2015-05-27
1
Zarządzanie długiem publicznym
część 5
dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak, prof. nadzw. UEP
Ryzyko w zarządzaniu długiem
publicznym
Nieodłącznym elementem zarządzania długiem jest
ryzyko.
Możemy wyróżnić typowe ryzyka
mierzalne
, które
można wyrazić poprzez określoną wielkość (liczbę),
ale też ryzyka
niemierzalne
liczbowo. Te ostatnie
można ocenić tylko w sposób jakościowy.
2015-05-27
2
Zarządzanie ryzykiem
Identyfikacja ryzyka
(rodzaje ryzyka charakterystyczne dla jednostki)
Analiza ryzyka
(pomiar ryzyka, ocena stopnia zagrożenia)
Wyznaczenie i wprowadzenie strategii zarządczych
(eliminowanie, ograniczanie, podział ryzyka)
Sprawozdawczość, stały monitoring (kontrola, audyt)
Rodzaje ryzyka
w zarządzaniu długiem publicznym
• Ryzyko refinansowania
• Ryzyko rynkowe
• Ryzyko kredytowe
• Ryzyko operacyjne
• Ryzyko polityczne
• Ryzyko budżetowe (fiskalne)
Ryzyka
mierzalne
2015-05-27
3
Ryzyko refinansowania
Związane jest z koniecznością finansowania zadłużenia
poprzez kolejne zaciąganie długu.
Ryzyko refinansowania odnosi się do ewentualnych
problemów z refinansowaniem długu.
Ryzyko refinansowania jest tym większe im bliższy jest
termin wykupu długu oraz im wyższa jest spłata
kapitału z tytułu zaciągniętego długu
Miara ryzyka refinansowania
jeden z kluczowych wskaźników oceny ryzyka zadłużenia
ATM (average time to maturity)-
wyrażona w latach
średnia długość okresu po
którym dług (portfel całości zadłużenia) zostaje wykupiony
gdzie,
t – termin zapadalności długu w latach (do wykupu)
T – zbiór wszystkim terminów zapadalności (płatności wartości nominalnej)
Nt –kapitał płatny w okresie t
Io – bieżący wskaźnik indeksacji nominału (dla obligacji nieindeksowanych Io = 1)
t N
t
I
0
t
T
ATM =
N
t
I
0
t
T
2015-05-27
4
ATM dla portfela długu Skarbu Państwa z
uwzględnieniem struktury zadłużenia
Ministerstwo Finansów
ATM dla portfela długu Skarbu Państwa
Strategia ZDP 2013-2016
Cel – utrzymanie ATM powyżej 5 lat
Ministerstwo Finansów
2015-05-27
5
ATM dla całości portfela zadłużenia
wybranych krajów w 2008 roku
Austria – 9, 10 lat
Belgia – 6,61 lat
Czechy – 6,40 lat
Francja – 7, 10 lat
Irlandia – 6,67 lat
Słowacja – 5,10 lat
Włochy – 6,85 lat
Wieka Brytania – 14,52 lata
(dług krajowy)
Polska – 5,3 lat
Główne metody ograniczania
ryzyka refinansowania:
• wydłużanie terminów zapadalności portfela długu oraz
wykorzystanie zasad
konwersji długu
(
restrukturyzacja
kredytów, prolongata terminów spłaty rat kapitałowych,
papiery wartościowe – operacji na składnikach długu)
• równomierne rozłożenie terminów spłaty długu
• zaplanowanie spłaty całości lub części zadłużenia
przypadającego w danym terminie z innych źródeł
(przychody z prywatyzacji, nadwyżki budżetowe)
2015-05-27
6
Operacje na składnikach długu
(portfel papierów dłużnych)
Operacje odkupu (buy-back)
wcześniejszy wykup papieru skarbowego danej serii obligacji
na specjalnie zorganizowanym przetargu
Emisja obligacji
5- letniej
Operacja odkupu
obligacji 5-letniej
Wykup obligacji
5- letniej
po 2 latach
po 5 latach
Zalety – możliwość przyspieszenia spłaty długu
Wady – konieczność posiada środków na rachunku w określonym
czasie
Operacje wymiany
(switch lub exchange operation)
Zamiana jednej serii obligacji na inną serię obligacji
Emisja obligacji
5- letniej
Zamiana obligacji
5- letniej na obligację
10- letnią
Wykup obligacji
10- letniej
po 2 latach
po 10 latach
Zalety – możliwość przedłużenia okresu spłaty długu bez
konieczności wykupu jednej serii obligacji,
Wady – prawdopodobnie wyższe koszty obsługi długu
(zaoferowane oprocentowanie musi być atrakcyjne dla inwestora)
2015-05-27
7
ATM dla portfela długu JST
Zadanie 1
Portfel zadłużenia w danym roku t składa się z :
• Kredyt bankowy
– spłata za 5 lat (t+5) –
kapitał w okresie wykupu – 500 000 zł
• Pożyczka
– spłata za 2 lata (t+2)
kapitał w terminie wykupu – 350 000 zł
• Obligacja komunalna
– spłata za 3 lata (t+3)
nominał płatny w terminie zapadalności – 700 000 zł
Oblicz ATM dla roku t oraz t+2?
Oblicz ATM dla t+2 w przypadku planowanej na ten rok (t+2)
• emisji 5-letniej obligacji (450 000 zł)
• zaciągnięcia 2-letniego kredytu (150 000 zł)
Zadanie 2
Oblicz ATM dla portfela zadłużenia
miasta
Poznania
(WPF):
•
dla 2012 oraz
• dla 2014 roku
uwzględniając dane z WPF za 3 kolejne lata.
Oceń przyjętą strategię zarządzania ryzykiem
portfela zadłużenia przez miasto.
2015-05-27
8
Zadanie 3
W 2012 r. Zarząd miasta Radomia podjął decyzję o
finansowaniu nowej inwestycji – Budowa obwodnicy
miasta – w kwocie 30 mln z wykorzystaniem 3-letniego
kredytu bankowego spłacany w 3 rocznych ratach (ze
względu na IWZ niemożliwe jest wykorzystanie obligacji)
• Oblicz
ATM
dla portfela zadłużenia Miasta
Radomia na 2012 roku w oparciu o dane z WPF.
• Oblicz i odpowiedz czy możliwe jest zaciągnięcie
w 2012 roku powyższego kredytu przy założeniu, że
celem zarządzania długiem jest ograniczenie ryzyka
refinansowania
?
Ryzyko stopy procentowej
Ryzyko zmiany wielkości płatności (kosztów obsługi
długu) wynikające ze zmian wysokości stóp
procentowych i tym samym zmian wysokości
wydatków budżetowych z tego tytułu.
Dotyczy głównie konieczności refinansowania długu po
nieznanych w przyszłości stopach procentowych
(szczególnie przy oprocentowaniu zmiennym).
Brak możliwości eliminacji ryzyka stopy
procentowej.
2015-05-27
9
Miary ryzyka stopy procentowej
• Miary matematyczne: przykład duration –
stosowany w portfelu inwestycyjnym, dotyczy
głównie instrumentów stałoprocentowych, liczony
podobnie jak ATM w latach, uwzględnia
dodatkowo przepływy z tytułu odsetek
• Miary symulacyjne - analiza scenariuszy
• Metody ekonometryczne: VAR (value at risk),
CAR (cost at risk)
Analiza scenariuszy – przykład
Ministerstwo Finansów
Wrażliwość kosztów obsługi długu na zmiany założeń rynkowych
2015-05-27
10
Ryzyko stopy procentowej w JST
• Ryzyko stopy procentowej jest szczególnie istotne przy
wysokiej
dywersyfikacji portfela zadłużenia
, czyli
instrumentach o zróżnicowanym oprocentowaniu
(stałoprocentowych, zmiennoprocentowych, indeksowanych) –
kredytach oraz obligacjach
• Wieloletnie planowanie kosztów obsługi długu
w budżecie
oparte o założenia makroekonomiczne MF
• W przypadku
obligacji komunalnych
podstawą do analizy
ryzyka stopy procentowej mogą być także zmiany stopy
dochodowości bonów i obligacji skarbowych.
• W ustawie o finansach publicznych brak jest przepisów, które
dawałyby wprost uprawnienie JST do dokonywania
operacji
finansowych zabezpieczających ryzyko stopy procentowej
(oraz ryzyko kursowe)
• Monitoring stóp procentowych
wymagany przy
IWZ
(R+O)
Metody ograniczania ryzyka stopy
procentowej
• Im wyższy poziom zadłużenia
o oprocentowaniu
stałym
tym zazwyczaj ryzyko stopy procentowej jest
niższe (możliwy wzrost kosztów alternatywnych).
• Zadłużenie
krótkoterminowe i zmiennoprocentowe
charakteryzuje się relatywnie wyższym poziomem
ryzyka stopy procentowej.
• Zmniejszenie kumulacji płatności odsetkowych w
jednym okresie (miesiąc, kwartał).
• Zastosowanie operacji zabezpieczających np.
swapy
procentowe
2015-05-27
11
Swap procentowy
• Swap procentowy(IRS) jest umową pomiędzy dwoma stronami przewidującą
wymianę okresowych płatności, obliczanych na bazie określonych w umowie
stóp procentowych i kwoty nominalnej, przy czym jedna ze stron płaci odsetki
oparte na stałym oprocentowaniu (nabywca kontraktu), druga zaś płaci odsetki
oparte na oprocentowaniu zmiennym (wystawca kontraktu).
• W typowej transakcji swapu odsetkowego nie dochodzi do wymiany kwot
nominalnych kapitału pomiędzy stronami umowy.
• Określona w umowie kwota bazowa służy jedynie do wyliczenia wartości
okresowych płatności odsetkowych.
MF/JST
Bank komercyjny
Zmienna
stopa
Stała stopa
Ryzyko kursowe
Wrażliwość poziomu kapitału i kosztów obsługi długu na zmiany
kursu walutowego (kurs płynny).
Aprecjacja lub deprecjacja waluty krajowej wobec danej waluty
obcej powoduje odpowiednio spadek lub wzrost wyrażonych
w złotych zadłużenia w tej walucie oraz kosztów jego obsługi.
Metody ograniczania ryzyka kursowego:
• zakaz
zaciągania długu w innej walucie
• wprowadzanie
limitów zadłużenia
w walutach obcych
• rachunkowe zasady
przeliczania kursowego długu
zagranicznego
• zastosowanie
instrumentów zabezpieczających
np. swapy
walutowe, opcje walutowe
2015-05-27
12
Przyczyny zaciągania długu zagranicznego
• brak krajowych
oszczędności
oraz ograniczenia w zaciąganiu
kredytu
bankowego
• nieodpowiednia infrastruktura rynku krajowego
(szczególnie w zakresie
systemów rozliczeniowo-depozytowych, regulacji prawnych),
• niedostateczne
zdolności absorpcji przez rynek krajowy wysokich potrzeb
pożyczkowych
, (wysoka „konkurencja” obligacji rządowych w stosunku do
komunalnych, obawy przed generowaniem krajowego zjawiska wypychania
inwestycji prywatnych z rynku),
• potrzeba wydłużania zapadalności zadłużenia
, szczególnie przy ograniczonym
zainteresowaniu obligacjami publicznymi ze strony inwestorów krajowych,
• finansowanie rezerw walutowych
banku centralnego (dług zagraniczny SP),
• zwiększenie konkurencyjności
na międzynarodowym rynku finansowym,
• rozwój bazy inwestorów
,
• umożliwienie dostępu do tzw.
„funduszy koncesjonowanych”,
czyli
finansowania (w formie kredytów) oferowanego przez międzynarodowe
instytucje finansowe (głównie Bank Światowy, MFW, Europejski Bank
Inwestycyjny).
Ryzyko kursowe
zagranicznego długu SP
Ministerstwo Finansów
Cel strategiczny dotyczący limitu długu zagranicznego
– utrzymanie udziału długu zagranicznego do 30% długu ogółem
2015-05-27
13
Ryzyko walutowe długu SP
-
limit długu zagranicznego w euro
Ministerstwo Finansów
Rachunkowe zasady przeliczania
kursowego długu zagranicznego
• Dług zagraniczny przeliczany jest na walutę
krajową na
ostatni dzień roku kalendarzowego
wg
kursu walut podawanych przez NBP
• Od 2012 roku, w przypadku przekroczenia przez
PDP progów ostrożnościowych przeliczenie
wartości długu zagranicznego następuje
według
średniej arytmetycznej ze średnich miesięcznych
kursów walut obcych
ogłaszanych w danym roku
przez NBP
2015-05-27
14
Kurs euro i dolara
Strategia zarządzania długiem SFP na lata 2014-2017
2015-05-27
15
Ryzyko kredytowe
Związane z prowadzeniem działań operacyjnych
(lokacyjnych, wykorzystaniem instrumentów pochodnych,
udzielaniem gwarancji lub poręczeń)
Metody ograniczania
• przyjęcie zasad co do wiarygodności instytucji (banków) i
instrumentów, w jakich
lokuje się nadwyżki budżetowe
(
regulacje prawne
)
• wyznaczenie dopuszczalnego poziomu ocen ryzyka
kredytowego (ratingu) instytucji, z którymi przeprowadzane są
operacje na instrumentach pochodnych
(np. swap)
• przyjęcie metod oceny oraz monitoringu zdolności kredytowej
(np. credit scoring) potencjalnych beneficjentów
poręczeń
(gwarancji)
Ryzyko budżetowe
• Ryzyko braku bieżącej płynności
budżetu
(przykład
wykorzystania aktywów
finansowych innych JSFP do zarządzania
płynnością budżetu państwa
)
• Ryzyko
niezrealizowania planowanego
rocznego budżetu (plan a wykonanie)
• Ryzyko niewypłacalności budżetu oraz
ryzyko utraty reputacji (np.
obniżony rating
suwerena/JST
)
2015-05-27
16
Ryzyko operacyjne
niebezpieczeństwo wzrostu kosztów oraz pozostałych
rodzajów ryzyka w w sytuacji wystąpienia lub
zwiększenia:
• ryzyka błędów technicznych i technologicznych
• ryzyka błędów
w organizacji i nadzorze nad
zarządzaniem długiem publicznym
• ryzyka
błędów w doborze kadry
• ryzyka działań czynników zewnętrznych
(środowiskowych, ataków terrorystycznych itp.)
• ryzyka oszustw i świadomych błędów kadry
zarządzającej
Ryzyko polityczne
charakterystyczne dla sektora publicznego
związane z cyklem wyborczym władz publicznych
• ryzyko związane z
brakiem ciągłości realizacji
strategii
• ryzyko nieprzewidywalnych zmian całej strategii
finansowej władz
• ryzyko w prowadzeniu działań nieracjonalnych
opartych na zasadach uznaniowych
• ryzyko politycznych zmian kadrowych
• ryzyko niespodziewanych zmian legislacyjnych
utrudniających realizację zadań operacyjnych ZDP
2015-05-27
17
Ryzyko operacyjne i polityczne
– możliwości ograniczania
Najtrudniejsze rodzaje ryzyka w ZDP
do oceny, zmierzenia i przeciwdziałania
• Wprowadzenie oraz ocena Strategii ZDP jako załącznik do
ustawy (uchwały) budżetowej
• Zintegrowanie zadań ZDP w jednej jednostce (agencje ZDP,
wydziały ZDP w samorządach)
• Zintegrowanie baz danych dot. zadłużenia sektora rządowego i
samorządowego
• Wprowadzenie standardów zarządzania długiem (ryzykiem) w
JST
• Odpowiednia weryfikacja kadry zarządzającej
• Odpowiednia organizacja działań nadzorczych (kontrola, audyt)
• Wprowadzenie ograniczeń budżetowych (poziom deficytu,
długu, wydatków)
Zasady opracowania strategii ZDP
Czym zarządzamy?
Jakie mamy
ograniczenia?
Czego dostarcza nam
rynek finansowy?
Jakie są nasze
wewnętrzne
ograniczenia?
Jakie są coroczne potrzeby
pożyczkowe?
Rodzaje zobowiązań
Klasyfikacja do PDP
Reguły (limity) budżetowe
Instrumenty,
pożyczkodawcy
Minimalizacja kosztów
Zarządzanie ryzykiem