302

M. Rutkowska

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Roczniki Naukowe

●

●

●

●

●

tom VIII

●

●

●

●

●

zeszyt 4

Ma³gorzata Rutkowska

Politechnika Wroc³awska we Wroc³awiu

NOWE FORMY TURYSTYKI WIEJSKIEJ W POLSCE

NEW FORMS OF RURAL TOURISM IN POLAND

S³owa kluczowe: turystyka wiejska, hipoterapia, ekoturystyka

Keywords: rural tourism, hypotherapy, ecotourism

Synopsis. W opracowaniu przedstawiono nowe formy turystyki wiejskiej w Polsce. Omówiono rolê i znaczenie

hipoterapii oraz ekoturystyki, jako tych, które prowadz¹ do aktywizacji gospodarczej poszczególnych regionów

i do rozwoju tzw. wiejskiej przedsiêbiorczoœci. W dalszej czêœci opracowania wskazano korzyœci i bariery rozwoju

wy¿ej wymienionych form turystyki wiejskiej.

Wstêp

W ostatnim okresie coraz wiêksze znaczenie ma rozwój sektora us³ug na wsi, a szczególnie rozwój

turystyki wiejskiej. W okresie przemian gospodarczo-ustrojowych, na skutek upadku PGR-ów oraz lokal-

nego przemys³u, wiele osób straci³o dotychczasowe miejsca pracy, zw³aszcza na terenach, na których

przewa¿a³a gospodarka z przewag¹ rolnictwa uspo³ecznionego, a tak¿e na obszarach z przewag¹ drobnej

gospodarki ch³opskiej. Tereny te sta³y siê strefami ubóstwa i stagnacji. Nowe zatem potrzeby i uwarunko-

wania, a w szczególnoœci niska efektywnoœæ polskiego rolnictwa oraz wdra¿anie mechanizmów rynko-

wych, które to zadecydowa³y o pogarszaj¹cej siê w latach 90-tych sytuacji dochodowej rodzin wiejskich,

a co za tym niemo¿noœci zapewnienia warunków reprodukcji we w³asnym gospodarstwie i zmniejszenie

podstawowego poziomu ¿ycia domowników wymusi³y i doprowadzi³y do rozwoju w Polsce turystyki

wiejskiej [Woœ 1994]. Dziedzina ta traktowana jest w stosunku do produkcji rolniczej jako alternatywne lub

uzupe³niaj¹ce Ÿród³o zatrudnienia i dochodów. Powstanie i rozwój na terenach wiejskich nowych form

aktywnoœci gospodarczej, stwarza nowe mo¿liwoœci ekonomiczne i prowadzi do przemian strukturalnych

w gospodarstwach oraz umacniania funkcji pozarolniczych, z których najwa¿niejsze to stworzenie no-

wych miejsc pracy (mo¿liwoœci zarobkowania ludnoœci wiejskiej).

Turystyka wiejska obejmuje ca³okszta³t gospodarki turystycznej na obszarach wiejskich. Jest to

zatem taka forma wypoczynku, która jest powi¹zana z walorami turystyczno-rekreacyjnymi danego

regionu. Rozwija siê ona poza gospodarstwem rolnym. Jako nowe formy turystyki wiejskiej, które

rozwijaj¹ siê w Polsce wymienia siê m.in. hipoterapiê oraz ekoturystykê. W wielu bowiem rejonach kraju

próbuje siê zmieniæ wizerunek polskiej wsi. Próbuje siê nadaæ sens istnienia licznym ma³ym gospodar-

stwom, jak ekogospodarstwa, czy te¿ wiêkszych, na obszarach których mo¿na rozwijaæ formê dzia³alno-

œci, jak¹ jest hipoterapia, tym samym widz¹c w tych gospodarstwach szansê dla polskiego rolnictwa.

Cel i metoda

Celem artyku³u jest wskazanie i omówienie nowej formy turystyki wiejskiej, jak¹ jest hipotera-

pia. W pracy wykorzystano jako wstêpne narzêdzie metodê opisow¹. Metoda ta polega³a na wyod-

rêbnieniu okreœlonego zjawiska z dotychczas znanej ca³oœci, jego opisaniu, porównaniu z podob-

nymi zjawiskami, wyró¿nieniu czynników wspólnych i ró¿nicuj¹cych. W artykule wykorzystano

równie¿ metodê analizy materia³ów Ÿród³owych, dokonano analizy dostêpnej literatury tematu

rozwa¿añ. Wyniki badañ przedstawiono w uk³adzie tabelarycznym.

303

Nowe formy turystyki wiejskiej w Polsce

Hipoterapia – jej rola i znaczenie

Pocz¹tki rozwoju hipoterapii przypadaj¹ na okres staro¿ytnej Grecji. To w³aœnie Hipokrates

propagowa³ j¹ jako szczególn¹ formê gimnastyki, która pobudza funkcje organizmu i ³agodzi scho-

rzenia. Jako metodê lecznicz¹ zastosowano j¹ jednak dopiero w roku 1870, zaœ jej powszechne

stosowanie rozpoczê³o siê w 1946 r. Od tego czasu hipoterapia rozwija siê w œwiecie bardzo inten-

sywnie. W Polsce zaczêto stosowaæ t¹ metodê leczenia 1985 w roku [Rutkowska, Pakulska 2000].

Wed³ug Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego hipoterapia stanowi cenne uzupe³nie-

nie kompleksowego usprawniania rehabilitacyjnego osób niepe³nosprawnych. Jest to stosowana

przez profesjonalny zespó³ forma rehabilitacji – metoda psycho-ruchowego, sensomotorycznego

oddzia³ywania na pacjenta, która ma podstawy neurofizjologiczne. A zatem hipoterapiê definiuje

siê jako ogó³ zabiegów terapeutycznych, do których wykorzystuje siê konia. Hipoterapia stanowi

jedn¹ z form rehabilitacji wieloprofilowej. Uniwersalnoœæ tej metody polega na jednoczesnym od-

dzia³ywaniu ruchowym, sensorycznym, psychicznym i spo³ecznym [www.hipoterapia.info.pl 2006].

Aby hipoterapia by³a zabiegiem bezpiecznym i efektywnym, to powinna byæ wykonywana przez

profesjonalny zespó³. W sk³ad takiego zespo³u wchodzi co najmniej lekarz, który decyduje o koniecznoœci

zastosowania i wyboru formy hipoterapii, fizjoterapeuta realizuj¹cy inne formy rehabilitacji pacjenta oraz

wykwalifikowany hipnoterapeuta

1

, który prowadzi zajêcia na koniu. W szerokim zespole hipoterapeutycz-

nym s¹ równie¿: psycholog, logopeda, inni specjaliœci, którzy ustalaj¹ plan terapii pacjenta, a tak¿e rodzina

pacjenta, która wspó³dzia³a ze specjalistami podczas wszystkich indywidualnych zajêæ rehabilitacyjnych.

Wœród form hipoterapii wyró¿nia siê terapiê ruchem konia oraz fizjoterapiê na koniu. W terapii

ruchem konia pacjent poddawany jest – bez wykonywania jakichkolwiek æwiczeñ – ruchom konia.

Fizjoterapia na koniu prowadzona jest przez fizjoterapeutê. Jej celem, poza terapeutycznym oddzia-

³ywaniem ruchu konia, jest gimnastyka lecznicza na koniu. W fizjoterapii na koniu wyró¿nia siê:

– model neurofizjologiczny: najwa¿niejsza jest prawid³owa pozycja siedz¹ca i prawid³owy ruch,

ich jakoœæ, szczególnie wskazana dla pacjentów w wieku przedszkolnym,

– model funkcjonalny: najwa¿niejsza jest funkcja, na drugim planie postrzeganie prawid³owoœci

pozycji i ruchu, szczególnie wskazana dla dzieci starszych, powy¿ej 5 roku ¿ycia.

Ponadto stosowane s¹ tak¿e:

Terapia kontaktem z koniem. Jej istot¹ jest emocjonalny kontakt pacjenta z koniem, sytuacja

terapeutyczna, a nie zaœ sama jazda – pacjent mo¿e w ogóle nie siedzieæ na koniu. Ta forma terapii

mo¿e byæ prowadzona:

– na koniu: stosuje siê j¹ u dzieci, które potrafi¹ samodzielnie siedzieæ na koniu, ale maj¹ proble-

my psychiczno-emocjonalne, np. dzieci autystyczne, upoœledzone umys³owo, nadpobudliwe,

z zaburzeniami psychicznymi,

– przy koniu: stosuje siê u dzieci, które nie potrafi¹ samodzielnie siedzieæ, u dzieci ze wszystkimi

przeciwwskazaniami poza nietolerancj¹ konia przez dziecko i uczulenia na konia.

Psychopedagogiczna jazda konna i wolty¿erka. Jest to zespó³ dzia³añ podejmowanych

w celu usprawnienia intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego.

Jazda konna (sportowa i rekreacyjna) dla osób niepe³nosprawnych, nie stanowi czêœci hipote-

rapii, ale jest z ni¹ œciœle zwi¹zana i mo¿e mieæ aspekt terapeutyczny. Jazda konna umo¿liwia aktyw-

noœæ sportow¹ osobom niepe³nosprawnym, wyrabia u nich nawyki potrzeby aktywnego spêdza-

nia wolnego czasu w kontakcie ze zwierzêciem i przyrod¹ [http://hipoterapia_sopot.free.ngo.pl

2006, www.hipoterapia.info.pl 2006].

Ekoturystyka – jej rola i znaczenie

Ekoturystyka stanowi formê wypoczynku, która polega na poznawaniu przyrody przez bezpo-

œredni z ni¹ kontakt, np. terenowe lekcje przyrody i geografii dla dzieci i m³odzie¿y, tzw. zielone

szko³y, podpatrywanie przyrody z kamer¹ i aparatem fotograficzny. Ekoturystyka to podró¿owanie

przyjazne œrodowisku, które odbywa siê zwykle na obszarach atrakcyjnych przyrodniczo i krajo-

brazowo, i która przyczynia siê do ochrony œrodowiska naturalnego oraz kulturowego tych regio-

nów. Jej uczestnikami s¹ ludzie o du¿ej œwiadomoœci ekologicznej i wra¿liwoœci przyrodniczej.

1

Z licencj¹ zawodow¹ instruktora rekreacji ruchowej ze specjalnoœci¹ hipoterapii.

304

M. Rutkowska

G³ównym celem ekoturystyki jest propagowanie turystyki zrównowa¿onej, tzn. takiej, która ma za

zadanie godziæ sprzeczne interesy turysty pragn¹cego przebywaæ w jak najmniej zdegradowanym

œrodowisku przyrodniczym, a jednoczeœnie niszcz¹cego to œrodowisko, zarówno bezpoœrednio,

jak i poœrednio przez wymaganie coraz liczniejszych udogodnieñ cywilizacyjnych, takich jak np.

drogi, hotele. Ekoturystyka rozwija siê zatem na terenach wiejskich, na obszarze których usytu-

owane s¹ parki narodowe i krajobrazowe, jak równie¿ na tzw. dziewiczych obszarach przyrody.

Ekoturystyka obejmuje ró¿ne rodzaje turystyki, m.in. turystykê kwalifikowan¹, krajoznawcz¹,

wypoczynkow¹, przygodow¹, przy czym osoba uczestnicz¹ca w podró¿y œwiadomie nie ingeruje w

naturalne ekosystemy, wyra¿a szacunek dla otaczaj¹cej j¹ przyrody i kultury ludnoœci miejscowej,

a jej turystyczne wydatki dostarczaj¹ funduszy dla ochrony przyrody i lokalnej gospodarki. [http:/

/www.ekoportal.pl 2006, Zarêba 2000].

Wœród cech ekoturystyki wyró¿niaj¹cych j¹ spoœród innych form podró¿owania najwa¿niejsze to:

– forma aktywnego i dok³adnego zwiedzania obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych i

kulturowych,

– strze¿enie harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrêbnoœci kulturowej lokalnych spo³ecznoœci,

– dostarczanie œrodków finansowych na skuteczn¹ ochronê wartoœci dziedzictwa przyrodnicze-

go i kulturowego oraz realnych korzyœci ekonomiczno-spo³ecznych ludnoœci miejscowej.

Korzyœci dla ludnoœci wiejskiej, jakie wyp³ywaj¹ z tej formy turystyki to organizowanie kwater,

nowe stanowiska pracy jako przewodnicy turystyczni, przewoŸnicy turystyczni [Zarêba 2000].

Korzyœci i bariery nowych form turystyki wiejskiej

Omawiaj¹c nowe formy turystyki wiejskiej nie sposób pomin¹æ korzyœci i barier p³yn¹cych

z ich rozwoju dla gospodarki. W tabeli 1 przedstawione najwa¿niejsze z nich. Rozwój nowych form

turystyki wiejskiej stanowi niew¹tpliwie szanse dla rozwoju regionów wiejskich. Powy¿sza dzia³al-

noœæ wp³ywa bowiem na ³agodzenie skutków bezrobocia, którymi dotkniête s¹ regiony wiejskie, a

tak¿e na poprawê ich struktury finansowej. Jak ka¿da jednak dzia³alnoœæ hipoterapia i ekoturystyka

Forma turystyki

Korzyœci

Bariery

HIPOTERAPIA
Z punktu widzenia
gospodarstwa
wiejskiego

Pozarolnicze Ÿród³o zatrudnienia i

dochodów.
Zmiana modelu

i standardu ¿ycia rolników.

Wzrost poziomu wykszta³cenia.

Niewystarczaj¹ca iloœæ œrodków

finansowych.
Brak odpowiedniej kadry specjalistów.

Z punktu widzenia
pacjenta

Bezpoœredni kontakt ze œrodowiskiem

przyrodniczym.

Usprawnianie funkcji ¿yciowych.

Brak wystarczaj¹cej wiedzy dotycz¹cej

roli i znaczenia tej metody rehabilitacji.

Brak lub niewystarczaj¹ca iloœæ œrodków

finansowych.

Z punktu widzenia
gospodarki jako

ca³oœci

Rozwój infrastruktury spo³ecznej.

Powstanie nowych miejsc pracy.

Zdrowe spo³eczeñstwo.

Zbyt wysokie koszty dzia³alnoœci.

Œwiadomoœæ spo³eczna.

EKOTURYSTYKA

Z punktu widzenia
gospodarstwa
wiejskiego

Pozarolnicze Ÿród³o zatrudnienia

i dochodów.

Zmiana struktury i jakoœci produkcji

–

dostosowanie jej do potrzeb turystów.

Zmiana modelu i standardu ¿ycia rolników.

Wzrost poziomu wykszta³cenia.

Brak kapita³u na rozwój dzia³alnoœci.

NieufnoϾ w sto

sunku do nowych form

dzia³alnoœci gospodarczej

na wsi.

Brak odpowiedniego wykszta³cenia.

Z punktu widzenia
turysty

Bezpoœredni kontakt z przyrod¹.

Aktywny wypoczynek.
Kontakt z folklorem.

Korzystanie ze zdrowej ¿ywnoœci.

Niski, niewystarczaj¹cy poziom r

ozwoju

infrastruktury gospodarczej wsi.

Œwiadomoœæ spo³eczna co do tej formy

wypoczynku.

Z punktu widzenia
gospodarki jako

ca³oœci

Rozwój infrastruktury technicznej

i spo³ecznej.

Powstanie nowych miejsc pracy.

Niewystarczaj¹ca iloœæ œrodków

finansowych.

Niski, niewystarczaj¹cy poziom rozwoju

infrastruktury gospodarczej wsi.

Tabela 1. Korzyœci i bariery rozwoju hipoterapii oraz ekoturystyki na terenach wiejskich

ród³o: opracowanie w³asne.

305

Nowe formy turystyki wiejskiej w Polsce

wymagaj¹ pokonania wielu barier natury nie tylko prawnej, lecz tak¿e, i to zw³aszcza, finansowej,

czy te¿ psychologicznej.

Podsumowanie

1. Rozwój hipoterapii jest szans¹ dla tych regionów, w których znajduj¹ siê tereny bêd¹ce pod-

staw¹ rozwoju stadnin. S¹ to tereny bogate m.in. w ³¹ki, czy te¿ obszary leœne.

2. W oœrodkach tych dzia³alnoœæ mo¿e byæ rozwijana dwutorowo, jako:

– sport i rekreacja,

– hipoterapia.

3. ¯adne dzia³ania ekologiczne bez wci¹gniêcia w nie rolników nie odnios¹ sukcesu. Rolnicy s¹

naturalnymi sprzymierzeñcami ekologów. Od ekologów rolnicy uzyskuj¹:

– wiedzê ekologiczn¹, np. jak oszczêdzaæ wodê, dlaczego lepsza jest polna droga ni¿ autostrada,

dlaczego nie nale¿y wyrzucaæ œmieci do lasu, dlaczego bezmyœlnie nie wolno wycinaæ lasów itp.,

– moralne wsparcie dotycz¹ce uœwiadomienia im, jak cenne chroni¹ wartoœci.

Od rolników natomiast uzyskuje siê m.in: informacje o ciekawym krajobrazie (dziêki ekologicz-

nym metodom produkcji), ¿ywnoœæ najwy¿szej jakoœci, m¹droœæ, której sami ucz¹ siê od natury.

4. Turystyka ekologiczna w ekogospodarstwach nie tylko pozwala ludziom z miasta wypoczywaæ

w kontakcie z natur¹ i prawdziwym ¿yciem wiejskim, ale w³aœciwie pokierowana, zorganizowana

i ugruntowana staje siê potê¿n¹ broni¹ w walce o zachowanie œrodowiska naturalnego.

5. Formy turystyki wiejskiej, jak hipoterapia i ekoturystyka stanowi¹ wa¿ne narzêdzie wspierania

i promocji przedsiêbiorczoœci na obszarach wiejskich.

Literatura

http://www.ekoportal.pl, dnia 20.03.2006

http://hipoterapia_sopot.free.ngo.pl, dnia 27.02.2006

http://hipoterapia.info.pl2006

Polskie Towarzystwo Hipoterapeutyczne, www.hipoterapia.info.pl, dnia 23.03.2006

Rutkowska M., Pakulska J. 2000: Hipoterapia szans¹ regionu ni¿añskiego. [W:] Gospodarcza aktywizacja

regionu miêdzyrzecza Wis³y i Sanu przez rozwój turystyki i rekreacji. Wy¿sza Szko³a Ekonomiczna w Nisku.

Woœ A. 1994: Tendencje rozwoju rolnictwa w warunkach rynkowych. Wyd. SGH, Warszawa.

Zarêba D. 2000: Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Summary

New forms in rural tourism in Poland have been presented in this article. Hypotherapy and ecotourism were

discussed in this paper as such forms which are providing economic activisation and rural enterprise development

to particular regions. Further advantages and barriers of above-mentioned rural tourism forms have been show.

Adres do korespondencji:

dr in¿. Ma³gorzata Rutkowska

Politechnika Wroc³awska

Wydzia³ Informatyki i Zarz¹dzania

ul. Smoluchowskiego 25

50-372 Wroc³aw

tel. [phone]

e-mail: [e-mail]