2015-05-27

1

Zarządzanie długiem publicznym

część 5

dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak, prof. nadzw. UEP

Ryzyko w zarządzaniu długiem

publicznym

Nieodłącznym elementem zarządzania długiem jest

ryzyko.

Możemy wyróżnić typowe ryzyka

mierzalne

, które

można wyrazić poprzez określoną wielkość (liczbę),

ale też ryzyka

niemierzalne

liczbowo. Te ostatnie

można ocenić tylko w sposób jakościowy.

2015-05-27

2

Zarządzanie ryzykiem

Identyfikacja ryzyka

(rodzaje ryzyka charakterystyczne dla jednostki)

Analiza ryzyka

(pomiar ryzyka, ocena stopnia zagrożenia)

Wyznaczenie i wprowadzenie strategii zarządczych

(eliminowanie, ograniczanie, podział ryzyka)

Sprawozdawczość, stały monitoring (kontrola, audyt)

Rodzaje ryzyka

w zarządzaniu długiem publicznym

• Ryzyko refinansowania
• Ryzyko rynkowe

• Ryzyko kredytowe

• Ryzyko operacyjne
• Ryzyko polityczne
• Ryzyko budżetowe (fiskalne)

Ryzyka

mierzalne

2015-05-27

3

Ryzyko refinansowania

Związane jest z koniecznością finansowania zadłużenia

poprzez kolejne zaciąganie długu.

Ryzyko refinansowania odnosi się do ewentualnych

problemów z refinansowaniem długu.

Ryzyko refinansowania jest tym większe im bliższy jest

termin wykupu długu oraz im wyższa jest spłata

kapitału z tytułu zaciągniętego długu

Miara ryzyka refinansowania

jeden z kluczowych wskaźników oceny ryzyka zadłużenia

ATM (average time to maturity)-

wyrażona w latach

średnia długość okresu po

którym dług (portfel całości zadłużenia) zostaje wykupiony

gdzie,

t – termin zapadalności długu w latach (do wykupu)

T – zbiór wszystkim terminów zapadalności (płatności wartości nominalnej)

Nt –kapitał płatny w okresie t

Io – bieżący wskaźnik indeksacji nominału (dla obligacji nieindeksowanych Io = 1)



t N

t

I

0

t



T

ATM =



N

t

I

0

t



T

2015-05-27

4

ATM dla portfela długu Skarbu Państwa z

uwzględnieniem struktury zadłużenia

Ministerstwo Finansów

ATM dla portfela długu Skarbu Państwa

Strategia ZDP 2013-2016

Cel – utrzymanie ATM powyżej 5 lat

Ministerstwo Finansów

2015-05-27

5

ATM dla całości portfela zadłużenia

wybranych krajów w 2008 roku

Austria – 9, 10 lat
Belgia – 6,61 lat
Czechy – 6,40 lat
Francja – 7, 10 lat
Irlandia – 6,67 lat
Słowacja – 5,10 lat
Włochy – 6,85 lat
Wieka Brytania – 14,52 lata

(dług krajowy)

Polska – 5,3 lat

Główne metody ograniczania

ryzyka refinansowania:

• wydłużanie terminów zapadalności portfela długu oraz

wykorzystanie zasad

konwersji długu

(

restrukturyzacja

kredytów, prolongata terminów spłaty rat kapitałowych,
papiery wartościowe – operacji na składnikach długu)

• równomierne rozłożenie terminów spłaty długu

• zaplanowanie spłaty całości lub części zadłużenia

przypadającego w danym terminie z innych źródeł
(przychody z prywatyzacji, nadwyżki budżetowe)

2015-05-27

6

Operacje na składnikach długu

(portfel papierów dłużnych)

Operacje odkupu (buy-back)

wcześniejszy wykup papieru skarbowego danej serii obligacji

na specjalnie zorganizowanym przetargu

Emisja obligacji

5- letniej

Operacja odkupu

obligacji 5-letniej

Wykup obligacji

5- letniej

po 2 latach

po 5 latach

Zalety – możliwość przyspieszenia spłaty długu

Wady – konieczność posiada środków na rachunku w określonym
czasie

Operacje wymiany

(switch lub exchange operation)

Zamiana jednej serii obligacji na inną serię obligacji

Emisja obligacji

5- letniej

Zamiana obligacji

5- letniej na obligację

10- letnią

Wykup obligacji

10- letniej

po 2 latach

po 10 latach

Zalety – możliwość przedłużenia okresu spłaty długu bez
konieczności wykupu jednej serii obligacji,

Wady – prawdopodobnie wyższe koszty obsługi długu
(zaoferowane oprocentowanie musi być atrakcyjne dla inwestora)

2015-05-27

7

ATM dla portfela długu JST

Zadanie 1

Portfel zadłużenia w danym roku t składa się z :

• Kredyt bankowy

– spłata za 5 lat (t+5) –

kapitał w okresie wykupu – 500 000 zł

• Pożyczka

– spłata za 2 lata (t+2)

kapitał w terminie wykupu – 350 000 zł

• Obligacja komunalna

– spłata za 3 lata (t+3)

nominał płatny w terminie zapadalności – 700 000 zł

Oblicz ATM dla roku t oraz t+2?
Oblicz ATM dla t+2 w przypadku planowanej na ten rok (t+2)
• emisji 5-letniej obligacji (450 000 zł)
• zaciągnięcia 2-letniego kredytu (150 000 zł)

Zadanie 2

Oblicz ATM dla portfela zadłużenia

miasta

Poznania

(WPF):

•

dla 2012 oraz

• dla 2014 roku

uwzględniając dane z WPF za 3 kolejne lata.

Oceń przyjętą strategię zarządzania ryzykiem
portfela zadłużenia przez miasto.

2015-05-27

8

Zadanie 3

W 2012 r. Zarząd miasta Radomia podjął decyzję o

finansowaniu nowej inwestycji – Budowa obwodnicy
miasta – w kwocie 30 mln z wykorzystaniem 3-letniego
kredytu bankowego spłacany w 3 rocznych ratach (ze
względu na IWZ niemożliwe jest wykorzystanie obligacji)

• Oblicz

ATM

dla portfela zadłużenia Miasta

Radomia na 2012 roku w oparciu o dane z WPF.
• Oblicz i odpowiedz czy możliwe jest zaciągnięcie
w 2012 roku powyższego kredytu przy założeniu, że

celem zarządzania długiem jest ograniczenie ryzyka
refinansowania

?

Ryzyko stopy procentowej

Ryzyko zmiany wielkości płatności (kosztów obsługi

długu) wynikające ze zmian wysokości stóp

procentowych i tym samym zmian wysokości

wydatków budżetowych z tego tytułu.

Dotyczy głównie konieczności refinansowania długu po

nieznanych w przyszłości stopach procentowych

(szczególnie przy oprocentowaniu zmiennym).

Brak możliwości eliminacji ryzyka stopy

procentowej.

2015-05-27

9

Miary ryzyka stopy procentowej

• Miary matematyczne: przykład duration –

stosowany w portfelu inwestycyjnym, dotyczy
głównie instrumentów stałoprocentowych, liczony
podobnie jak ATM w latach, uwzględnia
dodatkowo przepływy z tytułu odsetek

• Miary symulacyjne - analiza scenariuszy

• Metody ekonometryczne: VAR (value at risk),

CAR (cost at risk)

Analiza scenariuszy – przykład

Ministerstwo Finansów

Wrażliwość kosztów obsługi długu na zmiany założeń rynkowych

2015-05-27

10

Ryzyko stopy procentowej w JST

• Ryzyko stopy procentowej jest szczególnie istotne przy

wysokiej

dywersyfikacji portfela zadłużenia

, czyli

instrumentach o zróżnicowanym oprocentowaniu

(stałoprocentowych, zmiennoprocentowych, indeksowanych) –
kredytach oraz obligacjach

• Wieloletnie planowanie kosztów obsługi długu

w budżecie

oparte o założenia makroekonomiczne MF

• W przypadku

obligacji komunalnych

podstawą do analizy

ryzyka stopy procentowej mogą być także zmiany stopy

dochodowości bonów i obligacji skarbowych.

• W ustawie o finansach publicznych brak jest przepisów, które

dawałyby wprost uprawnienie JST do dokonywania

operacji

finansowych zabezpieczających ryzyko stopy procentowej

(oraz ryzyko kursowe)

• Monitoring stóp procentowych

wymagany przy

IWZ

(R+O)

Metody ograniczania ryzyka stopy

procentowej

• Im wyższy poziom zadłużenia

o oprocentowaniu

stałym

tym zazwyczaj ryzyko stopy procentowej jest

niższe (możliwy wzrost kosztów alternatywnych).

• Zadłużenie

krótkoterminowe i zmiennoprocentowe

charakteryzuje się relatywnie wyższym poziomem
ryzyka stopy procentowej.

• Zmniejszenie kumulacji płatności odsetkowych w

jednym okresie (miesiąc, kwartał).

• Zastosowanie operacji zabezpieczających np.

swapy

procentowe

2015-05-27

11

Swap procentowy

• Swap procentowy(IRS) jest umową pomiędzy dwoma stronami przewidującą

wymianę okresowych płatności, obliczanych na bazie określonych w umowie
stóp procentowych i kwoty nominalnej, przy czym jedna ze stron płaci odsetki
oparte na stałym oprocentowaniu (nabywca kontraktu), druga zaś płaci odsetki
oparte na oprocentowaniu zmiennym (wystawca kontraktu).

• W typowej transakcji swapu odsetkowego nie dochodzi do wymiany kwot

nominalnych kapitału pomiędzy stronami umowy.

• Określona w umowie kwota bazowa służy jedynie do wyliczenia wartości

okresowych płatności odsetkowych.

MF/JST

Bank komercyjny

Zmienna

stopa

Stała stopa

Ryzyko kursowe

Wrażliwość poziomu kapitału i kosztów obsługi długu na zmiany

kursu walutowego (kurs płynny).

Aprecjacja lub deprecjacja waluty krajowej wobec danej waluty

obcej powoduje odpowiednio spadek lub wzrost wyrażonych
w złotych zadłużenia w tej walucie oraz kosztów jego obsługi.

Metody ograniczania ryzyka kursowego:

• zakaz

zaciągania długu w innej walucie

• wprowadzanie

limitów zadłużenia

w walutach obcych

• rachunkowe zasady

przeliczania kursowego długu

zagranicznego

• zastosowanie

instrumentów zabezpieczających

np. swapy

walutowe, opcje walutowe

2015-05-27

12

Przyczyny zaciągania długu zagranicznego

• brak krajowych

oszczędności

oraz ograniczenia w zaciąganiu

kredytu

bankowego

• nieodpowiednia infrastruktura rynku krajowego

(szczególnie w zakresie

systemów rozliczeniowo-depozytowych, regulacji prawnych),

• niedostateczne

zdolności absorpcji przez rynek krajowy wysokich potrzeb

pożyczkowych

, (wysoka „konkurencja” obligacji rządowych w stosunku do

komunalnych, obawy przed generowaniem krajowego zjawiska wypychania
inwestycji prywatnych z rynku),

• potrzeba wydłużania zapadalności zadłużenia

, szczególnie przy ograniczonym

zainteresowaniu obligacjami publicznymi ze strony inwestorów krajowych,

• finansowanie rezerw walutowych

banku centralnego (dług zagraniczny SP),

• zwiększenie konkurencyjności

na międzynarodowym rynku finansowym,

• rozwój bazy inwestorów

,

• umożliwienie dostępu do tzw.

„funduszy koncesjonowanych”,

czyli

finansowania (w formie kredytów) oferowanego przez międzynarodowe
instytucje finansowe (głównie Bank Światowy, MFW, Europejski Bank
Inwestycyjny).

Ryzyko kursowe

zagranicznego długu SP

Ministerstwo Finansów

Cel strategiczny dotyczący limitu długu zagranicznego

– utrzymanie udziału długu zagranicznego do 30% długu ogółem

2015-05-27

13

Ryzyko walutowe długu SP

-

limit długu zagranicznego w euro

Ministerstwo Finansów

Rachunkowe zasady przeliczania

kursowego długu zagranicznego

• Dług zagraniczny przeliczany jest na walutę

krajową na

ostatni dzień roku kalendarzowego

wg

kursu walut podawanych przez NBP

• Od 2012 roku, w przypadku przekroczenia przez

PDP progów ostrożnościowych przeliczenie
wartości długu zagranicznego następuje

według

średniej arytmetycznej ze średnich miesięcznych
kursów walut obcych

ogłaszanych w danym roku

przez NBP

2015-05-27

14

Kurs euro i dolara

Strategia zarządzania długiem SFP na lata 2014-2017

2015-05-27

15

Ryzyko kredytowe

Związane z prowadzeniem działań operacyjnych

(lokacyjnych, wykorzystaniem instrumentów pochodnych,

udzielaniem gwarancji lub poręczeń)

Metody ograniczania

• przyjęcie zasad co do wiarygodności instytucji (banków) i

instrumentów, w jakich

lokuje się nadwyżki budżetowe

(

regulacje prawne

)

• wyznaczenie dopuszczalnego poziomu ocen ryzyka

kredytowego (ratingu) instytucji, z którymi przeprowadzane są

operacje na instrumentach pochodnych

(np. swap)

• przyjęcie metod oceny oraz monitoringu zdolności kredytowej

(np. credit scoring) potencjalnych beneficjentów

poręczeń

(gwarancji)

Ryzyko budżetowe

• Ryzyko braku bieżącej płynności

budżetu

(przykład

wykorzystania aktywów

finansowych innych JSFP do zarządzania
płynnością budżetu państwa

)

• Ryzyko

niezrealizowania planowanego

rocznego budżetu (plan a wykonanie)

• Ryzyko niewypłacalności budżetu oraz

ryzyko utraty reputacji (np.

obniżony rating

suwerena/JST

)

2015-05-27

16

Ryzyko operacyjne

niebezpieczeństwo wzrostu kosztów oraz pozostałych

rodzajów ryzyka w w sytuacji wystąpienia lub

zwiększenia:

• ryzyka błędów technicznych i technologicznych
• ryzyka błędów

w organizacji i nadzorze nad

zarządzaniem długiem publicznym

• ryzyka

błędów w doborze kadry

• ryzyka działań czynników zewnętrznych

(środowiskowych, ataków terrorystycznych itp.)

• ryzyka oszustw i świadomych błędów kadry

zarządzającej

Ryzyko polityczne

charakterystyczne dla sektora publicznego

związane z cyklem wyborczym władz publicznych

• ryzyko związane z

brakiem ciągłości realizacji

strategii

• ryzyko nieprzewidywalnych zmian całej strategii

finansowej władz

• ryzyko w prowadzeniu działań nieracjonalnych

opartych na zasadach uznaniowych

• ryzyko politycznych zmian kadrowych
• ryzyko niespodziewanych zmian legislacyjnych

utrudniających realizację zadań operacyjnych ZDP

2015-05-27

17

Ryzyko operacyjne i polityczne

– możliwości ograniczania

Najtrudniejsze rodzaje ryzyka w ZDP

do oceny, zmierzenia i przeciwdziałania

• Wprowadzenie oraz ocena Strategii ZDP jako załącznik do

ustawy (uchwały) budżetowej

• Zintegrowanie zadań ZDP w jednej jednostce (agencje ZDP,

wydziały ZDP w samorządach)

• Zintegrowanie baz danych dot. zadłużenia sektora rządowego i

samorządowego

• Wprowadzenie standardów zarządzania długiem (ryzykiem) w

JST

• Odpowiednia weryfikacja kadry zarządzającej
• Odpowiednia organizacja działań nadzorczych (kontrola, audyt)
• Wprowadzenie ograniczeń budżetowych (poziom deficytu,

długu, wydatków)

Zasady opracowania strategii ZDP

Czym zarządzamy?

Jakie mamy

ograniczenia?

Czego dostarcza nam

rynek finansowy?

Jakie są nasze

wewnętrzne

ograniczenia?

Jakie są coroczne potrzeby

pożyczkowe?

Rodzaje zobowiązań

Klasyfikacja do PDP

Reguły (limity) budżetowe

Instrumenty,

pożyczkodawcy

Minimalizacja kosztów

Zarządzanie ryzykiem