ORIENTACJA PRZESTRZENNA U DZIECKA W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM
W artykule przedstawione są ćwiczenia rozwijające orientację przestrzenną
przeznaczone dla trzylatków, czterolatków, pięciolatków i sześciolatków.
Opisano również ewentualne trudności, na jakie dziecko z nieukształtowaną
orientacją kierunkową może napotkać w nauce szkolnej.
Wiek przedszkolny jest znaczącym okresem dla przygotowania dziecka do
podjęcia obowiązku szkolnego. Stymulacja powinna przebiegać w różnych
obszarach, co zapewni zachowanie harmonii w rozwoju ogólnym. Należy zatem
rozwijać u dziecka naturalną ciekawość poznawczą, zdolność współdziałania w
grupie rówieśniczej ( wspólna zabawa, podejmowanie rywalizacji,
akceptowanie ewentualnej przegranej, zachowania empatyczne ), umiejętność
wypowiadania się oraz prowadzenia dialogu. Konieczne jest również poprzez
gry i zabawy rozwijanie pamięci wzrokowej i słuchowej, logicznego
rozumowania, spostrzegawczości, umiejętności powtarzania prostych struktur
rytmicznych, wyszukiwania słów rymujących się, dzielenia słów na sylaby i
łączenia sylab w wyrazy. Ważne jest też wdrażanie dziecka do samodzielności
( czynności samoobsługowe, proste prace porządkowe ), a także zachęcanie do
podejmowania różnorakich ćwiczeń ruchowych, manualnych i graficznych.
Równolegle można kształtować niezmiernie ważną dla kariery szkolnej dziecka
zdolność kierunkowej orientacji przestrzennej.
Orientacja kierunkowa to umiejętność określania lewej i prawej strony
w schemacie własnego ciała, oraz w przestrzeni. Jest to również zdolność
określania stosunków między przedmiotami oraz orientowania się w
schemacie ciała u osoby znajdującej się naprzeciwko.
Dzieci, u których orientacja kierunkowa jest nieukształtowana lub
nieutrwalona mogą napotkać na występujące trudności:
RYSOWANIE  zmiany kierunku w rysunkach (np.: rysowanie szlaczków od
strony prawej do lewej, rysowanie linii pionowych z dołu do góry, a kolistych
ruchem zgodnym z ruchem wskazówek zegara), nieprawidłowe
odwzorowywanie kształtów geometrycznych, zakłócenia proporcji elementów,
nieprawidłowe określenie stosunków przestrzennych, rysunki chaotyczne,
ubogie w szczegóły.
CZYTANIE  przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, a nawet
całych linijek druku, błędy w rozumieniu pojęć określających stosunki
przestrzenno  czasowe i pojęć dotyczących stopnia pokrewieństwa pomiędzy
członkami rodziny wielopokoleniowej.
PISANIE  elementy pisma lustrzanego, zmiana kolejności liter w wyrazach i
cyfr w liczbach wielocyfrowych, opuszczanie końcówek w wyrazach, a nawet
całych wyrazów, pomyłki w zapisie liczb oraz wyrazów w słupkach i tabelkach,
niewłaściwe rozplanowanie znaków graficznych w zeszycie.
WYPOWIADANIE SI
 kłopoty z określeniem miejsca przedmiotów na
ilustracji i ich wzajemnych relacji, błędne operowanie pojęciami typu:
nad, pod, obok, w za, przed, do itd.
INNE PRZEDMIOTY SZKOLNE  słaba orientacja na mapie, mylenie pojęć
przestrzennych i geometrycznych, pomyłki przy zmianie kierunku i miejsca w
rzędzie oraz i w szeregu, problemy ze zrozumieniem pojęć z zakresu gramatyki i
ortografii. Trudności te mogą wpływać na tempo uczenia się języka polskiego,
języka obcego, fizyki, geografii, matematyki oraz obniżać sprawność fizyczną.
Aby dziecko mogło uniknąć wyżej wymienionych trudności należy już od 3
roku życia, przygotowywać go do rozumienia stosunków przestrzennych oraz
określania kierunków w schemacie ciała i w przestrzeni. Ćwiczenia w tym
kierunku powinny stanowić dla dziecka znakomitą zabawę i służyć
jednocześnie kształtowaniu prawidłowych relacji pomiędzy nim a osobami
dorosłymi i rówieśnikami.
Podane poniżej ćwiczenia są pogrupowane tak, aby ich poziom był
odpowiedni dla wieku metrykalnego dziecka. Jednak należy pamiętać, iż tempo
rozwoju umysłowego, emocjonalnego i ruchowego nie przebiega u wszystkich
dzieci identycznie. Dlatego ważne jest, aby bawiąc się z nim uwzględnić jego
indywidualne predyspozycje.
Zabawy z trzylatkami
1. Oglądanie i nazywanie części własnego ciała (zabawy z lustrem).
2. Nazywanie części ciała misia lub lalki.
3. Nazywanie części ciała postaci na ilustracji.
4. Prowokowanie dziecka do uzupełniania brakujących części postaci na
ilustracji lub rysowanie pod jego dyktando.
5. Wdrażanie poprzez zabawy ruchowe do rozumienia pojęć: na, pod, za,
obok, za mną, przede mną, przód, tył, do przodu, do tyłu.
U trzylatków należy kształtować świadomość schematu własnego
ciała, zachęcać do współtworzenia schematu postaci człowieka za
pomocą różnorodnych technik plastycznych, uświadamiać relacje
pomiędzy własną osobą, a otoczeniem.
Zabawy z czterolatkami
1. Kształtowanie świadomości własnego ciała i schematu drugiej osoby
(dotykanie, nazywanie, oglądanie w lustrze), uświadamianie zgodności
stron względem osi pionowej (np.: po lewej stronie, masz serduszko i to
oczko jest po lewej stronie i to uszko jest po lewej stronie, itd.).
2. Zachęcanie do tworzenia coraz bardziej rozbudowanych schematów
rysunku człowieka (konieczna słowna instrukcja).
3. Świadome poruszanie się w przestrzeni (zabawy typu: idz
do przodu,
cofnij się do tyłu, połóż przedmiot przed sobą, przejdz
pod sznurkiem,
stań na krzesełku, połóż klocek pod stołem, itp.).
U czterolatków należy kształtować świadomość schematu
własnego ciała i drugiej osoby, zachęcać do tworzenia rysunku
postaci  wskazywać na detale, wdrażać do rozumienia i
stosowania pojęć związanych z miejscem dziecka w przestrzeni i
położeniem przedmiotów wokół niego.
Zabawy z pięciolatkami:
1. Kształtowanie świadomości własnego ciała poprzez nazywanie części
ciała i kierunków od jego osi: lewa  prawa, góra  dół, przód  tył.
2. Świadome przemieszczanie się w przestrzeni pod dyktando i próby
nazywania przez dziecko kierunków, w których się porusza. Aby dziecku
ułatwić zapamiętanie stron prawa  lewa, można  za jego przyzwoleniem
umieścić na rączce, którą najczęściej wybiera do rysowania, umowny
znak.
3. Poznawanie schematu ciała drugiej osoby, przyjmowanie punktu widzenia
tej osoby, określanie położenia przedmiotów w stosunku do sylwetki ciała
drugiej osoby (np.: od Jasia do przodu, od Jasia w lewo, za Jasiem).
4. Porozumiewanie się z innymi za pomocą gestów i mimiki (opowiadania
ruchowe, ilustrowanie gestami wierszy, opowiadań i piosenek).
U pięciolatków należy kształtować orientację kierunkową w
schemacie własnego ciała i w schemacie drugiej osoby. Należy
także wdrażać dzieci w tym wieku do ujmowania właściwych
proporcji na rysunku oraz zachęcać do wykonywania prostych
poleceń związanych z poruszaniem się w przestrzeni.
Zabawy z sześciolatkami:
1. Słowne określanie kierunków w schemacie własnego ciała i w przestrzeni,
w której dziecko się porusz lub przemieszcza przedmioty.
2. Słowne określanie miejsca w którym się znajduje dziecko lub inna osoba,
ustalanie co widzi druga osoba w określonej sytuacji i porównywanie z
własnym punktem widzenia.
3. Wytyczanie kierunków od obranego przedmiotu (na lewo od stołu, pod
stołem, na prawo od drzwi, próby słownego określania drogi prowadzącej
np.: z domu do najbliższego sklepu itp.).
4. Orientowanie się na kartce papieru.
Ustalenie gdzie jest góra kartki, prawy brzeg kartki, górny lewy róg kartki
itp.).
Wdrażanie do rysowania na kartce zgodnie z poleceniem.
5. Zapoznanie ze sposobami przedstawiania przestrzeni na płaszczyz
nie
(mapa, plan, ilustracja).
 U sześciolatków należy kształtować orientację kierunkową w
schemacie ciała i w przestrzeni oraz wdrażać do pełnego
rozumienia poleceń związanych z poruszaniem się w określonych
kierunkach. Sześciolatki powinny określić miejsce drugiego
człowieka w przestrzeni oraz miejsca przedmiotów względem
własnej osoby i innych obiektów.
Konieczne jest także, aby dziecko sześcioletnie umiało przedstawić
relacje przestrzenne na płaszczyz
nie. Stanowi to wstępny etap do
rozumienia treści przedstawianych za pomocą symboli graficznych
(mapy, wykresy, tabele, diagramy).
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie pierwszej, powinno być
zdecydowane, co do wyboru ręki piszącej. Przekładanie ołówka jednej ręki do
drugiej w trakcie rysowania lub pisania jest zjawiskiem niekorzystnym, i może
poważnie przeszkodzić w nabywaniu orientacji przestrzennej.
Literatura:
1. M. Bogdanowicz:  Leworęczność u dzieci .
2. E. Gruszczyk  Kolczyńska, E. Zielińska:  Dziecięca matematyka .
3. W. Brejnak, K. Zabłocki:  Dysleksja w teorii i praktyce .
4. B. Zakrzewska:  Trudności w czytaniu i pisaniu.
M. Bogdanowicz:  Integracja percepcyjno  motoryczna
M. Lasok  pedagog, logopeda