesienie użytkowania wieczystego oraz prawa
własności budynków lub urządzeń może odbyć się na różnych podstawach
prawnych np. prawo użytkowania przejdzie na podstawie umowy sprzedaży,
a budynek jako darowizna (albo odwrotnie);
-� Szczególna sytuacja zachodzi, gdy doszło do ustanowienia odrębnej własności
lokali w budynku znajdującym się w użytkowaniu wieczystym; wówczas
[1] [2]
powstają 3 związane ze sobą prawa: prawo własności lokalu, prawo
współwłasności budynku i innych urządzeń nie służących wyłącznie
zaspokajaniu potrzeb lokatorów, [3] prawo współużytkowania wieczystego;
�� Użytkowanie wieczyste ustanawiane jest na okres od 40 99 lat; jednak zasadą
jest że ustanawia się to prawo na czas 99 lat, skracając je wyjątkowo, gdy cel
gospodarczy nie wymaga ustanawiania tego prawa na tak długi czas.
-� Możliwe jest przedłużenie tego prawa, jeżeli odpowiedni wniosek zostanie
złożony w ciągu 5 lat przed końcem terminu; do ponownego ustanowienia
stosuje się te same przepisy co do ustanowienia pierwotnego tj. akt notarialny i
wpis konstytutywny do KW.
21
�� Art. 240 przewiduje możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy użytkowania
wieczystego; przesłankami takiego żądania mogą być:
-� Wskazane w przepisie korzystanie z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z
jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności niewzniesienie
budynków lub urządzeń ;
-� [SN] przesłanka powyższa będzie spełniona, jeżeli użytkownik nie korzysta z
gruntu przez kilkanaście lat
-� Możliwe jest także żądanie wcześniejszego rozwiązania umowy w stosunku do
części nieruchomości;
-� Porozumienie stron co do rozwiązania przedterminowego
-� Konfuzja prawa użytkowania wieczystego z prawem własności
-� Wywłaszczenie
-� Zrzeczenie się prawa
Skutkiem wygaśnięcia umowy jest przysługujące użytkownikowi
wynagrodzenie za budynki wzniesione lub nabyte na własność,
odpowiadające ich rynkowej wartości; obejmuje jednak tylko budynki
wzniesione zgodnie z umową.
Inny skutek przewiduje art. 241 stanowiąc, że wraz z wygaśnięciem
użytkowania wieczystego wygasają ex lege wszystkie ciążące na nim
obciążenia tj. hipoteki, służebności, użytkowania, a także najem, dzierżawa,
inne prawa osobiste wpisane do KW;
-� Wierzycielom hipotecznym użytkownika wieczystego, którzy utracili
hipoteki, przysługuje w zamian zastaw na roszczeniach o
wynagrodzenie za wzniesione lub nabyte budynki/ urządzenia;
-� Art. 241 nie będzie miał zastosowania, jeżeli użytkowanie wieczyste
wygasło na skutek konfuzji.
�� Art. 243 wprowadza szczególne terminy przedawnienia dla konkretnych roszczeń:
-� Odszkodowawcze roszczenie właściciela gruntu przeciwko użytkownikowi
-� Roszczenie o wynagrodzenie za wzniesione lub nabyte budynki/urządzenia
Oba przedawniają się z upływem 3 lat od dnia zwrotu gruntu;
-� Roszczenie o zwrot gruntu, podobnie jak roszczenie windykacyjne dotyczące
nieruchomości, nie ulega przedawnieniu;
22
7. Ograniczone prawa rzeczowe
�� Podstawową cechą ograniczonych praw rzeczowych jest zamknięty katalog tych
praw, wymieniony enumeratywnie w art. 244 (zasada numerus clausus);
oznacza to, że tworzyć nowe prawa rzeczowe może tylko ustawodawca;
-� Służebność (gruntowa, osobista, przesyłu)
-� Hipoteka
-� Zastaw
-� Użytkowanie
-� Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
�� Co do zasady, przedmiotem ograniczonego prawa rzeczowego są rzeczy (ruchomości
i nieruchomości), aczkolwiek hipoteka, zastaw i użytkowanie mogą obciążać prawa;
�� Zasadą jest, że ograniczone prawa rzeczowe powstają na podstawie umowy (mogą
też powstać na podstawie decyzji administracyjnej lub orzeczenia sądowego;
wyjątkowo ex lege)
-� Do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych stosuje się odpowiednio
przepisy o przeniesieniu własności, w szczególności art. 155 (podwójny skutek
umowy zobowiązującej do ustanowienia tego prawa, oczywiście przy
zastrzeżeniu, że strony lub ustawa mogą stanowić inaczej [oznacza to że umowa
ustanawiająca może mieć charakter umowy konsensualnej bądz realnej]),
art. 156 (zasada kauzalności tzn. że ustanowienie ograniczonego prawa
rzeczowego może odbyć się w wykonaniu wcześniejszego zobowiązania; brak
istnienia takiego zobowiązania będzie powodować nieważność umowy rzeczowej
ustanawiającej ograniczone prawo);
-� Nie stosuje się odpowiednio do ustanowienia ograniczonego prawa na
nieruchomości przepisów (art. 245 ż 2):
-� Art. 157 o niedopuszczalności warunku lub terminu w umowie rzeczowej
-� Art. 158 o formie aktu; oznacza to, że forma aktu notarialnego będzie
konieczna tylko dla oświadczenia osoby ustanawiającej to prawo,
natomiast druga strona może wyrazić swoją wolę w dowolnej formie;
(forma aktu dotyczy zarówno umowy zobowiązującej do ustanowienia, jak i
rzeczowej, ustanawiającej prawo)
-� Do ustanowienia nie jest wymagany wpis do KW! (w przeciwieństwie do
przeniesienia, zmiany treści, zrzeczenia się pod warunkiem że prawo to było
już wpisane do KW)
�� Część ograniczonych praw rzeczowych jest zbywalna, co oznacza że można je
przenieść na inną osobę; są to:
[1] [2] [3] [4]
-� służebność gruntowa i przesyłu, hipoteka, zastaw, spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu;
-� Służebność gruntowa, hipoteka, zastaw są prawami akcesoryjnymi, dlatego nie
mogą być zbyte samodzielnie (np. hipoteka tylko wraz z wierzytelnością którą
zabezpiecza; służebność gruntowa tylko wraz z gruntem)
�� Ustawa określa jako niezbywalne prawo użytkowania i służebności osobiste;
23
�� Art. 2451: Zbycie (przeniesienie) ograniczonego prawa rzeczowego dotyczącego
[1]
nieruchomości, będzie wymagało zawarcia umowy miedzy zbywcą
(dysponentem prawa) a nabywcą (bez konieczności zgody właściciela), a także
[2]
niekiedy konstytutywnego wpisu do KW (jeżeli prawo to jest ujawnione w
KW)
-� Przepis powyższy pomija kwestie formy umowy; jednakże wpis do KW
wymaga, aby umowa była zawarta na piśmie z podpisami poświadczonymi
notarialnie;
-� Wyjątek przewiduje u.s.m stanowiąc, że do przeniesienia spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu wymagana będzie forma aktu notarialnego;
�� Art. 248: zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego polega na zmianie
uprawnień lub obowiązków podmiotu uprawnionego bądz właściciela rzeczy; może
polegać na: zmianie zakresu zabezpieczenia hipotecznego, zmianie służebności
przechodu na przejazd, zmiana sposobu korzystania z użytkowanej rzeczy;
[1]
-� Do zmiany dochodzi, co do zasady, na mocy umowy (także orzeczenia
[2]
sądowego lub decyzji administracyjnej) oraz konstytutywnego wpisu do
KW, jeżeli prawo to było ujawnione w księgach.
-� Umowa powinna być zawarta pomiędzy osobą uprawnioną a właścicielem rzeczy
-� Istotne jest, aby zmiana umowy nie powodowała wykroczenia poza ramy
konkretnego prawa rzeczowego określone przez ustawodawcę (są to normy o
charakterze iuris cogentis)
-� Jeżeli zmiana treści ograniczonego prawa dotyka praw osób trzecich (np.
uszczupla te prawa), wymagana będzie zgoda tej osoby, która może przybrać
postać uprzedniej bądz następczej (art. 63 kc); zmiana treści bez wymaganej
zgody powoduje, że czynność ta będzie bezskutecznie zawieszona;
-� Co do formy tej umowy w doktrynie pojawia się znacząca rozbieżność. Jeden z
poglądów mówi (A. Kidyba):
-� Jeżeli ograniczone prawo ustanowiono na rzeczy ruchomej, do zmiany treści
tego prawa wymagana będzie forma taka, jaką strony zastosowały do
ustanowienia prawa (art. 77 kc); jeżeli prawo ustanowiono na nieruchomości,
do zmiany treści wymagane będzie oświadczenie woli właściciela w formie
aktu notarialnego (art. 245);
-� Inny pogląd (E. Gniewek, S. Rudnicki, E. Bałan-Gonciarz) głosi, że art. 248
nie przewiduje żadnej formy dla zmiany treści prawa, dlatego też może być
ona dowolna; jednak gdy potrzebny jest wpis do KW, u.k.w przewiduje tutaj
dla umowy formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 31
ust.1 ukw);
�� Osoba uprawniona z tytułu ograniczonego prawa rzeczowego może się tego prawa
[1]
zrzec składając odpowiednie, jednostronne oświadczenie woli właścicielowi
obciążonej rzeczy; zrzeczenie się jest skuteczne w chwili dotarcia tego
oświadczenia do właściciela (art. 61 kc).
-� Jeżeli dane prawo było wpisane do KW, skuteczne zrzeczenie się nastąpi dopiero
[2]
po wykreśleniu tego prawa z ksiąg.
24
�� Art. 249 (pierwszeństwo) przewiduje, że jeżeli kilka ograniczonych praw
rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe pózniej, nie może być
wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej;
-� Przepis ten będzie stosowany do praw obciążających rzeczy ruchome oraz
nieruchomości bez urządzonej KW
-� Jeżeli nieruchomość ma swoją KW, zastosowanie znajdą przepisy art. 11-14 ukw
(m.in. prawo wpisane do KW ma pierwszeństwo przed prawem niewpisanym,
nawet jeżeli niewpisane powstało wcześniej; o pierwszeństwie rozstrzyga chwila
złożenia wniosku o wpis) [u.k.w stanowi lex specialis względem 249 i 250 kc]
�� Art. 250 przewiduje zmianę pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych (w
stosunku do ruchomości i nieruchomości bez KW);
-� Do zmiany pierwszeństwa potrzebna będzie umowa między tymi, których prawa
ustępują i uzyskują pierwszeństwa; jeśli chociaż jedno z praw wpisane zostało do
KW, zmiana wymagać będzie wpisu do ksiąg
-� Forma dla zmiany jest dowolna, aczkolwiek (jak w przypadkach wcześniejszych)
gdy zmiana wymaga wpisu do KW, potrzebny będzie dokument z podpisami
notarialnie poświadczonymi;
-� Zmiana pierwszeństwa nie może szkodzić tym prawom, które mają
pierwszeństwo niższe niż prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe niż prawo,
które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa. Jeżeli na przykład
nieruchomość obciążona jest trzema hipotekami: I - na 10 000 zł, II - na 20 000
zł, III - na 40 000 zł, zmiana pierwszeństwa polegająca na wejściu hipoteki III
na miejsce hipoteki I, a hipoteki I na miejsce III będzie wymagała zgody
wierzyciela hipoteki II, bo na skutek takiej zmiany wierzyciel, któremu
przysługuje hipoteka II, znajdzie się w gorszej sytuacji (J. Ignatowicz, K.
Stefaniuk, Prawo rzeczowe, 2006, s. 202).
�� Art. 251 nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie własności
(roszczenia windykacyjne, negatoryjne, uzupełniające) do ochrony ograniczonych
praw rzeczowych; będą one także skuteczne względem właściciela rzeczy, ale w
takim zakresie, w jakim właściciel narusza lub ogranicza to prawo;
-� przepisy te znajdą zastosowanie tylko do praw, z którymi wiąże się określone
władztwo nad cudzą rzeczą tj. użytkowania, służebności mieszkania, zastawu
połączonego z wydaniem rzeczy, spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu; odnośnie hipoteki zastosowanie będą miały inne przepisy (91-93 ukw)
25
8. UŻYTKOWANIE [art. 252 270]
�� jak wskazuje art. 252, użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym, którego
treścią jest uprawnienie do [1] używania rzeczy oraz [2] pobierania pożytków;
-� treść prawa zależy także od podmiotu użytkującego; w przypadku osoby
fizycznej prawo to ma charakter alimentacyjny (wiąże się z zachowaniem
substancji rzeczy i dotychczasowego przeznaczenia art. 267); gdy
użytkownikiem jest rolnicza spółdzielnia produkcyjna prawo ma charakter
produkcyjny (użytkownik ma prawo zmienić przeznaczenie rzeczy, zachować
jego substancje)
�� przedmiotem tego prawa mogą być:
-� nieruchomości i rzeczy ruchome w całości
-� użytkowanie obejmuje części składowe i, co do zasady, przynależności rzeczy
-� co do zasady, przedmiotem użytkowania mogą być rzeczy oznaczone co do
tożsamości i niezużywalne; (ustanowienie na rzeczach gatunkowych
spowoduje powstanie użytkowania nieprawidłowego)
-� zbywalne prawa majątkowe (art. 265)
-� np. użytkowanie wieczyste, wierzytelności, prawa z papierów wartościowych
-� zespół środków produkcji (art. 257) (zbiór dóbr służących do wykonywania
działalności gospodarczej produkcyjnej, niezwiązanych w sposób trwały z
nieruchomością i niestanowiących jej części składowych, takich jak: maszyny,
urządzenia, narzędzia, środki transportu, inwentarz, zapasy)
-� przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
jeżeli przedmiotem jest zespół środków produkcji, użytkownik może
zastępować poszczególne przedmioty innymi, przy zachowaniu zasad
prawidłowej gospodarki (art. 257); zastąpione rzeczy stają się własnością
właściciela całego zespołu, nie użytkownika;
�� podmiotem prawa użytkowania mogą być wszystkie podmioty prawa cywilnego;
w odniesieniu do umowy timeshare (uznawanej za rodzaj użytkowania) tylko
konsument (osoba fizyczna);
�� ustanowienie użytkowania odbywa się na zasadach ogólnych (art. 245);
wymagana będzie forma aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela rzeczy (w
przypadku nieruchomości), natomiast zgoda użytkownika może być wyrażona w
dowolnej formie; nie ma wymogu wpisu prawa do KW jako przesłanki
konstytutywnej; będzie to czynność co do zasady konsensualna (w przypadku
użytkowania nieprawidłowego realna);
-� [SN] opowiada się za brakiem możliwości ustanowienia użytkowania w zapisie
testamentowym
�� Do ochrony użytkowania stosowane są odpowiednio przepisy o ochronie
własności (art. 251);
[1]
�� Art. 253 stanowi, że zakres użytkowania można ograniczyć do pobierania tylko
[2]
określonych pożytków z rzeczy, a w stosunku do nieruchomości, do użytkowania
jej oznaczonej części;
-� mimo takich ograniczeń, prawo użytkowania obciąża zawsze całą rzecz wraz z
jej częściami składowymi i przynależnościami (art. 52 kc stanowi, że strony co
do przynależności mogą umówić się inaczej)
26
�� użytkowanie ma charakter osobisty, a w związku z tym jest niezbywalne tj. nie
możliwe jest przeniesienie tego prawa w drodze czynności prawnej, nie jest
dziedziczne, nie podlega egzekucji;
-� należy zaznaczyć, że użytkownik może przenieść uprawnienia do korzystania
z tego prawa na inną osobę na podstawie stosunków obligacyjnych np.
dzierżawy czy użyczenia;
�� art. 255 wskazuje na 10-letni prekluzyjny termin, po którym użytkowanie
wygasa ex lege na skutek niewykonywania prawa; czas liczony jest od dnia, w
którym użytkownik zaprzestał wykonywania swojego prawa;
�� podstawową zasadą odnoszącą się do każdego rodzaju użytkowania jest wymóg
wykonywania prawa zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki;
-� określa się ją zawsze w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego, przy
uwzględnieniu aktualnego postępu technicznego; należy wykonywać prawo przy
zachowaniu zwykłej staranności i dbałości o przedmiot.
�� Art. 258 reguluje ustawowe zasady ponoszenia ciężarów w stosunkach między
właścicielem a użytkownikiem, stanowiąc, że użytkownik ponosi ciężary, które
powinny być pokrywane z pożytków rzeczy w ramach prawidłowej gospodarki;
-� Przepis ma charakter iuris dispositivum a więc strony mogą w umowie ustalić
inny sposób rozliczeń;
�� Nakłady i rozliczenia między właścicielem a użytkownikiem regulują art. 259 i 260
(ogólnie właściciel może czynić nakłady na rzecz, ale musi mieć świadomość tego,
że nie wszystkie podlegają zwrotowi)
-� Nakłady konieczne obciążają użytkownika; jeżeli ich nie dokonuje, właściciel
może poczynić nakłady konieczne, które pózniej podlegają rekompensacie;
-� Nakłady inne niż konieczne obciążają właściciela; jest zobowiązany je
poczynić, gdy użytkownik zawiadomi właściciela o takiej potrzebie; w razie gdy
właściciel nie postępuje zgodnie z tym przepisem, użytkownik może sam
dokonać potrzebnych napraw i nakładów, które pózniej podlegają zwrotowi;
w obu przypadkach, gdy nakładów dokonuje osoba niezobowiązana,
zastosowanie mają przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia tj. art.
752 757;
�� Zgodnie z art. 261 jeżeli osoba trzecia dochodzi przeciwko użytkownikowi roszczeń
dotyczących własności rzeczy, obowiązkiem użytkownika jest zawiadomienie o tym
właściciela rzeczy;
-� Mogą to być: roszczenie windykacyjne, o zmianę treści służebności,
�� Przesłankami wygaśnięcia użytkowania są:
-� Niewykonywanie prawa przez 10 lat
-� Upływu czasu na jaki użytkowanie ustanowiono
-� Śmierci osoby w przypadku użytkowania przez osoby fizyczne
-� Konfuzja
-� Zrzeczenie się wraz z wykreśleniem prawa z KW, jeżeli było wpisane
27
�� Skutkiem wygaśnięcia jest obowiązek użytkownika zwrotu rzeczy w stanie zgodnym
z zasadami prawidłowej gospodarki tzn. nadającym się do dalszego użytkowania, ze
zmianami wynikającymi ze zwykłego korzystania z rzeczy;
-� Użytkownik nie odpowiada więc za zwykłe zużycie rzeczy (zgodne z zasadami
prawidłowej gospodarki)
-� Jeżeli rzecz została zwrócona w stanie pogorszonym, podstawą roszczenia
odszkodowawczego będzie art. 263
[1]
Właściciel rzeczy może dochodzić roszczeń z tytułu odszkodowania za
[2]
pogorszenie rzeczy oraz zwrotu poniesionych nakładów
koniecznych; okres przedawnienia wynosi 1 rok od dnia zwrotu rzeczy;
[1]
Użytkownik rzeczy może dochodzić roszczeń z tytułu zwrotu
nakładów innych niż konieczne (które poczynił a nie był do nich
zobowiązany); przedawnienie wynosi 1 rok od dnia zwrotu rzeczy;
-� Roszczenie o zwrot rzeczy przedawnia się na zasadach ogólnych, a jeśli jest to
nieruchomość nie ulega przedawnieniu (art. 223)
�� Jak stanowi art. 264 użytkowanie nieprawidłowe powstaje, gdy właściciel
ustanawia to prawo na pieniądzach bądz rzeczach oznaczonych gatunkowo; z tą
chwilą rzeczy te stają się własnością użytkownika, a ten zobowiązany jest
zwrócić tę samą ilość pieniędzy bądz tę samą ilość i jakość rzeczy tego samego
gatunku;
�� Do ustanowienia użytkowania na prawach stosuje się przepisy odnośnie
przeniesienia tego prawa (tj. prawa na którym ustanawiamy użytkowanie)(art.265)
-� Np. użytkowanie na użytkowaniu wieczystym stosowane będą przepisy o
przeniesieniu użytkowania wieczystego tj. art. 237, zgodnie z którym do
przeniesienia tego prawa stosuje się przepisy o przeniesieniu własności
nieruchomości (czyli umowa w formie aktu, charakter konsensualny)
-� Użytkowane prawa muszą mieć charakter majątkowy i polegać na korzystaniu i
pobieraniu pożytków;
�� Przepisy art. 266 2701 regulują użytkowanie przez OSOBY FIZYCZNE; te same
przepisy (wraz z przepisami wspólnymi dla użytkowania) stosuje się odpowiednio do
użytkowania przez OSOBY PRAWNE inne niż rolnicze spółdzielnie produkcyjne;
-� Art. 266 przytacza jedną z przesłanek wygaśnięcia użytkowania, jeżeli
podmiotem jest osoba fizyczna; jeżeli więc prawa nie ustanowiono na czas
określony, wygasa ono najpózniej wraz ze śmiercią; należy dodać, że prawo
to nie podlega dziedziczeniu, nie wchodzi w skład masy spadkowej;
-� Art. 267 modyfikuje sposób wykonywania użytkowania, gdy podmiotem jest
osoba fizyczna; zobowiązuje on tę osobę (poza zachowaniem zasad
prawidłowej gospodarki zgodnie z art. 256) do zachowania substancji rzeczy
i jej przeznaczenia (w przeciwieństwie do użytkowania przez rolnicze
spółdzielnie, gdzie możliwe są takie zmiany)
28
-� Wyjątek stanowi tutaj dopuszczenie wydobywania kopalin, stanowiących
część składową gruntu, za pomocą wybudowanych urządzeń; przed
wybudowaniem urządzenia należy zawiadomić właściciela, który ma prawo
nie wyrazić na to zgody; (art. 267 ż 2 i 3)
-� Art. 268 odsyła do przepisów o najmie; stanowi on, że użytkownik (podobnie
jak najemca) może bez zgody właściciela zakładać w pomieszczeniach
urządzenia i instalacje takie jak gaz, prąd, oświetlenie, Internet itp.; koszty
takich działań ponosi użytkownik, gdyż zwykle są to czynności z zakresu
zwykłego korzystania z rzeczy;
-� Art. 269 zapewnia właścicielowi środki ochrony rzeczy użytkowanej, jako
przesłankę przyjmując ważne powody ; przyjmuje się, że ważnymi powodami
jest takie zachowanie użytkownika, które przejawia się: w użytkowaniu rzeczy
niezgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, zmianą przeznaczenia rzeczy
lub jej substancji, nieczynienie nakładów koniecznych;
1) Właściciel może wtedy żądać odpowiedniego zabezpieczenia pieniężnego i
wyznaczyć użytkownikowi na to odpowiedni termin; (według zasad
ogólnych z art. 364 ż 1, zabezpieczenie powinno polegać na oddaniu kwoty
pieniężnej do depozytu sądowego)
2) Jeżeli termin upłynął bezskutecznie, właściciel może wystąpić do sądu o
wyznaczenie zarządcy;
-� Ustanowienie odpowiedniego, spóznionego zabezpieczenia daje
użytkownikowi możliwość żądania zniesienia zarządu.
-� Należy zaznaczyć, że właścicielowi rzeczy nie przysługują uprawnienia do
żądania zniesienia użytkowania, dlatego też ustawa przewiduje takie a nie
inne sposoby zabezpieczenia;
-� Art. 270 przewiduje kolejny środek chroniący właściciela rzeczy użytkowanej;
[1]
dotyczy on jednak tylko przypadku użytkowania nieprawidłowego i
[2]
polega na uprawnieniu do żądania przez właściciela zabezpieczenia bez
[3]
podawania ważnych powodów i zanim rzecz zostanie wydana
użytkownikowi; zabezpieczenie następuje również na zasadach ogólnych z art.
364;
-� Art. 2701 dotyczy użytkowania w ramach umowy timesharingu (ustawa z dn.
13.VII.2000 r.); jest to umowa zawierana na co najmniej 3 lata, na mocy której
konsument uzyskuje od przedsiębiorcy prawo korzystania z budynku lub
pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku; prawo to
może mieć postać użytkowania bądz zwykłej umowy obligacyjnej;
-� do tego typu umów stosuje się zasady ogólne użytkowania z wyjątkami:
-� prawo to jest zbywalne
-� prawo to nie wygasa na skutek niewykonywania przez 10 lat
-� podlega dziedziczeniu
-� wygasa najpózniej z upływem 50 lat od ustanowienia
29
9. SAUŻEBNOŚCI [art. 285 3054]
1) SAUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA
�� służebność gruntowa jest ograniczonym prawem rzeczowym obciążającym cudzą
nieruchomość, którego celem jest zwiększenie użyteczności innej nieruchomości
(korzyść ta musi mieć charakter obiektywny np. gospodarczy, a nie tylko służyć
wygodzie właściciela) lub zaspokojenie określonych potrzeb oznaczonej osoby
fizycznej; służebności dzieli się na czynne i bierne
czynne polega na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może w
oznaczonym zakresie korzystać z nieruchomości obciążonej; właściciel
nieruchomości obciążonej musi znosić pewne działania np. przejazd przez
swój grunt;
bierne polega na ograniczeniu zakresu prawa własności właściciela
nieruchomość obciążonej; np. w postaci zakazu wznoszenia zbyt wysokich
budynków lub sadzenia wysokopiennych drzew;
[1] [2]
�� służebność gruntowa obciąża zawsze całą nieruchomość w pewnym
zakresie, co oznacza że nie można jej ustanowić na udziale bądz fizycznej części
nieruchomości, a także nie można zbytnio ograniczyć prawa własności;
-� [SN] Można ustanowić służebność, jeżeli zachodzi sytuacja, w której właściciel
gruntu władnącego jest jednocześnie współwłaścicielem gruntu obciążonego. Nie
zachodzi bowiem tożsamość podmiotowa, nie dochodzi do konfuzji;
-� [SN] Niedopuszczalne będzie natomiast ustanowienie służebności gruntowej w
umowie o podział quoad usum; w takim przypadku współwłaściciele mogą
zawrzeć jedynie umowę o treści odpowiadającej danej służebności;
�� służebność gruntowa jest prawem akcesoryjnym (związanym z nieruchomością),
stanowi jej część składową (art. 50 kc); oznacza to, że nie może być
przeniesiona bez jednoczesnego przeniesienia własności gruntu.
�� Wpis służebności do KW ma jedynie charakter deklaratoryjny
�� Służebność gruntową można ustanowić na rzecz: [1] właściciela nieruchomości
władnącej oraz [2] wieczystego użytkownika tej nieruchomości;
-� na rzecz samoistnego posiadacza można ustanowić służebność osobistą (art.146)
-� słusznie wskazuje się, że osobami uprawnionymi z tytułu służebności są
wszystkie te osoby, które wykonują prawo własności w imieniu właściciela np.
domownicy, najemca, dzierżawca.
[1]
�� Podmiotami uprawnionymi do ustanawiania służebności są natomiast: właściciel
nieruchomości obciążanej oraz [2] użytkownik wieczysty
�� Wygaśnięcie służebności gruntowej następuje w przypadku:
-� Zrzeczenia się (jeśli służebność była wpisana do KW, skuteczne zrzeczenie
wymaga wykreślenia z ksiąg)
-� Konfuzji
-� Nabycia nieruchomości w wyniku działania rękojmi wiary publicznej KW
(nabycie bez obciążeń istniejących na rzeczy; nie dotyczy drogi koniecznej)
-� Upływu określonego czasu na jaki została ustanowiona
30
-� Niewykonywania służebności przez 10 lat (nie dotyczy służebności drogi
koniecznej)
�� Zakres służebności gruntowej powinna przede wszystkim określać umowa
ustanawiająca (ewentualnie orzeczenie sądowe czy decyzja administracyjna);
dopiero w dalszej kolejności art. 287 zawiera wskazanie, że w przypadku braku
dostatecznej podstawy do określenia zakresu tego prawa, kierować się należy
zasadami współżycia społecznego;
-� Wykonywanie służebności powinno jak najmniej utrudniać korzystanie z
nieruchomości obciążonej
�� Art. 289 określa, kto w razie braku uregulowania umownego, jest zobowiązany do
utrzymywania urządzeń służących do wykonywania służebności;
-� Urządzenia określa się jako przedmioty działań człowieka, widoczne, służące do
wykonywania służebności np. rowy, studnie, nasypy, mostki, utwardzona droga;
-� Przytacza się tutaj zasadę czyja korzyść, tego obowiązek , co oznacza, że
utrzymaniem tych urządzeń powinien zająć się właściciel nieruchomości
władnącej;
-� Jeżeli umownie nałożono ten obowiązek na właściciela nieruchomości obciążonej,
odpowiada on za utrzymanie urządzeń osobiście i rzeczowo; odpowiedzialność
osobista współwłaścicieli jest solidarna;
�� W przypadku podziału fizycznego nieruchomości zarówno władnącej jak i
obciążonej, służebność gruntowa utrzymuje się w mocy na rzecz każdej części
utworzonej przez podział (art. 290);
-� Jeżeli więc w wyniku podziału fizycznego nieruchomości władnącej, powstała
część, dla której służebność obciążająca grunt sąsiedni utraciła społeczno
gospodarcze znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej ma roszczenie
względem właściciela tej nowo powstałej nieruchomości o zwolnienie swojego
gruntu spod tego obciążenia; przyjmuje się, że następuje to bez wynagrodzenia
-� Jeżeli w wyniku podziału fizycznego nieruchomości obciążonej, wykonywanie
służebności ogranicza się do jednej lub kilku części powstałych przez podział,
właściciele pozostałych części (które nie są używane ) mają roszczenie
względem właściciela nieruchomości władnącej o zwolnienie ich gruntów spod
obciążenia; również bez wynagrodzenia
ustawodawca przyznaje więc roszczenia właścicielom gruntów obciążonych
celem zwolnienia się od nieużytecznych obciążeń;
�� Art. 291 przyznaje właścicielowi nieruchomości obciążonej roszczenie
[1] [2]
pozwalające zmienić treść służebności lub sposób jej wykonywania;
przesłanką takiego żądania jest ważna potrzeba gospodarcza jaka zaistniała po
ustanowieniu służebności; za wynagrodzeniem
-� Ważna potrzeba gospodarcza musi być oceniania w sposób obiektywny
-� Nie można zmienić zakresu służebności lub sposobu jej wykonywania, jeżeli
przyniosłoby to niewspółmierny uszczerbek dla nieruchomości władnącej
�� Zasiedzenie służebności polegającej na korzystaniu z trwałego i widocznego
urządzania art. 292 patrz wyżej przy zasiedzeniu;
31
�� Art. 293 określa zawity termin 10 lat niewykonywania służebności, po którym
prawo to wygasa; dotyczy zarówno służebności biernych i czynnych;
W przypadku służebności czynnych, bieg terminu rozpoczyna się z dniem
zaprzestania wykonywania uprawnienia
w przypadku biernych, bieg terminu rozpoczyna się z dniem, gdy na
nieruchomości obciążonej powstał stan sprzeczny z treścią służebności
(właściciel nieruchomości obciążonej służebnością bierną ma obowiązek
niewykonywania pewnych uprawnień przysługujących mu jako właścicielowi;
w momencie zachowania niezgodnego z treścią służebności np. postawienia
zbyt wysokiego budynku, po 10 latach braku reakcji ze strony właściciela
nieruchomości władnącej prawo wygasa)
�� Art. 294 i 295 ustanawiają przesłanki roszczenia właściciela nieruchomości
obciążonej o zniesienie służebności;
[1]
1) Jeżeli na skutek zmiany stosunków służebność stała się szczególnie
[2]
uciążliwa dla właściciela nieruchomości obciążonej oraz nie jest konieczna
do prawidłowego funkcjonowania nieruchomości władnącej, może on, za
wynagrodzeniem, żądać zniesienia tego prawa;
-� Zmiana stosunków musi dotyczyć sfery gospodarczej; należy ją rozpatrywać
w odniesieniu do okoliczności konkretnej sprawy
-� nie może być rozpatrywana z punktu widzenia zmiany stosunków osobistych
[1]
2) Jeżeli służebność straciła dla nieruchomości władnącej wszelkie
znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać, bez
wynagrodzenia, zniesienia tego prawa
-� Utrata znaczenia oznacza, że przestały istnieć przesłanki, dla których prawo
to ustanowiono
2) SAUŻEBNOŚĆ OSOBISTA
�� Służebność osobista jest ograniczonym prawem rzeczowym obciążającym
nieruchomość na rzecz oznaczonej osoby fizycznej; brakuje tutaj elementu
nieruchomości władnącej. Oznacza to, że dla tego stosunku prawnego obojętne jest,
czy osoba fizyczna ma tytuł prawny do nieruchomości władnącej czy nie (może to
być właściciel, ale także posiadacz samoistny; nie może to być osoba prawna)
-� Cechą służebności osobistych jest zaspokojenie indywidualnych potrzeb osoby
fizycznej i jej bliskich (ma więc charakter alimentacyjny); jest również prawem
terminowym
-� Treść służebności osobistej odpowiada treści służebności gruntowej, z tym
jednak, że przysługuje ona konkretnej osobie i jest z nią związana, a więc
niezbywalna; może mieć postać czynną i bierną;
�� Ustanowienia służebności osobistej dokonuje się co do zasady w drodze umowy,
ale możliwe jest także ustanowienie przez sąd (np. na podstawie art. 146
dotyczącego drogi koniecznej) lub w drodze decyzji administracyjnej;
-� Do umowy stosuje się przepisy ogólne o ograniczonych prawach rzeczowych, a
więc art. 245 kc; forma aktu notarialnego wymagana jest dla oświadczenia
właściciela nieruchomości obciążanej, osoba fizyczna wyraża wole w sposób
dowolny;
32
�� Zakres i sposób wykonywania służebności powinna przede wszystkim określać
umowa (ewentualnie orzeczenie sądu czy decyzja administracyjna);
-� w przypadku braku odpowiednich uregulowań, art. 298 określa, że należy wtedy
[1] [2]
brać pod uwagę zasady współżycia społecznego oraz zwyczaje
miejscowe;
-� należy również wziąć pod uwagę art. 288, który zobowiązuje osobę uprawnioną z
tytułu służebności do wykonywania jej z jak najmniejszym utrudnieniem dla
właściciela nieruchomości obciążonej;
�� służebność osobista jest prawem terminowym (podobnie jak gruntowa); oznacza to,
że może zostać ustanowiona na czas oznaczony (wtedy wygasa z nadejściem
terminu końcowego) lub nieoznaczony (wygasa najpózniej wraz ze śmiercią
uprawnionego art. 299; wyjątek stanowi art. 301 ż 2)
�� ze względu na charakter służebności osobistej (zaspokojenie indywidualnych potrzeb
[1] [2]
osoby fizycznej), prawo to jest niezbywalne, nie podlega dziedziczeniu
[3]
(wygasa wraz ze śmiercią), nie można przenieść uprawnień do jej
wykonywania na inną osobę (za wyjątkiem służebności mieszkania)
zakaz przenoszenia uprawnień oznacza, że osoba fizyczna nie może na
podstawie stosunków obligacyjnych odstąpić swoich uprawnień
�� SAUŻEBNOŚĆ MIESZKANIA uregulowana została w art. 301 i 302 kc;
-� Uprawniony z tego tytułu może korzystać z oznaczonego pomieszczenia
mieszkalnego w sposób przewidziany w umowie; (jest to jedna z
najpopularniejszych służebności osobistych, stosowana często na wsiach)
[1] [2]
-� Może on przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie, a także
[3]
inne osoby, jednak tylko wtedy, gdy są one przez niego utrzymywane albo
potrzebne do prowadzenia gospodarstwa domowego;
wyjątek od zasady, że nie możliwe jest przeniesienie uprawnień do
wykonywania tego prawa
-� Dzieci małoletnie mogą pozostawać w mieszkaniu po uzyskaniu pełnoletniości
-� W umowie można postanowić, że służebność mieszkania będzie po śmierci
uprawnionego przysługiwać dzieciom, małżonkowi i rodzicom;
wyjątek od zasady, że służebność osobista wygasa wraz ze śmiercią
-� Wzajemne relacje między uprawnionym a właścicielem służebności obciążonej
regulują przepisy (odpowiednio) o użytkowaniu przez osoby fizyczne;
�� Art. 304 wprost wyłącza możliwość zasiedzenia służebności osobistej; w drodze
zasiedzenia można nabyć jedynie służebność gruntową i tylko polegającą na
korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia w myśl art. 292;
33
3) SAUŻEBNOŚĆ PRZESYAU
�� Służebnością przesyłu można obciążyć nieruchomość (gruntową, lokalową,
budynkową), na której są lub mają być posadowione urządzenia przesyłowe
przedsiębiorcy
�� Służebność przesyłu można ustanowić tylko na rzecz przedsiębiorcy
przesyłowego tj.
[1]
-� przedsiębiorcy w rozumieniu KC (osoba fizyczna, prawna lub ułomna, która we
[2]
własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową), który jest
[3]
właścicielem urządzeń przesyłowych określonych w art. 49 ż 1 lub zamierza je
wybudować;
-� Urządzenia przesyłowe to urządzenia służące do doprowadzania lub
odprowadzania pary, gazu, cieczy, energii elektrycznej i innych;
-� Urządzenia te z chwilą przyłączenia do sieci przedsiębiorstwa stają się rzeczą
ruchomą, należącą do przedsiębiorstwa
�� Ustanowienia służebności przesyłu dokonuje właściciel bądz użytkownik
wieczysty gruntu na podstawie umowy (może tego dokonać sąd lub decyzja
administracyjna); oświadczenie właściciela w formie aktu notarialnego
-� Jeżeli jedna ze stron odmawia zawarcia umowy, zastosowanie znajdzie art. 3052
przyznający odpowiednie roszczenia właścicielowi i przedsiębiorcy
[1]
Takie roszczenie powstanie, jeżeli jedna ze stron odmawia zawarcia
[2]
umowy o ustanowienie służebności, a służebność ta jest konieczna
dla prawidłowego korzystania z urządzeń przesyłowych; wtedy zarówno
właściciel jak i przedsiębiorca mogą żądać (wzajemnie od siebie)
ustanowienia służebności za [3] odpowiednim wynagrodzeniem
�� Dopuszczalne jest nabycie służebności przesyłu przez zasiedzenie;
�� Treścią służebności przesyłu jest korzystanie przez przedsiębiorcę w oznaczonym
zakresie z cudzej nieruchomości (nieruchomości obciążonej), w zakresie
niezbędnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych
�� Służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub urządzeń
�� Jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej, służebność przesyłu wygaśnie wraz z
zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa
-� Po wygaśnięciu służebności na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek
usunięcia urządzeń, jeśli utrudniają korzystanie z nieruchomości
-� Jeżeli jednak usunięcie niosło by za sobą znaczne koszty lub trudności,
przedsiębiorca w zamian za usunięcie, zobowiązany jest do odszkodowania za
wynikłe stąd szkody (tj. za to, że właściciel musi znosić istnienie tych urządzeń)
34
10. Zastaw zwykły/ustawowy [art. 306 335]
�� Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym służącym do zabezpieczania
wszelkich wierzytelności istniejących, przyszłych lub warunkowych (dotyczy
warunku zawieszającego);
-� Wierzytelności te mogą więc mieć charakter pieniężny lub niepieniężny
�� istota zastawu polega na tym, że właściciel rzeczy ruchomej lub dysponent prawa
(przy zastawie na prawach) zwany zastawcą, oddaje rzecz wierzycielowi - czyli
zastawnikowi, lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Skutkiem
ustanowienia zastawu jest obciążenie rzeczy ruchomej (prawa).
[1]
-� Obciążenie to daje wierzycielowi (zastawnikowi) możliwość dochodzenia
zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu zastawu, bez względu na to,
[2]
czyją aktualnie stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami
osobistymi właściciela rzeczy (zastawcy), z wyjątkiem tych, którym przysługuje
pierwszeństwo szczególne na mocy odrębnych przepisów;
�� przedmiotem zastawu mogą być:
-� rzeczy ruchome gatunkowe lub indywidualne
-� prawa zbywalne (wierzytelności, prawa z papierów wartościowych);
-� nie mogą to być prawa, które mogą stanowić przedmiot hipoteki (tak samo
przy zastawie rejestrowym) np. użytkowanie wieczyste;
zastaw rozciąga się na części składowe rzeczy oraz jej przynależności
(chyba że strony postanowiły inaczej)
[1] [2]
�� do ustanowienia zastawu zwykłego niezbędna jest umowa oraz wydanie
rzeczy zastawnikowi bądz osobie trzeciej, na którą strony się umówiły;
[ustanowienie zastawu ustawowego odbywa się ex lege, bez umowy i wydania]
-� wydanie rzeczy odbywa się na podstawie art. 348
-� czynność prawna ustanawiająca zastaw ma charakter, co do zasady, realny
-� konsensualny charakter będzie miała umowa, gdy rzecz będąca przedmiotem
zastawu znajduje się już w posiadaniu zastawnika;
-� umowa może być zawarta z zastrzeżeniem warunku lub terminu (art. 245)
-� konieczne jest istnienie ważnej wierzytelności, którą zastaw ma zabezpieczać;
(wskazuje się tutaj, że w razie stwierdzenia nieważności zobowiązania będącego
podstawą wierzytelności zabezpieczonej zastawem, pociąga to za sobą
nieważność tej wierzytelności a co za tym idzie, nieważność zastawu);
do zastawu na rzeczach nie jest wymagana żadna forma (więc dowolna)
-� jednak aby zastaw był skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, umowę
należy zawrzeć na piśmie z datą pewną (forma ad eventum);
do zastawu na prawach wymagana jest forma pisemna z datą pewną
ad solemnitatem, a jeżeli do przeniesienia prawa, które ma zostać
obciążone ustawa wymaga innej formy szczególnej, do ustanowienia
zastawu będzie wymagana ta forma (art. 329 ż 1)
35
�� art. 309 przewiduje, że osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą może
skutecznie ustanowić prawo zastawu przy zastosowaniu przepisów art. 169 kc;
-� oznacza to, że dojdzie do skutecznego ustanowienia zastawu przez nieuprawnionego
do rozporządzania rzeczą, jeżeli zawarto ważną umowę ustanawiającą zastaw,
doszło do wydania rzeczy, a zastawnik był w tym czasie (tj. czasie zawarcia
umowy oraz wydania) w dobrej wierze;
�� art. 310 stanowi lex specialis względem ogólnej normy art. 249 ż 1 dotyczącej
pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych;
-� Przyznano tu pierwszeństwo pózniej powstałego prawa zastawu przed
wcześniej ustanowionymi innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi
obciążającymi tę samą rzecz, pod warunkiem, że zastawnik działał w dobrej
wierze (a więc miał usprawiedliwione przekonanie, że rzecz nie jest obciążona)
-� W praktyce dotyczy to sytuacji, gdy ustanawiany jest zastaw na rzeczy oddanej
wcześniej w użytkowanie
-� Inaczej przedstawia się sytuacja odnośnie art. 15 u.z.r, który stanowi, że
ograniczone prawo rzeczowe powstałe pózniej, nie może być wykonywane z
uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej zastawu rejestrowego; jest to więc
przepis stanowiący lex specialis względem art. 249 ż 1 i 310 kc. (a więc zastaw
zwykły ustanowiony, przy zachowaniu dobrej wiary, po ustanowieniu zastawu
rejestrowego, nie uzyska przed nim pierwszeństwa)
�� Art. 311 stanowi lex specialis względem art. 57 ż 2;
-� Według ogólnej normy art. 57 kc nie można przez czynność prawną wyłączyć ani
ograniczyć uprawnienia do przeniesienia prawa, jeżeli to prawo jest zbywalne
(ż1), jednocześnie dopuszczając możliwość zobowiązania się, że osoba będąca
dysponentem tego prawa nie dokona jego zbycia, chyba że przepis szczególny
zabrania również takiego zobowiązania (ż2);
takimi przepisami szczególnymi są art. 311 kc i 72 u.k.w; zgodnie z 311
kc, zastrzeżenie umowne, według którego zastawca zobowiązuje się
względem zastawnika, że nie dokona zbycia rzeczy obciążonej zastawem,
będzie nieważne (bowiem zastawnikowi przysługuje prawo do
zaspokojenia się z rzeczy bez względu na to, czyją stała się ona
własnością); analogiczne rozwiązanie dotyczy hipoteki i wierzyciela
hipotecznego;
�� Zgodnie z ogólną zasadą z art. 312, zaspokojenie zastawnika z obciążonej rzeczy
następuje na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym;
-� Przepisem szczególnym wobec art. 312 kc jest art. 313 kc; ma on
[1]
zastosowanie, gdy przedmiotem zastawu są rzeczy mające określoną cenę
[2]
sztywną, a strony umówiły się, że zaspokojenie zastawnika może odbyć się
w ten sposób. Wówczas w razie zwłoki z zapłatą długu przez zastawcę, rzeczy te
przypadną zastawnikowi na własność zamiast zapłaty długu.
-� Zwłoka rozumiana jest zgodnie z art. 476 zd. 1; jest to więc:
[1a]
niespełnienie świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie został
[1b]
wyznaczony, niespełnienie go niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela,
które to jest [2] następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada;
36
�� Art. 314 ma charakter iuris dispositivum; znajdzie więc zastosowanie w braku innego
uregulowania umownego.
-� Zastaw zabezpiecza więc poza [1] wierzytelnościami:
[2]
-� Roszczenia o odsetki za trzy ostatnie lata przed zbyciem rzeczy w
postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym
[3]
-� Przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej
części kapitału
[4]
-� Inne roszczenia o świadczenia uboczne w szczególności roszczenie
odszkodowawcze z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania oraz o zwrot nakładów na rzecz
�� Art. 315 dotyczy sytuacji, gdy zastawca nie jest dłużnikiem osobistym zastawnika
(np. oddał on swoją rzecz w zastaw celem zabezpieczenia cudzej wierzytelności);
wówczas jego sytuacja procesowa jest taka sama jak dłużnika osobistego tj. może
podnosić zarzuty które przysługują mu osobiście oraz te, które przysługują
dłużnikowi osobistemu zastawnika.
�� Art. 316 stanowi, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (tj.
przyjęcie z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości
ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 ż 2 zd. 1 k.c.)) nie
wpływa jednak na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy, który stał się
właścicielem rzeczy ruchomej objętej zastawem;
�� Zastaw jest prawem akcesoryjnym, związanym z zabezpieczaną wierzytelnością;
-� Wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu
-� Przeniesienie wierzytelności powoduje równocześnie przeniesienie zastawu
-� Przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu powoduje wygaśnięcie
zastawu (art. 323);
-� Nie można przenieść zastawu bez przeniesienia wierzytelności
wyjątek od zasady akcesoryjności przewiduje art. 317, stanowiąc, że
przedawnienie zabezpieczonej wierzytelności nie skutkuje brakiem
możliwości zaspokojenia się zastawnika z rzeczy obciążonej;
�� Zastawnik może, w granicach określonych w art. 318 oraz 319, korzystać z rzeczy;
przepisy te obejmują uprawnienia do:
-� Posiadania rzeczy obciążonej zastawem
-� Pobierania pożytków, jeśli rzecz takowe przynosi oraz zaliczania ich na
poczet zabezpieczonej wierzytelności
�� Poza uprawnieniami do korzystania, zastawnik ma szereg obowiązków względem
oddanej mu rzeczy:
-� Powinien zachować rzecz w stanie niepogorszonym
-� Nie wolno mu używać rzeczy bez zgody zastawcy, chyba że jest to konieczne
do zachowania jej w stanie niepogorszonym
-� Ponosi on wszystkie wydatki związane z utrzymaniem rzeczy w stanie
niepogorszonym (art. 320)
jeżeli zastawnik poniósł wydatki do których nie był zobowiązany, może
żądać ich zwrotu
37
�� Zgodnie z art. 321, jeżeli rzecz obciążona zastawem narażona jest na realne
niebezpieczeństwo jej zniszczenia, utraty, uszkodzenia, zastawca (aktualny
właściciel rzeczy) może skorzystać z jednego z 3 alternatywnych uprawnień:
-� Może żądać złożenia rzeczy do depozytu sądowego
-� Zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia
wierzytelności
-� Sprzedaży rzeczy
�� Termin przedawnienia roszczeń zastawcy i zastawnika liczony jest od chwili zwrotu
rzeczy i wynosi w obu przypadkach 1 rok;
Zastawca może żądać naprawienia szkody z powodu pogorszenia
rzeczy
Zastawnik może żądać zwrotu nakładów na rzecz
�� Wygaśnięcie zastawu następuje w momencie:
-� Wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem
-� Zrzeczenia się zastawu
-� Konfuzji
-� Zwrotu rzeczy zastawcy, z wyjątkiem sytuacji, gdy wierzytelność obciążona
zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta (art.
325)
-� Przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem przeniesienia zastawu
-� Nabycia własności rzeczy ruchomej przez nabywcę w dobrej wierze, który
nie wie o obciążeniu rzeczy zastawem (art. 170)
-� Zniszczenia rzeczy
-� Nadejścia terminu bądz warunku rozwiązującego
�� Ze względu na regulacje art. 323 ż 1 (przeniesienie zabezpieczonej wierzytelności
powoduje przeniesienie zastawu) ustawodawca w art. 324 ustanowił, że w takiej
sytuacji od decyzji zastawcy (aktualnego właściciela rzeczy) będzie zależeć to, czy
zbywca wierzytelności wyda obciążoną rzecz nabywcy wierzytelności; jeżeli takiej
zgody nie będzie, nabywca może żądać oddania rzeczy do depozytu sądowego;
38
11. Ustawa o własności lokali [24.VI.1994 r.]
�� Ustanowienie odrębnej własności lokalu następuje na mocy:
-� Umowy (wymagana forma aktu notarialnego + wpis konstytutywny do KW)
-� Jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości (odpowiednie
zastosowanie mają przepisy KC o przeniesieniu własności tj. forma aktu
notarialnego, ale bez konieczności wpisu do KW)
-� Orzeczenia sądu znoszącego współwłasność
�� Umowa o ustanowienie odrębnej własności lokalu nie jest odrębną umową
nazwaną; pod tą nazwą kryją się inne umowy nazwane przewidziane w KC np.
sprzedaż, darowizna; przedmiotem umowy jest rzecz przyszła lokal, który stanowi
na razie część składową budynku; skutek rzeczowy powstaje w chwili
konstytutywnego wpisu do KW;
�� Wydzielić jako odrębną własność można jedynie lokal samodzielny:
-� Jest to wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb
przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami
pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych
-� Pomieszczenia przynależne, takie jak piwnica, strych, garaż, komórka, nawet
jeżeli nie przylegają bezpośrednio do lokalu, stanowią jego części składowe;
�� Właścicielowi wyodrębnionego lokalu przysługuje udział we wspólnej
nieruchomości, który jest prawem związanym z lokalem; oznacza to że udział nie
może być przeniesiony bez jednoczesnego przeniesienia własności lokalu
39

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo rzeczowe 2
prawo rzeczowe foli
prawo rzeczowe i familijne
2 Prawo rzeczowe folie
PODSTAWY PRAWA prawo rzeczowe
prof dr hab M Pyziak Szafnicka dr M Wojewoda, Prawo cywilne, skrypt (prawo rzeczowe)
Ignatowicz Prawo rzeczowe
Prawo rzymskie prawo rzeczowe i zobowiązaniowe
3 podstawy teorii stanu naprezenia, prawo hookea
Prawo autorskie a e biznes
cj rzeczownik 29 odp
2009 SP Kat prawo cywilne cz II

więcej podobnych podstron