TEMAT NUMERU

WETERYNARIA W PRAKTYCE

8

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 11-12/2009

tech. wet. Izabela Wierzbicka, lek. wet. Joanna Ziętkowska

Centrum Zdrowia Małych Zwierząt „Multiwet” w Warszawie

W weterynarii masaż ma takie samo za-
stosowanie jak u ludzi, jednak wykorzy-
stuje się tu znacznie mniejszą liczbę tech-
nik masażu.

Działanie masażu: uspokaja lub pobudza,

poprawia samopoczucie; pobudza krążenie
krwi i limfy; zmniejsza nadmierne napięcie
mięśniowe; zwiększa napięcie, np. w atrofi i,
w masażu przedwysiłkowym; odprowadza
obrzęki; zwiększa wymianę gazową i wy-
sycenie krwi tlenem; pobudza przemianę
materii; pobudza układ moczowy; pobu-
dza odżywienie kości i stawów; zmniejsza
wydzielanie hormonów stresu – obniża ci-
śnienie krwi oraz rytm oddechowy.

Wskazania do masażu: przewlekłe cho-

roby mięśniowo-szkieletowe; po zabiegach
operacyjnych; w przypadku restrykcji ru-
chowych; jako zabieg wstępny przed ćwi-
czeniami i po; przewlekle zaburzenia rów-
nowagi; nadmierne i obniżone napięcie
mięśniowe; blizny tkanek miękkich; jako
zabieg rozluźniający.

Przeciwwskazania do masażu: podwyż-

szona temperatura; wstrząs; wypadnięcie
jądra miażdżystego; uszkodzenia, choroby
skóry; krwawienia wewnętrzne; zerwanie
mięśnia; ostry okres po urazie; poważne
choroby układu nerwowego; przeczulica;
bolesne stany zapalne stawów; uogólniona
choroba nowotworowa; choroba zakaźna;
ostra choroba wirusowa.

Masaż może wywołać natychmiastowy

zbawienny wpływ na pacjenta, ale zwykle
konieczne są regularne zabiegi, aby uzy-
skać wyraźną poprawę. Początkowo masaż
może zapewnić uśmierzenie bólu, zmniej-
szenie napięcia oraz pomóc ustabilizować
system nerwowy.

F

IZYKOTERAPIA

Jest działem wykorzystującym występujące
w przyrodzie naturalne czynniki fi zyczne,
takie jak: czynniki termiczne, woda, prąd
elektryczny i magnetyczny, promieniowa-
nie świetlne, nadfi oletowe i podczerwone
oraz ultradźwięki i laser.

Od wieków wykorzystywano wysoką

i niską temperaturę w leczeniu urazów tka-
nek miękkich i stawów (zwłaszcza w celu

Rehabilitacja to szeroka dziedzina, której
działania mają na celu przywrócenie pa-
cjenta do normalnego funkcjonowania fi -
zycznego, psychicznego oraz społecznego.
Zatem mamy do czynienia z trzema typa-
mi rehabilitacji.

Rehabilitacja psychiczna i społeczna pro-

wadzona jest przez zoopsychologów i tre-
serów. Polega na dokładnym zbadaniu śro-
dowiska, w jakim dane zwierzę przebywa.
Tu bardzo ważny jest dokładny wywiad
z właścicielem i innymi osobami znajdu-
jącymi się w bliskim otoczeniu zwierzę-
cia. Terapia dobierana jest indywidualnie
do każdego przypadku.

Rehabilitacja psychiczna i społeczna

to bardzo szeroki temat, a w tym artyku-
le zajmiemy się podstawami rehabilita-
cji fi zycznej.

Rehabilitacja fi zyczna, inaczej nazywana

fi zjoterapią, jest działem medycyny (rów-
nież weterynaryjnej), który zajmuje się ki-
nezyterapią, masażem oraz fi zykoterapią.

K

INEZYTERAPIA

Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem. W te-
rapii wykorzystuje się różnego rodzaju ćwi-
czenia z zakresu ruchów (range of motion –
ROM) i rozciągania. Dzieli się je na bierne
i czynne. Ćwiczenia bierne są wykonywa-
ne przez terapeutę, tzn. terapeuta przy uży-
ciu własnej siły wykonuje określony ruch
w ćwiczonym stawie, by spowodować nie-
wielkie napięcie lub rozciągnięcie mięśni
obsługujących ten staw. Ćwiczenia czynne
polegają na skurczu mięśnia, jaki wywoła-
ny jest przez samo zwierzę.

Ćwiczenia te mają ogromne znacze-

nie dla osiągnięcia lepszej ruchomości
stawów po operacji lub u pacjentów do-
tkniętych chorobami przewlekłymi. Po-
magają w zapobieganiu powstawaniu

Określenia rehabilitacja małych zwie-
rząt zaczęto używać w Polsce od nie-
dawna. W artykule omówimy ogólne
pojęcie rehabilitacji oraz sytuacje,
w których można ją wykorzystać.

Rehabilitacja

małych zwierząt

THE REHABILITATION OF SMALL ANIMALS

zrostów pomiędzy tkankami miękkimi
i kośćmi, zwiększeniu giętkości, przebu-
dowie zwłóknień okołostawowych oraz
wzroście rozciągliwości mięśni i innych
tkanek miękkich, co ma na celu zapobie-
ganie dalszym urazom stawów, ścięgien
i więzadeł.

Celem kinezyterapii jest utrzymanie lub

przywrócenie pełnego zakresu ruchomo-
ści w określonych stawach i zapobiega-
nie tworzeniu się deformacji, zmniejsze-
nie zastoju żylnego oraz zachowanie czucia
proprioceptywnego i pamięci ruchowej
w przypadku porażeń, niedowładów czy
bezruchu z innych przyczyn, zapobiega-
nie zanikom mięśniowym z bezczynności,
wzmocnienie wybranych mięśni oraz prze-
ciwdziałanie utracie pamięci ruchowej lub
jej odnowienie.

Leczenie ruchem jest jedną z najsku-

teczniejszych metod rehabilitacji fi zycznej.
Ćwiczenia można zalecać do wykonywania
w domu, gdyż nie wymagają żadnych do-
datkowych inwestycji w sprzęt. Terapeuta
zalecający ćwiczenia musi wykazywać się
cierpliwością i zadowalać się niewielkimi
postępami i powolną poprawą. Niecierpli-
we i nadgorliwe leczenie może ostatecznie
spowolnić poprawę, a nawet zmniejszyć ru-
chomość stawu oraz zwiększyć przykurcz
tkanek miękkich. Wynika to z uszkodze-
nia tkanki i bólu, co może opóźniać czynne
użytkowanie kończyny, powodując zwięk-
szone zwłóknienie tkanek i ich zmniejszo-
ną ruchomość.

M

ASAŻ

Słowo masaż pochodzi od arabskiego sło-
wa mass, które oznacza uciskać. Metody
masażu były rozwijane przez wiele cywi-
lizacji antycznych, stosowano go z wielu
wskazań medycznych.

Obecnie masaż włączono do systemu

opieki medycznej nad ludźmi w celu uśmie-
rzenia bólu oraz w przypadku unierucho-
mienia. Jest także stosowany jako środek
zapobiegawczy oraz w opiece nad sportow-
cami. Został on również włączony do więk-
szości zabiegów kręgarskich, fi zykotera-
pii oraz leczenia manualnego osteopatii.

fot. M. Cukier

nik

TEMAT NUMERU

WETERYNARIA W PRAKTYCE

9

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 11-12/2009

złagodzenia bólu), a także w zmianach pro-
cesów fi zjologicznych ważnych w naprawie
tkanki (wzmocnienie elastyczności tkanki
łącznej, włączając mięśnie, ścięgna, wię-
zadła i torebki stawowe). Głównym celem
każdego zabiegu termicznego jest ułatwie-
nie wykonania ostatecznego zabiegu lecz-
niczego, jakim są ćwiczenia fi zyczne.

Krioterapia
Jest leczniczym stosowaniem zimna, np.
zimne okłady, masaż lodowy, zimne ką-
piele wirowe czy chłodzące aerozole. Do-
stępny jest również specjalistyczny sprzęt
do krioterapii, ale jest dość drogi, a wcze-
śniej wspomniane zabiegi przynoszą rów-
nież oczekiwaną poprawę.

Zastosowanie krioterapii bezpośrednio

po urazie (przypadkowym lub chirurgicz-
nym) daje najlepsze efekty, zapewniając
zniesienie bólu, zmniejszenie stanu zapal-
nego i jego skutków, kontrolę krwawienia
oraz minimalizację skurczu mięśniowego.

Skutki fi zjologiczne:

• skurcz naczyń krwionośnych;

• zmniejszenie przepływu krwi;

• ograniczenie metabolizmu komórko-

wego;

• zmniejszenie przepuszczalności błon

komórkowych;

• zmniejszenie szybkości przewodnictwa

nerwowego czuciowego i ruchowego;

• analgezja;

• zapobieganie powstawaniu obrzęków.

Wskazania:

• ostre stany zapalne;

• do 72 h po urazie tkanek i chorobie

przeciążeniowej;

• obrzęk po złamaniu kości, zwichnięciach

i skręceniach stawów;

• zespoły zapaleń okołostawowych w okre-

sie ostrym;

• reumatoidalne zapalenie stawów;

• po ćwiczeniach fi zycznych.

Przeciwwskazania:

• stany nadwrażliwości na zimno;

• zapalenie miedniczek nerkowych;

• zapalenie pęcherza moczowego;

• stany wyniszczenia i osłabienia;

• odmrożenia.

Ciepłolecznictwo
W ciepłolecznictwie wykorzystuje się okła-
dy grzejące, ciepłe kąpiele, nawet suszarki
na ciepłe powietrze (jeśli pacjent nie boi się
szumu) i żelazka ustawione na najniższą
temperaturę grzania. Wysoka temperatura
stosowana jest w fi zykoterapii ze względu
na efekty hemodynamiczne, nerwowo-mię-
śniowe, metaboliczne oraz wpływ na tkankę
łączną. Najwłaściwsze jest zastosowanie
terapii ciepłem po zakończeniu ostrej fazy
zapalnej procesu gojenia tkanki. Zbyt wcze-
sne zastosowanie ciepła może pogłębić
objawy zapalne.

Skutki fi zjologiczne:

• rozszerzenie naczyń krwionośnych;

• wzrost temperatury tkanek powierz-

chownych;

• przyspieszenie metabolizmu komórko-

wego;

• przyspieszenie przewodnictwa nerwo-

wego;

• zwiększenie przepływu krwi;

• rozluźnienie mięśni;

• podwyższenie progu bólu;

• działanie analgetyczne w fazie przewle-

kłej;

• zwiększenie rozciągliwości tkanki mięk-

kiej,

• zmniejszenie sztywności stawów, zwięk-

szenie elastyczności struktur torebki
stawowej.
Wskazania:

• wzmożone napięcie mięśniowe;

• powysiłkowe bóle mięśniowe;

• przykurcze mięśni;

• sztywność stawów;

• przewlekły stan po skręceniach sta-

wów;

• bóle pochodzenia mięśniowego i nerwo-

wego;

• bóle stawów wynikające z chorób,

w których nie obserwuje się procesu
zapalnego;

• przed zabiegami kinezyterapii, szczegól-

nie rozciągania.
Przeciwwskazania:

• ostre stany pourazowe (od 72 h);

• ostre i przewlekle choroby zakaźne;

• choroby przebiegające z podwyższoną

temperaturą ciała;

• skłonność do krwawień;

• choroba nowotworowa;

• choroby układu krążenia.

Udane leczenie z użyciem terapii zimnem

lub ciepłem zależy od dokładnej oceny sta-
nu zwierzęcia na początku każdej sesji za-
biegów. Wybór właściwego zabiegu zależy
w dużej mierze od zrozumienia i właściwej
oceny stadium naprawy tkanki, właściwej
klinicznej oceny zdolności funkcjonalnych
zwierzęcia, ustalenia właściwych celów le-
czenia i kontynuacji oceny stanu pacjenta
w miarę zdrowienia.

Elektroterapia
Jej efektami są m.in. zwiększenie zasięgu
ruchów, zwiększenie siły mięśni, przywró-
cenie czynności mięśni, naprawa zaburzeń
strukturalnych, zwiększenie napięcia mię-
śniowego, wzmocnienie funkcji mięśni,
kontrola bólu, przyspieszenie gojenia się
ran, zmniejszenie obrzęków oraz skurczu
mięśniowego. Znajduje zastosowanie przy
przezskórnym podaniu leków wspomaga-
nych prądem elektrycznym.

EMS (electrical muscle stimulation) – za-

stosowanie wygenerowanego przez sty-
mulator prądu elektrycznego, który biegnie

TEMAT NUMERU

WETERYNARIA W PRAKTYCE

10

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 11-12/2009

przewodami do elektrod leżących na skó-
rze, by zdepolaryzować nerw ruchowy
i wywołać skurcz mięśnia szkieletowego.

Działanie:

• zwiększenie siły mięśni;

• przywrócenie czynności mięśni;

• naprawa zaburzeń strukturalnych;

• zwiększenie napięcia mięśniowego.

Wskazania:

• osłabienie mięśni szkieletowych po unie-

ruchomieniu kończyny;

• osłabienie mięśni po zabiegach operacyj-

nych lub przeciwdziałanie osłabieniu;

• jako alternatywa podjęcia wysiłku fi zycz-

nego określonych grup mięśniowych;

• schorzenia neurologiczne osłabiające

mięśnie;

• zaniki mięśniowe.

TENS (transcutaneous electrical nerve sti-

mulation) jest stosowany u zwierząt w celu
zmniejszenia bólu, przyspieszenia gojenia
się ran, redukcji obrzęków, pomniejszenia
wzmożonego napięcia mięśniowego oraz
spotęgowania przekrwienia. Celem sto-
sowania TENS nie jest wywołanie skur-
czu mięśnia.

Przeciwwskazania:

• stosowanie bezpośrednio nad sercem;

• rozrusznik serca;

• zaburzenia napadowe;

• nad miejscem dotkniętym zakrzepicą lub

zakrzepowym zapaleniem żył;

• choroba nowotworowa uogólniona;

• ciąża;

• gdy istnieje przeciwwskazanie do ruchu

czynnego;

• metalowe implanty.

Elektroterapia w medycynie jest znana

i stosowana już od dawna. Wcześniej uży-
wano do tego celu węgorzy elektrycznych.
Dziś produkowane są aparaty wytwarza-
jące prądy stosowane w terapii elektrycz-
nej. Większość tych aparatów posiada
odpowiednie programy pracy w zależ-
ności od potrzeb. Należy jednak pamię-
tać, że aparatura ta jest zaprogramowana
na człowieka i nie należy używać tych sa-
mych parametrów u zwierząt. Zwierzęta
mają inny próg czucia, wywołania skur-
czu włókien mięśniowych i czucia bólu niż
ludzie, więc parametry należy ustawiać in-
dywidualnie.

Laseroterapia
Bardzo często występującym sprzętem
w lecznicach weterynaryjnych jest urzą-
dzenie do laseroterapii. Jego działanie
na poziomie komórkowym to zwiększe-
nie syntezy kolagenu, białek oraz kwasu
RNA, usprawnienie dysocjacji hemoglo-
biny oraz zmiany w potencjale błony ko-
mórkowej. Działania na poziomie tkanek
i ustroju przyspiesza regenerację uszko-
dzeń i stanów zapalnych tkanek mięk-
kich, gojenie ran, zwiększa unaczynienie

i przyspiesza formowanie się kostniny
w miejscu złamania; działa również prze-
ciwbólowo.

Wskazania:

• zapalenie kaletek maziowych;

• zapalenie ścięgien;

• pooperacyjne gojenie więzadła krzyżo-

wego przedniego, więzadła rzepki;

• zesztywnienia stawów;

• rany;

• stymulacja punktów akupunktury i Trig-

ger Points;

• zespoły bólowe w przebiegu dyskopatii;

• utrudniony zrost kostny;

• zapalenia okołostawowe;

• choroby zwyrodnieniowe stawów;

• przeciążenia mięśni i tkanek miękkich

okołostawowych;

• przewlekłe zapalenia ucha zewnę-

trznego.
Przeciwwskazania:

• choroby nowotworowe;

• stany zagrożenia nowotworowego.

Ultradźwięki
Wykorzystuje się je w działaniu miejsco-
wym i ogólnym. W działaniu miejscowym
mechanicznym uzyskamy zmiany objęto-
ści komórek (mikromasaż). Ultradźwię-
ki o działaniu miejscowym możemy wy-
korzystać w celu wywołania przegrzania.
Działanie ogólne ultradźwięków to zmniej-
szenie bólu, napięcia mięśni, rozszerzenie
naczyń krwionośnych, hamowanie proce-
sów zapalnych, zwiększenie wchłaniania
oraz przyspieszenie angiogenezy.

Wskazania:

• zespoły bólowe w przebiegu choroby

zwyrodnieniowej stawów;

• skrócenie tkanek miękkich;

• stany zapalne podostre i przewlekłe

ścięgien i kaletek;

• patologiczne wapnienia;

• ból pochodzenia mięśniowego.

Przeciwwskazania:

• stosowanie w okolicy serca, nadźwięka-

wianie głowy, rdzenia kręgowego, jąder,
wyniosłości kostnych;

• ciąża;

• choroba nowotworowa;

• rany;

• złamania kości;

• urazy w stanie ostrym;

• miejsca wzrostu kości;

• ostre zapalenia stawów;

• metalowe implanty.

Terapia ultradźwiękami jest pomocna

w miejscowym stosowaniu leków. Nazy-
wa się ją jonoforezą. Jako przewodnik ultra-
dźwięków stosuje się zamiast żelu do USG
maści z lekiem przeciwzapalnym, przeciw-
bólowym w miejsce zapalenia. Jest to tera-
pia łączona, łącząca lecznicze działanie ma-
ści i przyspieszające wchłanianie działanie
ultradźwięków.

Hydroterapia
To zdecydowanie jedna z najskuteczniej-
szych metod fi zjoterapii, będąca połącze-
niem kinezyterapii z działaniem fi zycznym
wody. Ćwiczenia w wodzie są efektywne dla
poprawy siły, wytrzymałości mięśni, wy-
trzymałości układu sercowo-oddechowego,
zakresu ruchów, zwinności oraz dobrego
samopoczucia pod względem psychicznym,
a wszystko to w czasie, gdy minimalizuje
się ból. Niestety stosowanie hydroterapii
wiąże się z dużymi nakładami fi nansowymi
i nie każdy pacjent poddaje się tej terapii.
Ideałem byłoby stosowanie profesjonalnej
wanny z bieżnią, do której zwierzę wchodzi,
a nie jest spuszczane czy wkładane od góry.
Woda nalewa się od dołu, nie powodując
szumu. W przeciwnym razie pacjenci
mogą bardzo stresować się terapią, co nie
przyniosłoby oczekiwanych rezultatów.
Hydroterapia to nie tylko ćwiczenia w wo-
dzie, lecz również hydromasaż i inne metody
z zastosowaniem wody, jak na przykład
ciepłe czy zimne kąpiele.

Wskazania:

• po operacjach ortopedycznych;

• bolesne schorzenia stawów;

• choroby zwyrodnieniowe;

• procesy zapalne ścięgien;

• schorzenia neurologiczne;

• otyłość;

• psy pracujące i sportowe.

Przeciwwskazania:

• hipertermia;

• choroby zakaźne;

• procesy zapalne w okresie ostrym;

• niestabilne złamania;

• niewydolność krążeniowa lub oddecho-

wa;

• epilepsja;

• wszystkie schorzenia mogące zakazić

wodę.

P

ODSUMOWANIE

W artykule zostały opisane pokrótce pod-
stawowe metody stosowane w fi zjoterapii
zwierząt. Celem jest przybliżenie tej jesz-
cze nowej w Polsce dziedziny. Coraz wię-
cej lekarzy weterynarii kształci się w tym
kierunku oraz wykorzystuje swoją wiedzę
w praktyce, również technicy weterynarii
rozszerzają swoje umiejętności z zakresu
rehabilitacji fi zycznej, co daje możliwość
skierowania pacjenta na zabiegi fi zjotera-
peutyczne do osób już wykwalifi kowanych
i posiadających odpowiednie narzędzia.
Dzięki fi zjoterapii zwierzęta po schorze-
niach ortopedycznych i neurologicznych
mają większe szanse na częściowy bądź na-
wet całkowity powrót do zdrowia.



tech. wet. Izabela Wierzbicka

Centrum Zdrowia Małych Zwierząt

„Multiwet”

00-753 Warszawa, ul. Gagarina 5