Tożsamość w kontekście współczesnej kultury

Kontestacja
- rewolta studencka 1967-69 (USA – Niemcy, Francja)
- m.in. przeciwko wojnie w Wietnamie, dyskryminacji rasowej i płciowej

 Powstanie ruchów na rzecz mniejszości: rasowych, seksualnych
 Początek feminizmu II fali
 Działania na rzecz ekologii

Postmodernizm, lata 70. XX w.

- Jean-Francois Lyotard, Kondycja ponowoczesna, Aletheia, 1997
- upadek metanarracji
- zerwanie z jedną uniwersalną wizją świata
- żyjemy w czasie braku określonych jednoznacznych prawd, braku stałych znaczeo, w świecie ambiwalencji, gdzie nic
nie jest pewnie oczywiste
-> pytanie o podmiot – pytanie o innego

Cielesność i tożsamość
- odrzucenie kartezjaoskiego podziału na ciało i duszę
- człowiek opisywany przez tradycyjną humanistykę był człowiekiem bezcielesnym
- obecnie – ciało jako obszar definiowania podmiotowości
- kartezjaoski dualizm umysł-ciało wpłynął na wykreślenie ciała z dyskursu kultury
- wytwory ludzkiego umysłu, zaliczane do kultury poddane są wiedzy humanistycznej, ceielsnosc człowieka należy do
biologii i medycyny
- tożsamośd nie była wiec definiowana w oparciu o ciało. Co więcej, ciało określone zostało jako powłoka, gdzie
istnieje nasze prawdziwe „ja”

- od Platona, przez Augustyna, do Kartezjusza ciało uważane było za krępujące i ograniczające naszą wolę i rozum.
Opisywane było jako brudne, wstydliwe, nieczyste
- stara maksyma głosiła: „ciało więzieniem duszy”

Roland Barthes wskazał na koniecznośd zrelatywizowania refleksji dotyczącej ciała:
„Nie jest ono bowiem obiektem <wiecznym> wpisanym na zawsze w naturę; w istocie ciało było opanowane i
formowane przez historię, przez społeczeostwa, ustroje i ideologie, a w konsekwencji jesteśmy skazani na pytania,
czym jest nasze własne ciało, nasze – ludzi współczesnych, tkwiących w społeczeostwie.”

Postmodernistyczna konstrukcja tożsamości
- tożsamośd jako płynna, niestała, zmienna
- ciało jest jedynym z podstawowych obszarów definiowania tożsamości: wraz z naszymi ciałami, nasza tożsamośd
zostaje zdefiniowana społecznie: przez płciowe, rasowe i seksualne podziały
- w te konstrukcje tożsamości wpisane są relacje władzy, one określają, jakie miejsce zajmujemy w społeczeostwie

Zygmunt Bauman Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności:
- epoka ponowoczesna to czas, w którym pojawia się wiele obrazów świata, a to, co w epoce nowoczesnej
występowało w licznie pojedynczej, teraz opisywane jest w liczbie mnogiej
- najbardziej charakterystyczna cechą naszych czasów jest nagła popularnośd liczby mnogiej – częstotliwośd, z jaką
występują w liczbie mnogiej rzeczowniki, jakie pojawiały się niegdyś w liczbie pojedynczej
- nie istnieje już jeden obraz ciała, lecz mamy do czynienia z różnorodnymi typami ciał

- ciało funkcjonuje jako tekst, w który wpisywane są różne formy wiedzy i różne znaczenia
- reprezentacje cielesności wskazują na to, jakie formy podmiotowości mogą byd widziane i reprezentowane, a jakie
znikają z pola widzenia

5.03.2012

John Fiske
- jesteśmy społeczeostwem nasyconym obrazami, pochłaniającym nieskooczenie większą ilośd obrazów, niż ludzie
społeczeostwa przedindustrialnego
- „różnica ilościowa jest tak wielka, że przekształca się w jakościową; przy rosnącej dawce obrazów zmieniają się
proporcje między rodzajami doznao. Istotnie, żyjemy w epoce postmodernizmu, w której doznania wzrokowe
wysuwają się na plan pierwszy i zacierają wszystko inne.

Lynda Nead (Sztuka, obscena i seksualnośd): cielesny faszyzm:
- obecnośd ciał spełniających wymogi reprezentacji (białe, młode, szczupłe, bez skazy)
Kultura konsumpcyjna radzi sobie z obrazem „niedoskonałego” lub wybrakowanego ciała kobiety, skazując je na
niewidzialnośd bądź poddając (…) stereotypizacji.

O jakich podmiotach mówi sztuka współczesna?

- obszary marginalne, postacie z marginesów kultury
- ludzie chorzy psychicznie, niepełnosprawni, transwestyci, klauni, karły, wygnaocy i wykolejeocy, ludzie złamani,
bezsilni wobec rzeczywistości, niepotrafiący jej sprostad

Agamben Giorgio, Homo Sacer. Suwerenna władza i nagie życie, warszawa 2008
- stan wyjątkowy: obóz, ale tez współczesności z jej biopolityką
- „życie, które nie zasługuje na życie”, a więc życie przeznaczone do likwidacji – pozbawione całkowicie wartości
nagie życie, które można zabid, nie popełniając zabójstwa; życie ludzi w obozach pozbawionych całkowicie własnych
praw i prerogatyw, a więc tym samym całkowicie odczłowieczonych.

Żyjemy w stanie wyjątkowym, w którym jako nagie życie traktowani są uchodźcy, imigranci, ludzie zepchnięci na
margines naszego społeczeostwa, naruszający granice pomiędzy tym, co wewnętrzne a tym, co zewnętrzne.

Zoe –życie biologiczne, podobnie jak cielesnośd uwzględniane są coraz częściej przez badaczy kultury.

Ciała odrzucone (ciało otwarte, narażone na zranienie, chore, cierpiące, maltretowane i upokarzane)
- cierpienie, umieranie, śmierć

Hal Foster, Powrót realnego
- podmiot ukazany w sztuce jest podmiotem pozbawionym zbroi, otwartym na świat, fragmentarycznym i płynnym –
jest przeciwieostwem podmiotu uzbrojonego, zamkniętego, agresywnego, niechętnego wszelkiej inności –
podmiotu, który Foster nazywa paranoidalnym bądź faszystowskim, którego koncepcja wciąż jeszcze mocno
zakorzeniona jest w zachodnim społeczeostwie.

Abiekt
- Julia Kristeva, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, WUJ, Kraków 2007

To, co wywołuje wstręt, lęk, przeraża, a jednocześnie, co wzbudza zachwyt, pociąga, fascynuje, wskazuje na
najistotniejsze elementy nasze podmiotowości, na to, co w nas najbardziej prymarne, podstawowe. Są to na przykład
obrzeża ciała i cielesne płyny, ale także przejściowe stany naszego życia, jak narodziny czy śmierd.

Abject jest niepokojące, gdyż „to, co już odrzucone, nie jest ani podmiotem, ani przedmiotem, ale sytuuje się
pomiędzy nimi, przez co właśnie staje się wstrętne i niebezpieczne, Natura abject jest nieokreślona, niejasna, kleista,
kalająca i zdecydowanie nieuporządkowana”.

Abject Art.
- Hal Faster, Powrót realnego. Awangarda u schyłku XX wieku, 2010 – w odniesieniu do sztuki zachodniej l. 90
- Monika Bakke, Ciało otwarte. Filozoficzne reinterpretacje kulturowych wizji cielesności, Wydawnictwo Naukowe
Instytutu Filozofii UAM, Poznao 2000 – w odniesieniu do sztuki polskiej lat 90 – sztuka wstrętu, stuka odrzuconego

Artyści:
- Cindy Sherman, Andreas Serrano, Kiki Smith, Helen Chadwick
- YBA – Young British Artist: Damian Hirst, Marc Quinn, Sarah Lucas, Tracey Emin, Jenny Saville, Cornelia Parker,
Michael Craig Martin
- Ron Mueck
- Sam Tyler-Wood
- Jake & Dinos Chapmanowie

1997 – wystawa Sensation – Tate Gallery I MoMA – kurator Norman Rosenthal, (kolekcja Satchiego)

Podmiot pojawia się w rozważaniach kulturowych – w kulturowej polityce różnych podmiotowości, seksualności I
tożsamości etnicznych
Podmiot hybrydyczny, traumatyczny, otwarty, ranliwy, pęknięty


19.03.2012

Sztuka feministyczna

Sztuka feministyczna – nurt w sztuce, powiązany z szerszym tłem kulturowym, a przede wszystkim z samym
feminizmem, poruszający problem funkcjonowania kobiet w sferze tak sztuki, jak i kultury i społeczeostwa, ale
również odnoszący się do szerszej kwestii reprezentacji płci.
Upomina się o obszary objęte w publicznym dyskursie zmową milczenia, takie jak np. biologiczne aspekty
funkcjonowania kobiecego ciała, utrata nad nim władzy (starzenie, choroba), polemizuje z narzuconymi normami
wyglądu i wizerunków kobiet.

Lynda Nead: „Gdy mówię o sztuce feministycznej, mam na myśli przedstawienia podejmujące problem kobiet i
kwestionujące historycznie ukształtowane typy odbiorców oraz panujące ideologie.”
„feministyczna sztuka z zasady jak dekoracyjna. Oddziałując, kwestionuje podstawy istniejących norm i wartości
estetycznych, rozszerza pojemnośd kodów oraz sugeruje alternatywne i progresywne sposoby obrazowania kobiecej
tożsamości”
L. Nead, Akt kobiecy. Sztuka, obscena i seksualnośd, przeł. E. Franus, Dom Wydawniczy REBIS, Poznao 1998, str. 109

Początki: walka artystek z dyskryminacją w świecie sztuki.

1970 – Judy Chicago zakładu pierwszą kobiecą pracownią dla studentek na Fresno University
1971 – Chicago wraz z Miriam Shapiro tworzą Feministyczny Program sztuki

1972 – pierwsza feministyczna wystawa sztuki Womanhouse (tematem – niedoceniona praca kobiet, przestrzenie
kobiecości, pojawia się też pytanie o specyfikę sztuki kobiet)

Esencjonalizm (lata 70. I 80. XX wieku)
Feministyczna filozofia:
- Helene Cixous, Śmiech Meduzy – możliwośd mówienia przez kobiety własnym językiem
- Luce Irigaray, Ta płed, która nie jest jednością
(kobieca seksualnośd była zawsze opisywana na bazie maskulinistycznych określeo, jako opozycja do męskiej
seksualności i zawsze w odniesieniu do niej. Kobieca seksualnośd określana poprzez takie terminy, jak: „brak”,
„atrofia”, „zazdrośd o penisa”. Potrzeba odmiennego określenia seksualności i kobiet, wynalezienia kobiecej
symboliki i kobiecego imaginarium – symbol kobiecych warg)

- gender (czyt. dżender, pol. podzaj, płed społeczno-kulturowa)
- gender (płed kult.) – sex (płed biologiczna)
- gender oznacza tworzony w sposób performatywny zespół cech i zachowao, ról płciowych i stereotypów
przypisywanych kobietom i mężczyznom przez społeczeostwo i kulturę
- inaczej, gender nazywa się społeczno-kulturową tożsamością płci

26.03.2012
Laura Mulvey, Przyjemnośd wzrokowa a kino narracyjne, 1973
- kino hollywoodzkie zakłada widza, który jest mężczyzną;
- kobieta jest obrazem, mężczyzna jest władcą spojrzenia;
- kobieta pokazana jest jako przedmiot seksualny – ona przykuwa wzrok, podsyca i wyraża

Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, 1990 *Uwikłani w płed]

-

Czy istnieje obszar tego, co szczególnie kobiece, inny od tego, co męskie, a ponadto wyróżniający się
niekwestionowaną, a zatem zakładana uniwersalnością kobiet?”

-

Esencjalizm versus konstrukcjonizm

-

nie istnieje kategoria kobiet, która odpowiadałaby tożsamości wszystkich kobiet

-

kultura dyktuje znaczenia tego, co rozumiemy jako „naturę”, nie istnieje więc, według Butler,
predyskursywna różnica płciowa

-

Płed, biologia, ciało istnieją zawsze w opisie danej kultury, są więc kulturowym rozumieniem tego, co uchodzi
za płed, biologię, ciało.

-

Jeśli kobiecośd jest więc konstrukcja niema czegoś takiego, jak istota kobiecości, nie sposób jej określid

Męskośd w kulturze popularnej i sztuce

To, co określane jest jako „męskie” i „kobiece” jest wytworem przeważających i dominujących przez wieki poglądów
na temat ról związanych z płcią, a także jej nastawieo emocjonalnych, które są podtrzymywane nie tylko w kręgu
rodziny i wychowania, ale także dzięki instytucjom paostwowym i mediom.

Cechy tradycyjnie przypisywane mężczyznom w zachodnim kręgu kulturowym to:

- gotowośd do stosowania przemocy – mężczyzna postrzegany jest historycznie jako wojownik
- odwaga, gotowośd do ponoszenia ryzyka i żądza przygód, powiązana z niską refleksyjnością
- siła fizyczna, chęd walki, duch konkurencji, grubiaostwo
- dominacja, dążenie do władzy
- samoopanowanie, nawet chłód
- zdolności techniczne i organizacyjne
- racjonalizm, myślenie abstrakcyjne, zatwardziałośd

2.04.2012
Elisabeth Badinter, XY Tożsamośd mężczyzny
- tożsamośd mężczyzny rodzi się poprzez potrójne zaprzeczenie: chłopiec musi udowodnid, że nie jest kobietą,
dzieckiem i homoseksualistą
- w związku z tym zanegowane zostają w jego osobowości cechy przypisywane stereotypowo kobitom, jak np.
wrażliwośd i uczuciowośd
- mężczyzna określany jako „twardy” nie powinien więc byd zniewieściały, powinien umied zyskiwad przewagę nad
innymi. Jego męskośd mierzona jest sukcesem, władzą i podziwem otoczenia
- nie powinien okazywad słabości, emocji, przywiązania. Powinien byd silniejszy od innych, pewny siebie, agresywny,
zdolny do podjęcia ryzyka
- „dla większości mężczyzn ten ideał męskości jest w najwyższym stopniu niewygodny i stresujący, ponieważ nie są
oni najczęściej w stanie spełniad mitycznej normy sukcesu, władzy, opanowania i siły. Dążenie do tego
nieosiągalnego ideału wywołuje w nich bolesną świadomośd bycia z mężczyzną niepełnym, niedoskonałym.
Niektórym wydaje się, ze lekarstwem na stałe poczucie zagrożenia jest ostentacyjne okazywanie swej rzekomej
supermęskości. W rezultacie stają się jednak więźniami męskości obsesyjnej i przymusowej, która nigdy nie daje im
wytchnienia”.

Męskośd w Polsce?
Paweł Leszkowicz: męskośd jako więzienie, norma niemożliwa do spełnienia