01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 14

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Danuta Łobodzińska

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
512[05].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Konarzewska
mgr inż. Urszula Wasilewska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Danuta Łobodzińska
mgr inż. Ewa Superczyńska

Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 512[05].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu kucharz
małej gastronomii.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.1. Sprawdzian postępów

4.2. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownika

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.1. Pytania sprawdzające

4.3.2. Ćwiczenia

4.3.3. Sprawdzian postępów

4.4. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne w środowisku pracy.

Choroby zawodowe

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Środki ochrony indywidualnej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych i pracujących

pod ciśnieniem

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Ochrona przeciwpożarowa

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Otrzymujesz do ręki poradnik „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska”, który zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia i wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają:

−

wykaz materiałów i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

−

wiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności

z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tych ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia umiejętności
praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po opracowaniu materiału spróbuj rozwiązać sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska” 512[05].O1.01, której treści teraz poznasz jest
podstawową jednostką przygotowującą do nabycia kolejnych umiejętności w module
„Podstawy zawodu” (schemat str. 4).

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy
te poznasz w czasie nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

512[05].O1

Podstawy zawodu

512[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz

ochrony

środowiska

512[05].O1.02

Wykorzystanie produktów spożywczych

jako źródła składników pokarmowych

512[05].O1.03

Prowadzenie gospodarki produktami

ywnościowymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać regulaminu pracowni,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się technologią informacyjną,

−

dokonywać analizy tekstów,

−

organizować pracę w zespołach,

−

opracowywać wyniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy,

−

posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

rozpoznać źródła i czynniki szkodliwe, uciążliwe oraz niebezpieczne w środowisku pracy
i określić ich skutki działania,

−

zabezpieczyć się przed działaniem czynników szkodliwych i niebezpiecznych
w środowisku pracy,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

zastosować zasady zapobiegania zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia,

−

zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

System prawny ochrony pracy w Polsce

W systemie ochrony pracy w Polsce należy rozróżnić system prawny i system

organizacyjny. Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy jest Konstytucja RP, która w artykule 24 gwarantuje takie
prawo każdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa
i obowiązki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Z punktu widzenia ochrony zdrowia
pracowników – istotny jest zwłaszcza dział ósmy Kodeksu pracy na temat uprawnień
pracowników związanych z rodzicielstwem, dziewiąty o zatrudnianiu młodocianych
i dziesiąty, poświęcony bezpieczeństwu i higienie pracy.

Rys. 1. System ochrony pracy w Polsce [pl.osha.europa.eu.systems/index.stm.]

Do przepisów powszechnie obowiązujących należą również przepisy zaliczane do

przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami
pracy, a także przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, regulujące sprawy z zakresu bhp,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czyli prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy też prawo atomowe. Do przepisów
powszechnie obowiązujących należy zaliczyć również niektóre normy techniczne wydawane
na podstawie ustawy z dnia 13 września 2002 roku o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1366
ze zmianami). Normy techniczne są dobrowolne, jednakże mogą mieć charakter
obowiązkowy, jeśli właściwi ministrowie wprowadzą obowiązek ich stosowania.

System organizacyjny ochrony pracy w Polsce

System organizacyjny ochrony pracy w Polsce (rys. 2.) można podzielić na:

–

ogólnokrajowy,

–

zakładowy.
Do pierwszego z nich należy zaliczyć parlament, rząd, ministerstwa i inne urzędy

państwowe oraz państwowe organy nadzoru i kontroli. Istotną rolę w systemie
organizacyjnym bhp na szczeblu państwa pełni Rada Ochrony Pracy. W skład Rady wchodzą
przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników, posłowie i senatorowie oraz wybitni
specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Istotne znaczenie w tym systemie mają
również instytuty naukowo-badawcze powołane do prowadzenia prac naukowo-badawczych
w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.

Podstawowym podmiotem w zakładzie pracy, którego obowiązkiem jest zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest pracodawca. Realizuje on swoje zadania
za pomocą wyspecjalizowanej służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz lekarza
sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Dodatkowo, w zakładzie pracy
w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy uczestniczy komisja ds. bhp jako organ
opiniodawczo-doradczy.
Nadzór państwowy i związkowy nad warunkami pracy

Nadzór państwowy nad warunkami pracy sprawują:

1. Państwowa Inspekcja Pracy – sprawuje nadzór nad przestrzeganiem całokształtu prawa

pracy. Bezpośredni nadzór nad zakładami pracy sprawują inspektorzy pracy
z okręgowych inspektoratów pracy. Są oni upoważnieni do wydawania nakazów
pracodawcom, łącznie ze wstrzymaniem pracy na stanowiskach szczególnie zagrożonych;

2. Państwowa Inspekcja Sanitarna – podlega ministrowi zdrowia i sprawuje nadzór nad

warunkami higieny pracy, z uwzględnieniem czynników szkodliwych lub uciążliwych.
Jest też organem uprawnionym do stwierdzania chorób zawodowych. Na czele
Państwowej Inspekcji sanitarnej stoi Główny Inspektor Sanitarny. Bezpośredni nadzór nad
zakładami pracy sprawują powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne;

3. Urząd Dozoru Technicznego – sprawuje nadzór nad stanem bezpieczeństwa urządzeń

technicznych takich jak kotły parowe i inne urządzenia pracujące pod ciśnieniem oraz
kontroluje urządzenia dźwigowe;

4. Państwowa Straż Pożarna – organizuje akcje ratownicze w czasie pożarów, klęsk

ywiołowych i katastrof, kontroluje przestrzeganie obowiązujących przepisów

przeciwpożarowych oraz rozpoznaje zagrożenia w miejscach publicznych oraz zakładach
pracy.

Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują:
1. Związki zawodowe, które mają prawo dokonywania oceny warunków pracy, sprawowania

kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad
bhp oraz kierowania działalnością społecznej inspekcji pracy oraz współdziałania z w tym
zakresie z Państwową Inspekcją Pracy;

2. Społeczna Inspekcja Pracy jest służbą społeczną pełnioną przez samych pracowników. Ma

na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę
uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

W każdym zakładzie pracy, w którym zatrudnionych jest więcej niż 100 pracowników,

musi zostać powołana służba bezpieczeństwa i higieny pracy pełniąca funkcje doradcze
i kontrolne. Pracodawcy zatrudniający nie więcej niż 100 pracowników zadania należące do
kompetencji służby mogą powierzyć specjalistom spoza zakładu pracy.
Do najważniejszych uprawnień kontrolnych służby bhp należy, przede wszystkim:

−

bieżące kontrolowanie warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i norm bhp,

−

okresowe (co najmniej raz w roku) sporządzenie i przedstawienie pracodawcy analiz stanu
bhp oraz propozycji zmian mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia
i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,

−

udział w przekazywaniu do użytkowania nowych obiektów budowlanych na terenie
zakładu i nowych procedur technologicznych,

−

udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz zachorowań
na choroby zawodowe.

Do najważniejszych uprawnień opiniodawczych służby bhp należy, przede wszystkim:

−

opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących przestrzegania przepisów bhp
na poszczególnych stanowiskach pracy,

−

inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy problematyki bhp i ergonomii,

−

przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii
na stanowiskach pracy.

Zadaniem służby bhp jest również doradzanie pracodawcy oraz jednostkowym pracownikom
w zakresie przepisów bhp i ryzyka związanego z wykonywaną pracą.
Organizacja pracy w zakładach

Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa Kodeks pracy. Zgodnie

z art. 22 Kodeksu pracy stosunek pracy jest to stosunek prawny, na mocy którego pracownik
zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do
zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. W rozumieniu przepisów prawa pracy
pracownik to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a pracodawca to osoba
fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zatrudnia pracownika. Umowę o pracę można
zawrzeć:

−

na czas nieokreślony – strony nie wskazują, do kiedy umowa o pracę będzie trwać,

−

na czas określony – strony wskazują datę, która spowoduje rozwiązanie umowy o pracę,

−

na czas wykonywania określonej pracy – długość trwania umowy uzależniona jest
od okresu, w którym pracownik wykona pracę, na którą umówił się z pracodawcą,

−

na czas określony w celu zastępstwa nieobecnego pracownika.
Każda z wymienionych umów może być poprzedzona umową na okres próbny, nie

przekraczający trzech miesięcy.
Obowiązki pracodawcy i pracownika

Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem

ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
prawidłowo organizować pracę oraz zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy
i systematycznie szkolić pracowników w tym zakresie, terminowo i prawidłowo wypłacać
wynagrodzenie, ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, stwarzać
młodym pracownikom warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania
pracy oraz zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników.

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie, stosować się do

poleceń przełożonych, przestrzegać czasu pracy, regulaminu pracy, zasad bhp i ppoż., dbać
o dobro zakładu pracy, oraz chronić jego mienie i przestrzegać zakazu konkurencji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów

bhp i ppoż. pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany, ponadto za opuszczenie
pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie
alkoholu w czasie pracy, pracodawca może również stosować karę pieniężną. Pracodawca
może też zastosować kary administracyjne (mandat karny, skierowanie sprawy do sądu
grodzkiego). Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania
obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi
odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę.

Standardowo liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi 8 godzin dziennie

i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w czteromiesięcznym okresie
rozliczeniowym. Jeżeli wykonywana praca przekracza tę liczbę godzin, to jest ona określana
jako praca w godzinach nadliczbowych. Kodeks pracy określa limity dopuszczalnych godzin
nadliczbowych, które nie mogą przekroczyć 4 godzin na dobę oraz 150 godzin w roku
kalendarzowym. Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje dodatkowe
wynagrodzenie w postaci dodatku w wysokości 50% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch
pierwszych godzin nadliczbowych na dobę lub 100% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch
następnych godzin nadliczbowych oraz w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy,
niedzielę lub święta. Przepis ten nie dotyczy jednak osób pracujących na stanowiskach
kierowniczych oraz zarządzających.

Praca w skróconym czasie trwa krócej niż 8 godzin. Skrócenie czasu pracy może dotyczyć

liczby godzin w wymiarze tygodniowym, np. 32 godziny w tygodniowo (cztery dni) zamiast
40 godzin (pięć dni).

W zakładach, w których produkcja trwa całą dobę, z wyłączeniem niedziel i świąt, pracę

organizuje się w systemie zmianowym (jedno-, dwu- lub trzyzmianowym). Najczęściej
stosuje się system trzyzmianowy, w którym pracownicy każdej zmiany pracują po 8 godzin.
Godziny pracy pierwszej zmiany obejmują czas zazwyczaj między 6

i 14

, drugiej między

i 22

, a trzeciej między 22

i 6

rano w dniu następnym czyli pracę nocną.

Najkorzystniej pod względem ochrony zdrowia jest, kiedy pracownik pracuje dwa dni na
pierwszej zmianie, dwa na popołudniowej i dwa na nocnej, a następnie przysługują mu dwa
dni wolne. W systemie dwuzmianowym czas pracy wynosi 12 godzin na dobę, a zespoły
zmieniają się np. o 19

wieczorem i o 7

rano.

Pracownik świadczący pracę w nocy, jest to pracownik, którego rozkład czasu pracy

obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co
najmniej ¼ czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Pora nocna
obejmuje 8-godzin pomiędzy godzinami 21

i 7

. W tych granicach porę nocną ustala się

w regulaminie pracy, o ile wcześniej nie nastąpiło to w układzie zbiorowym pracy. W razie
braku tych aktów ustalenie pory nocnej należy do uprawnień pracodawcy. Pracownikowi
zatrudnionemu w porze nocnej przysługuje dodatek w wys. 20% stawki godzinowej
wynikającej z najniższego wynagrodzenia.

W przypadku zakładu pracy, w którym praca odbywa się również w niedzielę

(gastronomia dworcowa, szpitale), raz na 3 tygodnie pracownikowi przysługuje wolna
niedziela. Praca w niedziele i święta trwa od godziny 6

w tym dniu do godziny 6

w dniu

następnym. Za pracę w niedzielę pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikowi inny
wolny dzień, ale w tygodniu następującym bezpośrednio po przepracowanej niedzieli.
W przypadku braku możliwości wykorzystania dnia wolnego, pracodawca oprócz
normalnego wynagrodzenia, wypłaca za każdą godzinę pracy w niedzielę i w święta dodatek
w wysokości 100% wynagrodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są główne akty prawne traktujące o ochronie pracy w Polsce?
2. Które państwowe organy sprawują nadzór nad warunkami pracy?
3. Jakie są zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
4. Jakie są zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
5. Jakie są zadania Państwowej Straży Pożarnej i Urzędu Dozoru Technicznego?
6. Kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy?
7. Kiedy pracodawca zobowiązany jest do powołania służby bhp?

8. Kto jest pracodawcą, a kto pracownikiem?
9. Jakie są główne obowiązki pracodawcy?
10. Jakie rodzaje kar może zastosować pracodawca wobec pracownika za naruszenie

porządku i dyscypliny pracy?

11. Jaka norma czasu pracy obowiązuje w Polsce?
12. Co to jest praca w godzinach nadliczbowych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź grafik organizacji pracy w zakładzie pracującym w ruchu ciągłym w systemie

dwuzmianowym dla zespołu złożonego z 10 pracowników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w literaturze sposób organizacji pracy dwuzmianowej w ruchu ciągłym,
3) sporządzić grafik organizacji pracy dla poszczególnych pracowników zgodnie

z przepisami,

4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

materiały piśmiennicze, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru A4.

Ćwiczenie 2

Korzystając z różnych źródeł informacji ustal, jaką karę powinien zastosować pracodawca

pracownikowi, który trzeci raz w ostatnim miesiącu naruszył wymogi bezpieczeństwa, gdyż
palił papierosy w miejscu niedozwolonym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać

literaturze

informacje

dotyczące

odpowiedzialności

pracownika

za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) wybrać rodzaj kary stosowny do przewinienia,
4) sporządzić pisemną informację dla pracownika o rodzaju nałożonej kary,
5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

Kodeks pracy,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 3

Zatrudniasz pracownika na czas określony. Korzystając z literatury i Internetu przygotuj

wzór takiej umowy zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w literaturze rodzaje umów o pracę,
3) pobrać odpowiedni formularz,
4) zredagować treść umowy,
5) zaprezentować na forum grupy treść sporządzonego dokumentu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia, literatura,

–

poradnik prawa pracy, kodeks pracy, itp.,

–

komputer z przyłączem do Internetu i drukarką,

–

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

–

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj organizację pracy w zakładach uzupełniając poniższe zdania:

1. Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa …………………...................

Zgodnie z art. 22 ………………………………………………. stosunek pracy jest to
………………………………………………………………………………………………
…...……………………………………………………….…………………………………
………...………………………………………………………………………….. .

2. Umowę o pracę można zawrzeć na czas – …………………………………………………...

………………………………………………........................................................................
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………. .

3. Liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi …………. godzin dziennie

…………. i przeciętnie …………... godzin w pięciodniowym tygodniu pracy. Liczba
dopuszczalnych godzin nadliczbowych nie może przekroczyć ………… godzin na dobę
oraz …………… godzin w roku kalendarzowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące organizacji pracy w zakładzie,
3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

karty do uzupełnienia,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić państwowe organy nadzoru nad warunkami pracy?

2) wskazać główne zadania Państwowej Inspekcji Pracy ?

3) określić zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej?

4) sporządzić grafik pracy zmianowej w zakładzie?

5) wskazać kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy?

6) sporządzić wzór umowy o pracę na czas określony?

7) wymienić rodzaje kar, które pracodawca może zastosować wobec

pracownika za naruszenie porządku i dyscypliny pracy?

8) podać normę czasu pracy obowiązującą w Polsce?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Podstawy ergonomii i fizjologii pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy

zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi, stanowisk
roboczych i fizycznego środowiska pracy do psychofizycznych cech, możliwości i potrzeb
człowieka. Istnieje szereg definicji ergonomii np.:

–

definicja przyjęta przez Polskie Towarzystwo Ergonomiczne ”ergonomia jest to nauka,
której zasadniczym dążeniem jest dostosowanie narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii,
organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów codziennego użytku do
wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka”,

–

definicja wg Polskiej Normy PN–83/N–08015 „ergonomia to nauka zajmująca się
przystosowaniem obiektów technicznych, ich środowiska i środowiska bytowania do
anatomicznych i psychofizycznych możliwości człowieka”.
Z definicji tych wynika, że celem ergonomii jest kształtowanie takich warunków bytu

(pracy i życia prywatnego) człowieka, aby uchronić go przed przedwczesną utratą sił
biologicznych w następstwie nauki, pracy, odpoczynku. Ergonomia w odróżnieniu od
ochrony pracy i bezpieczeństwa pracy zajmuje się nie tylko zabezpieczeniem pracownika
przed chorobami zawodowymi i wypadkami, lecz także przed uciążliwościami oraz
przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów człowieka. Przedmiotem badań
ergonomii jest układ: człowiek – maszyna – warunki otoczenia. Ergonomia korzysta
z dorobku takich nauk lub dziedzin naukowych jak: psychologia pracy, socjologia pracy,
fizjologia pracy, higiena, medycyna pracy, organizacja pracy, oraz nauk technicznych,
np. materiałoznawstwa, budowy maszyn.
Ergonomia dzieli się na:

–

ergonomię korekcyjną, która zajmuje się analizą już istniejących stanowisk pracy lub
narzędzi do niej używanych. Formułuje zalecenia mające na celu polepszenie warunków
pracy i zmniejszenie występujących obciążeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy;

–

ergonomię koncepcyjną, którą tworzą zespoły specjalistów zajmujących się
projektowaniem stanowiska pracy bądź narzędzi stosowanych w czasie pracy, aby
zapewnić człowiekowi maksimum niezawodności i bezpieczeństwa, przy jednoczesnym
zminimalizowaniu fizycznych, psychicznych i środowiskowych obciążeń pracownika.
Aby pracownik mógł wykonywać swoją pracę w bezpiecznych i higienicznych warunkach

konieczne stało się projektowanie ergonomicznego stanowiska pracy z uwzględnieniem
psychicznych i fizycznych potrzeb człowieka.

Stanowisko pracy to przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy

(maszyny, narzędzia, przyrządy), w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. Właściwa organizacja stanowisk pracy zapewnia łatwe i bezpieczne jej wykonywanie
oraz ogranicza niepotrzebny wysiłek, a także stanowi ochronę pracownika przed obrażeniami
i szkodliwymi czynnikami w miejscu pracy. Aby zapewnić optymalną metodę pracy, należy
tak zorganizować stanowisko robocze, aby dostęp do niego był wygodny i bezpieczny,
materiały i narzędzia miały ustalone miejsce, zaś odległości między przedmiotami na
stanowisku roboczym winny być jak najmniejsze.

Fizjologiczny aspekt procesu pracy

Fizjologia to nauka o funkcjach żywych organizmów, np. fizjologia człowieka. Fizjologia

pracy wchodzi w skład fizjologii człowieka i zajmuje się badaniem wpływu pracy
wykonywanej przez człowieka na jego ustrój jako całość, a także na funkcjonowanie
poszczególnych jego organów i układów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Praca, to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia

określonych wartości materialnych bądź kulturalnych. Każda praca stanowi dla
wykonującego ją człowieka źródło obciążenia biologicznego, wpływa bowiem na zmiany
czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim. Praca
wykonywana z udziałem mięśni dzieli się na – pracę statyczną i dynamiczną.

Pracę statyczną, wykonują mięśnie pozostające nieruchomo w stanie skurczu. Wywołuje

ona długotrwałe napięcie mięśni, stanowi poważny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny.
Szczególnym rodzajem pracy statycznej jest praca w pozycji stojącej. W zakładach
gastronomicznych wiele czynności wykonywanych jest na stojąco. W związku z tym
pracownikom należy zapewnić krótkie przerwy na odpoczynek w pozycji siedzącej.

W pracy dynamicznej występują naprzemiennie skurcze i rozkurcze mięśni, przez co

łatwiej następuje usuwanie produktów przemiany materii. Przy jednakowym wydatku
energetycznym bardziej uciążliwa jest praca statyczna niż dynamiczna.

Człowiek pracując fizycznie w normalnych warunkach nie wykorzystuje więcej jak

30–35% swoich maksymalnych możliwości. Praca przy takiej intensywności nie stanowi
nadmiernego obciążenia dla organizmu. Zmęczenie z nią związane daje się łatwo usunąć
w czasie odpoczynku. Wysiłek w granicach 35–50% wydolności organizmu ludzkiego
prowadzi do znacznego zmęczenia mięśniowego jak i ogólnego, wymaga dodatkowych
przerw w pracy, a także często podawania pracownikowi dodatkowych posiłków
regeneracyjnych oraz napojów. Praca powyżej 50% maksymalnych możliwości człowieka
stanowi nadmierne jego obciążenie. W warunkach pracy zawodowej może występować tylko
sporadycznie.

Do funkcjonowania organizmu niezbędny jest materiał energetyczny (węglowodany,

tłuszcze i białka znajdujące się w pożywieniu) oraz tlen dostarczany z płuc do tkanek
potrzebny do spalania materiału energetycznego, czyli przekształcania go w energię. Część
wyprodukowanej energii potrzebna jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest to
najmniejsza ilość energii zużywana przez człowieka w stanie spoczynku. U dorosłych osób
wynosi ona 1400–1700 kcal (kilokalorii)/dobę i jest wyższa u mężczyzn niż u kobiet.

Wydatek energetyczny jest miernikiem ciężkości pracy. Wydatek ten mierzy się

w kilokaloriach (kcal) na 1 kg masy ciała w ciągu godziny. Jego wielkość dla niektórych
czynności wykonywanych przez człowieka podano w tabeli 1.

Tabela 1. Wydatki energetyczne podczas wykonywania niektórych czynności zawodowych w kilokaloriach

na 1 kg masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str.33]

Rodzaj czynności

Wydatek energetyczny

kcal/kg/h

Praca siedząca

2,75

Pisanie na komputerze

2.00

Praca przy kuchennym stole produkcyjnym

2,05

Zmywanie naczyń

2,06

Zamiatanie podłóg

2,40

Prace ciesielskie na budowie

3,43

Ręczne piłowanie drzewa

6,88

Wykonywanie codziennych czynności człowieka jest związane z określonym wydatkiem

energetycznym. W tabeli 2. podano przykładowe wydatki energetyczne dla niektórych
czynności nie związanych z pracą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wydatki energetyczne na niektóre czynności życiowe niezwiązane z pracą w kilokaloriach na 1 kg

masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str. 33]

Rodzaj czynności

Wydatek energetyczny

kcal/kg/h

Sen

0,94

Odpoczynek w pozycji leżącej

1,04

Swobodne stanie

1,50

Powolny spacer

2,85

Szybki marsz

4,28

Bardzo szybki marsz

9,30

Bieganie

8,14

Wchodzenie po schodach

15,80

Całość wydatków energetycznych człowieka obejmuje podstawową przemianę materii,
wydatki związane z wykonywaniem pracy zawodowej – w ciągu 8 godzin oraz wydatki na
czynności poza pracą.

Tabela 3. Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku energetycznego (przy

8-godzinnym dniu pracy) [ 7, str. 382]

Stopień ciężkości

Wydatek energetyczny (kcal/dobę)

Lekka

2300–2800

Umiarkowana

2801–3300

rednia

3301–3800

Ciężka

3801–4300

Bardzo ciężka

4301–4800

Podczas pracy lekkiej (np. pisanie ręczne, pisanie na maszynie, prowadzenie pojazdu

w warunkach normalnych) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej
wynosi 300–800 kcal dla mężczyzn i 200–700 kcal dla kobiet.

Podczas pracy umiarkowanej (np. zbieranie owoców, przemieszczanie towarów o masie

około 5 kg) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi
800–1500 kcal dla mężczyzn i 600–1000 kcal dla kobiet.

Podczas pracy ciężkiej (np. transportowanie materiałów o masie 10–15 kg), efektywny

wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi 1500–2000 kcal dla mężczyzn
i 1000–1300 kcal dla kobiet.

Przenoszenie ciężarów

Praca związana z przenoszeniem ciężarów jest zazwyczaj pracą ciężką, a także związaną

z dużym ryzykiem urazów kręgosłupa. Z tego też względu zasady prawidłowego
przenoszenia ciężarów są istotnym elementem ochrony pracownika w miejscu pracy. Aby
bezpiecznie przenosić ciężary należy:

–

trzymać ciężar tak blisko ciała jak to tylko jest możliwe,

–

unikać szybkiego tempa przenoszenia,

–

przenosić ciężar na opuszczonych rękach,

–

nie dźwigać przy rękach zgiętych w stawie łokciowym,

–

podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia),

–

ciężary podnosić w przysiadzie mając wyprostowane plecy, a następnie unieść ciężar
przez wyprostowanie nóg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdej pracy towarzyszy zmęczenie. Jest to zmniejszenie zdolności do pracy

spowodowane przez wysiłek. Rozróżnia się zmęczenie fizyczne i psychiczne. Zmęczenie
fizyczne powoduje zmiany w układzie biochemicznym mięśnia, prowadzi do wzrostu
produktów przemiany materii i wyczerpania zapasów energetycznych organizmu, a także
pocenie się, spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i dokładności ruchu, spadek wydajności
(wzrost liczby błędów, czasu reakcji) i wzrost zagrożenia urazowego czy wypadkowego.
Zmęczenie psychiczne powoduje zmniejszenie stopnia koncentracji, utrudnione myślenie,
spowolnienie i osłabienie postrzegania, spadek motywacji, zaburzenia emocjonalne (apatia
lub rozdrażnienie), nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senność),
spadek wydajności pracy (wzrost: czasu reakcji, liczby błędów), spadek formy fizycznej,
wzrost zachorowań, urazów i wypadków.

Zmęczenie możemy eliminować przez optymalizację warunków pracy i jest to niezbędny

warunek prawidłowego i sprawnego jej wykonania. Ponadto bardzo ważne są przerwy
w zależności od charakteru pracy i tak:

–

po pracy fizycznej odpoczynek powinien być bierny,

–

po pracy umysłowej – odpoczynek czynny,

–

w czasie pracy korzystniej jest robić kilka krótkich przerw zamiast jednej długiej.
Odpoczynek pozwala na regenerację utraconych sił. W zakładach pracy służą temu

przerwy zorganizowane i niezorganizowane. Stosowanie przerw w pracy ma duży wpływ na
efektywność pracy. Celowe przerwanie procesu pracy zwiększa wydajność pracy po przerwie.
Częste, zaplanowane przerwy w pracy zmieniają nastawienie pracownika do pracy oraz
wpływają na odprężenie i odpoczynek podczas przerwy. Zaplanowanie przerw pozwala
również zniwelować ilość przerw dowolnych. Zasady wyznaczania przerw w pracy:

–

suma przerw w pracy nie powinna przekraczać 15% całkowitego czasu pracy, a przy
pracach ciężkich powinna wynosić 20–30% całkowitego czasu pracy,

–

w przypadku dwóch przerw powinny one dzielić całkowity czas pracy na trzy równe
części, ale przerwa pierwsza powinna być krótsza od przerwy drugiej.

Przerwy niezorganizowane występują wtedy gdy pojawia się nieprzewidziana sytuacja
np. maszyna ulega uszkodzeniu, brak jest narzędzi potrzebnych do pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Jakie dziedziny nauki składają się na wiedzę ergonomiczną?
3. Jak dzielimy ergonomię?
4. Co jest zadaniem ergonomii koncepcyjnej?
5. Jak brzmi definicja stanowiska pracy?
6. Czym się zajmuje fizjologia pracy?
7. Czym się różni praca statyczna od pracy dynamicznej? Podaj odpowiednie przykłady

z branży gastronomicznej.

8. Jakie są zasady prawidłowego przenoszenia ciężarów?
9. Co to jest zmęczenie i jak można mu zapobiegać?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokładnej obserwacji swojego stanowiska pracy w klasie wylicz

i uzasadnij, jakie znajdują się tam przedmioty ergonomiczne i nieergonomiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wymienić przedmioty ergonomiczne twojego stanowiska pracy,
3) wskazać przedmioty nie spełniające warunków ergonomicznych,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny i udziel odpowiedzi na pytanie „ Czy twoje stanowisko pracy w pracowni

gastronomicznej jest stanowiskiem ergonomicznym?”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) ocenić, czy stanowisko pracy ucznia jest ergonomiczne,
3) zapisać wnioski na arkuszu papieru A4,
4) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 3

Przenieś duże, ciężkie przedmioty w wyznaczone miejsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przypomnieć zasady obowiązujące przy przenoszeniu ciężarów,
3) ocenić, czy koledzy prawidłowo przenosili ciężary,
4) zapisać wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

przedmioty do przenoszenia,

−

zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Określ, jaki typ zmęczenia (i jego przyczyny) występuje podczas trzymania ciężkiej

książki na wyciągniętych rękach i podczas zdejmowania i kładzenia tej samej książki na
podłogę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przygotować książki potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) określić rodzaj pracy wykonywanej przez kolegów,
4) scharakteryzować typ zmęczenia,
5) określić przyczyny zmęczenia,
6) zapisać wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

grube, ciężkie książki,

−

materiały piśmiennicze,

−

zeszyt.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać przedmioty ergonomiczne na stanowisku pracy?

2) wymienić dziedziny nauki, które składają się na wiedzę ergonomiczną?

3) zdefiniować pojęcie fizjologii pracy?

4) wykazać różnice między pracą statyczną, a dynamiczną?

5) scharakteryzować typy zmęczenia?

6) określić typ i przyczyny zmęczenia?

7) wskazać przykłady pracy dynamicznej w punktach gastronomicznych?

8) scharakteryzować zasady prawidłowego przenoszenia ciężarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków

pracy pracownika

4.3.1. Materiał nauczania

Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu

wykonywania pracy. Powierzchnia pomieszczeń pracy i ich wysokość powinny być
dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy oraz czasu przebywania pracowników w tych
pomieszczeniach. Pomieszczenia, w których łączny czas przebywania pracownika przekracza
cztery godziny uważa się za pomieszczenia stałej pracy. W pomieszczeniach pracy czasowej
pracownik przebywa łącznie od dwóch do czterech godzin.

Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy

(tj. tych, w których pracownicy przebywają powyżej 4 godzin) powinno przypadać co
najmniej 13 m

wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m

wolnej powierzchni

podłogi

(nie

zajętej

przez

maszyny

inne

wyposażenie

stanowisk

pracy).

Wysokość pomieszczeń stałej pracy nie może być mniejsza niż 3 m w świetle jeżeli
w pomieszczeniach tych nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. Dopuszcza się
obniżenie wysokości tych pomieszczeń do 2,5 m w świetle jeżeli w pomieszczeniu
zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego przypada co najmniej po
15 m

wolnej objętości pomieszczenia. Wysokość pomieszczeń, w których pracownicy

przebywają jedynie od 2 do 4 godzin w ciągu doby, nie może być mniejsza niż 2,2 m.

Pomieszczenia pracy powinny być oświetlone światłem dziennym oraz światłem

elektrycznym

(spełniającym

wymagania

określone

polskich

normach).

Okna

w pomieszczeniach pracy powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące
nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

Podłogi w pomieszczeniach produkcyjnych powinny znajdować się na poziomie terenu

otaczającego budynek. Obniżenie poziomu podłogi poniżej terenu wymaga zgody
Państwowego

Wojewódzkiego

Inspektora

Sanitarnego, wydanej w porozumieniu

z właściwym okręgowym inspektorem pracy. Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być
szczelne. Posadzka powinna być nienasiąkliwa, łatwo zmywalna, zapobiegająca
poślizgnięciom. Pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów, chyba że warunki
techniczne wymagają ich zastosowania. W takich przypadkach należy je oznaczyć w sposób
widoczny, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Jeżeli natomiast podłogę wykonano
z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeżeli w trakcie wykonywania pracy
występuje zamoczenie podłogi, w przejściach oraz w miejscach do stania i siedzenia należy
zapewnić podesty izolujące od zimna lub wilgoci. Ściany pomieszczeń powinny być pokryte
materiałem łatwo zmywalnym do wysokości 2,0 m.

W każdym zakładzie pracy zatrudniającym powyżej 10 pracowników na jedną zmianę

pracodawca zabezpiecza odpowiednio usytuowane pomieszczenia i urządzenia higieniczno-
sanitarne, takie jak łaźnie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie,
pralnie, jak też pomieszczenia służące do odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży
i obuwia. Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym
odbywa się praca albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które
w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń powinno być również ogrzewane.
Pomieszczenia te powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane zgodnie z przepisami
techniczno-budowlanymi, a ich wysokość powinna być w świetle nie mniejsza niż 2,5 m
z wyjątkiem łaźni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić, co najmniej 3,0 m.
Dopuszcza się zmniejszenie wysokości do 2,2 m w świetle – w przypadku usytuowania ich
w suterenie, piwnicy lub na poddaszu (z wyjątkiem ogólnodostępnych ustępów i łaźni).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie
dla kobiet i mężczyzn. Wymóg ten nie dotyczy zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników na jednej zmianie – pod warunkiem zapewnienia możliwości
osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń.

Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im, co najmniej

ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej
(domowej), roboczej i ochronnej oraz higienicznego spożywania posiłków.

Odzież powinna być przechowywana w szatniach. Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych

lub wydzielonych pomieszczeniach. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny być
suche i w miarę możliwości oświetlone światłem dziennym. Szatnie mogą być urządzone
jako:

–

szatnie odzieży własnej pracowników – przeznaczone do przechowywania odzieży
i obuwia należących do pracowników,

–

szatnie odzieży roboczej i ochronnej – przeznaczone do przechowywania odzieży
i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

–

szatnie podstawowe – przeznaczone są do przechowywania odzieży własnej pracowników
oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

–

szatnie przepustowe – składające się z części przeznaczonej na odzież własną
pracowników, części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej
oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części.

Umywalnie i pomieszczenia z natryskami

W skład zespołu sanitarnego powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla

pracowników i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników już umytych i przebranych
w odzież własną. Umywalnia powinna być wyposażona w umywalki do których powinna być
doprowadzona bieżąca woda – ciepła i zimna. Na każdej kondygnacji w budynkach powinny
być też usytuowane ustępy.
Jadalnie

Pracodawca zatrudniający powyżej dwudziestu pracowników na jednej zmianie powinien

zapewnić pracownikom pomieszczenie do spożywania posiłków – jadalnię.
W zależności od rodzaju spożywanych posiłków ustalono następujące typy jadalni:

–

Typ I – jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych,

–

Typ II – jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów,

–

Typ III – jadalnia z zapleczem, przeznaczona do spożywania posiłków profilaktycznych,
powinna ona posiadać węzeł sanitarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla
pracowników obsługi.
Dla każdego pracownika spożywającego posiłek w jadalni należy zapewnić indywidualne

miejsce siedzące przy stole. Jadalnia powinna być wyposażona w umywalki,
a przy każdej umywalce powinny znajdować się ręczniki jednorazowe lub powinna być
zainstalowana suszarka do rąk. W jadalni należy umieścić w widocznym miejscu napisy lub
znaki informujące o zakazie palenia tytoniu.
Mikroklimat pomieszczeń

Mikroklimat pomieszczenia można opisać jako zbiór parametrów fizycznych

i chemicznych, zmiennych w czasie i przestrzeni, wywierających wpływ na każdy żywy
organizm.

Kształtują

go:

temperatura,

wilgotność,

prędkość

ruchu

powietrza

i promieniowanie cieplne. Oprócz wyżej wymienionych parametrów na równowagę cieplną
ciała ludzkiego wpływają także: aktywność fizyczna człowieka, izolacyjność cieplna odzieży,
stosunek pola powierzchni ciała okrytego odzieżą do pola odkrytego i temperatura
powierzchni odzieży.

Mikroklimat gorący występuje najczęściej w pomieszczeniach, gdzie zgromadzone są

urządzenia emitujące ciepło. Wysoka temperatura otoczenia może spowodować ogólne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

osłabienie, zawroty i bóle głowy, omdlenie i bolesne skurcze mięśni oraz odwodnienie.
W skrajnych wypadkach przegrzanie prowadzi do groźnego dla życia udaru cieplnego.
W mikroklimacie gorącym nie powinni być zatrudniani pracownicy cierpiący na choroby
mięśnia sercowego, wady serca, chorobę niedokrwienia serca, nadciśnienie tętnicze, otyłość
znacznego stopnia, zaburzenia wydzielania potu, cukrzycę i nadczynność tarczycy.

Mikroklimat zimny występuje w pomieszczeniach, gdzie temperatura nie przekracza

10ºC. W mikroklimacie zimnym nie powinni być zatrudnieni pracownicy cierpiący na
przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych, przewlekłe zapalenie oskrzeli i dychawicę
oskrzelową, odmrożenia skóry, chorobę Burgera i inne choroby naczyń obwodowych,
choroby reumatoidalne i inne zaostrzając się pod wpływem ochłodzenia.

Człowiek ma duże możliwości dostosowania się do różnych warunków klimatycznych.

Zakres zmian temperatury otoczenia, w którym człowiek ma możliwość jest stosunkowo
szeroki – od –50ºC do +50ºC. Przy średnio ciężkiej pracy fizycznej w pomieszczeniach
o średniej wilgotności sprawnego działania, organizm najlepiej znosi temperaturę 16–18ºC.
Temperatura pomieszczeń, w których wykonuje się pracę fizyczną nie powinna być niższa niż
14 ºC, a przy pracy umysłowej 18 ºC. Optymalne warunki wysycenia powietrza parą wodną
dla lekkiej pracy fizycznej wynoszą 40%, a dla ciężkiej 80% wilgotności względnej.
Wentylacja pomieszczeń

W pomieszczeniach, gdzie występuje gorący mikroklimat, i podwyższona wilgotność,

konieczne są sprawnie działające urządzenia wentylacyjne. W chłodnych porach roku prądy
powietrza o dużej nieraz prędkości i niskich temperaturach (przez otwarte okna, drzwi)
działają na rozgrzany organizm ludzki i powodują złe samopoczucie, a często nawet
zaziębienia. Optymalna prędkość powietrza w pomieszczeniach winna trzymać się granicznej
wartości 0,2 m/s. Rolą wentylacji jest dostarczenie odpowiedniej ilości powietrza
niezbędnego do prawidłowego spalania w urządzeniach zużywających gaz. W budynkach
mamy dwa rodzaje wentylacji: naturalną i mechaniczną.

W wentylacji naturalnej wymiana powietrza w pomieszczeniach może następować

w sposób naturalny. Dzięki różnicy temperatury, a więc i gęstości powietrza wewnątrz i na
zewnątrz budynku oraz dzięki działaniu wiatru powietrze dostaje się do budynku przez
nieszczelności w oknach i drzwiach lub przez specjalne nawiewniki, a wydostaje się przez
kratki i kanały wentylacyjne.

Wentylacja mechaniczna zapewnia wymianę powietrza niezależnie od jakichkolwiek

wpływów atmosferycznych. Wymuszony przepływ powietrza uzyskuje się dzięki
zastosowaniu wentylatora. Najprostszym rozwiązaniem jest wentylacja wywiewna, a bardziej
zaawansowanym rozwiązaniem jest wentylacja nawiewno-wywiewna, w której zarówno
doprowadzanie, jak i usuwanie powietrza jest możliwe dzięki wentylatorom.
Oświetlenie pomieszczeń

Oświetlenie jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na wydajność pracy,

wypadki przy pracy i zdrowie pracownika. Oświetlenie występujące na stanowiskach pracy
można podzielić na naturalne i sztuczne. Rozróżniamy dwa rodzaje oświetlenia pomieszczeń:

1. oświetlenie podstawowe, w skład którego wchodzi oświetlenie ogólne, oświetlenie

miejscowe jako oświetlenie dodatkowe do danego stanowiska pracy, oświetlenie
kierunkowe, które jest ograniczone do ściśle określonego pola pracy i oświetlenie
złożone, składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego;

2. oświetlenie awaryjne, w skład którego wchodzi oświetlenie bezpieczeństwa

(umożliwiające bezpieczne dokończenie lub kontynuację wykonywanych czynności),
oświetlenie

ewakuacyjne

oświetlenie

przeszkodowe

mające

zastosowanie

w pomieszczeniu, w którym jest zgaszone oświetlenie podstawowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie miejsca pracy ma wpływ
natężenie oświetlenia (w luksach), równomierność oświetlenia w pomieszczeniu, barwa
ś

wiatła i oddawanie barw oraz ograniczenie olśnienia.

Przy pracach wzrokowych wymagających małych natężeń oświetlenia zaleca się

stosowanie oświetlenia ogólnego o natężeniu do 200 lx (luksów). Przy pracach wymagających
większej precyzji zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego i miejscowego.

W zakładach gastronomicznych jasność oświetlenia pomieszczeń powinna być

dostosowana do rodzaju wykonywanych czynności. W pomieszczeniach produkcyjnych
natężenie oświetlenia powinno wynosić 200 lx, a w pozostałych około 150 lx. Niewłaściwe
oświetlenie

wywołuje

szereg

niekorzystnych

zmian

reakcji

organizmu,

a w szczególności łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek, zmniejszenie ostrości
widzenia i szybkości spostrzegania. Tym samym obniża się dokładność wykonywanej pracy
i trudniej jest utrzymać czystość pomieszczeń, co ma istotne znaczenie szczególnie przy
produkcji żywności.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są pomieszczenia pracy?
2. Jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy?
3. Jakie powinny być podłogi i posadzki w budynkach przemysłowych?
4. Jakie pomieszczenia higieniczno-sanitarne pracodawca musi zapewnić w swoim zakładzie

pracy?

5. Kiedy pracodawca ma obowiązek zorganizować jadalnię dla pracowników?
6. Jakie parametry kształtują mikroklimat?
7. Czym charakteryzują się warunki pracy w mikroklimacie gorącym?
8. Czy każdy człowiek może pracować w klimacie zimnym?
9. Jakie znasz rodzaje wentylacji?
10. Czym różni się wentylacja naturalna od grawitacyjnej?
11. Jakie rodzaje oświetlenia występują w pomieszczeniach pracy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj warunki pracy uzupełniając poniższe zdania:

1. Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy

powinno przypadać co najmniej ………….. wolnej objętości pomieszczenia oraz co
najmniej ………………. wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne
wyposażenie stanowisk pracy).

2. Pracodawca zatrudniający powyżej ………………………….. na jednej zmianie powinien

zapewnić pracownikom pomieszczenie do spożywania posiłków – jadalnię. Obowiązek
ten dotyczy również pracodawców zatrudniających ………..............., jeżeli narażeni są na
kontakt

rodkami

chemicznymi

lub

………………………..,

materiałami

………………………….. albo przy pracach szczególnie ………………....……………

3. Pracodawca w swoim zakładzie pracy musi zapewnić pomieszczenia higieniczno-sanitarne,

do których zalicza się: ...................………….…………………………………………
…………………………………………………………………………………….…………
…………………………………………………………………………………….…………
………………………………………………………………………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy powoduje: ……………………………………

…………………………………………………………………………………….…………
……………………………………………………………………………………………... .

5. Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie stanowiska pracy ma wpływ:

……...…………………………………………………………………………………..……
………………………………………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………….……

6. Na oświetlenie podstawowe składa się: ………………..…………………………………

……………………………………………………………………………………………….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące warunków pracy w zakładzie,
3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

karty do uzupełnienia,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj przykładową odzież roboczą dla pracownika magazynu mrożonek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w Internecie przykładową odzież roboczą pracownika wykonującego pracę

w mikroklimacie zimnym,

3) zaprojektować odzież roboczą dla magazyniera,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

arkusz papieru formatu A1,

−−−−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 3

Sporządź wykaz chorób, które uniemożliwiają podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie

zimnym,

3) sporządzić wykaz chorób uniemożliwiających podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym,
4) sporządzić notatkę w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−−−−

zeszyt.

Ćwiczenie 4

Sporządź wykaz chorób, które uniemożliwiają podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie

gorącym,

3) sporządzić wykaz chorób uniemożliwiających podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym,
4) sporządzić notatkę w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−−−−

zeszyt.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie pomieszczenia pracy?

2) określić jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy?

3) scharakteryzować warunki pracy?

4) dobrać odzież roboczą do określonego stanowiska pracy?

5) sporządzić wykaz chorób uniemożliwiających pracę mikroklimacie zimnym?

6) sporządzić wykaz chorób uniemożliwiających pracę mikroklimacie gorącym?

7) scharakteryzować warunki pracy w mikroklimacie gorącym?

8) porównać wentylację naturalną z wentylacją mechaniczną?

9) wymienić rodzaje oświetlenia w pomieszczeniach pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne w środowisku

pracy. Choroby zawodowe

4.4.1. Materiał nauczania

W każdym zakładzie pracy, w zależności od charakteru pracy, produkcji czy technologii

człowiek może być narażony na oddziaływanie różnorodnych czynników zagrażających jego
zdrowiu i życiu. Z punktu widzenia ich oddziaływania na organizm człowieka czynniki te
dzieli się na: niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe. Zależnie od stężenia lub natężenia,
czynniki uciążliwe mogą stać się szkodliwymi (zagrażającymi zdrowiu) lub niebezpiecznymi
(zagrażającymi życiu). Wszystkie czynniki środowiska pracy można podzielić na dwie
zasadnicze grupy:
1. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka przeważnie w sposób

nagły mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Są to najczęściej czynniki
mechaniczne takie jak ruchome, a głównie wirujące, części maszyn i innych urządzeń,
ś

liskie, nierówne powierzchnie, ostre wystające elementy, porażenia prądem

elektrycznym, poparzenia oraz pożary i/lub wybuchy.

2. Czynniki szkodliwe i uciążliwe, które działając na człowieka przez dłuższy czas mogą

spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej lub zmiany w stanie jego
zdrowia, a w ostateczności wywołać choroby zawodowe. Czynniki te dzielimy na cztery
podstawowe grupy – fizyczne (np. hałas, wibracja, pyły przemysłowe, mikroklimat,
oświetlenie, promieniowanie, pole elektrostatyczne, pyły), chemiczne (aerozole, ciecze,
ciała stałe, gazy, pary, roztwory o działaniu toksycznym; narkotycznym; duszącym;
drażniącym; uczulającym; rakotwórczym; mutagennym; upośledzającym rozrodczość),
biologiczne (wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki oraz wytwarzane przez nie toksyny
i alergeny) oraz psychofizyczne (obciążenie fizyczne, psychonerwowe).
Całkowite wyeliminowanie fizycznych, chemicznych i biologicznych, a także czynników

szkodliwych i uciążliwych z miejsca pracy jest praktycznie niemożliwe. Zatrudnianie
pracowników o właściwych kwalifikacjach na danym stanowisku pracy, stosowanie przerw
w pracy lub skrócenie czasu jej wykonywania, a także szkolenia, system nagród i kar wpływa
znacząco na ograniczenie zagrożeń i bezpieczne zachowania pracowników. Każdy zakład
pracy musi zadbać, aby szkodliwe czynniki fizyczne takie jak hałas czy wibracje nie
przekraczały najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN), a czynniki chemiczne nie
przekraczały najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS).

Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy

stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki
ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo
pracowników.

Uciążliwości i czynniki szkodliwe w zakładach gastronomicznych

Wykonywanie prac w zakładach gastronomicznych wiąże się z wieloma uciążliwościami

wynikającymi z charakteru wykonywanej pracy. Pracownicy narażeni są na nadmierny
wysiłek mięśni podczas dźwigania ciężarów, pracę w pozycji stojącej oraz pracę
w wymuszonej pozycji ciała. Dużą uciążliwością jest praca wielozmianowa, nocna i stres.
W odróżnieniu od czynników szkodliwych uciążliwości są niemierzalne.

Praca, w której podnoszenie i przenoszenie ciężarów jest stałą czynnością, może być

przyczyną nadmiernego zmęczenia fizycznego, przeciążenia mięśni, stawów, a przede
wszystkim kręgosłupa. Przy gwałtownych ruchach tułowia, zwłaszcza podczas podnoszenia
ciężarów może dojść do powstania przepukliny. W zapobieganiu skutkom nadmiernego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wysiłku ważne jest określenie prawidłowych sposobów podnoszenia i przenoszenia ciężarów
na poszczególnych stanowiskach pracy oraz szkolenie pracowników w zakresie bezpiecznej
techniki dźwigania. Należy dążyć do ograniczenia i wyeliminowania ręcznego przenoszenia
ciężarów, np. przez stosowanie urządzeń transportowych (wózków).

Długotrwała praca stojąca może przyczynić się do powstawania żylaków kończyn

dolnych, a te powodują zaburzenia przepływu żylnej krwi, obrzęki stóp i podudzi oraz złe
odżywianie skóry i tkanki podskórnej. Rozwojowi żylaków zapobiegają elastyczne
pończochy lub opaski sięgające od stopy do kolana. Praca stojąca jest bardziej szkodliwa niż
chodzenie i podczas długiego stania powinno się okresowo wykonywać rytmiczne ruchy
stopą. Stojąca praca na twardym podłożu może być przyczyną płaskostopia, które prowadzi
do powstawania przewlekłych stanów zapalnych torebek i więzadeł stawowych stopy, jej
obrzęku i bolesności utrudniających, niekiedy nawet uniemożliwiających, stanie i chodzenie.
Płaskostopiu zapobiegają różne ćwiczenia, które aktywizują mięśnie stopy. W razie
konieczności stosuje się buty ortopedyczne lub specjalne wkładki do butów.

Wymuszona pozycja ciała podczas wykonywania pracy powoduje szybkie zmęczenie

fizyczne, zmniejszenie wydajności oraz obniżenie tempa i jakości pracy. Niekorzystnym
elementem tej uciążliwości jest możliwość przyzwyczajenia się do złej pozycji przy pracy,
co po latach może doprowadzić do utrwalonych zmian organicznych, np. trwałego garbienia
się, nierównomiernego rozrostu pewnych grup mięśniowych, skrzywienia kręgosłupa.
Zapobieganie skutkom wymuszonej pozycji ciała to przede wszystkim kontrola stanowisk
pracy i ich optymalizacja za pomocą środków technicznych i organizacyjnych, prowadzona
z aktywnym uczestnictwem samych pracowników.

Zagrożeniem w pracy może też być stres. Powoduje on zmęczenie i zmniejszenie

wydolności umysłowej i psychicznej, zmniejszenie odporności na choroby, zmniejszenie
sprawności wzroku, słuchu oraz precyzji czynności manualnych. W konsekwencji prowadzi
do zwiększenia ilości błędów popełnianych w pracy, mylnych decyzji, złej oceny stanu
bezpieczeństwa oraz braku motywacji do pracy. Przyczyny powstawania stresu to: zła
organizacja pracy, zbyt szybkie i wymuszone tempo pracy zwłaszcza monotonnej oraz złe
stosunki międzyludzkie.

Do czynników szkodliwych, które mogą występować w gastronomii należą hałas,

podwyższona temperatura i gorące powierzchnie, znaczna wilgotność, nieprawidłowe
oświetlenie, ciągłe moczenie rąk (w zmywalniach), czynniki chemiczne (dym i spaliny
z palenisk, środki myjące i dezynfekujące), praca w pozycji stojącej oraz praca nocna.

Choroby zawodowe i zasady ich stwierdzania

Wpływ czynników szkodliwych i uciążliwych na organizm człowieka przez lata pracy

może spowodować zmiany chorobowe u pracownika z powstaniem chorób zawodowych
włącznie. Wczesne wykrycie tych zmian i podjęcie odpowiednich środków profilaktycznych
powinno zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia pracownika. W tym celu stosuje się lekarskie
badania profilaktyczne, które mają stwierdzić, czy zatrudniony pracownik nie ma
przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracownik w czasie
zatrudnienia przechodzi badania wstępne, okresowe i kontrolne.

Badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy

młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy i inni pracownicy przenoszeni na
stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki
uciążliwe. Badania wstępne są przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Okresowe badania lekarskie zapewniają systematyczną kontrolę stanu zdrowia

pracowników i umożliwiają wczesne wykrycie objawów choroby zawodowej. O zakresie
i częstości wykonywanych badań decyduje rodzaj i charakter czynników szkodliwych, na
które pracownik jest narażony. Przeprowadzane są one na koszt pracodawcy. Badaniom

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kontrolnym podlegają pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad
30 dni.

Choroby zawodowe to choroby określone w wykazie chorób zawodowych, spowodowane

działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub
sposobem

wykonywania

pracy.

Wykaz

chorób

zawodowych

oraz

zasady

postępowania

obowiązujące

przy

ich

stwierdzaniu

ustalają

rozporządzenia

Rozporządzenie RM z 30 lipca 2002r. opublikowane w Dz. U Nr 132, z 2002r., poz.
1115 oraz Rozporządzenie MZ z 1 sierpnia 2002 w sprawie sposobu dokumentowania
chorób zawodowych i skutków tych chorób – Dz. U Nr 132 z 2002r., poz. 1121.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić

u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia lub po zakończeniu pracy,
nie później jednak niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych.
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika dokonuje: pracodawca lub lekarz,
który powziął podejrzenie choroby zawodowej u pracownika. Zgłoszenia podejrzenia choroby
zawodowej może również dokonać pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego
objawy mogą wskazywać na taką chorobę, lekarz stomatolog, lub lekarz weterynarii
w przypadku pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi

sanitarnemu oraz właściwemu inspektorowi pracy. Państwowy inspektor sanitarny, kieruje
pracownika na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej do jednostki orzeczniczej
I stopnia, powiadamiając o tym pracodawcę i jednostkę podstawową służby medycyny pracy
sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, z którą pracodawca zawarł
umowę. Rozpoznanie choroby zawodowej w formie orzeczenia lekarskiego lub orzeczenie
o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej wydaje wojewódzki ośrodek medycyny
pracy. Na podstawie rozpoznania choroby zawodowej państwowy powiatowy inspektor
sanitarny wydaje decyzję administracyjna o stwierdzeniu choroby zawodowej lub odmowie
jej stwierdzenia. Decyzje państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych można
zaskarżyć do państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych w trybie odwoławczym.
Ostatnią instancją odwoławczą jest Naczelny Sąd Administracyjny. Kopie decyzji
o stwierdzeniu choroby zawodowej otrzymuje zakład pracy, w którym pracownik był
narażony bezpośrednio na zachorowanie w czasie zatrudnienia.

Stwierdzenie u pracownika choroby zawodowej zobowiązuje zakład pracy do

niezwłocznego usunięcia jej przyczyn i zastosowania środków zapobiegających kolejnym
zachorowaniom. Według danych Instytutu Medycyny Pracy liczba chorób zawodowych
stwierdzonych w Polsce w roku 2005 wynosiła 3249, z czego najliczniejsze były przewlekłe
choroby narządu głosu (21% ogólnej liczby), pylice płuc (20,7), choroby zakaźne i inwazyjne
(18,9), uszkodzenia słuchu (10,4) i choroby skóry (5 %). Wśród mężczyzn najwięcej
stwierdzano w roku 2005 pylic płuc (31% chorób zawodowych), uszkodzeń słuchu (16,3),
chorób zakaźnych lub pasożytniczych (16%). U kobiet najwyższą zapadalność stanowiły
głównie przewlekłe choroby narządu głosu (46% ogólnej liczby), choroby zakaźne lub
pasożytnicze (23,8%) i choroby skóry (ok. 7 % ogólnej liczby schorzeń).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak dzielimy wszystkie czynniki środowiska pracy?
2. Co określamy pod pojęciem niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy?
3. Jakie czynniki zaliczamy do czynników szkodliwych i uciążliwych?
4. Co to jest najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) i natężenie (NDN)?
5. Wymień znane ci uciążliwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Jakie działania profilaktyczne podejmowane są w zakładach pracy, aby zapobiegać

pogarszaniu stanu zdrowia pracowników?

7. Co to jest choroba zawodowa?
8. Kto jest upoważniony do rozpoznawania chorób zawodowych?
9. Jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z różnych źródeł informacji wskaż czynniki szkodliwe, uciążliwe

i niebezpieczne, występujące w zakładach gastronomicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wymienić czynniki szkodliwe występujące w zakładach gastronomicznych,
3) wymienić czynniki uciążliwe i niebezpieczne występujące w gastronomii,
4) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje czynników, które powodują zagrożenia przy obsłudze

podanych urządzeń oraz podaj sposoby ograniczenia lub likwidacji wpływu tych czynników
na człowieka.

Arkusz do wypełnienia w grupach

Urządzenie

Rodzaj czynnika

Metoda ograniczenia lub

likwidacji tych czynników

Elektryczna maszynka

do krojenia – krajalnica

Kocioł warzelny

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wypełnić arkusz podany przez nauczyciela,
3) wyniki pracy przedstawić na forum grupy,
4) dokonać analizy uzyskanych wyników,
5) sporządzić notatkę w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusz przygotowany przez nauczyciela,

−

zeszyt.

Ćwiczenie 3

Korzystając z różnych źródeł informacji podaj przynajmniej 3 choroby zawodowe, które

mogą być spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących
w zakładach gastronomicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wypisać najczęściej występujące choroby zawodowe występujące w zakładach

gastronomicznych,

3) przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) dokonać podziału wszystkich czynników środowiska pracy?

2) wyjaśnić pojęcie – niebezpieczne czynniki występujące w środowisku

pracy?

3) wymienić czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne w gastronomii?

4) określić co oznacza skrót (NDS) i (NDN)?

5) wymienić uciążliwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?

6) zdefiniować pojecie – choroba zawodowa?

7) wskazać choroby zawodowe występujące w gastronomii?

8) Podać, jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Środki ochrony indywidualnej

4.5.1. Materiał nauczania

rodki ochrony indywidualnej – to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy. Środki
ochrony

indywidualnej

zabezpieczające

przed

działaniem

niebezpiecznych

i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy dostarcza
pracownikom nieodpłatnie pracodawca. Pracodawca jest obowiązany zapewnić też pranie,
konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej:

−

rodki ochrony oczu i twarzy – okulary, gogle, szybki ochronne, odpowiednie tarcze

i kaptury, osłony twarzy;

−

rodki ochrony głowy – hełmy ochronne;

−

rodki ochrony słuchu – wkładki, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe;

−

rodki ochrony układu oddechowego-przeciwpyłowe, maski filtrująco-pochłaniające;

−

odzież ochronna – kurtki, peleryny, płaszcze przeciwdeszczowe, fartuchy przednie
skórzane, kombinezony przeciwpyłowe, itd.;

−

rodki ochrony kończyn dolnych oraz górnych – rękawice ochronne przy narażeniu np. na

iskry, niską temperaturę, wodę, starcia naskórka, ostre szorstkie lub gorące materiały,
buty, antypoślizgowe, odporne na urazy mechaniczne, np. zgniecenia palców;

−

rodki ochrony przed upadkiem z wysokości – szelki bezpieczeństwa, urządzenia

samohamowne i linki bezpieczeństwa.
Ś

rodki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku. Niektóre

z nich mogą być użytkowane przez więcej niż jedną osobę, o ile nie wpływa to na
niekorzystnie na zdrowie i higienę użytkowników. Środki ochrony indywidualnej powinny
być stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem.

Bardzo ważne jest dobieranie i stosowanie odzieży roboczej i ochronnej do warunków

występujących w środowisku pracy. Odzież zabezpiecza człowieka przed czynnikami
szkodliwymi i niebezpiecznymi. Odzież oprócz funkcji ochronnych powinna zapewniać
odpowiedni komfort pracy, umożliwiać wykonywanie zadań z optymalnym wysiłkiem bez
pocenia się, obcierania skóry i ograniczania ruchu rąk i nóg. Najczęściej używaną odzieżą w
pracy jest odzież robocza. Zastępuje ona odzież osobistą pracownika, ale nie posiada cech
ochronnych, jedynie chroni przed brudem, a odpowiednio ocieplona przed zimnem.

W środowisku pracy, gdzie występują czynniki chemiczne niebezpieczne lub szkodliwe

dla zdrowia, pracownik musi być ubrany w odzież ochronną. Odzież ta wykonana jest
z tkaniny powlekanej odpowiednim tworzywem sztucznym lub obszyta folią, albo innym
materiałem odpowiednio do zagrożenia, przed którym ma chronić.

W zakładach gastronomicznych pracownicy zobowiązani są do noszenia odzieży

roboczej, składającej się z białych fartuchów płóciennych lub drelichowych oraz
dwuczęściowych ubrań dla kucharzy. Musi być ona swobodna i dostosowana do temperatury
typowej dla pomieszczeń kuchennych. Wszyscy pracownicy z wyjątkiem kelnerów muszą
nosić nakrycia głowy (białe chustki, opaski na włosy, płócienne czapki).

Poza odzieżą roboczą pracownicy wykorzystują również odzież ochronną. Do pracy

w zmywalniach naczyń lub obieralniach warzyw potrzebne są impregnowane fartuchy
i rękawice gumowe. Pranie i naprawa odzieży należy do obowiązku pracodawcy, ale może
być zlecana pracownikowi w zamian za ekwiwalent pieniężny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są środki ochrony indywidualnej?
2. Jakie są obowiązki pracodawcy w zaopatrzeniu pracownika w odzież roboczą, ochronną

i sprzęt ochrony osobistej?

3. Czym się różni odzież ochronna od odzieży roboczej?
4. Na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzieży roboczej?
5. Czy pracodawca może pracownikowi płacić ekwiwalent pieniężny za pranie odzieży

roboczej?

6. Do czego służy odzież ochronna w zakładach gastronomicznych i jakim wymaganiom

musi odpowiadać?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj odzież ochronną i roboczą dla pracownika zajmującego się rozbiorem mięsa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) określić, na jakie zagrożenia i urazy narażony jest pracownik,
3) odszukać (np. w Internecie) przykłady odzieży ochronnej i roboczej stosowanej przy

rozbiorze mięsa,

4) naszkicować na papierze strój pracownika,
5) przedstawić swoją pracę na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 2

Połącz piktogramy przedstawiające znaki graficzne ubrań ochronnych z ich opisem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) połączyć znaki graficzne z ich opisem,
4) przykleić piktogramy i ich opis na kartce A4,
6) przedstawić swoją pracę na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia, literatura,

−−−−

przykłady piktogramów,

−−−−

komputer z przyłączem do Internetu,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

klej w sztyfcie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?

2) zaprojektować odzież ochronną i roboczą dla określonej pracy?

3) porównać czym się różni odzież ochronna od odzieży roboczej?

4) opisać znaki graficzne ubrań ochronnych?

5) określić na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzieży roboczej?

6) wyjaśnić czy pracodawca może pracownikowi płacić ekwiwalent pieniężny

za pranie odzieży roboczej?

7) wymienić do czego służy odzież ochronna w zakładach gastronomicznych

i jakim wymaganiom musi odpowiadać?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

i pracujących pod ciśnieniem

4.6.1. Materiał nauczania

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

Powszechne stosowanie energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki

i w życiu codziennym niesie oprócz wielu korzyści również wiele zagrożeń, zarówno dla
człowieka, jak i dla jego środowiska pracy i życia. Człowiek użytkuje zarówno proste jak
i coraz bardziej złożone maszyny i urządzenia techniczne. Ułatwiają one pracę, zastępują
mięśnie, a także uprzyjemniają życie. Niewłaściwie eksploatowany sprzęt zasilany energią
elektryczną może narazić użytkownika na straty materialne jak i zdrowotne.
W zakładach gastronomicznych wykorzystuje się wiele urządzeń elektrycznych, które, gdy są
niewłaściwie użytkowane mogą stwarzać różnego rodzaju zagrożenia. Są to najczęściej:

−

porażenia i oparzenia prądem elektrycznym,

−

pożary,

−

wybuchy,

−

szkodliwe oddziaływanie pola elektrycznego i elektromagnetycznego na organizm ludzki.

Największa liczba wypadków, pochodzących od urządzeń elektrycznych powstaje
z powodu porażenia prądem elektrycznym, tj. wtedy, gdy prąd przepływa przez ciało
człowieka lub jego część. Statystyki mówią, że 70–85% wypadków porażenia prądem jest
spowodowana błędnym postępowaniem człowieka.

Porażenie prądem elektrycznym jest to przepływ prądu elektrycznego przez ciało

człowieka lub jego część oraz skutki tego przepływu. Porażenia i oparzenia prądem
elektrycznym mogą być spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia
na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem (np.
w wyniku zwarć), a także nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy oraz instrukcji
obsługi urządzeń, lekkomyślnością, czy brakiem odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach.
Porażenie prądem może wystąpić po zetknięciu się ciała człowieka z częściami metalowymi,
które normalnie nie są pod napięciem, czyli są oddzielone od obwodu elektrycznego izolacją
roboczą. Jej uszkodzenia są najczęstszą przyczyną porażeń przez tzw. napięcie dotykowe.
Szczególne zagrożenie powoduje obsługa przyrządów ręcznych, których napięcie przekracza
napięcie bezpieczne, więc najczęstszą przyczyną porażeń jest zetknięcie się z uszkodzonymi
przyrządami takimi jak miksery czy przenośne piecyki elektryczne.

Zasady ratowania osób porażonych prądem

Najważniejszą czynnością przy ratowaniu osoby porażonej jest uwolnienie jej od działania

prądu elektrycznego i udzielenie mu pierwszej pomocy. Uwolnienie porażonego spod
działania prądu elektrycznego należy dokonać jedną z metod:

−

przez wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego za pomocą wyłącznika, wyciągnięcie
wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpieczników,

−

przez odciągniecie porażonego od urządzeń będących pod napięciem.

Sposób ratowania zależy od stanu porażonego:

−

gdy jest przytomny, należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz ułożyć porażonego wygodnie na prawym boku i wezwać lekarza, a jeżeli jest to
niemożliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie porażonego do lekarza,

−

gdy jest nieprzytomny i oddycha, należy ułożyć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyż może nastąpić
zatrzymanie oddechu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, należy położyć go na plecach, porozpinać uciskające
części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ świeżego
powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca, gdy nie jest wyczuwany puls,
oraz wezwać pogotowie ratunkowe.

W określonych warunkach urządzenia elektryczne mogą także spowodować pożar

i wybuch. Pożar powstaje zwykle na skutek niewłaściwego stanu technicznego urządzeń
elektrycznych, np. nadmiernego nagrzewania się, iskrzenia połączeń lub nieprawidłowego ich
użytkowania. Wybuch może być spowodowany nawet przez urządzenie w pełni sprawne
technicznie, którego konstrukcja nie jest jednak przystosowana do wymagań danego
ś

rodowiska pracy.

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka zależy od wielu czynników,

a zwłaszcza od wartości i rodzaju prądu, czasu i drogi jego przepływu, właściwości
indywidualnych organizmu oraz warunków otoczenia. Przyjmuje się, że najniższa oporność
ciała ludzkiego wynosi średnio około 1000 omów. Za bezpieczne napięcie prądu uważa się
24 V (wolty) dla prądu zmiennego i 48 V prądu stałego, pod warunkiem, ze płynie on
w czasie nie dłuższym niż 0.2 s (sekundy). Działanie prądu elektrycznego na organizm
człowieka może mieć charakter bezpośredni lub pośredni:

–

działanie bezpośrednie (porażenie elektryczne) występuje wtedy, gdy przez ciało
człowieka popłynie prąd elektryczny; wywołuje on wiele zmian fizycznych, chemicznych
i biologicznych w organizmie, powoduje bóle, kurcze mięśni, zatrzymanie oddechu,
zaburzenia krążenia krwi, zaburzenia wzroku, słuchu i równowagi, utratę przytomności
czy migotanie komór serca, a często kończy się nawet śmiercią,

–

działanie pośrednie prądu elektrycznego powoduje różnego rodzaju urazy, powstające bez
przepływu prądu przez organizm, np. oparzenia łukiem elektrycznym czy uszkodzenia
wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego.
Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym

w gastronomii, stosuje się dodatkowe zabezpieczenie użytkowników przed napięciem
dotykowym, czyli zerowanie i uziemianie. Zerowanie polega na połączeniu zerowego
przewodu zasilającego urządzenie elektryczne z zerowym przewodem instalacji elektrycznej
budynku. Uziemianie zaś to połączenie korpusu urządzenia elektrycznego lub maszyny
z ziemią za pomocą metalowych przewodników prądu. Dzięki temu napięcie powstające
w następstwie uszkodzenia izolacji zostaje odprowadzone do ziemi.

Bezpieczne użytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych
Aby zapobiegać porażeniom prądem elektrycznym należy:

–

sprawdzić, czy obudowa urządzenia lub przewód zasilający nie są uszkodzone,

–

nigdy nie dotykać nieizolowanych przewodów, które są pod napięciem,

–

zawsze przed podłączeniem urządzenia do sieci sprawdzić, czy wtyczka przewodu
zasilającego jest dostosowana do gniazda wtykowego (czy jest z bolcem, czy bez),

–

w każdym przypadku uszkodzenia urządzenia elektrycznego wyłączyć je z sieci,

–

nigdy nie zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego przed odłączeniem go od zasilania,

–

do napraw zatrudniać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami.

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem

Urządzenia, które pracują pod ciśnieniem innym niż atmosferycznym stwarzają poważne

zagrożenie podczas ich niewłaściwej eksploatacji. Należą do nich między innymi
szybkowary, kotły parowe, autoklawy, butle i zbiorniki ze skroplonymi gazami oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wytwornice acetylenowe. Urządzenia, w których ciśnienie przekracza 0,7 MPa (megapaskali),
podlegają stałemu nadzorowi technicznemu służb Urzędu Dozoru Technicznego (UDT).
Przed przystąpieniem do eksploatacji urządzenia ciśnieniowego eksploatujący pisemnie
zgłasza urządzenie do właściwej jednostki nadzoru technicznego, w celu uzyskania decyzji
zezwalającej na jego eksploatowanie. Wszystkie urządzenia pracujące pod ciśnieniem są
wyposażone w manometry wskazujące wielkość ciśnienia. Każde musi mieć określone
dopuszczalne

maksymalne

ciśnienie

oraz

automatyczne

zabezpieczenie

(zawory

bezpieczeństwa) redukujące ciśnienie w przypadku jego przekroczenia.

Zagrożenie w gastronomii mogą stwarzać niskociśnieniowe kotły warzelne. Ich

użytkownicy muszą przestrzegać instrukcji obsługi. Bezpieczne warunki eksploatacyjne
uzyskuje się wówczas, gdy zbiornik kotła warzelnego jest wypełniony do ¾ objętości,
a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi 0,45 bara. Pokrywa w czasie pracy
powinna być szczelnie zamknięta, a kocioł usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy
otwieraniu nie był skierowany na obsługującego pracownika. Dopływ pary zamyka się na
kilka minut przed otwarciem pokrywy, a przed jej podniesieniem należy sprawdzić, za
pomocą zaworu bezpieczeństwa, czy ciśnienie w kotle spadło. Podstawowym warunkiem
bezpiecznej obsługi kotła warzelnego jest okresowe sprawdzanie poziomu wody
i utrzymywanie go na górnym poziomie oraz nieprzekraczalnie dopuszczalnego ciśnienia.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia mogą stwarzać niewłaściwie użytkowane urządzenia elektryczne?
2. Co to jest porażenie elektryczne?
3. Jakie czynniki fizyczne decydują o skutkach porażenia prądem?
4. Jakie może być działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka?
5. Co to jest uziemienie i zerowanie?
6. Na czym polega bezpieczne użytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych?
7. Jakie zasady obowiązują przy bezpiecznym użytkowaniu urządzeń ciśnieniowych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z różnych źródeł informacji opracuj graficznie przykładowe środki ochrony

przeciwporażeniowej przy bezpośrednim dotyku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) opracować graficznie środki ochrony przeciwporażeniowej,
3) przedstawić projekt na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj bezpieczeństwo pracy w gastronomii przy urządzeniach elektrycznych

i ciśnieniowych uzupełniając poniższe zdania:

1. Porażenia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: ………………

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………...

2. Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa porażenia ……………………

…………… w gastronomii, stosuje się dodatkowe zabezpieczenie użytkowników przed
napięciem dotykowym, czyli ………….. i ………………. Zerowanie polega na
połączeniu

zerowego

przewodu

zasilającego

urządzenie

elektryczne

z ..………………………… ……………………. . Uziemianie zaś to połączenie korpusu
urządzenia elektrycznego lub maszyny z …………. za pomocą ……………………
przewodników prądu.

3. Zagrożenie w gastronomii mogą stwarzać też …………………….. kotły warzelne.

Bezpieczne warunki eksploatacyjne uzyskuje się wówczas, gdy zbiornik kotła warzelnego
jest wypełniony do ……objętości, a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi
…………. Pokrywa w czasie pracy powinna być ……………………………, a kocioł
usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy otwieraniu nie ………………
…………………………………………………................. .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) wyszukać informacje dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach elektrycznych

i ciśnieniowych w gastronomii,

3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

karty do uzupełnienia,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki,

−

arkusze papieru formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić jakie zagrożenia mogą stwarzać niewłaściwie użytkowane

urządzenia elektryczne?

2) opracować graficznie środki ochrony przeciwporażeniowej?

3) wyliczyć czynniki fizyczne, które decydują o skutkach porażenia prądem?

4) wyjaśnić jakie może być działanie prądu elektrycznego na organizm

człowieka ?

5) wyjaśnić na czym polega bezpieczne użytkowanie maszyn i urządzeń

elektrycznych używanych w gastronomii?

6) omówić

podstawowe

zasady

bezpiecznego

użytkowania

urządzeń

ciśnieniowych w gastronomii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Ochrona przeciwpożarowa

4.7.1. Materiał nauczania

Organizacja ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy

Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę

ycia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym

miejscowym zagrożeniem poprzez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

prowadzenia działań ratowniczych.

Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystająca ze środowiska,
budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym
lub innym zagrożeniem miejscowym. Właściciel budynku, obiektu lub terenu, zapewniając
ich ochronę przeciwpożarową jest obowiązany:

−

przestrzegać

przeciwpożarowych

wymagań

budowlanych,

instalacyjnych

i technologicznych,

−

wyposażyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze zgodnie z obowiązującymi zasadami,

−

zapewnić konserwację i naprawy sprzętu oraz urządzeń określonych w pkt. b. zgodnie
z zasadami i wymaganiami gwarantującymi sprawne i niezawodne ich funkcjonowanie,

−

zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwa
i możliwość ewakuacji,

−

przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,

−

zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi (w tym z treścią
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów i terenów),

−

ustalić sposoby postępowania na wypadek pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia.

Zagrożenie pożarowe w gastronomii

Szczególny rodzaj zagrożenia pożarowego, związany z bezpieczeństwem ludzi, występuje

w szeroko rozumianych obiektach i pomieszczeniach użyteczności publicznej. Najczęstszą
przyczyną powstawania pożarów są: bezmyślne bądź umyślne działanie człowieka tzw.
czynnik ludzki, zwarcia i wady instalacji elektrycznych czyli przyczyny techniczne oraz
przyczyny organizacyjne. W zakładach gastronomicznych zagrożenia pożarowe mogą
wynikać

stosowania

łatwopalnych

materiałów

wystroju

wnętrz

i wyposażenia lokali. Bezpośrednią przyczyną zagrożeń pożarowych są:

−

niesprawność lub zły stan instalacji elektrycznych,

−

przeciążenie instalacji elektrycznej,

−

niewłaściwy dobór bezpieczników lub samowolne ich naprawianie,

−

nieszczelność przewodów kominowych, pozostawione bez właściwego nadzoru włączone
kuchenki i podgrzewacze, nie posiadające automatycznej regulacji lub ograniczników
temperatury oraz pozostawianie bez nadzoru w pobliżu łatwo palnych materiałów,

−

nieszczelne instalacje gazowe (zagrożenie wybuchem),

−

nieostrożność podczas palenia papierosów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najwięcej pożarów wynika z wad urządzeń elektrycznych, pozostałe są skutkiem błędów

w użytkowaniu tego rodzaju urządzeń. Najczęstsze przyczyny pożarów to zły stan izolacji lub
niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej, nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych
podczas ich pracy, a także wewnętrzne zwarcia w aparatach i urządzeniach zawierających
palny olej mineralny. W razie pożaru instalacji bądź urządzeń elektrycznych pierwszą
czynnością jest wyłączenie napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice śniegowe lub
proszkowe.

Zagrożenie pożarowe w gastronomii stwarzają również kuchenki gazowe. Nieszczelność

instalacji gazowej prowadzi do powstania silnie wybuchowych mieszanek gazowych.
W takich sytuacjach należy natychmiast intensywnie wywietrzyć pomieszczenie i nie używać
otwartego ognia, ani nie włączać urządzeń elektrycznych.

Zasady postępowania w razie pożaru lub wybuchu.
W przypadku zauważenia pożaru, osoba która go zauważyła zobowiązana jest do:

−

natychmiastowego zaalarmowania osób znajdujących się w strefie zagrożenia w sposób
nie powodujący paniki,

−

bezzwłocznego przystąpienia do gaszenia pożaru przy pomocy podręcznego sprzętu
gaśniczego.

Kierowanie działaniami do czasu przybycia jednostek straży pożarnej obejmuje dyrektor,
a w razie jego nieobecności osoba go zastępująca. Kierujący działaniami powinien
w pierwszej kolejności:

−

wyznaczyć osobę, która poinformuje o pożarze straż pożarną – tel. stacjonarny – 998, lub
do sieci komórkowych 112 (wszystkie służby ratunkowe),

−

wyznaczyć osobę która stanie przed obiektem i wskaże dojeżdżającym jednostkom straży
pożarnej dokładne miejsce pożaru,

−

jeżeli jest to konieczne zarządzić ewakuację ludzi z części lub z całego obiektu.
W przypadku prowadzenia ewakuacji nie wolno przerywać akcji gaszenia pożaru. Osoba

alarmująca

straż

pożarną,

uzyskaniu

telefonicznego

połączenia

spokojnym

i opanowanym głosem powinna podać:

–

gdzie się pali – dokładny adres, co się pali,

–

czy zagrożone jest życie ludzi,

–

jakie pomieszczenia są bezpośrednio zagrożone pożarem,

–

swoje nazwisko i nr telefonu, z którego dzwoni.
Słuchawkę można odłożyć dopiero po potwierdzeniu przez straż pożarną, że przyjęto

zgłoszenie. Przez chwilę należy jeszcze pozostać przy aparacie ponieważ dyspozytor może
zadzwonić w celu sprawdzenia prawdziwości zgłoszenia.
W czasie prowadzenia działań należy przestrzegać następujących zasad:

−

w pierwszej kolejności ratować zagrożone życie ludzi,

−

jeżeli zachodzi taka potrzeba wyłączyć główny wyłącznik prądu – nie wolno gasić wodą

a więc także gaśnicami pianowymi urządzeń elektrycznych pod napięciem,

−

nie otwierać – bez wyraźnej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń objętych pożarem,
ponieważ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

−

wchodz

c do pomieszczeń objętych pożarem zachować szczególną ostrożność,

−

w zadymieniu poruszać się w pozycji pochylonej lub na czworakach.
Aby gaszenie za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego było skuteczne należy podejść

możliwie blisko źródła ognia i podać środek gaśniczy bezpośrednio na palący się materiał,
z najbliższego otoczenia ognia, jeżeli to możliwe, usunąć materiały palne w celu ograniczenia
rozprzestrzeniania się pożaru, po ugaszeniu pożaru należy starannie dogasić tlące się
materiały.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ewakuacja ludzi

Ewakuacja jest zorganizowanym działaniem zmierzającym do usunięcia ludzi ze strefy

zagrożonej pożarem lub wybuchem. Ewakuacja jest działaniem, które można przewidzieć
i przygotować się do niego poprzez:

−

przystosowanie do jej wymagań odpowiednich dróg ewakuacyjnych (zachowanie
odpowiedniej szerokości przejścia, oznakowanie, oświetlenie),

−

opracowanie wskazówek dotyczących postępowania (instrukcje),

−

akcję ewakuacji ludzi podejmuje się, gdy zaistniały pożar może stwarzać dla nich
zagrożenie.
W obiektach użyteczności publicznej obowiązek rozpoczęcia ewakuacji spoczywa na

pracownikach danego zakładu. Do gaszenia zarodków pożarów o niewielkich rozmiarach
można przystąpić dopiero wtedy, gdy nie będzie to stanowiło zagrożenia własnego zdrowia
i życia. Do gaszenia najlepsze i najwygodniejsze w użyciu są gaśnice. Mają one na swojej
obudowie wyraźne i duże oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego rodzaju
pożaru są przeznaczone:
A. ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier itp.),

B. ciecze palne i ciała stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki, smoła,

topiące się tworzywa sztuczne),

C. gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan),
D. metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E. pożary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Do gaszenia każdego z nich należy używać odpowiednich środków:

−

do gaszenia pożarów z grupy A używana jest woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla;

−

do gaszenia pożarów grupy B odpowiednio piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon;

−

do gaszenia pożarów grupy C – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon;

−

do gaszenia pożarów grupy D – specjalne gaśnice proszkowe,

−

do gaszenia pożarów grupy E – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.

W trakcie pożaru może zapalić się odzież. Aby tego uniknąć, przed przejściem obok ognia
należy, jeśli to możliwe przykryć ciało mokrą, grubą tkaniną z naturalnych materiałów.
Człowiek, na którym pali się ubranie najczęściej będzie biegał. Koniecznie należy go
przewrócić twarzą do ziemi, a palącą się odzież ugasić wodą. W przypadku jej braku należy
poszkodowanego przykryć kocem gaśniczym lub innym dużym i grubym materiałem. Po
ugaszeniu należy bezwzględnie udzielić pierwszej pomocy i wezwać pogotowie ratunkowe
(tel. 999). Zanim przybędzie pomoc należy:

−

powiadomić o zagrożeniu osoby znajdujące się w strefie zagrożenia,

−

ewakuować ludzi na niższe kondygnacje lub na zewnątrz budynku (dym i gazy spalinowe
unoszą się do góry),

−

do ewakuacji nie używać wind,

−

nie otwierać drzwi, przez które wydobywa się dym,

−

przebywając powyżej miejsca pożaru nie otwierać drzwi na korytarz, ale je uszczelnić,

−

wyłączyć dopływ prądu i gazu do zagrożonej strefy,

−

jeśli nie można opuścić pomieszczenia zagrożonego, należy przejść do pomieszczenia jak
najdalej od źródła ognia, zamknąć wszystkie drzwi i wzywać pomocy krzykiem lub
innymi znakami,

−

nie wdychać dymu – można zasłonić usta mokrą tkaniną lub jeśli to możliwe przykryć
ciało mocną, grubą tkaniną z naturalnych materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega ochrona przeciwpożarowa w zakładzie?
2. Jakie znasz przykłady zagrożeń pożarowych w gastronomii?
3. Kiedy występuje zagrożenie pożarowe ze strony elektryczności?
4. Jak należy się zachować podczas pożaru urządzeń elektrycznych będących pod

napięciem?

5. Jakie czynności wykonuje się podczas gaszenia pożaru w zarodku?
6. Jakie są numery telefonów do służb ratunkowych?
7. Na czym polega ewakuacja ludzi?
8. Jakie znasz rodzaje gaśnic?
9. Czy do gaszenia palącego się oleju można wykorzystać wodę? Odpowiedź uzasadnij.
10. Jak należy ratować człowieka na którym pali się ubranie?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz w pary piktogramy przedstawiające znaki bezpieczeństwa pożarowego

z odpowiadającym im opisem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) połączyć znaki graficzne z ich opisem,
4) przykleić piktogramy i ich opisy na arkuszu papieru formatu A4,
5) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

piktogramy,

−

opisy do piktogramów,

−

arkusz papieru formatuA4,

−

klej w sztyfcie.

Ćwiczenie 2

Wskaż na planie budynku szkoły drogę ewakuacji uczniów z określonego miejsca

w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) odszukać w Internecie znaki ewakuacyjne,
3) wyznaczyć drogę ewakuacji na planie budynku szkoły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

plan szkoły,

−

kolorowe pisaki.

Ćwiczenie 3

Wskaż na planie budynku szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) odszukać w Internecie znaki bezpieczeństwa ochrony przeciwpożarowej,
3) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

plan szkoły,

−

kolorowe pisaki.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zidentyfikować znaki bezpieczeństwa pożarowego?

2) podać przykłady zagrożeń pożarowych w gastronomii?

3) zidentyfikować znaki ewakuacyjne?

4) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych?

5) podać czym gasi się pożar w zarodku?

6) podać numery telefonów służb ratunkowych?

7) wskazać drogi ewakuacji ludzi z miejsca zagrożenia?

8) wymienić rodzaje gaśnic i podać ich zastosowanie?

9) zaproponować sposób gaszenia płonącego oleju?

10) zaproponować sposób ratowania płonącego człowieka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

4.8.1. Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną,

które nastąpiło w związku z pracą i spowodowało uraz lub śmierć pracownika. Może ono
nastąpić podczas wykonywania zwykłych czynności, w związku z wykonywaniem zwykłych
czynności oraz podczas lub w związku z wykonywaniem poleceń.

Za wypadek ciężki uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie

ciała (np. utrata wzroku, słuchu, mowy), nastąpiła ciężka, zagrażająca życiu choroba lub
trwała albo częściowa niezdolność do pracy.

Wypadek zbiorowy jest wtedy, gdy poszkodowane zostały co najmniej dwie osoby.
Wypadek śmiertelny jest wtedy, gdy pracownik ginie na miejscu wypadku lub umiera

w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. W razie wypadku przy pracy
pracodawca jest zobowiązany zabezpieczyć miejsce wypadku, udzielić pierwszej pomocy
poszkodowanym, ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
ś

rodki zapobiegające podobnym zdarzeniom.

O wypadku należy niezwłocznie powiadomić inspektora pracy i prokuratora. Ustalenia

okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (postępowanie powypadkowe) dokonuje zespół
powypadkowy, którego skład jest uzależniony od rodzaju wypadku i przyjętego u danego
pracodawcy systemu realizacji zadań w zakresie bhp, i tak:

−

wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe – skład zespołu: pracownik kierujący komórką
służby bhp oraz zakładowy społeczny inspektor pracy,

−

pozostałe wypadki – zespołu: pracownik służby bhp oraz oddziałowy (wydziałowy)
społeczny inspektor pracy.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, zespół powypadkowy sporządza (w ciągu

14 dni od wypadku) protokół powypadkowy. Zespół powypadkowy ma obowiązek zapoznać
poszkodowanego pracownika lub członków rodziny zmarłego pracownika z treścią protokołu
powypadkowego przed jego zatwierdzeniem.

Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje świadczenie zdrowotne

przyznawane na podstawie protokołów powypadkowych. Świadczenie takie nie przysługuje,
jeżeli wyłączną przyczyną wypadku jest rażące naruszenie przez pracownika przepisów
i zasad bhp, nietrzeźwość, wpływ środków odurzających lub umyślne niedbalstwo.

Osoby pracujące w zakładach gastronomicznych podczas wykonywania swojej pracy

narażone są na różnorodne nieszczęśliwe wypadki. Najczęstsze z nich to rany cięte,
stłuczenia, zwichnięcia, złamania, oparzenia, porażenia prądem, omdlenia i zatrucia.
Największe niebezpieczeństwo wypadkowe stwarzają urządzenia elektryczne, urządzenia
parowe, maszyny gastronomiczne z wirującymi lub obracającymi się elementami(wilki do
mięsa, krajalnice), oraz naczynia z gorącą wodą lub potrawami.

Specyfiką w zakładach gastronomicznych jest bezpośredni kontakt człowieka

z ruchomymi, ostrymi lub wystającymi elementami maszyn i urządzeń oraz ich
oprzyrządowaniem. Należy zatem zabezpieczać wszystkie elementy maszyn i urządzeń, które
wykonują ruch obrotowy, a także wszystkie wystające lub ostre elementy tychże maszyn
i urządzeń. Na ruchome części maszyn, mogące powodować wypadki, stosuje się osłony,
które zapobiegają dostępowi do strefy zagrożenia. Przed uruchomieniem maszyny, należy
pamiętać o sprawdzeniu osłon oraz innych urządzeń ochronnych, a także o zbadaniu
skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.

Ze względu na niebezpieczeństwo ciężkich poparzeń w zakładach gastronomicznych nie

wolno stosować naczyń kuchennych bez uchwytów lub z obluzowanymi uchwytami.
Pojemność naczyń w których umieszcza się gorące potrawy nie może być większa niż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50 litrów, a naczynia mogą być napełnione tylko do 4/5 objętości. Do ustawiania
i zdejmowania naczyń kuchennych o masie ponad 15 kg (łącznie z potrawą) potrzebne
są dwie osoby.

Duże niebezpieczeństwo w gastronomii stwarzają też śliskie i mokre podłogi, które mogą

prowadzić do upadków. Odpowiednio dobrane obuwie ochronne może znacznie ograniczyć
niebezpieczeństwo urazów.

Na stan bezpieczeństwa w zakładach małej gastronomii wpływa też stan techniczny

maszyn i urządzeń, szczególnie tych, które pracują pod ciśnieniem. Konieczne jest zatem
regularne dokonywanie przeglądów i remontów, przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami.

Zasady udzielania pierwszej pomocy.

Pierwszej pomocy wymaga poszkodowany u którego w wyniku urazu, zranienia lub

groźnego dla życia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia ważnych czynności
ż

yciowych tj. oddychania, akcji serca i krążenia. Aby skutecznie pomóc ofiarom wypadku

i nie narazić przy tym własnego życia i zdrowia należy ocenić sytuację w miejscu wypadku –
ocenić liczbę i stan poszkodowanych, zabezpieczyć miejsce zdarzenia, ustalić, czy
poszkodowany jest przytomny, czy oddycha, wezwać pogotowie ratunkowe – tel. 999 lub
tel. 112, a jeśli to konieczne ewakuować poszkodowanego z zagrożonego miejsca.

Pierwsza pomoc w stanach bezpośredniego zagrożenia życia

Podchodząc do poszkodowanego należy przede wszystkim ocenić jego stan, aby

zorientować się jakiej wymaga pomocy. Gdy poszkodowany reaguje na bodźce ocenić
rozległość urazu, udzielić stosownej pomocy, w razie potrzeby wezwać pomoc. Gdy
poszkodowany nie reaguje na bodźce należy udrożnić drogi oddechowe poszkodowanego,
w czasie nie dłuższym niż 10 sek. i sprawdzić czy prawidłowo oddycha. Jeśli są jakiekolwiek
wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, trzeba działać tak jakby był nieprawidłowy:

−

oddech prawidłowy - ułożyć w pozycji bezpiecznej, wezwać pomoc,

−

brak prawidłowego oddechu - wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 próby
wdmuchnięcia powietrza do płuc (ok. 500–600 ml) i ponownie 30 uciśnięć klatki
piersiowej,

−

czynności ratownicze kontynuować do czasu przekazania poszkodowanego w ręce
pogotowia.

Postępowanie z chorym nieprzytomnym:

−

ewakuować poszkodowanego z okolicy zagrożenia i ochronić go przed dodatkowymi
czynnikami szkodliwymi,

−

udrożnić drogi oddechowe i sprawdzić czy oddycha prawidłowo,

−

bezpiecznie ułożyć poszkodowanego.
U chorych nieprzytomnych oddychających prawidłowo szczególną uwagę należy zwrócić

na zapewnienie drożności górnych dróg oddechowych, jak również na zapobieganie
wymiotom. W tym celu należy ułożyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej czyli:

−

zdjąć poszkodowanemu okulary,

−

uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,

−

kończynę górną od strony ratownika ułożyć pod kątem prostym w stosunku do ciała,
a następnie zgiąć w łokciu pod kątem 90º

; dłoń powinna być skierowana ku górze,

−

przełożyć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni
przytrzymać na bliższym policzku,

−

drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuż pod kolanem od zewnątrz
i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podłoża,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte
kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,

−

ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym
i kolanowym pod kątem 90º,

−

odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne,

−

gdy jest to konieczne, ułożyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę
w odgięciu,

−

regularnie sprawdzać stan poszkodowanego,

−

gdy zachodzi konieczność pozostawienia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej
powyżej 30 min należy odwrócić go na drugi bok.

Metody przywracania drożności dróg oddechowych

Najczęstszą przyczyną niedrożności górnych dróg oddechowych u osób nieprzytomnych

leżących na plecach jest opadnięcie żuchwy i zamknięcie światła dróg oddechowych na
poziomie gardła przez przemieszczony wraz z żuchwą język, co powoduje brak oddechu czyli
bezdech. W celu przywrócenia drożności górnych dróg oddechowych należy odgiąć głowę ku
tyłowi z jednoczesnym uniesieniem żuchwy ku górze. U chorych z podejrzeniem urazu
kręgosłupa po ustabilizowaniu głowy poprzestajemy tylko na wysunięciu żuchwy do góry,
bez odginania głowy. Kliniczne objawy bezdechu to brak ruchu powietrza w okolicy nosa
i ust, brak ruchów klatki piersiowej, utrata przytomności i bladość i/lub zasinienie błon
ś

luzowych oraz skóry twarzy i dolnych części kończyn.

Aby ocenić strumień powietrza wydechowego należy po udrożnieniu górnych dróg

oddechowych zbliżyć policzek i ucho do ust i nosa poszkodowanego i starać się wyczuć
ciepło i ruch powietrza, wysłuchać szmery oddechowe, jednocześnie kątem oka obserwować
ruchy klatki piersiowej. Badanie oddechu powinno trwać nie dłużej niż 10 sek. Jeżeli nie
stwierdza się prawidłowej czynności oddechowej trzeba przystąpić do ucisków klatki
piersiowej. W tym celu należy:

−

ułożyć poszkodowanego na plecach na twardym podłożu,

−

odsłonić klatkę piersiową (mostek),

−

uklęknąć obok poszkodowanego,

−

ułożyć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego,

−

ułożyć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni i upewnić się, że nie będzie
ucisku na żebra poszkodowanego,

−

wywierać rytmiczne uciski całym ciężarem ciała, kierunek ucisku prostopadle w dół,
kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się
na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od
mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,

−

po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy; sztuczne oddychanie
i pośredni masaż serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu samoistnych
czynności życiowych lub do momentu przybycia pomocy (częste zmiany ratowników
pozwalają na uniknięcie przemęczenia).

Aby prawidłowo wykonać sztuczne oddychanie należy:

−

klęknąć obok głowy poszkodowanego,

−

udrożnić drogi oddechowe,

−

zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki leżącej na czole,

−

wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego,

−

wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.
jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując
własnego wdechu), jednocześnie obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją
powietrza wydechowego w okolicy ust i nosa ratowanego,

−

sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę. Objętość
wdmuchiwanego powietrza 500–600 ml.

Pomoc przy krwotokach i zranieniach

Przyczyną krwotoku jest przerwanie ciągłości naczyń krwionośnych i wypływ krwi

w pełnym jej składzie. Krwotok tętniczy sygnalizuje jasnoczerwony kolor krwi i strumień
pulsujący z rytmem serca. W krwotokach żylnych krew ma barwę ciemnoczerwoną oraz
wypływa spokojnym i nieprzerwanym strumieniem. Utrata od 1,5 do 2 litrów krwi stwarza
poważne zagrożenie zdrowia i życia. Podstawową metodą tamowania krwotoków jest
uniesienie krwawiącej kończyny do góry i nałożenie opatrunku uciskowego w miejscu
krwawienia. Jeśli rana nadal krwawi, należy założyć dodatkową opaskę z bandaża. W żadnym
wypadku nie należy zdejmować raz założonego opatrunku. W sytuacji narastającego
zasinienia, drętwienia i mrowienia uciśniętej kończyny rozluźnić założony opatrunek.

Rana to przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych. Rany cięte spowodowane przez ostre

przedmioty (szkło, nóż) krwawią zazwyczaj obficiej, rany tłuczone lub szarpane krwawią
skąpo. Na miejsce zranienia należy nałożyć czysty, w miarę możliwości jałowy opatrunek
z gazy, a następnie warstwę waty i całość umocować bandażem. W żadnym wypadku nie
należy dotykać ran palcami, ani nie wyciągać ciał obcych tkwiących w ranie.

Postępowanie w oparzeniach

Rozróżnia się oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energią elektryczną.

W medycynie mówi się o oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.

W oparzeniach termicznych pierwszego stopnia (bolesny rumień i obrzęk skóry) ulgę

przynosi natychmiastowe oziębienie strumieniem zimnej wody.

W oparzeniach drugiego stopnia, gdy dochodzi do tworzenia się pęcherzy wypełnionych

płynem surowiczym konieczne jest założenie jałowego opatrunku.

Przy oparzeniach trzeciego stopnia dochodzi do uszkodzenia skóry i leżących pod nią

tkanek.

Rozległe

oparzenie

wywołuje

zespół

zaburzeń

czynności

organizmu.

Poszkodowanemu należy przykryć oparzenia suchą, jałową gazą, a następnie okryć suchym
kocem, aby zabezpieczyć przed utratą ciepła. W oczekiwaniu na pomoc lekarską podawać
ciepłe płyny do picia oraz środki przeciwbólowe.

W przypadku oparzeń elektrycznych najpierw należy odłączyć poszkodowanego od źródła

prądu i sprawdzić, czy nie wymaga on reanimacji. Postępowanie przy oparzeniach
chemicznych zasadniczo nie różni się od postępowania w oparzeniach termicznych.
Najwłaściwsze jest przemywanie rany dużą ilością czystej wody.

Pomoc przy uszkodzeniu kości i stawów

Złamania dzielimy na zamknięte, gdy odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie

pojawiła się rana oraz otwarte, przy których kości przebiły skórę i na ogół występuje
krwawienie.

W przypadku złamania zamkniętego należy wyłącznie wezwać pogotowie, obserwować

poszkodowanego i czekać na przyjazd karetki.

W przypadku złamań otwartych przede wszystkim należy założyć jałowy opatrunek, aby

nie nastąpiło zainfekowanie kości i aby zatamować krwawienie. Przy unieruchomianiu
złamań należy unieruchomić dwa sąsiadujące ze złamaniem stawy. W razie podejrzenia
złamania kręgosłupa należy ograniczyć przenoszenie poszkodowanego, a w razie
konieczności przemieszczenia należy odciągać głowę w osi długiej ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku

kości w obrębie stawu. Oprócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej
i wiązadeł. Towarzyszy temu ostry ból występujący w stawie, a także zniesienie lub
ograniczenie ruchu w stawie. Pierwsza pomoc polega na przyłożeniu zimnego okładu na
zwichnięty staw, unieruchomieniu go za pomocą szyny i opaski, a następnie odesłaniu
poszkodowanego do lekarza.

Wykręceniem stawu nazywa się nadmierne naciągnięcie więzadeł okołostawowych

i torebki stawowej, połączone niekiedy z częściowym ich naderwaniem. Wykręceniu ulega
najczęściej staw skokowy przy złym stąpnięciu lub podwinięciu stopy. Towarzyszy temu
bolesność, obrzęk okolicy stawu i zasinienie, będące następstwem wylewu krwawego. Przy
udzielaniu pierwszej pomocy w każdym przypadku należy najpierw unieruchomić lub
przynajmniej ograniczyć funkcję kończyny za pomocą opaski elastycznej przez 7–10 dni,
a potem stosować nagrzewania, ciepłe kąpiele i masaże.

Omdlenia

Omdlenie to krótkotrwała utrata nieprzytomności poprzedzona zazwyczaj wrażeniem

zawrotu głowy lub oszołomienia. Może mu towarzyszyć bladość skóry, nagłe odczucie zimna
lub wystąpienie zimnego potu na całym ciele, nudności, uczucie oszołomienia, zawroty
głowy, osłabienie, mroczki przed oczami. Jest ono zwykle skutkiem nagłego spadku ciśnienia
krwi. Człowieka, który zemdlał należy ułożyć na wznak z nogami uniesionymi ku górze,
a głową poniżej tułowia, co zapewnia lepsze ukrwienie mózgu. Należy również zapewnić
dostęp świeżego powietrza oraz rozluźnić uciskające części odzieży.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy wypadkiem przy pracy?
2. Jak dzielimy wypadki?
3. Co stwarza największe niebezpieczeństwo w gastronomii?
4. Jak unikać poparzeń termicznych w gastronomii?
5. Jakie są numery telefonów służb ratunkowych?
6. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?
7. Jakie są metody przywracania drożności dróg oddechowych?
8. W jaki sposób zatamować krwotok?
9. Czym różni się oparzenie pierwszego stopnia od drugiego i trzeciego stopnia?
10. Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach?
11. Jakie są zasady ratowania osób porażonych prądem?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj masaż serca.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masażu serca na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje każdy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ułożyć poszkodowanego na wznak, na twardym podłożu,
2) uklęknąć przodem obok poszkodowanego,
3) znaleźć punkt, w którym żebra łączą się z mostkiem,
4) ułożyć nadgarstek jednej ręki na mostku,
5) drugi nadgarstek ułożyć na pierwszym i odgiąć do góry splecione palce rąk, by nie uciskać

eber,

6) wyprostować ręce w łokciach i ustawić je pionowo nad klatką piersiową ratowanego,
7) nacisnąć mostek z taką siłą, by ugiął się o około 4–5 cm,
8) zwolnić ucisk nie odrywając rąk od poszkodowanego,
9) powtarzać uciskanie i zwalnianie w tempie 100 razy na minutę,
10) zmienić ćwiczącego po 2 minutach.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie metodą usta-usta.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się sztucznego oddychania na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje każdy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.
Dla zachowania higieny należy stosować jednorazowe maseczki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uklęknąć obok głowy poszkodowanego,
2) udrożnić drogi oddechowe,
3) zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki leżącej na czole,
4) wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego,
5) wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.

jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,

6) po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując

własnego wdechu),

7) obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją powietrza wydechowego

w okolicy ust i nosa ratowanego,

8) sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę; objętość

wdmuchiwanego powietrza 500–600 ml.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj masaż serca i sztuczne oddychanie.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masażu serca sztucznego oddychania na ludziach.
Ćwiczenie wykonuje jeden ratujący na fantomie symulującym poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ułożyć poszkodowanego na plecach na twardym podłożu,
2) odsłonić klatkę piersiową (mostek) i uklęknąć obok poszkodowanego,
3) ułożyć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego,
4) ułożyć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni,
5) upewnić się, że nie będzie wywierany ucisk na żebra poszkodowanego,
6) nie uciskać nadbrzusza ani dolnej części mostka,
7) wywierać rytmiczne uciski całym ciężarem ciała, kierunek ucisku prostopadle w dół,

kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się
na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od
mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,

8) po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy,
9) sztuczne oddychanie i pośredni masaż serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu

samoistnych czynności życiowych lub do momentu przybycia pomocy. (Częste zmiany
ratowników pozwalają na uniknięcie przemęczenia).

Osoba kończy ćwiczenie po wykonaniu co najmniej 3 cykli po 30 uciśnięć

i 2 wdmuchnięcia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

Ćwiczenie 4

Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej („bezpiecznej”).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdjąć poszkodowanemu okulary,
2) uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są

wyprostowane,

3) kończynę górną od strony ratownika ułożyć pod kątem prostym w stosunku do ciała,

a następnie zgiąć w łokciu pod kątem 90º

; dłoń powinna być skierowana ku górze,

4) przełożyć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni

przytrzymać na bliższym policzku,

5) drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuż pod kolanem od zewnątrz

i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podłoża,

6) trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte

kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,

7) ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym

i kolanowym pod kątem 90º,

8) odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) gdy jest to konieczne, ułożyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę

w odchyleniu,

10) regularnie sprawdzać stan poszkodowanego,
11) odwrócić poszkodowanego na drugi bok, gdy zachodzi konieczność pozostawienia go

w pozycji bezpiecznej powyżej 30 min.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

Ćwiczenie 5

Udziel pierwszej pomocy przy omdleniu.
Kilka osób prowadzi rozmowę, gdy nagle jeden członek grupy nagle i upada na podłogę.

wiczenie polega na znalezieniu przyczyny upadku i udzieleniu pierwszej pomocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,
2) sprawdzić, czy u poszkodowanego nastąpiła bladość skóry,
3) sprawdzić, czy na całym ciele wystąpił zimny pot,
4) skontrolować podstawowe czynności życiowe,
5) zapewnić poszkodowanemu dostęp świeżego powietrza,
6) rozluźnić uciskające części odzieży,
7) zabezpieczyć przed zachłyśnięciem,
8) ułożyć poszkodowanego na wznak z nogami uniesionymi ku górze, a głową poniżej

tułowia,

9) sprawdzić, czy poszkodowany odzyskuje przytomność.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

fantom.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy?

2) dokonać podziału wypadków?

3) wymienić czynniki powodujące najczęściej wypadki w gastronomii?

4) wykonać masaż serca?

5) wykonać sztuczne oddychanie metodą usta-usta?

6) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?

7) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej ("bezpiecznej")?

8) udzielić pierwszej pomocy przy krwotoku?

9) udzielić pierwszej pomocy przy omdleniach?

10) udzielić pierwszej pomocy przy oparzeniach?

11) udzielić pomocy człowiekowi porażonemu prądem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 24 zadania dotyczące przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

Wszystkie

zadania są

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego

wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Państwowy nadzór nad warunkami pracy w Polsce sprawują

a) tylko Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna.
c) tylko państwowa Inspekcja Pracy.
d) tylko Parlament.

2. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie funkcje

a) doradcze.
b) kontrolne.
c) doradcze i kontrolne.
d) nadzorcze.

3. Przeciętnie liczba godzin pracy w pięciodniowym tygodniu pracy wynosi

a) 30.
b) 35.
c) 40.
d) 45.

4. Ergonomia to nauka o

a) dostosowaniu środków pracy do człowieka.
b) pracy.
c) dostosowaniu człowieka do pracy.
d) zajmująca się oświetleniem i hałasem.

5. Przedmiotem badań ergonomii jest

a) maszyna.
b) urządzenie techniczne.
c) praca wykonywana przez maszyny.
d) układ człowiek – maszyna – praca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Ergonomia korekcyjna zajmuje się

a) poprawianiem złych rozwiązań konstrukcyjnych, a także organizacyjnych.
b) konstruowaniem poprawnie zbudowanych maszyn.
c) tworzeniem urządzeń korekcyjnych.
d) urządzeniami technicznymi.

7. Przedmiot ergonomiczny to taki, który jest

a) bezpieczny, estetyczny, tani.
b) łatwy do wykonania, trwały, bezpieczny.
c) bezpieczny, funkcjonalny, zdrowy.
d) zdrowy, trwały, łatwy do wyprodukowania.

8. Pracę statyczną wykonują

a) tylko te osoby, które cały dzień muszą stać.
b) tylko te osoby, które się w ogóle nie ruszają.
c) ludzie, którzy przez większość czasu pracy pozostają w niezmiennej pozycji.
d) osoby podnoszące pionowo jakieś przedmioty.

9. Zmęczenie to

a) biochemiczne procesy przebiegające w organizmie.
b) objaw obniżenia sprawności psychicznej ustroju.
c) przejściowe zmniejszenie sprawności ustroju spowodowane nadmiernym

obciążeniem pracą.

d) spalanie kalorii.

10. Zmęczenie można wyeliminować

a) poprzez ciągły odpoczynek.
b) nie podejmując pracy fizycznej.
c) poprzez zrobienie w czasie pracy kilku przerw; po pracy fizycznej odpoczywać

biernie, natomiast po pracy umysłowej czynnie.

d) przez unikanie podnoszenia ciężarów.

11. Łączny czas przebywania pracownika w ciągu doby w pomieszczeniu pracy stałej wynosi

a) 2 godziny.
b) 4 godziny.
c) 5 godzin.
d) 6 godzin.

12. Hałas, drgania, oświetlenie, mikroklimat, promieniowanie stanowią

a) warunki materialnego środowiska pracy.
b) warunki pracy na stanowisku roboczym.
c) o wysokości zarobków na danym stanowisku pracy.
d) społecznej istotności wykonywanej pracy.

13. Do oświetlenia podstawowego pomieszczeń zaliczamy oświetlenie

a) ogólne, miejscowe i złożone.
b) awaryjne.
c) bezpieczeństwa.
d) ewakuacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Wszystkie czynniki środowiska pracy można podzielić na

a) chemiczne i fizyczne.
b) niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe.
c) psychofizyczne i biologiczne.
d) biologiczne i chemiczne.

15. Podejrzenie o chorobę zawodową należy zgłaszać do

a) pracodawcy.
b) lekarza pierwszego kontaktu.
c) właściwego państwowego inspektora sanitarnego i właściwego inspektora pracy.
d) Instytutu Medycyny pracy.

16. Za bezpieczne napięcie prądu zmiennego uważa się

a) 20 V.
b) 24 V.
c) 48 V.
d) 52 V.

17. Konserwację kuchenki gazowej w zakładzie pracy przeprowadza

a) szef kuchni.
b) kierownik zakładu.
c) pracownik posiadający uprawnienia.
d) osoba sprzątająca.

18. Bezpieczne warunki eksploatacyjne kotła warzelnego przy ciśnieniu w zbiorniku 45 bar

są wtedy, gdy zbiornik kotła wypełniony jest
a) do ½ objętości.
b) do ⅓ objętości.
c) do ⅝ objętości.
d) do ¾ objętości.

19. Do gaszenia pożarów urządzeń elektrycznych pod napięciem wykorzystuje się

a) koc gaśniczy.
b) proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.
c) gaśnice pianowe.
d) wodę.

20. Przenoszenie gorącej potrawy w naczyniu z obluzowanymi uchwytami może stać się

przyczyną
a) zasłabnięcia.
b) krwotoku.
c) poparzenia.
d) zatrucia.

21. Oceniając stan poszkodowanego w pierwszej kolejności zwracamy uwagę na

a) stan przytomności.
b) rodzaj obrażeń.
c) okoliczności zdarzenia.
d) wiek poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22. Oparzenie skóry wymaga jak najszybszego

a) wezwania lekarza.
b) podania środków przeciwbólowych.
c) nałożenia suchego opatrunku.
d) ochłodzenia miejsca poparzonego zimną wodą.

23. Wszystkie osoby nieprzytomne z zachowanymi czynnościami życiowymi należy

a) ułożyć w pozycji bocznej bezpiecznej.
b) pozostawić w pozycji zastanej.
c) ułożyć na plecach.
d) ułożyć na brzuchu.

24. Wartości fizjologiczne tętna i oddechu u dorosłego człowieka wynoszą

a) 12–16 oddechów i 70–80 uderzeń tętna /min.
b) 25 oddechów i 100 uderzeń tętna /min.
c) 20 oddechów i 70–80 uderzeń tętna /min.
d) 25 oddechów i 70–80 uderzeń tętna /min.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……..............................………………………………………………..

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002
2. Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy, PZWL, Warszawa 2000
3. Jastrzębski W.: Wyposażenie techniczne zakładów gastronomicznych. WSiP, Warszawa 2005
4. Kodeks pracy ( stan prawny na dzień 01 maja 2004 roku)
5. Kultura bezpieczeństwa (materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych). CIOP,

Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2006

6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa 2002
7. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.

Gdańsk 2006

8. Rybicki Z. (red.): Postępowanie w nagłych przypadkach, Urban end Partner Wrocław 2001
9. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa 2002
10. Wacikowska M.: Prawo pracy – poradnik dla podejmujących pierwszą pracę, Państwowa

Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2006

11. Wojciechowski W.: Praktyczny poradnik prawa pracy dla pracownika. Główny

Inspektorat Pracy, Warszawa 2005

12. śabicki W. Organizacja, bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2005