01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 14

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Danuta Pawełczyk

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony

przeciwpożarowej

ochrony

środowiska

311[47].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Eleonora Muszyńska
mgr inż. Igor Lange

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk

Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[47].O1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
elektroenergetyk transportu szynowego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu przestrzegania

przepisów

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej

i ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań; pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia z zakresu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu bezpieczeństwa pracy z urządzeniami elektrycznymi, pierwszej
pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz organizacji stanowiska
pracy.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

„Sprawdzian postępów”. W tym celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

−

wpisz TAK jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

−

wpisz NIE jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich

zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[47].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska

311[47].O1.03

Badanie obwodów

elektrycznych

311[47].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

311[47].O1.05

Wykonywanie montażu

mechanicznego

311[47].O1

Podstawy techniki

311[47].O1.04

Badanie układów

elektronicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła,
prędkość, energia, napięcie, natężenie prądu,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować

prawa

obowiązki

pracownika

oraz

pracodawcy

związane

z bezpieczeństwem i higieną pracy,

−

wskazać skutki oddziaływania prądu elektrycznego, wibracji i hałasu na organizm ludzki
oraz sposoby ich ograniczania lub eliminacji,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami i instalacjami elektrycznymi,

−

dobrać odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,

−

zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia, ze szczególnym

uwzględnieniem udzielenia pierwszej pomocy osobom porażonym prądem elektrycznym,

−

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi

4.1.1. Materiał nauczania

Podczas eksploatacji urządzeń elektrycznych mogą wystąpić różnorodne zagrożenia,

które zależą od budowy odbiorników energii elektrycznej, sposobu wykonania instalacji,
dopasowania

odbiorników

instalacji

warunków

techniczno–klimatycznych

występujących w miejscu ich instalowania oraz od umiejętności personelu obsługującego te
urządzenia.
Zagrożenia osób wykonujących prace podczas eksploatacji urządzeń elektrycznych
Zagrożenie dla życia wiąże się z:

–

porażeniem prądem elektrycznym,

–

oparzeniem łukiem elektrycznym,

–

pożarem,

–

zatruciem szkodliwymi materiałami, surowcami oraz tworzywami, lub produktami ich
spalania,

–

awariami mechanicznymi.

Zagrożenie dla zdrowia wiąże się z:

–

utratą zdrowia spowodowaną porażeniem prądem elektrycznym,

–

chorobami,

których

powodem

może

być

oddziaływanie

pól

elektrycznych

i elektromagnetycznych,

–

skutkiem oddziaływań cieplnych, które mogą powodować poparzenia,

–

skutkiem powstania łuku elektrycznego lub rozpryskiwania stopionego metalu,

–

zatruciem organizmu przez produkty spalania materiałów i tworzyw sztucznych
w urządzeniach i instalacjach,

–

obrażeniami i uszkodzeniami ciała w wyniku kontaktu z niebezpiecznymi chemikaliami,
ich parami i dymami,

–

stanami chorobowymi lub złym samopoczuciem, spowodowanym hałasem i drganiami
pochodzącymi od urządzeń elektrycznych,

–

skutkiem awarii mechanicznych.

Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie
ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi źródła napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.

Skutki porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość

natężenia prądu, zależna od napięcia i rezystencji obwodu zgodnie z prawem Ohma. Mokra
skóra stanowi bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie
panuje w obiektach, do których dochodzi woda i wilgoć.

Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Również gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy, stanowi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

duże zagrożenie. Porażenia dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu, tzn. poniżej
1000 woltów i o wysokim napięciu, a więc powyżej 1000 woltów.

Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest

tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. Porażenie
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego się
pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.

Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacją.

Dochodzi również (choć znacznie rzadziej) do porażeń przez napięcie zwane krokowym–

przy wejściu człowieka na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki

Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne.

Intensywność porażenia zależy od: wieku, płci, ogólnego stanu zdrowia, pobudzenia
emocjonalne, spożycie alkoholu. Negatywny wpływ mają także: zwiększona wilgotność
otoczenia, mokre podłoże i spocone ręce. Różna jest również odporność poszczególnych
tkanek.

Uszkodzenie prądem elektrycznym może być porażeniem cieplnym, wywołanym łukiem

elektrycznym, którego temperatura może dochodzić do 2500°C. Może powodować także
uszkodzenia wewnętrzne, które są zwykle znacznie większe niż zewnętrzne. Do objawów
porażenia prądem elektrycznym należą: migotanie komór serca, obrażenia układu
mięśniowego i kostno–stawowego wskutek skurczów tężcowych, złamania kości
w następstwie skurczu mięśni i złamania po upadku z dużych wysokości, np. ze słupów
telefonicznych; niewydolność nerek; uszkodzenia narządów brzusznych w wyniku napięcia
tężcowego mięśni powłok, zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od porażenia; nadmierna
pobudliwość; stany depresyjne; zaburzenia pamięci i uszkodzenie nerwów obwodowych,
a także nadciśnienie tętnicze.
Ochrona przeciwporażeniowa
Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas wynosi
około:

−

30 mA prądu zmiennego

−

70 mA prądu stałego
W praktyce nie operuje się bezpiecznymi wielkościami prądów, lecz bezpiecznymi

wielkościami napięć U

w danych warunkach środowiskowych. Napięcie U

nazywa się

napięciem dotykowym bezpiecznym. Dla prądu przemiennego (w warunkach normalnych)
wartość tego napięcia wynosi 50 V, dla prądu stałego 120 V.

Przy eksploatacji urządzeń o napięciu do 1 kV należy stosować środki organizacyjne

i środki techniczne ochrony przeciwporażeniowej.
Środki organizacyjne to m.in.:

−

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

obowiązkowe okresowe szkolenia pracowników,

−

popularyzacja zasad prawidłowego użytkowania urządzeń elektrycznych,

−

bezpieczna organizacja pracy.

Środki techniczne to:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), której zadaniem jest
uniemożliwienie dotknięcia części czynnych urządzeń elektrycznych, tj. części, które
mogą się znaleźć pod napięciem w czasie normalnej pracy urządzeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), która ma na celu
niedopuszczenie do porażenia w przypadku dotknięcia części przewodzących dostępnych
(np. obudowy), które znalazły się nagle pod napięciem, np. w wyniku uszkodzenia
izolacji lub zwarcia części czynnej z częścią przewodzącą dostępną (działanie ochronne
w tym zakresie ma polegać na uniemożliwieniu przepływu prądu przez ciało, albo na
ograniczeniu jego wartości lub czasu przepływu),

−

ochrona równoczesna przed dotykiem bezpośrednim lub pośrednim.
Do technicznych środków ochrony można zaliczyć również środki ochrony osobistej

(sprzęt ochronny), stosowane przy pracach konserwacyjno–remontowych, pomiarach
i operacjach łączeniowych. Zalicza się do nich izolowane narzędzia monterskie, rękawice
dielektryczne, drążki, kleszcze, uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia oraz kalosze
izolacyjne, pomosty izolacyjne i chodniki gumowe.
Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej
Zgodnie z normą PN-IEC 60364-4-41 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa
1. Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:

−

ochrona polegająca na zastosowaniu bardzo niskiego napięcia (do 50 V dla prądu
przemiennego i do 120 V dla prądu stałego),

−

ochrona za pomocą ograniczenia energii rozładowania.

2. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim części czynnych:

−

ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,

−

ochrona przy użyciu ogrodzeń lub obudów,

−

ochrona przy użyciu barier,

−

ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,

−

ochrona

uzupełniająca

pomocą

urządzeń

różnicowoprądowych

RCD

o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania 30 mA.

3. Ochrona przed dotykiem pośrednim:

−

ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania,

−

ochrona polegająca na zastosowaniu urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji
równoważnej (zastosowanie podwójnej lub wzmocnionej izolacji w celu
zapobieżenia pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach przewodzących
urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej),

−

ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska od ziemi i innych potencjałów części
przewodzących dostępnych z tego stanowiska (np. guma lub pomost izolacyjny),

−

ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,

−

ochrona za pomocą separacji elektrycznej polegającej na zasilaniu odbiornika lub
grupy odbiorników za pomocą transformatora separacyjnego.

Postanowienia normy PN-IEC 60364 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych” nie
dotyczą wyposażenia trakcji elektrycznej”.

Tabela 1. Wymagana ochrona przeciwporażeniowa [2]

Największa wartość skuteczna napięcia roboczego względem ziemi

Uwarunkowania

przemiennego

do 30 V

stałego do

60 V

przemiennego od

30 V

stałego od 60V

do 1000 V

od 50 V do

250 V

od 250 V

brak okoliczności wpływających na
zmniejszenie odporności organizmu na
działanie napięcia (możliwość zwilżenia
dłoni, stóp, wysoka temperatura,
skrępowanie swobody ruchu)

niebezpieczeń
stwo
porażenia nie
występuje
i nie jest

istnieje
niebezpieczeństw
o warunkowe
i wymagana jest
ochrona

istnieje
niebezpiecze
ństwo
warunkowe
i wymagana

istnieje
niebezpieczeń
stwo
porażenia
i wymagana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz
brak okoliczności zwiększających
możliwość porażenia ze względu na
zbliżanie do przewodów przewodzących,
nieizolowanych od ziemi, np. podłogi z
materiałów przewodzących, stanowiska na
gołej ziemi, obecność w zasięgu ręki dużych
powierzchni metalowych lub metalowych
przedmiotów uziemionych łatwych do
uchwycenia ręką

wymagana ani
ochrona
podstawowa
ani dodatkowa

podstawowa

jest ochrona
podstawowa

jest ochrona
podstawowa
i dodatkowa

brak okoliczności wpływających na
zmniejszenie odporności organizmu na
działanie napięcia (możliwość zwilżenia
dłoni, stóp, wysoka temperatura,
skrępowanie swobody ruchu)
lub
brak okoliczności zwiększających
możliwość porażenia ze względu na
zbliżanie do przewodów przewodzących,
nieizolowanych od ziemi, np. podłogi z
materiałów przewodzących, stanowiska na
gołej ziemi, obecność w zasięgu ręki dużych
powierzchni metalowych lub metalowych
przedmiotów uziemionych łatwych do
uchwycenia ręką

niebezpieczeń
stwo
porażenia nie
występuje
i nie jest
wymagana ani
ochrona
podstawowa
ani dodatkowa

istnieje
niebezpieczeństw
o warunkowe
i wymagana jest
ochrona
podstawowa

istnieje
niebezpiecze
ństwo
porażenia
i wymagana
jest ochrona
podstawowa
i dodatkowa

istnieje
niebezpieczeń
stwo
porażenia
i wymagana
jest ochrona
podstawowa
i dodatkowa

okoliczności wpływające na zmniejszenie
odporności organizmu na działanie napięcia
(możliwość zwilżenia dłoni, stóp, wysoka
temperatura, skrępowanie swobody ruchu)
oraz
okoliczności zwiększające możliwość
porażenia ze względu na zbliżanie do
przewodów przewodzących,
nieizolowanych od ziemi, np. podłogi z
materiałów przewodzących, stanowiska na
gołej ziemi, obecność w zasięgu ręki dużych
powierzchni metalowych lub metalowych
przedmiotów uziemionych łatwych do
uchwycenia ręką

niebezpieczeń
stwo
porażenia nie
występuje
i nie jest
wymagana ani
ochrona
podstawowa
ani dodatkowa

istnieje
niebezpieczeństw
o warunkowe
i wymagana jest
ochrona
podstawowa

istnieje
niebezpiecze
ństwo
porażenia
i wymagana
jest ochrona
podstawowa
i dodatkowa

istnieje
niebezpieczeń
stwo
porażenia
i wymagana
jest ochrona
podstawowa
i dodatkowa

Znajomość tych znaków pozwoli na zmniejszenia ryzyka związanego z porażeniami

elektrycznymi:

taki znak potwierdza, że opatrzone nim urządzenie elektryczne nie grozi
porażeniem,

taki znak ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia
elektrycznego.

Rys. 1. Znaki ostrzegawcze [7, s. 1087]

Niekorzystne efekty świetlne
Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego
wywoływania wrażeń wzrokowych. W szczególnych przypadkach efekty świetlne mogą mieć
niekorzystny wpływ na pracownika:

−

olśnienie – tzn. taki stan procesu widzenia, w którym odczuwa się niewygodę widzenia,
albo obniżenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, albo oba te wrażenia razem;
wywołane jest jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia i może być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odbierane jako olśnienie przykre lub przeszkadzające, powodujące pogorszenie widzenia
przedmiotów; dla uniknięcia olśnienia stosuje się przesłanianie lamp lub okien,
odpowiednie rozmieszczenie opraw i miejsc pracy, a także stosowanie powierzchni
matowych,

−

migotanie i efekty stroboskopowe – polegające na tym, że w pulsującym świetle oko
ludzkie zauważa pozorne ruchy elementów poruszających się ruchem obrotowym lub
posuwisto–zwrotnym; jeżeli pulsacja strumienia świetlnego jest taka sama jak pulsacja
elementu obserwowanego, może on wydawać się nam nieruchomym, dlatego mogą
wywołać niebezpieczne sytuacje w wyniku zmian w postrzeganiu maszynowych ruchów
obrotowych i posuwisto–zwrotnych; migotanie powoduje dekoncentrację i może
powodować skutki fizjologiczne (np. ból głowy).

Zagrożenie hałasem

Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,

a przez oddziaływanie na układ nerwowy także na zdrowie fizyczne człowieka. Może on być
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ
słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego, któremu towarzyszy wiele reakcji obronnych np. zmiany akcji serca, rytmu
oddychania, ciśnienia tętniczego krwi, temperatury ciała itp. Innymi objawami związanymi
z nadmiernym hałasem są bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększona pobudliwość
nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa również
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.
Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas można podzielić na:

−

hałas o poziomie poniżej 35 dB nie jest szkodliwy dla zdrowia, ale może być
denerwujący; hałas taki może przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia
np. projektowaniu, pisaniu itp.,

−

hałas o poziomie od 35 do 70 dB wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka;
pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, może on obniżyć zrozumiałość
mowy oraz utrudnić zasypianie i wypoczynek,

−

hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB trwający stale, może powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,

−

hałas o poziomie od 85 do 130 dB powoduje liczne uszkodzenia słuchu i różne
schorzenia, takie jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz
uniemożliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,

−

hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie może spowodować poważne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,

−

hałas o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżuje działanie
organizmu, powoduje mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwia wykonywanie
skoordynowanych ruchów kończyn, zmienia proporcje zawartości składników we krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
Aż 80 procent osób pracujących w hałasie o tym poziomie zapada na nieuleczalne
choroby.

Należy w związku z tym pamiętać o używaniu środków ochrony słuchu, takich jak nauszniki
przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia dopuszczalnych
ośmiu godzin dziennie przy 85 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wibracje

Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego

na poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały organizm. Wibracje i wstrząsy są
bodźcami fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem
środowiska powietrznego. Towarzyszący wibracji dźwięk powstaje wskutek przekazania
części energii drgających cząsteczek materiału poprzez powietrze do narządu słuchu
człowieka. Energia drgań, która przekazywana jest tkankom, wywołuje podrażnienie
zakończeń nerwowych odbierających odkształcenia mechaniczne.
Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową, na skutek
których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy choroby
lokomocyjnej.

Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wrażliwości wywołuje wiele

doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,
szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podrażnienie
błędnika.

Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego

do osłabienia czynności wielu organów, co przejawia się ich mniejszą sprawnością lub
wystąpieniem nieprawidłowych odruchów połączonych z bólem, jest także upośledzenie
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia
krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo–gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
także rezonans narządów klatki piersiowej. Drgania tych narządów (w zakresie 1–4 Hz)
o dużej intensywności utrudniają także oddychanie oraz mogą spowodować ból w okolicy
serca. Wibracja niekorzystnie działa na wzrok, powoduje zwłaszcza pogorszenie jego
ostrości. Można to stwierdzić przy dwóch zakresach częstotliwości: przy 20–40 Hz oraz
60–90 Hz. Pogorszeniu ostrości towarzyszy również zwężenie pola widzenia i słabsze
rozróżnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
ponieważ ze względu na swobodne zawieszenie takich narządów jak żołądek, trzustka,
śledziona czy wątroba, mogą one ulegać dużym pomieszczeniom. Podrażnienie narządu
równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból żołądka i nudności.

Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego należy stosować środki, które ograniczają

ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych należą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na jakie niebezpieczeństwa należy zwrócić szczególną uwagę pracując z urządzeniami

elektrycznymi?

2. Co to jest olśnienie?
3. Jakie skutki mogą powodować efekty stroboskopowe?
4. Czym się różni pośrednie i bezpośrednie działanie prądu na człowieka?
5. Jaki jest dopuszczalny hałas w miejscu pracy?
6. Jakie negatywne objawy mogą spowodować wibracje?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie

prawda

fałsz

Wilgotne otoczenie zmniejsza zagrożenie porażeniem elektrycznym.

Prąd zmienny jest mniej niebezpieczny dla człowieka niż prąd stały
o tym samym natężeniu.

Migotanie może powodować dekoncentrację i ból głowy.

Aby uniknąć olśnienia należy odsłaniać okna, używać lamp i stosować gładkie
powierzchnie.

Zły stan techniczny urządzeń elektrycznych może być przyczyną porażenia prądem.

Czas

trwania

porażenia

nie

znaczenia

dla

rozmiaru

zmian

w organizmie spowodowanych przez przepływający prąd.

Działanie

prądu

przemiennego

wpływa

przede

wszystkim

na zaburzenia czynności komórek.

Wibracja wpływa na ostrość widzenia.

Dopuszczalny hałas podczas pracy projektanta wynosi 85 dB.

Separacja elektryczna zapewnia ochronę przeciwporażeniową przed dotykiem
pośrednim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać zdania,
2) przeanalizować ich treść decydując czy zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Wpisz znaczenie poszczególnych znaków i symboli.

Tabela do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie wszystkie znaki i symbole,
2) wyszukać w literaturze lub Internecie znaczenie symboli,
3) przeanalizować znaczenie znaków i krótko opisać, czego dotyczą,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie
plików PDF,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Zaklasyfikuj środki ochrony przeciwporażeniowej do odpowiedniej kategorii wstawiając

x w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach.

Środki ochrony przeciwporażeniowej

Ochrona przed dotykiem

bezpośrednim

Ochrona przed dotykiem

pośrednim

umieszczenie urządzenia w odpowiedniej
obudowie

bezpiecznik z wkładką topikową

bariera uniemożliwiająca dostęp do urządzenia

zastosowanie wyłączników
różnicowoprądowych

zastosowanie urządzeń ochronnych
przetężeniowych (nadmiarowoprądowych)

stosowanie dodatkowej izolacji

stosowanie nieuziemionych połączeń
wyrównawczych miejscowych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować wskazane środki ochrony przeciwporażeniowej,
2) zakwalifikować każdy z nich do odpowiedniej kategorii lub do obu kategorii,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić

zagrożenia,

które

może

spowodować

promieniowanie

widzialne?



2) wymienić zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy z urządzeniami

elektrycznymi?



3) rozpoznać znaki informujące o grożącym niebezpieczeństwie?



4) wymienić skutki działania prądu na człowieka?



5) określić jakie parametry przepływającego prądu elektrycznego mają

wpływ na zagrożenie zdrowia i życia człowieka?



6) określić sposoby ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem

bezpośrednim i pośrednim?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Zadania pierwszej pomocy:

–

utrzymanie podstawowych funkcji życiowych organizmu,

–

złagodzenie bólu,

–

utrzymanie właściwego stanu psychicznego poszkodowanego,

–

wezwanie pomocy.

W przypadku wystąpienia dużej ilości i rozmaitości uszkodzeń ciała, kolejność udzielanie
pierwszej pomocy będzie następująca:
1. Wyeliminowanie czynnika uszkadzającego.
2. Szybkie rozpoznanie obrażeń.
3. Segregacja poszkodowanych.
4. Ustalenie kolejności ratowania.
5. Wykonanie właściwych czynności ratowniczych.
Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy wynika z art. 162 kodeksu karnego

Art. 162. KK § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie
udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do
której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których
możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
Pod żadnym pozorem nie można pozostawiać poszkodowanego bez opieki
Organizacja miejsca wypadku obejmuje:
1. Ocena i analiza miejsca wypadku (co się wydarzyło i co może się wydarzyć).
2. Zapewnienia bezpieczeństwa (ratownikom, poszkodowanym).
3. Udzielenie pierwszej pomocy.
Meldunek o zdarzeniu powinien zawiera następujące informacje:

–

o miejscu wypadku,

–

charakter zdarzenia,

–

liczba i stan poszkodowanych,

–

o wzywającym pomocy,

–

komu i jakiej pomocy udzielono.

Telefony alarmowe:

–

112 z telefonu komórkowego,

–

999 pogotowie ratunkowe,

–

997 policja,

–

998 straż pożarna.

Sytuacje wymagające natychmiastowego działania:

–

niedrożność dróg oddechowych,

–

utrata przytomności,

–

brak oddechu,

–

krwotok,

–

wstrząs pourazowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby transportowania poszkodowanych:
1. Rodzaje transportu:

–

prowadzenie rannego,

–

przenoszenie,

–

przewożenie.

2. Na wybór rodzaju transportu, wpływ mają:

–

rodzaj urazu,

–

ogólny stan chorego,

–

odległość,

–

liczba ratowników,

–

warunki atmosferyczne.

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności
reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia
ratunkowego.

Rys. 2. Algorytm postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy [9]

Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności

1. Udrożnij drogi oddechowe i oceń oddech.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Udrożnienie dróg oddechowych [9]

2. Wezwij pomoc.
3. Gdy poszkodowany – chory nie reaguje i prawidłowo nie oddycha niezwłocznie

podejmij zabiegi resuscytacyjne:

–

poszkodowanego ułóż na plecach na twardej, równej powierzchni,

–

ułóż ręce centralnie na klatce piersiowej osoby poszkodowanej, pamiętaj
o prostych łokciach,

–

klatkę piersiową uciskaj rytmicznie 30 razy z częstotliwością do 100/min
na głębokość 4-5 cm w kierunku kręgosłupa.

Rys. 4. Uciskanie klatki piersiowej (masaż serca) [9]

4. Oddechy ratownicze:

–

delikatnie odegnij głowę do tyłu i unieś brodę do góry,

–

nabierz powietrze a następnie obejmij swoimi wargami usta
poszkodowanego i delkatnie wdmuchnij je do płuc ratowanego,

–

wykonaj w ten sposób dwa oddechy ratownicze,

–

po każdym wdechu pozwól, by wtłoczone powietrze mogło opuścić płuca
ratowanego,

–

każdy oddech ratowniczy powinien trwać 1 sekundę, w trakcie wdechu
powinno być widać unoszenie się klatki piersiowej.

Rys. 5. Oddechy ratownicze [9]

5. Resuscytacja:

–

wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wykonaj dwa oddechy ratownicze,

–

odstęp między ostatnim uciskiem a pierwszym wdechem powinien być jak
najkrótszy,

–

uciski i oddechy wykonuj naprzemiennie w stosunku 30:2 aż do momentu
przybycia pogotowia ratunkowego.

Rys. 6. Resuscytacja [9]

Osobę nieprzytomną z zachowanym krążeniem i oddychaniem należy ułożyć w pozycji
bezpiecznej (bocznej ustalonej).
Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej)
1. Ratujący klęka obok pacjenta.
2. Kończynę dolną ratowanego znajdującą się bliżej zgiąć.
3. Rękę ratowanego leżącą bliżej wsunąć pod jego pośladek.
4. Drugie ramię pacjenta zgiąć i rękę położyć na brzuchu.
5. Ostrożnie chwycić ratowanego za bark i biodro (np. za pasek od sukienki, spodni) po

stronie przeciwnej i odwrócić go na bok.

6. Głowę pacjenta trzymać tak, aby przez cały czas trwania obracania była w osi ciała. Dłoń

„górnej” jego ręki ułożyć pod policzkiem dla ustalenia pozycji głowy.

7. Przedramię „dolnej” ręki ostrożnie przeciągnąć pod tułowiem ku tyłowi i ułożyć

grzbietem na podłożu. Ręka za plecami pacjenta zabezpiecza go przed przewróceniem
wznak i „ustala” tym samym w położeniu bocznym.

Rys. 7. Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej) [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Porażenie prądem elektrycznym

Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez

wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpiecznika. Gdy to nie jest możliwe,
ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie za odzież. Sam
izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny, względnie innego
materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe, dokonuje się oddzielenia
porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp. Ratownik musi być zawsze
dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego przedmiotem przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i tętno. W przypadku utraty przytomności i przy zachowanym oddechu stosuje się tzw.
bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu stosuje się
sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta–usta, za pomocą maski ustno–gardłowej, zgodnie
z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu resuscytacji. W razie zatrzymania akcji serca
należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca.

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające
tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie
krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. Jeżeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliżonych do
normalnego, szanse uratowania poszkodowanego są duże. Następnie należy wezwać karetkę
pogotowia ratunkowego i powiadomić, z

jakim rodzajem porażenia

ma się

do czynienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Algorytm postępowania podczas udzielenie pierwszej pomocy przedlekarskiej osobom porażonym

prądem elektrycznym [4, s. 144]

Porażenie prądem elektrycznym o wysokim napięciu

O wysokim napięciu mówimy, gdy wynosi powyżej 1000 woltów. Mamy z nim

do czynienia w razie uszkodzenia stacji transformatorowych i elektrowni. Zwykle są one
oznaczone tablicami ostrzegawczymi.

Niebezpieczne jest samo zbliżanie się do uszkodzonych przewodów będących pod

napięciem. Może bowiem powstać łuk elektryczny przez normalnie izolującą warstwę
powietrza. Prąd przepływa wtedy przez całe ciało. Dochodzi wówczas do powstania wysokiej
temperatury i rozległych oparzeń. Mogą również wystąpić wszystkie zaburzenia zachodzące
przy porażeniach prądem niskiego napięcia.

Szczególnie niebezpieczny jest tzw. przeskok łuku elektrycznego bez bezpośredniego

kontaktu
z linią działania prądu, łuk elektryczny może nawet przekroczyć odległość kilku metrów.
Ratownik powinien w takich przypadkach znajdować się 5 metrów od źródła zagrożenia.
Należy wówczas zastosować tzw. przerzutkę z drutu. Czynność tę powinien wykonywać
wezwany personel techniczny, powiadomiony o faktycznym stanie zagrożenia.

Pierwsza pomoc po odłączeniu od źródła prądu powinna polegać na wezwaniu karetki

pogotowia, najlepiej karetki reanimacyjnej ze specjalistą anestezjologiem. Następnie należy
sprawdzić, czy ratowany oddycha; jeśli nie, natychmiast rozpoczyna się sztuczne oddychanie,
najlepiej za pomocą maski ustno–gardłowej. Jeżeli chory nie oddycha i nie ma wyczuwalnego
tętna, rozpoczyna się resuscytację (reanimację), zgodnie z założeniami przyjętymi dla
pierwszej pomocy.
Obrażenia wywołane prądem o niskim napięciu (poniżej 1000 V)

Z zagrożeniem porażeniem prądem o niskim napięciu mamy do czynienia

w urządzeniach gospodarstwa domowego, w przemyśle i w rzemiośle. Najczęściej występuje
przy prądzie zmiennym o napięciu 230 woltów i częstotliwości 50 herców, w urządzeniach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oświetleniowych oraz przy prądzie przewodowym w granicach 380 woltów i 50 herców
np. w silnikach elektrycznych.

Sieć elektryczna jest zwykle uziemiona i dotknięcie przewodu pod napięciem przez osobę

stojącą na ziemi powoduje przepływ prądu przez ciało. Proces ten można łatwo przerwać
za pomocą wyłącznika lub przez wyjęcie bezpiecznika.

Przepływ prądu niskiego napięcia przez ciało powoduje pobudzenie układu nerwowego

i mięśni. W mięśniach mogą wystąpić skurcze, które nie pozwalają na oderwanie się
od metalowego przewodu elektrycznego. Skurcze mięśni są często przyczyną upadku
i uszkodzeń mechanicznych ciała. Działanie prądu na serce może prowadzić do zaburzeń
rytmu, a nawet zatrzymania akcji serca. Szkodliwy wpływ na mózg i układ nerwowy może
powodować utratę przytomności i bezdech. Na skórze, w miejscu wejścia i wyjścia prądu na
zewnątrz, występują głębokie rany oparzeniowe.

Działanie prądu zmiennego o częstotliwości 50 herców na człowieka:

−

przy natężeniu 0,7 – 0,9 mA przepływ prądu jest słabo wyczuwalny; zaczyna się
mrowienie, stopniowe drętwienie i przykurcz ręki, sukcesywnie przesuwający się ku
ramieniu,

−

prąd o natężeniu 3,2 – 7,2 mA – obserwujemy sztywnienie ręki, bolesne skurcze
ramienia, kłucie na całej powierzchni ręki; oderwanie się od elektrod jest ledwo możliwe;
kobiety są bardziej wrażliwe na ten rodzaj prądu i znoszą zwykle najwyżej prąd
o natężeniu 7 mA, mężczyźni zaś do 10 mA,

−

prąd o natężeniu 7 – 18 mA – obserwuje się skurcz barków; wypuszczenie elektrod jest
niemożliwe; przepływ takiego prądu człowiek wytrzymuje przez kilkanaście sekund,
powstają trudności w oddychaniu, wzmaga się ból i niemiarowość akcji serca, możliwe
jest jeszcze przywrócenie czynności serca, pojawia się utrata przytomności, rażony
umiera, jeżeli nie nastąpi przerwanie dopływu prądu i nie otrzyma on natychmiast
pomocy doraźnej,

−

przy przepływie prądu o natężeniu 50 – 70 mA, następuje migotanie komór serca, utrata
przytomności i zgon, obserwuje się ślady lekkiego oparzenia ciała.

Oparzenia

W przypadkach oparzeń należy w pierwszej kolejności ugasić płonące ubranie wszelkimi

dostępnymi środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone należy oziębić wodą
bieżącą, chłodną wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając poparzonego w wannie.
Schłodzenie miejsca poparzenia przez 20 do 30 min ogranicza rozległość i głębokość oparzeń.
Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem
elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji kardiologicznej, nawet gdy rana
nie wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn należy koniecznie zdjąć
poszkodowanemu obrączki, pierścionki i bransoletki. Nie wolno zdejmować części ubrania
przylegających bezpośrednio do miejsca oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się – po jej
wcześniejszym oziębieniu – opatrunkiem jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.
W przypadkach, gdy doszło do:

−

oparzenia głębokiego, z martwicą skóry;

−

oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza;

−

zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem;

−

poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała;

niezbędna jest pomoc lekarska.
Zranienia

Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych usuwa
się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji lekarskiej,
a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.
Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran
zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.
Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć
wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.
Zatrucia
Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przeważnie rozmaite
substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych albo będące
produktem ubocznym reakcji chemicznych zachodzących w związku z wykonywanymi pracami.
Do zatruć dochodzi najczęściej przez:

−

wdychanie oparów tych substancji,

−

omyłkowe spożycie,

−

kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.

Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im bardziej
są one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroźniejsze są benzyny ekstrakcyjne używane
jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także bezołowiowe), a w dalszej kolejności
nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne.
Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego układu
nerwowego, takie jak:

−

bóle głowy,

−

oszołomienie,

−

drgawki,

−

utrata przytomności.

Pierwsza pomoc przy ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego
w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej. Właściwy
ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych placówkach służby
zdrowia, ponieważ polega on na:

−

płukaniu układu oddechowego,

−

zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,

−

terapii neutralizującej toksyny w organizmie.

Oprócz ostrych pojawiają się też zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją długotrwałego
narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim stężeniu.
Charakterystycznymi ich objawami są:

−

zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,

−

kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,

−

bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.

Zabezpieczenie miejsca wypadku
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku
w sposób wykluczający:
– dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
– uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały

wstrzymane,

– dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,

które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?
2. Co to jest: zatrucie, zranienie, oparzenie?
3. Jakie są objawy ostrego zatrucia?
4. Co należy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?
5. Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?
6. W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego

przeszkolone?

7. Jak należy postępować z ciałami obcymi w ranach?
8. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem

o wysokim napięciu?

9. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem

o niskim napięciu?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli wymienione poniżej fazy ratowania poszkodowanego w przypadku

omdlenia w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe).

Sprawdzenie czynności serca; upewnienie się, że pacjent oddycha; ułożenie w pozycji
bezpiecznej; zewnętrzny masaż serca; masaż wykonywany równocześnie ze sztucznym
oddychaniem; kontrola tętna; sztuczne oddychanie; przywrócenie drożności układu
oddechowego; badanie kompleksowe; wezwanie pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać nazwy wszystkich faz,
2) przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy zatrucia, zranienia, oparzenia. Przypnij kartki z objawami

w odpowiednich rubrykach tabeli. Niektóre z nich można przypiąć do więcej niż jednej
rubryki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zatrucie

Zranienie

Oparzenie

Martwica skóry, wymioty, widoczna rana szarpana, uszkodzenie błon śluzowych, ból
głowy, oszołomienie, drgawki, utrata przytomności, widoczna rana cięta, biegunka,
zaczerwienienie błon śluzowych, bladość, obrzęki błon śluzowych, kaszel, krwawienie,
duszności, zaburzenia oddychania, senność, zaburzenia pracy serca, ból brzucha, drętwienie
kończyn

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać wszystkie wymienione objawy,
2) przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,
3) przypiąć kartkę z objawem w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z tabelą,

−

kartki z wypisanymi objawami chorobowymi,

−

pinezki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Połącz początek zdania z jego końcem, tak aby stanowiły sensowną całość.

Przy oparzeniu prądem elektrycznym należy…

…zdjąć poszkodowanemu obrączki, pierścionki
i bransoletki.

Przy oparzeniach nie należy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Jeżeli doszło do poparzenia powyżej 15%
powierzchni ciała należy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających

bezpośrednio do miejsca oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn należy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu opiekę
kardiologiczną.

Jeżeli doszło do utraty części ciała należy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

W przypadku zabrudzenia rany kurzem, błotem
lub ziemią, należy…

…ułożyć

poszkodowanego

wygodnie

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu.

Jeżeli poszkodowany, oczekując na pomoc
przebywa w chłodnym miejscu, należy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu na pomoc
lekarską, należy…

…odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
lub suchym opatrunku do czasu przyjazdu
pogotowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać wszystkie części zdań,
2) przeanalizować je decydując, które z nich powinny się łączyć,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić objawy zatrucia?



2) omówić sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zranienia?



3) omówić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?



4) prawidłowo zabezpieczyć miejsce wypadku?



5) wyjaśnić w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?



6) udzielić pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym o niskim

napięciu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska

4.3.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest ustawa

”O ochronie i kształtowaniu środowiska”. Podstawowym aktem prawnym regulującym
gospodarkę odpadami jest „Ustawa o odpadach” .

Przez ochronę środowiska – rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań,

umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega
w szczególności na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Źródłami zanieczyszczeń są:
– procesy utleniania bezpośrednie spalanie paliw (gotowanie posiłków, ogrzewanie wody),

palenie tytoniu, procesy oddychania,

– materiały budowlane lub wykończeniowe,
– procesy technologiczne.

Ustawodawca wprowadził podział odpadów (między innymi na przemysłowe

i komunalne), mając na celu wskazanie, kto jest zobowiązany do zagospodarowania,
usuwania i unieszkodliwiania odpadów. W odniesieniu do odpadów przemysłowych
obowiązki te ciążą na ich wytwórcach, tj. osobach fizycznych i jednostkach organizacyjnych
prowadzących działalność gospodarczą, w wyniku, której powstają odpady.

Odpady są to uboczne produkty działalności człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie,

w którym powstały, szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska przyrodniczego.
Klasyfikacja odpadów ze względu na szkodliwość dla środowiska:

−

niebezpieczne – do odpadów niebezpiecznych (objętych listą Ministra Środowiska–
załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 Dz. U nr 112
poz. 1206) zalicza się te, które wprowadzone do środowiska nawet w małych ilościach
natychmiast powodują jego trwałą degradację; zawierają najczęściej składniki toksyczne,
radioaktywne, palne, wybuchowe lub biologicznie czynne

−

szkodliwe to te, które wprowadzone do środowiska dopiero w większych ilościach
i w wyniku długotrwałego oddziaływania powodują jego degradację,

−

uciążliwe – nie zawierają substancji powodujących procesy degradacji, jednak
niekorzystnie wpływają na walory estetyczne środowiska, np. zniekształcają krajobraz.

Wytwarzający odpady powinien:
– posiadać zezwolenie na wytwarzanie odpadów i usuwanie odpadów niebezpiecznych;
– posiadać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, w wyniku której

powstają odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne;

– prowadzić ilościową i jakościową ewidencję odpadów zgodnie z przyjętą klasyfikacja

odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych. Celem prowadzenia ewidencji odpadów
jest zapewnienie kontroli nad wytwarzanymi odpadami oraz nad ich obrotem od miejsca
powstania do miejsca wykorzystania lub unieszkodliwienia;

– wnosić opłaty za składowanie odpadów.
W odniesieniu do odpadów komunalnych obowiązki te ciążą na gminach i właścicielach
nieruchomości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie
zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe lub
uciążliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.
Postępowanie z odpadami
Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzyski unieszkodliwianie odpadów, jak
również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania
odpadów.

Utylizacja – wykorzystanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość użytkową.
Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska
przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.

System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych elementów:
– gromadzenie (w miejscu powstawania),
– usuwanie,
– unieszkodliwiane.
Ochrona przeciwpożarowa

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi poważne zagrożenie
dla ludzkiego zdrowia i życia.
Najważniejsze przyczyny powstawania pożarów w zakładach pracy:

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych;

−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych;

−

niewłaściwe przechowywanie i zabezpieczenie materiałów łatwopalnych i wybuchowych;

−

wyładowania atmosferyczne;

−

elektryczność statyczna;

−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych;

−

samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów:

−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.

Przyczyną powstawania pożarów w urządzeniach elektrycznych są:

–

długotrwały przepływ prądu zwarciowego spowodowany niesprawnością układu
zabezpieczeniowego, przyczyną pożaru może być ciepło w przewodach i złączach,

–

łuk elektryczny, który może wystąpić w czasie zwarć, przepięć atmosferycznych wskutek
nadmiernego zbliżenia się części o różnym potencjale,

–

zwiększona rezystancja styków i złącz, która może powstać w wyniku utleniania
powierzchni przewodów, rozluźnienie styków, zabrudzenie,

–

przepięcia łączeniowe.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagrożonych pożarem
Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska elektryczności
statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagrożonych pożarem zabrania się
instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.
Zainstalowane urządzenia i instalacje elektryczne nie mogą stwarzać zagrożenia

pożarowego dla znajdujących się w obiekcie ludzi i zwierząt oraz muszą spełniać wymagania
zgodnie z normami. Jeżeli urządzenia mogą stworzyć zagrożenie pożarowe, to powinny być:

−

montowane na materiałach odpornych na działanie wysokich temperatur lub odgrodzone
materiałami odpornymi na wysokie temperatury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

montowane tak, aby możliwe było rozpraszanie się ciepła w bezpiecznej odległości
od materiałów narażonych na szkodliwe efekty cieplne.

Urządzenie przyłączone na stałe, które podczas normalnej pracy może powodować

powstanie łuku elektrycznego lub iskrzenia powinno być:

−

całkowicie osłonięte materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

odgrodzone materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

lub montowane w taki sposób, aby możliwe było zgaśnięcie łuku w bezpiecznej

odległości od elementów, w których łuk mógłby spowodować szkodliwe efekty cieplne.

Sposoby walki z pożarami

Znane są dwa sposoby walki z pożarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,

stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:

−

plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,

−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,

−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,

−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwiać straży
pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.

W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne

instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.
Typy pożarów
A – spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,

tkaniny itp.).

B – ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod

wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne itp.).

C – płoną gazy palne (acetylen, metan, propan–butan, wodór, gaz koksowniczy lub ziemny).
D – zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas).

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków gaśniczych.
Pożary typu A można gasić wodą lub pianą tworzona przez zmieszanie wody z substancją
pianotwórczą, ponieważ środki te nie dopuszczają tlenu do pokrytych nimi przedmiotów
i obniżają temperaturę palącego się materiału. Wyjątkiem są sytuacje, gdy ogniem objęte są
urządzenia elektryczne pod napięciem lub palące się materiały wchodzące z wodą w reakcje
chemiczne, którym towarzyszy wydzielanie się wodoru lub tlenu podtrzymującego palenie.
W takich przypadkach, jak również przy gaszeniu pożarów typu B, konieczne jest
stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięższy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego pożarem pomieszczenia poczynając od dolnych jego partii, co prowadzi w efekcie
do obniżenia stężenia tlenu w powietrzu. W przeciwieństwie do wody i piany – dwutlenek
węgla nie przewodzi elektryczności. Izoluje też przed dostępem tlenu palące się substancje
płynne, podczas gdy woda i piana powodują wypieranie lżejszych od wody palących się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.
Przy gaszeniu pożarów C należy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa gazowego. Jeżeli
jest to niemożliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne zawodowym
strażom pożarnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pożary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi się przy
pomocy specjalnych proszków gaśniczych.
Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych
gaśnicami. Na każdej dopuszczonej do użytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie pożaru, przy którym gaśnica może być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.
Rodzaje sprzętu przeciwpożarowego
Gaśnice proszkowe

−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaźnik ciśnienia.

Rys. 9. Gaśnice proszkowe [10]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz różne wersje pojemności

zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Są szczególnie zalecane
do zabezpieczania przeciwpożarowego różnych typów samochodów, garaży, biur, mieszkań,
warsztatów, magazynów, hal przemysłowych, zakładów energetycznych i chemicznych,
budynków administracji państwowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury itp.

Gaśnice śniegowe

Rys. 10. Gaśnice śniegowe [10]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC oraz pożarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających CO

. Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach,

magazynach, stacjach benzynowych, halach przemysłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnice i agregaty pianowe

Rys. 11.

Gaśnice i agregaty pianowe [10]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB. Zalecane do stosowania w przemyśle

petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwopalnych, bazach
transportowych, zabudowaniach rolniczych.

Agregaty gaśnicze

Rys. 12. Agregaty gaśnicze [10]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC (w zależności od stosowanego

proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach
ratowniczych straży pożarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk,
w rafineriach oraz innych dużych zakładach przemysłowych.

Samoczynne urządzenia gaśnicze

Rys. 13. Samoczynne urządzenia gaśnicze [10]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy ABC. Zalecane do stosowania

w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb, olejów, materiałów

łatwopalnych, rozdzielnie elektryczne itp., w których nie przewiduje się stałej obsługi. SUG
(samoczynne urządzenia gaśnicze) są wyposażone w samoczynny zawór ampułkowy, który

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

może być uruchamiany impulsem elektrycznym przesyłanym z automatycznej centrali
alarmowej lub w wyniku przekroczenia określonej temperatury w pomieszczeniach.
Gaszenie urządzeń elektrycznych

–

silnik elektryczne należy natychmiast wyłączyć spod napięcia i gasić za pomocą gaśnic

śniegowych lub halonowych, w przypadku ich braku dowolnym środkiem gaśniczym, ale
jeżeli nie ma pewności, że silnik został wyłączony spod napięcia nie wolno stosować
wody i gaśnic pianowych,

–

transformatory sieciowe należy wyłączyć zarówno od strony górnego jak i dolnego
napięcia, dla transformatorów napowietrznych stosuje się wyłącznie urządzenia gaśnicze
wodne, głównie zraszaczowe; pożar transformatora nie wyposażonego w stałą ochronę
przeciwpożarową jest gaszony przez personel eksploatacyjny z użyciem przenośnego
sprzętu gaśniczego po wyłączeniu transformatora z sieci,

–

rozdzielnice należy gasić w sposób powodujący jak najmniejsze straty ze względu na
precyzyjne i kosztowne aparaty tam zainstalowane, po wyłączeniu napięcia gasi się
gaśnicami śniegowymi lub pianowymi,

–

komputery i inne urządzenia elektroniczne należy gasić z zastosowaniem
odpowiednich gazów technicznych, najczęściej aragonitu (mieszanina naturalnych
gazów: azotu i argonu (po 50%) lub gazu FM200 otrzymywanego sztucznie (pochodna
halonu), oba gazy różnią się przede wszystkim czasem, po jakim osiągają efekt tłumienia
ognia, argonit potrzebuje ok. 90 s, natomiast FM200 – ok. 10 s. FM200 wymaga mniej
butli, jest jednak droższy od argonitu.

Tabela 2. Zestawienie środków gaśniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiemy przez ochronę środowiska?
2. Co to są odpady i jak je klasyfikujemy?
3. Z jakich głównych elementów składa się gospodarowanie odpadami?
4. Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?
5. W jaki sposób powinny być montowane urządzenia elektryczne mogące stworzyć

zagrożenie pożarowe?

6. Jak należy zabezpieczyć urządzenia wytwarzające podczas pracy łuk elektryczny?
7. Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed pożarem była skuteczna?
8. Jakie rozróżniamy typy pożarów?
9. Do jakich typów pożarów używane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?
10. Za pomocą jakich środków można bezpiecznie gasić pożary silników elektrycznych,

transformatorów sieciowych, delikatnych urządzeń elektronicznych?

11. Jakiego sprzętu gaśniczego można używać do gaszenia urządzeń pod napięciem?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję gospodarki odpadami dla wybranego wydziału przedsiębiorstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w procesach produkcyjnych,
2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji ww.

odpadów,

3) pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4) opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5) krótko scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka przedsiębiorstwa (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego, powstające odpady,
opakowania),

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

2) zidentyfikować rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) krótko je scharakteryzować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu ww. środków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?



2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?



3) zdefiniować pojęcie „pożar”?



4) wymienić główne przyczyny pożarów?



5) omówić rodzaje środków gaśniczych?



6) wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową,

pianową?



7) omówić metody gaszenia delikatnych urządzeń elektronicznych?



8) wyjaśnić działanie samoczynnych urządzeń gaśniczych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy
Obowiązki pracodawcy

Znowelizowany Kodeks Pracy uściślił zakresy obowiązków i uprawnień pracodawców

i pracowników. Zgodnie z nimi pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie
i życie pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
a w szczególności:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Do obowiązków pracodawców, w przypadku gdy w tym samym miejscu wykonują pracę
pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, należy także:

−

współpracowanie z sobą,

−

wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalenie zasad współdziałania uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Ponadto pracodawca:

−

ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

−

informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

a także zapewnia:

−

organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia
i uciążliwości,

−

likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie
technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących tych zagrożeń, jeżeli ze
względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować
odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony
zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo
pracowników,

−

środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń; w sytuacji
gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych
i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca powinien zapewnić pracownikom
informacje o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony
indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania.

−

systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych
urządzeń technicznych oraz ustala sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich
usuwania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uprawnienia pracodawcy

Pracodawca jest uprawniony do:

−

nagradzania i wyróżniania pracowników,

−

stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika
ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpożarowych,

−

stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie
nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Obowiązki pracownika

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej,

−

używać przydzielone środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Każdy pracownik zobowiązany jest do przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, są one zawarte w Kodeksie Pracy oraz innych aktach wykonawczych.

Pracownik, który naruszył zasady bezpieczeństwa i higieny może zostać ukarany naganą,

upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę wyrządził
pracodawcy szkodę, poniesie za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku, gdy
złamanie zasady nosiło znamiona wykroczenia lub przestępstwa, również odpowiedzialność
karną. Dotkliwa dla pracownika będzie również sytuacja, gdy na skutek nieprzestrzegania
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy uległ on wypadkowi. Jeśli zostanie mu udowodnione,
że wypadek zdarzył się z jego winy, straci prawo do świadczeń z tego tytułu. Stanowi o tym
art. 211 Kodeksu Pracy oraz art. 21 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199 poz. 1673 z późn. zm.).
Uprawnienia pracownika:

−

Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika.

Organizacja bezpiecznej pracy

Stanowisko pracy powinno być zorganizowane zgodnie z zasadami ergonomii.
Ergonomia określana jest jako nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn,

środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka,
zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy
stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

W niektórych definicjach ergonomię określa się jako dziedzinę wiedzę charakteryzująca

możliwości człowieka, potrzebną, do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn,
systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczną i efektywną pracę.

Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest stosowana we wszystkich gałęziach

przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, a także np. w gospodarstwie domowym.
Coraz powszechniejszą jest świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek będzie
w stanie osiągać wyższą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania
z technicznymi środkami pracy oraz środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca
i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości
człowieka, co jest celem ergonomii.
Podstawowym zadaniem organizacji pracy jest:

−

wybór optymalnych metod pracy,

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie odpowiednich warunków środowiska
materialnego pracy,

−

właściwy dobór pracowników,

−

zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,

−

zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku.

Prawidłowo zorganizowana praca stanowi warunek jej bezpiecznego wykonania.

Rys. 14. Schemat strukturalny organizacji bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych [4, s. 117]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stan bezpieczeństwa przy urządzeniach elektrycznych (rys. 14) sprawdza się przez ocenę

stanu technicznego urządzeń podczas okresowych oględzin i przeglądów urządzeń oraz ich
prób i pomiarów.

Za stan bezpieczeństwa pracy w zakładzie ponosi odpowiedzialność kierownik zakładu.

Osoby z kierownictwa i dozoru nad eksploatacją urządzeń elektrycznych ponoszą
odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa pracy na kierowanym przez siebie odcinku, każdy
zaś pracownik na swoim stanowisku pracy.

Polecenia na wykonywanie prac mogą być wydawane przez osoby kierownictwa

i dozoru, upoważnione pisemnie do wydawania tych poleceń przez kierownika zakładu pracy.
Obowiązkiem zakładu pracy jest posiadanie wykazu pracowników upoważnionych do
wydawania prac bez polecenia pisemnego oraz pracowników upoważnionych do wydawania
poleceń pisemnych na prace przy urządzeniach.

Tabela 3. Rodzaje poleceń na wykonywanie prac [4, s. 118]

Rodzaj polecenia

Zakres wykonywanej pracy

bez polecenia

–

prace związane z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego,

–

prace związane z ratowaniem urządzeń przed zniszczeniem,

–

prace związane z likwidacją przerw w dostarczaniu energii,

–

prace eksploatacyjne, określone w instrukcjach eksploatacji, wykonywane przez
pracowników wyznaczonych na stałe do tych prac.

polecenia ustne

wszystkie prace, które nie wymagają polecenia pisemnego.

polecenia pisemne

–

prace wykonywane w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia
ludzkiego,

–

prace szczególnie niebezpieczne w warunkach tego zakładu, dla których
kierownik zakładu lub poleceniodawca uzna to za niezbędne,

–

prace wykonywane przez pracowników z innych zakładów pracy niż zakład
prowadzący eksploatację danego urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowanie miejsca pracy i dopuszczenie do pracy

Rys. 15. Przebieg przygotowania miejsca i dopuszczenie do pracy [4, s. 130]

Jeżeli prace przy urządzeniach elektrycznych są wykonywane w stanie beznapięciowym,
wówczas obowiązuje tzw. pięć „złotych” reguł przygotowania miejsca pracy [4]:
1. Wyłączenie napięcia, wiąże się z widoczną bezpieczną przerwą w obwodzie, którą

realizuje się przez:

–

w obwodzie do 1 kV: wykręcenie lub wyjęcie wkładek bezpiecznikowych
w obwodzie zasilającym, bądź gdy jest to niemożliwe, wstawienie wkładek izolujących
miedzy otwarte styki łącznika,

–

w obwodzie powyżej 1 kV, unieruchomienie lub zablokowanie noży łącznika,

–

zdemontowanie fragmentu obwodu.

2. Zabezpieczenie przed powtórnym załączeniem napięcia realizowane jest przez

zablokowanie napędu odłącznika lub wsunięcie płyty izolacyjnej pomiędzy otwarte styki
odłącznika.

3. Sprawdzenie braku napięcia należy wykonać przenośnym neonowym wskaźnikiem

napięcia, przy czym należy zarówno przed jak i po użyciu sprawdzić jego działanie.
Jeżeli sprawdzenie braku napięcia wskaźnikiem jest niemożliwe, to o braku napięcia
powinny upewnić się przynajmniej dwie osoby na podstawie schematu, elektrycznego
danego urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Uziemienie urządzeń, przenośne uziemienia muszą być założone po obu stronach

miejsca pracy, przy czym przynajmniej jedno powinno być widoczne z miejsca pracy.
Uziemienia należy zakładać bezpośrednio po stwierdzeniu braku napięcia. Jeżeli
wyłączony odcinek pracy może być zasilany z kilku punktów, to uziemienie musi być
założone w każdym punkcie, skąd może być podane napięcie. Uziemienia zabrania się
zakładać poprzez wyłączniki i bezpieczniki bez widocznej przerwy izolacyjnej.
Uziemienie można zakładać przed łącznikami mającymi widoczną przerwę izolacyjną
pod warunkiem zablokowania napędu łącznika.

5. Osłanianie części przed napięciem dotyczy to zarówno otoczenia w pobliżu miejsca

pracy, jak również części obudów wewnątrz urządzeń.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa pracy?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa pracy?
3. Co rozumiemy przez przestrzenne warunki pracy?
4. Jakie mogą być objawy związane z nieprawidłową organizacją stanowiska pracy?
5. Jakie czynniki wpływają na wydajność pracy i samopoczucie pracowników?
6. Jakie rodzaje poleceń są stosowane podczas obsługi urządzeń elektroenergetycznych?
7. Kiedy można wykonywać prace bez polecenia?
8. Jakie czynności należy wykonać przed dopuszczeniem do pracy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

Zadanie

prawda

fałsz

Ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego, związanego z wykonywaną pracą
należy do obowiązków pracownika.

Kodeks

Pracy

zawiera

m.in.

przepisy

zasady

bezpieczeństwa

i higieny pracy.

Ekonomia jest nauką zajmującą się m.in. sprawnym, wydajnym i bezpiecznym
wykonywaniem pracy.

Prace związane z likwidacją przerw w dostarczaniu energii mogą być wykonywane
po wydaniu polecenia ustnego uprawnionej osoby.

Prace eksploatacyjne, określone w instrukcjach eksploatacji, wykonywane przez
pracowników wyznaczonych na stałe do tych prac mogą być wykonywane bez
polecenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać zdania,
2) przeanalizować ich treść decydując czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy na podstawie Kodeksu Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w Kodeksie Pracy informacje o prawach i obowiązkach pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) zanotować numery artykułów z Kodeksu Pracy,
3) krótko scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu Pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw,

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

materiały i przybory do pisania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odnaleźć w odpowiednich przepisach prawa pracownika?



2) odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracownika?



3) odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracodawcy?



4) objaśnić zadania ergonomii?



5) wskazać podstawowe zadania organizacji pracy?



6) określić rodzaj prac, które mogą być wykonywane bez polecenia?



7) określić rodzaj prac, które mogą być wykonywane tylko na polecenie

pisemne?



8) omówić

reguły

przygotowania

miejsca

pracy

warunkach

beznapieciowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy z urządzeniami elektrycznymi, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska, prawa pracy i organizacji stanowiska
pracy. Wszystkie zadania są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź
jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zaznacz prawidłową

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki błędną odpowiedź zakreśl kółkiem,
a następnie ponownie zaznacz odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał możliwość sprawdzenia poziomu

swojej wiedzy.

7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W przypadku pożaru należy zawiadomić straż pożarną dzwoniąc po numer

a) 997 lub 112 (z telefonu komórkowego).
b) 998 lub 112 (z telefonu komórkowego).
c) 999 lub 113 (z telefonu komórkowego).
d) 998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

2. Zawilgocenie dłoni

a) wpływa na zmniejszenie odporności organizmu na działanie napięcia.
b) wpływa na zwiększenie odporności organizmu na działanie napięcia.
c) nie ma wpływu na odporność organizmu na działanie napięcia.
d) trudno określić czy odporność organizmu na działanie napięcia zwiększa czy

zmniejsza, ponieważ wpływ na to ma jeszcze wiele innych czynników.

3. Meldunek o zdarzeniu powinien zawierać następujące informacje

a) o miejscu wypadku, liczba i stan poszkodowanych, komu i jakiej pomocy udzielono.
b) o miejscu wypadku, charakter zdarzenia, liczba i stan poszkodowanych,

o wzywającym pomocy, komu i jakiej pomocy udzielono.

c) o miejscu wypadku, rodzaju obrażeń, nazwiska poszkodowanych, o wzywającym

pomocy, komu i jakiej pomocy udzielono.

d) o miejscu wypadku, charakter zdarzenia, imiona i nazwiska poszkodowanych,

o wzywającym pomocy, jakie są rokowania.

4. Stosowanie nauszników i wkładek przeciwhałasowych jest konieczne, jeżeli hałas na

stanowisku pracy przekracza
a) 55 dB.
b) 65 dB.
c) 75 dB.
d) 85 dB.

5. Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest

a) zaburzenie akcji serca.
b) zmiana rytmu oddychania.
c) łamliwość kości.
d) zaburzenie wzroku.

6. Wibracje powodują silne podrażnienie błędnika przy częstotliwościach rzędu

a) 2 Hz.
b) 20 Hz.
c) 200 Hz.
d) 2 kHz.

7. Do ochrony przeciwwibracyjnej nie stosuje się

a) kurtek przeciwwibracyjnych.
b) rękawic przeciwwibracyjnych.
c) pasów przeciwwibracyjnych.
d) obuwia przeciwwibracyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu zmiennego płynącego przez

dłuższy czas wynosi
a) 30 mA.
b) 50 mA.
c) 70 mA.
d) 90 mA.

9. Porażenie prądem jest najbardziej niebezpieczne dla

a) młodej kobiety.
b) starszej kobiety.
c) młodego mężczyzny.
d) starszego mężczyzny.

10. Wyłącznik różnicowoprądowy jest ochroną przed

a) dotykiem pośrednim.
b) dotykiem bezpośrednim.
c) zarówno dotykiem pośrednim jak i bezpośrednim.
d) nie jest to urządzenie ochronne.

11. Skurcz barków, trudności w oddychaniu, wzmożony ból i niemiarowość akcji serca, ale

możliwe jest jeszcze przywrócenie czynności życiowych, jeżeli porażony otrzyma
natychmiastową pomoc doraźną występuje przy porażeniu człowieka prądem
elektrycznym o natężeniu
a) poniżej 3 mA.
b) 3÷7 mA.
c) 7÷20 mA.
d) 20÷70 mA.

12. Na wystąpienie porażenia prądem nie ma wpływu

a) zły stan techniczny urządzeń elektrycznych.
b) niewłaściwe posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi.
c) bezpośredni kontakt ze źródłem prądu lub przewodami elektrycznymi.
d) obecność w pomieszczeniu drewnianego parkietu i wykończeń gipsowych.

13. Ochrona przeciwporażeniowa dodatkowa zapobiega

a) zetknięciu człowieka z przewodzącymi częściami urządzeń znajdujących się pod

napięciem.

b) udzielaniu się napięcia przedmiotom lub częściom urządzeń normalnie nie

znajdujących się pod napięciem.

c) szkodliwemu działaniu łuku elektrycznego.
d) pojawieniu się niebezpiecznego napięcia dotykowego dzięki zastosowaniu urządzeń

II klasy ochronności.

14. W przypadku porażenia prądem ratownik powinien w pierwszej kolejności

a) uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.
b) rozpoznać stan zagrożenia porażonego.
c) skontrolować oddech.
d) zmierzyć ciśnienie i skontrolować tętno.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Znak

a) ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia elektrycznego.
b) ostrzega przed burzą w rejonie o szczególnym zagrożeniu.
c) oznacza materiały, które są narażone na uderzenia piorunów.
d) informuje, że w pobliżu znajduje się piorunochron.

16. Znak

oznacza

a) skrzyżowanie na drodze ewakuacyjnej.
b) umiejscowienie zestawu do udzielania pierwszej pomocy.
c) umiejscowienie planu ewakuacji.
d) miejsce, w którym może pojawić się zagrożenie dla zdrowia.

17. Do gaszenia pożaru silników elektrycznych należy użyć gaśnicy

a) śniegowej.
b) pianowej.
c) wodnej.
d) nie można używać gaśnicy.

18. Sprawdzenie przygotowania miejsca pracy przed dopuszczeniem do pracy jest

realizowane przez
a) kierującego zespołem.
b) dopuszczającego.
c) kierującego zespołem w obecności dopuszczającego.
d) dopuszczającego w obecności kierującego zespołem.

19. Do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem nie wolno używać

a) gaśnicy halonowej.
b) gaśnicy proszkowej.
c) gaśnicy pianowej.
d) gaśnicy śniegowej.

20. Zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń na wyłączonych urządzeniach np. uziemienia

to czynność wykonywana w czasie
a) przygotowania miejsca pracy.
b) zakończenia pracy.
c) dopuszczenia do pracy.
d) nie dopuszczenia do pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zaznacz poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Wydawnictwo

„Salamandra”, Poznań 2000

2. Gadomska H.: Człowiek, praca, środowisko. Instytut Wydawniczy Związków

Zawodowych, Warszawa 1989

3. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
4. Januszewski S., Sagan T., Szczucki F., Świątek H.: Eksploatacja urządzeń elektrycznych

i energoelektronicznych. Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1999

5. Kozłowski M.: Przedsiębiorczość, organizacja i bezpieczeństwo pracy. Vogel Publishing,

Wrocław 1999

6. Kurpas K.: Pomiary w elektroenergetyce. COSiW SEP, Warszawa 2004
7. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
8. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001
9. www.automobilklub.chelm.pl
10. www.mar–poz.waw.pl
11. www.motocykle.slask.pl/inne/pierwsza-pomoc