3/4. Orientacja przestrzenna
Poznanie przestrzeni zaczyna się od świadomości własnego ciała, skrystalizowania
własnego  ja . Taka świadomość prowadzi do następnego kroku: rozpatrywania otoczenia
ze swojego punktu widzenia. Dziecko powoli zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, że coś
znajduje się za nim, przed nim itd. A
ączy się to z dziecięcym egocentryzmem. Następnym
krokiem w rozwoju jest przejście do decentracji. W okresie egocentryzmu dziecku
wydawało się, że jest ono najważniejsze na świecie, nie potrafiło wczuć się w sytuacje
drugiej osoby, spojrzeć na świat jej oczami. Przejście do decentracji jest możliwe dzięki
rozwijającej się zdolności widzenia świata oczami drugiej osoby. Dziecko zaczyna zdawać
sobie sprawę z tego, że drugi człowiek jest podobny do niego. W nowej podstawie
programowej wychowania przedszkolnego czytamy:  13. Wspomaganie rozwoju
intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną. Dziecko kończące przedszkole i
rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:[...]4) rozróżnia stronę lewą i prawą, określa
kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do
innych obiektów [...] *. Z chwilą pójścia do szkoły dzieciom potrzebna jest jeszcze jedna
umiejętność. Muszą dobrze orientować się na kartce papieru. Jest to umiejętność niezbędna
do nauki pisania, czytania oraz przy rozwiązywaniu zadań matematycznych. Zgodnie z
cytowaną już reformą programową, która weszła w życie we wrześniu 2009 roku, dotyczącą
kształcenia w zakresie edukacji matematycznej  Uczeń kończący klasę I: 1) w zakresie
czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki: [...] e) wprowadza kierunki od
siebie i innych osób; określa położenie obiektów względem obranego obiektu; orientuje się
na kartce papieru, aby odnajdywać informacje (np. w lewym górnym rogu) i rysować
strzałki we właściwym kierunku [...] Tak więc zagadnienia z zakresu orientacji
przestrzennej wprowadzone w przedszkolu zostają rozszerzone w klasie I. Bardzo duże
znaczenia dla kształtowania orientacji przestrzennej dziecka ma to, w jaki sposób (jakimi
metodami) dorosły będzie ją rozwijał. Najważniejsze są doświadczenia dziecka. Poznaje
ono przestrzeń przez własny ruch, obserwując ją, odczuwając i nazywając słowami własne
doświadczenia. Należy więc organizować dla dziecka specjalne sytuacje poznawcze,
zabawy a także zadania do wykonania.
Z pojęciami z zakresu orientacji przestrzennej dziecko spotyka się wszędzie: w domu,
w szkole, na ulicy itp. Dlatego tak ważne jest kształtowanie tej umiejętności u dzieci.
* http://www.reformaprogramowa.men.gov.pl/images/docs/men_tom_1/1b.pdf
Pojęcia te dotyczą położenia przedmiotów na płaszczyz
nie i w przestrzeni oraz kierunku ich
ruchów. Ćwiczenia dotyczące tych zagadnień wprowadzamy we wszystkich aspektach
nauczania zintegrowanego, poczynając od edukacji matematycznej, poprzez edukację
plastyczna i wychowanie fizyczne. Bardzo ważne jest sprawdzenie orientacji dzieci w tym
zakresie, utrwalenie i rozszerzenie wiadomości nabytych w przedszkolu. W trakcie
realizacji tego działu występują następujące typy zajęć*:
1. ćwiczenia ruchowe (układanie i opisywanie)- prowadzą do kształtowania
umiejętności i rozumienia wyrażeń określających położenie przedmiotów na
płaszczyz
nie lub w przestrzeni (np. po prawej, po lewej, u góry, nad, pod, obok itp.)
oraz kierunku ruchu tych przedmiotów (np. w górę, w dół, w prawo, w lewo itp.)
2. przedstawianie stosunków przestrzennych z wykorzystaniem różnych środków
dydaktycznych według polecenia (np. nauczyciel prosi by dziecko dorysowało kosz
pod biurkiem, kwiatek na biurku itp.)
3. analiza zadań w zakresie określania wzajemnego położenia przedmiotów słownie i w
działaniu (np. rysowanie, ćwiczenia ruchowe itp.)
W  Metodyce nauczania matematyki w klasach niższych Edmunda Stuckiego odnajdujemy
pewne wskazania o których należy pamiętać w trakcie realizacji zagadnień dotyczących
orientacji przestrzennej. I tak Stucki zwraca uwagę na to, że koniecznie należy sprawdzić
poziom orientacji dzieci i to jakimi pojęciami z zakresu stosunków przestrzennych operują.
Dzieci w klasie pierwszej należy również zapoznać z nowymi warunkami przestrzennymi
klasy, szkoły. Ważna jest również pomoc dziecku w uzyskaniu orientacji w przestrzeni w
zakresie ręki, oka i całego ciała poprzez wykonywanie różnych czynności oraz ich słowne
określanie. Stucki podkreśla, że do kształtowania pojęć z tego zakresu warto wykorzystać
sprzęty i przybory znajdujące się w klasie, rozkład sal w szkole, urządzenia na boisku
szkolnym, rysunki, obrazki, wycinanki, ilustracje z podręcznika oraz różne środki
dydaktyczne np. patyczki, klocki itp. Ostatnią sprawą, na którą autor zwraca uwagę jest
fakt, iż ćwiczenia z zakresu orientacji przestrzennej należy powtarzać w karzdyn z aspektów
edukacji zintegrowanej nie tylko w czasie realizacji zagadnień dotyczących edukacji
matematycznej.
* Edmund Stucki  Metodyka nauczania matematyki w klasach niższych cz.1
PRZYKA
ADY ĆWICZEC

1. Kształtowanie schematu własnego ciała:
ą nazywanie części swojego ciała,
ą rysowanie człowieka
2. Różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z własnego punktu widzenia:
ą ćwiczenia na kartce papieru położonej na podłodze: góra  dół, przed sobą  z
tyłu, za sobą, prawa  lewa (ręce do góry  na dół, rzucanie piłki do góry 
spada (rzucanie) w dół; spójrz przed siebie, co widzisz, rzuć woreczek przed
siebie  stoję za tobą, powiem ci, co jest za tobą, rzuć woreczek za siebie;
ą co jest po prawej, co po lewej stronie, jeśli dziecko ma problem z
zapamiętaniem możemy założyć mu frotkę (lub zawiązać sznurek) na lewym
nadgarstku
ą chodzenie  pod dyktando (np. 2 kroki w prawo, 3 do przodu, 2 do tyłu, 5
kroków w lewo; potem dziecko dyktuje, a dorosły chodzi)
3. Różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z punktu widzenia drugiej osoby oraz
względem innych przedmiotów:
ą zabawy z misiem (miś stoi na przeciwko dziecka  co widzi miś?)
ą ćwiczenia z krzesełkiem i woreczkiem (połóż woreczek na krzesełku, pod, z
lewej, z prawej, z tyłu, za, przed)
4. Ćwiczenia ułatwiające orientację na kartce papieru:
ą najpierw kartka przypięta na ścianie i określanie brzegów: górny, dolny, lewy,
prawy; potem te same ćwiczenia z kartką położoną na stole,
ą kreślenie greckich wzorów (dorosły zaznacza dziecku kropką miejsce na kartce od
którego zaczynać się będzie rysowanie szlaczka, wzoru, potem mówi w którą stronę
dziecko ma rysować (każda kreska ma długość kratki), np. jedna kratka w górę,
jedna w prawo, jedna w dół, jedna w prawo, jedna w górę itd., potem dziecko może
już samo dokończyć szlaczek
ą rysowanie labiryntów (dorosły najpierw dyktuje co najmniej trzy sekwencje
wzoru, potem dziecko rysuje samo)