Kształtowanie umiejętności praktycznych u dzieci- odczytywanie godzin na zegarze.

Odczytywanie godzin na zegarze jest dla dzieci zadaniem stosunkowo trudnym dlatego też zagadnienie to realizowane jest od pierwszej do trzeciej klasy szkoły podstawowej. W nowej ustawie programowej odnajdujemy następujący zapis dotyczący kształcenia tej umiejętności: "Edukacja matematyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz kształtowanie wiadomości i umiejętności matematycznych dzieci. Uczeń kończący klasę I:[...] 3) w zakresie pomiaru:[...] d) czasu: nazywa dni w tygodniu i miesiące w roku; orientuje się, do czego służy kalendarz, i potrafi z niego korzystać; rozpoznaje czas na zegarze w takim zakresie, który pozwala mu orientować się w ramach czasowych szkolnych zajęć i domowych obowiązków[...]; Uczeń kończący klasę III:[...] 15) odczytuje wskazania zegarów: w systemach: 12- i 24-godzinnym, wyświetlających cyfry i ze wskazówkami; posługuje się pojęciami: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe (pełne godziny);[...]"
Odczytywanie godzin na zegarze należy realizować w każdej sytuacji. Zegar lub tarcza zegarowa w klasie, zegarki uczniów, zegar szkolny itp. pobudzają naturalną potrzebę uczniów do odczytywania godzin na zegarze. Na lekcjach matematyki możemy nawiązać do zegara przy okazji wprowadzenia monografii liczby 5. proponujemy wtedy uczniom proste ćwiczenia na tarczy zegarowej podzielonej na minuty. Do obliczeń zegarowych nawiązujemy również przy liczbie 10 i przy działaniach w zakresie pierwszej dziesiątki oraz przy rozszerzaniu numeracji do 20 szczególnie przy liczbie 12. Obliczenia zegarowe wymagają od uczniów opanowania nowych umiejętności rachunkowych, zamieniania godziny na 60 minut oraz przekraczania progów dwunastkowego i sześćdziesiątkowego.
Próg dwunastkowy przekraczany jest przy obliczeniach typu: samochód wyjechał o 7 rano jechał 8 godzin. O której przyjechał na miejsce? Przy wprowadzaniu tego typu zadań konieczne jest posługiwanie się modelem tarczy zegara i przesuwanie wskazówek od 7 do 12 a później od 12 do 3. Należy też wykonać obliczenie 7+8=15 i wyjaśnić, że godzina 15 to 3 po południu.
Przy przekraczaniu progu sześćdziesiątkowego również należy posłużyć się modelem tarczy zegara. W tym przypadku proponujemy dzieciom zadania typu ile czasu upłynęło od godziny 4:47 do 6:15? Przesuwamy wskazówki na modelu zegara i zapisujemy obliczenia. Dopiero po takich praktycznych i obrazowych działaniach należy przejść do metod czysto rachunkowych, w szczególności rozmieniania godziny na 60 minut.
Pojęcia minuty i sekundy należy kształtować w bezpośrednich doświadczeniach. Można np. zorganizować 30 sekund ciszy. Dzieci odliczają w myśli sekundy, gdy któreś z nich sądzi, że 30 sekund upłynęło podnosi rękę. Nauczyciel kontroluje czas sekundnikiem i mówi kto był najbliżej.

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Odczytywanie godziny na zegarze.
Dorysowywanie (naklejanie) wskazówek na zegarze, tak aby pokazywał on określoną godzinę.
Zadania tekstowe np.:
Tomek poszedł do kolegi o 10 rano. Wrócił do domu po 4 godzinach. O której Tomek wrócił do domu?
Pociąg wyjechał ze stacji o 8 rano, do celu dojechał o 15. Ile godzin pociąg jechał do celu?
Ile czasu upłynęło od godziny 7:14 do godziny 11.35?





19. Kształtowanie orientacji przestrzennej u dzieci.

Poznanie przestrzeni zaczyna się od świadomości własnego ciała, skrystalizowania własnego "ja". Taka świadomość prowadzi do następnego kroku: rozpatrywania otoczenia ze swojego punktu widzenia. Dziecko powoli zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, że coś znajduje się za nim, przed nim itd. Łączy się to z dziecięcym egocentryzmem. Następnym krokiem w rozwoju jest przejście do decentracji. W okresie egocentryzmu dziecku wydawało się, że jest ono najważniejsze na świecie, nie potrafiło wczuć się w sytuacje drugiej osoby, spojrzeć na świat jej oczami. Przejście do decentracji jest możliwe dzięki rozwijającej się zdolności widzenia świata oczami drugiej osoby. Dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, że drugi człowiek jest podobny do niego. W nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego czytamy: " 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:[...]4) rozróżnia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów [...]". Z chwilą pójścia do szkoły dzieciom potrzebna jest jeszcze jedna umiejętność. Muszą dobrze orientować się na kartce papieru. Jest to umiejętność niezbędna do nauki pisania, czytania oraz przy rozwiązywaniu zadań matematycznych. Zgodnie z cytowaną już reformą programową, która weszła w życie we wrześniu 2009 roku, dotyczącą kształcenia w zakresie edukacji matematycznej " Uczeń kończący klasę I: 1) w zakresie czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki: [...] e) wprowadza kierunki od siebie i innych osób; określa położenie obiektów względem obranego obiektu; orientuje się na kartce papieru, aby odnajdywać informacje (np. w lewym górnym rogu) i rysować strzałki we właściwym kierunku [...]" Tak więc zagadnienia z zakresu orientacji przestrzennej wprowadzone w przedszkolu zostają rozszerzone w klasie I. Bardzo duże znaczenia dla kształtowania orientacji przestrzennej dziecka ma to, w jaki sposób (jakimi metodami) dorosły będzie ją rozwijał. Najważniejsze są doświadczenia dziecka. Poznaje ono przestrzeń przez własny ruch, obserwując ją, odczuwając i nazywając słowami własne doświadczenia. Należy więc organizować dla dziecka specjalne sytuacje poznawcze, zabawy a także zadania do wykonania.
Z pojęciami z zakresu orientacji przestrzennej dziecko spotyka się wszędzie: w domu, w szkole, na ulicy itp. Dlatego tak ważne jest kształtowanie tej umiejętności u dzieci. Pojęcia te dotyczą położenia przedmiotów na płaszczyźnie i w przestrzeni oraz kierunku ich ruchów. Ćwiczenia dotyczące tych zagadnień wprowadzamy we wszystkich aspektach nauczania zintegrowanego, poczynając od edukacji matematycznej, poprzez edukację plastyczna i wychowanie fizyczne. Bardzo ważne jest sprawdzenie orientacji dzieci w tym zakresie, utrwalenie i rozszerzenie wiadomości nabytych w przedszkolu. W trakcie realizacji tego działu występują następujące typy zajęć:
ćwiczenia ruchowe (układanie i opisywanie)- prowadzą do kształtowania umiejętności i rozumienia wyrażeń określających położenie przedmiotów na płaszczyźnie lub w przestrzeni (np. po prawej, po lewej, u góry, nad, pod, obok itp.) oraz kierunku ruchu tych przedmiotów (np. w górę, w dół, w prawo, w lewo itp.)
przedstawianie stosunków przestrzennych z wykorzystaniem różnych środków dydaktycznych według polecenia (np. nauczyciel prosi by dziecko dorysowało kosz pod biurkiem, kwiatek na biurku itp.)
analiza zadań w zakresie określania wzajemnego położenia przedmiotów słownie i w działaniu (np. rysowanie, ćwiczenia ruchowe itp.)
W "Metodyce nauczania matematyki w klasach niższych" Edmunda Stuckiego odnajdujemy pewne wskazania o których należy pamiętać w trakcie realizacji zagadnień dotyczących orientacji przestrzennej. I tak Stucki zwraca uwagę na to, że koniecznie należy sprawdzić poziom orientacji dzieci i to jakimi pojęciami z zakresu stosunków przestrzennych operują. Dzieci w klasie pierwszej należy również zapoznać z nowymi warunkami przestrzennymi klasy, szkoły. Ważna jest również pomoc dziecku w uzyskaniu orientacji w przestrzeni w zakresie ręki, oka i całego ciała poprzez wykonywanie różnych czynności oraz ich słowne określanie. Stucki podkreśla, że do kształtowania pojęć z tego zakresu warto wykorzystać sprzęty i przybory znajdujące się w klasie, rozkład sal w szkole, urządzenia na boisku szkolnym, rysunki, obrazki, wycinanki, ilustracje z podręcznika oraz różne środki dydaktyczne np. patyczki, klocki itp. Ostatnią sprawą, na którą autor zwraca uwagę jest fakt, iż ćwiczenia z zakresu orientacji przestrzennej należy powtarzać w karzdyn z aspektów edukacji zintegrowanej nie tylko w czasie realizacji zagadnień dotyczących edukacji matematycznej.

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
1. Kształtowanie schematu własnego ciała:
nazywanie części swojego ciała,
rysowanie człowieka
2. Różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z własnego punktu widzenia:
ćwiczenia na kartce papieru położonej na podłodze: góra
dół, przed sobą
z tyłu, za sobą, prawa
lewa (ręce do góry
na dół, rzucanie piłki do góry
spada (rzucanie) w dół; spójrz przed siebie, co widzisz, rzuć woreczek przed siebie
stoję za tobą, powiem ci, co jest za tobą, rzuć woreczek za siebie;
co jest po prawej, co po lewej stronie, jeśli dziecko ma problem z zapamiętaniem możemy założyć mu frotkę (lub zawiązać sznurek) na lewym nadgarstku
chodzenie "pod dyktando" (np. 2 kroki w prawo, 3 do przodu, 2 do tyłu, 5 kroków w lewo; potem dziecko dyktuje, a dorosły chodzi)
3. Różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z punktu widzenia drugiej osoby oraz względem innych przedmiotów:
zabawy z misiem (miś stoi na przeciwko dziecka
co widzi miś?)
ćwiczenia z krzesełkiem i woreczkiem (połóż woreczek na krzesełku, pod, z lewej, z prawej, z tyłu, za, przed)
4. Ćwiczenia ułatwiające orientację na kartce papieru:
najpierw kartka przypięta na ścianie i określanie brzegów: górny, dolny, lewy, prawy; potem te same ćwiczenia z kartką położoną na stole,
kreślenie greckich wzorów (dorosły zaznacza dziecku kropką miejsce na kartce od którego zaczynać się będzie rysowanie szlaczka, wzoru, potem mówi w którą stronę dziecko ma rysować (każda kreska ma długość kratki), np. jedna kratka w górę, jedna w prawo, jedna w dół, jedna w prawo, jedna w górę itd., potem dziecko może już samo dokończyć szlaczek

rysowanie labiryntów (dorosły najpierw dyktuje co najmniej trzy sekwencje wzoru, potem dziecko rysuje samo)