KULISTYKA

O

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

52

MAJ-CZERWIEC • 3/2005

Ruch powiek jest kontrolowany głów-

nie przez mięsień okrężny oka, który
jest mięśniem prążkowanym i ma moc-
ne połączenia w kącie przyśrodkowym
i bocznym oka. Mięsień okrężny oka jest
odpowiedzialny za zamykanie powiek

Agenezja i częściowy ubytek powiek
(agenesis & coloboma)
To rzadko spotykane schorzenie (naj-

częściej rozpoznawane u kotów) wynika
z całkowitego (ageneza) lub częściowego
braku powieki (4, 5). Zwykle choroba
dotyczy bocznej części powieki górnej
i prowadzi do podrażnienia rogówek przez
włosy. Dochodzi również do keratopatii
narażennej na skutek braku możliwości
zamykania powiek. Chirurgiczne techniki
rekonstrukcji są skomplikowane i nie na-
leży się ich podejmować bez doświadcze-
nia w chirurgii okulistycznej (fot. 1 i 2).

Zrośnięcie spojówek
(symblepharon)
Nabyte zrośnięcie tkanek spojówki ze

sobą i powierzchnią rogówki to częste
powikłanie okołoporodowego zakażenia
kocim wirusem Herpes (4, 5). Symblefa-
ron rzadko występuje u innych gatunków
zwierząt. Leczenie jest trudne, ponieważ
zrosty mają tendencję do szybkich nawro-
tów po resekcji chirurgicznej (fot. 3).

Entropium
Podwinięcie się powiek związane

jest z drażnieniem rogówki przez wło-
sy, co prowadzi do kurczu powiek,
nadmiernego łzawienia oraz zapalenia
rogówki. Często występuje u szczeniąt,
jest zwykle związane z rasą i uważa się,
że ma charakter dziedziczny. Najczę-
ściej choroba dotyczy bocznej części
powieki dolnej (np. u psów rasy golden
retriever lub rottweiler). Natomiast
u takich ras, jak chow chow i shar pei,
na obszarze prawie 360 stopni brzegi
powiekowe są podwinięte. Entropium
często występuje również u jagniąt

i jest unerwiony przez nerw twarzowy
(nerw czaszkowy VII), natomiast mięsień
dźwigacz powieki górnej, który unosi
górną powiekę, unerwiony jest przez
nerw okoruchowy (nerw czaszkowy
III). Mięsień Müllera, który mieści się
w górnej powiece i odpowiedzialny jest
za poszerzanie szpary powiekowej, to
mięsień gładki, który otrzymuje współ-
czulne bodźce nerwowe i unerwiony jest
czuciowo przez nerw trójdzielny (nerw
czaszkowy V) (1).

C

HOROBY

POWIEK

Mruganie jest ważnym odruchem

obronnym powiek oraz służy do roz-
prowadzenia filmu łzowego na rogówce.
Prawidłowa zależność anatomiczna
pomiędzy powiekami a powierzchnią
oka jest niezbędna dla zdrowia rogówki.
Wiele anatomicznych nieprawidłowości
(często związanych z rasą) może zaburzyć
funkcję ochronną powiek (1).

Zrośnięcie powiek
(ankyloblepharon)
U zdrowych szczeniąt powieki pozo-

stają zrośnięte do 7-14 dnia po urodze-
niu (2), a u kociąt – do 4-21 dnia (4).
Jeśli powieki pozostają zrośnięte po tym
czasie, należy próbować delikatnie od-
dzielić je od siebie. Zapalenie spojówek
u noworodków na skutek zakażenia (np.
okołoporodowego) pod zrośniętymi po-
wiekami objawia się obrzękiem i bólem
i wymaga natychmiastowego leczenia,
aby zapobiec ciężkim i nieodwracalnym
uszkodzeniom oka. Szparę powiekową
należy ostrożnie otworzyć i zastosować
maść antybiotykową, aby ograniczyć
zakażenie i nawilżyć oko.

Choroby powiek

u małych zwierząt

CZ. I

Jacek Garncarz, Magdalena Garncarz

Okulistyczny Gabinet Weterynaryjny w Warszawie

Powieki sk

ładają się z trzech anatomicznych warstw. Warstwa zewnętrzna to skóra, w której

znajduj

ą są mieszki włosowe (wraz z mieszkami rzęs) oraz gruczoły łojowe. Zmodyfikowane

gruczo

ły łojowe i potowe, które związane są z rzęsami, to odpowiednio gruczoły Zeissa i Molla.

U psów i kotów rz

ęsy występują jedynie na powiekach górnych. Warstwa środkowa powiek

zawiera mi

ęśnie i spoistą tkankę kolagenową, określaną jako płytka tarczkowa powieki, która

podpiera powiek

ę. W płytce tarczkowej zatopione są gruczoły łojowe, które określa się jako

gruczo

ły Meiboma lub tarczkowe, a ich przewody otwierają się na brzegu powiekowym. We-

wn

ętrzna warstwa powiek to spojówka powiekowa (1).

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

1

1

1

2

1

3

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

OKULISTYKA

53

MAJ-CZERWIEC • 3/2005

i źrebiąt. U młodych zwierząt występuje
entropium anatomiczne, które wynika
z nieprawidłowego stosunku pomiędzy
gałką oczną a brzegami powiekowymi.
I tak np. zbyt mała i głęboko osadzona
gałka oczna u retrieverów, nadmierna
ilość fałdów skórnych u psów rasy shar
pei lub clumber spaniel lub zbyt mała
szpara powiekowa u psów rasy chow
chow prowadzą do powstania takiego
rodzaju entropium. Nabyte entropium
określa się jako entropium spastyczne,
które wynika z kurczu powiek związane-
go z bólem oka. Entropium anatomiczne
może mieć również komponentę spa-
styczną. Dlatego wszystkie przypadki
entropium należy dokładnie ocenić
przed i po zastosowaniu środka miej-
scowo znieczulającego oko. Entropium
atoniczne lub starcze często występuje
u starszych angielskich cocker spanieli
i jest związane z „opadaniem” skóry
części twarzowej głowy. Entropium
i podwinięcie rzęs (trichiasis) wynikające
ze znacznego opadania górnych powiek
często prowadzą do przewlekłego za-
palenia rogówek i mogą doprowadzić
do zaburzeń w widzeniu. Entropium
bliznowate występuje rzadko i związane
jest z przebytym zabiegiem operacyj-
nym, urazem lub przewlekłym zapale-
niem powiek (1, 2, 3, 6, 9, 10, 11) (fot. 4,
5, 6). (Leczenie entropium zostanie
omówione w części II artykułu.)

Ektropium
Wywinięcie powiek na zewnątrz

również występuje u zwierząt jako
wada ustawienia związana z rasą. Ek-
tropium powoduje mniej problemów
w porównaniu do entropium i może być
przejściowe; występuje np. wtedy, gdy
zwierzę jest zmęczone. „Patologiczne”
ektropium prowadzi do przewlekłe-
go zapalenia spojówek, dyskomfortu
i keratopatii narażennej. U psów rasy
bernardyn, mastif, bloodhound, bassett
hound itd. występuje w postaci nasilonej
i jest często związane ze zbyt długą szpa-
rą powiekową i brakiem podparcia kąta
powiekowego. Bardzo nasilona postać
tych zaburzeń anatomicznych określana
jest jako „oko diamentowe” – mamy tu

do czynienia z ektropium środkowej
części powieki dolnej oraz entropium
górnej i dolnej powieki w kącie bocz-
nym. „Oko diamentowe” występuje
dość często i stanowi poważny problem
kliniczny (fot. 7).

Nabyte ektropium może być ato-

niczne/starcze (np. dotyczące dolnych
powiek u starszych cocker spanieli),
bliznowate (przyczyny takie same jak
w przypadku bliznowatego entropium)
lub porażenne (paraliż nerwu czaszko-
wego VII) (1, 2, 3, 6, 9, 10, 11). (Leczenie
w części II artykułu.)

Zbyt duża szpara powiekowa
Wada ta często występuje u psów rasy

bernardyn, jak również u ras brachy-
cefalicznych. U tych ostatnich często
dochodzi do narażenia powierzchni oka
i niedomykalności powiek na skutek cha-
rakterystycznego ustawienia gałki ocznej.
Aby wyleczyć lub zapobiec występowaniu
keratopatii narażennej, często z pig-
mentacją, oraz owrzodzeniom rogówki
konieczne jest chirurgiczne skrócenie
szpary powiekowej (7) (fot. 8). (Opis
w części II artykułu.)

Opadanie powiek (ptosis)
Opadanie górnej powieki może być

związane z atonicznym entropium (np.
u starszych cocker spanieli), syndromem
Hornera (na skutek utraty współczulnego
unerwienia mięśnia Müllera wewnątrz
górnej powieki) lub rzadziej na skutek
odnerwienia mięśnia dźwigacza powie-
ki górnej (nerw czaszkowy III) (1, 2, 3)
(fot. 9).

Podwinięcie rzęs (trichiasis)
Choroba polega na dotykaniu włosów

twarzowych do powierzchni oka i może
być związana z entropium. Często spo-
tykana u psów ras brachycefalicznych,
u których sierść z fałdów nosowych ociera
o przyśrodkową część oka i może wyma-
gać korekcji chirurgicznej (2) (fot. 10).

Zbyt długie rzęsy (trichomegalia)
Występują często u amerykańskich

cocker spanieli. Zbyt długie rzęsy, mimo

1

4

1

5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

10

KULISTYKA

O

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

54

MAJ-CZERWIEC • 3/2005

prawidłowego ich położenia, mogą kon-
taktować się z powierzchnią rogówki.
Leczenie polega na przycinaniu niepra-
widłowych rzęs (2) (fot. 11, 12, 13).

Podwójny rząd rzęs (distichiasis)
Dodatkowe rzęsy wyrastające z ujść

gruczołów tarczkowych na brzegu po-
wiekowym często występują u psów.
Mogą powodować łagodny do umiar-
kowanego dyskomfort (z nadmiernym
łzawieniem i mrużeniem powiek) oraz
niekiedy owrzodzenie rogówki. U nie-
których mniejszych ras psów często-
tliwość występowania choroby jest
bardzo wysoka, jednak rzadko wykazują
one objawy kliniczne. W przypadkach
wymagających leczenia do wyboru jest
kilka metod (żadna z nich nie jest ideal-
na). Wyrywanie rzęs pęsetą (depilacja)
pozwoli jedynie ustalić, czy dodatkowe
rzęsy są przyczyną objawów klinicznych.
Nie jest to jednak trwałe rozwiązanie (2)
(fot. 14, 15). (Metody leczenia zostaną
opisane w cz. II artykułu.)

Ektopowe rzęsy (ectopic cilia)
Jest to problem rzadziej spotykany

w porównaniu do distichiasis i polega
na wyrastaniu dodatkowych rzęs z po-
wierzchni spojówki powiekowej. Tak jak
przy podwójnym rzędzie rzęs mieszki
włosowe tych nieprawidłowych włosów
mieszczą się w gruczołach tarczkowych.
Rzęsy ektopowe najczęściej wyrastają ze
spojówki górnej powieki mniej więcej
na godzinie 12:00, kilka milimetrów od
brzegu powiekowego, i skierowane są
bezpośrednio w kierunku rogówki, powo-

dując ból i owrzodzenie. Objawy kliniczne
są często ostre i wymagane jest natych-
miastowe dokładne badanie powierzchni
spojówki za pomocą dobrego oświetlenia
i powiększenia (2) (fot. 16). (Leczenie w cz.
II artykułu.)

Rany powiek
Urazy powiek zdarzają się często i wy-

magają niezwłocznego leczenia z mini-
malnym opracowaniem ran. Powieki są
bardzo mocno unaczynione i szybko się
goją. Jednak należy zachować szczególną
ostrożność przy resekcji powiek, aby
nie zaburzyć stosunku anatomicznego
powieki – gałka oczna (7) (fot. 17).

Nowotwory powiek
Nowotwory powiek często wystę-

pują u starszych psów i najczęściej
są łagodne. Gr uczolak łojowy (guz
komórek podstawnych wywodzący się
gruczołów tarczkowych) jest najczęściej
spotykanym guzem powiek u psów.
Można spotkać również brodawczaki,
histiocytomy, guzy komórek tucznych,
czerniaki, gruczolakoraki łojowe oraz
raki płaskokomórkowe. U kotów na
powiekach najczęściej występuje rak
płaskokomórkowy, który również sta-
nowi problem u bydła i koni (zwłaszcza
u zwierząt bez pigmentu wokół oczu).
U koni sarkoid jest najważniejszym no-
wotworem okołoocznym (1) (fot. 18, 19).
(Leczenie w cz. II artykułu).

Zapalenie powiek (blepharitis)
Zapalenie powiek występuje często

w postaci samoistnej, okołoocznej der-

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

1

17

1

18

1

19

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

OKULISTYKA

55

MAJ-CZERWIEC • 3/2005

matozy lub jako część bardziej ogólnej
choroby skóry.

Pasożytnicze zapalenie powiek wy-

stępuje na tle nużeńca i świerzbowca.

Bakteryjne zapalenie powiek naj-

częściej występuje na tle staphylococci
spp. Zapalenie gruczołów tarczkowych
wymaga wyciśnięcia ich wydzieliny,
stosowania ciepłych kompresów oraz
odpowiednich antybiotyków ogólnych
i miejscowych. Kiedy zagęszczona
wydzielina zalega wewnątrz gruczołów
tarczkowych, może powstać gradówka
(chalazion), która jest widoczna przez
spojówkę powiekową jako biało-żółta
zmiana. Takie zmiany powinno się na-
ciąć po stronie spojówki powiekowej.
Zewnętrzny jęczmień (hordeolum)
wynika z zakażenia gruczołu łojowego
rzęsy. Te zmiany mogą być związane
z zapaleniem spojówek i mogą prowa-
dzić do samookaleczania się zwierzęcia
poprzez intensywne drapanie ich oko-
licy (fot. 20).

Mogą również występować (rzadziej)

grzybicze zapalenia powiek (derma-
tofity).

Zapalenia powiek tła

immunolo-

gicznego to pęcherzyca, syndrom
naczyniówkowo-dermatologiczny oraz
nadżerki przyśrodkowego kąta oka.

Choroby alergiczne skóry, takie jak

atopie, mogą także obejmować powieki.
W tych przypadkach leczenie polega
głównie na leczeniu choroby podstawo-
wej (1, 2, 3, 4, 5).

T

RZECIA

POWIEKA

Trzecia powieka to ukształtowany

fałd spojówkowy, który jest podtrzymy-
wany przez chrząstkę w kształcie litery
T. Leży ona w brzusznej części worka
spojówkowego, w pr zyśrodkowym
kącie oka. Gruczoł trzeciej powieki
mieści się w okolicy podstawy piono-
wej odnogi chrząstki trzeciej powieki
i produkuje znaczący procent (około
30) płynnej cieczy f ilmu łzowego.
Trzecia powieka biernie przemieszcza
się nad powierzchnią rogówki jako re-
akcja na ucisk tłuszczu zagałkowego na
skutek wciągania gałki ocznej, np. przy
mruganiu. Włókna mięśni gładkich
związane z trzecią powieką, unerwione,
są włóknami przywspółczulnymi, które
utrzymują ją w pozycji wciągniętej.
Trzecia powieka odgrywa istotną rolę
ochronną i jest niezbędna dla pra-
widłowej produkcji i rozmieszczania
filmu łzowego, jak również usuwania
materiałów obcych z powierzchni oka.
Dlatego nigdy nie należy usuwać
trzeciej powieki, z wyjątkiem le-
czenia jej nowotworów złośliwych
(1, 2, 3, 8, 9, 10, 11).

C

HOROBY

TRZECIEJ

POWIEKI

Brak pigmentu brzegu
trzeciej powieki
U niektórych psów jedna lub obie

trzecie powieki nie mają na brzegach
barwnika, który normalnie nadaje jej
wyrazistość. Właściciel może pomylić
to z zaczerwienieniem czy obrazem tzw.
„czerwonego oka”, jednak brak pigmentu
jest jedynie problemem kosmetycznym
(1, 2, 3).

Wypadnięcie gruczołu
trzeciej powieki
Może wystąpić u młodych psów każ-

dej rasy, jednak predylekcja występuje
u takich ras, jak amerykański cocker
spaniel, buldog, mastiff neapolitański,
cane corso itp. Wypadnięty gruczoł wy-
gląda jak czerwona lub różowa, gładka,
zaokrąglona wypukłość w przyśrodko-
wym kącie oka – niekiedy określana
ze względu na wygląd jako cherry eye
(wiśniowe oko). Ręczna repozycja
gruczołu najczęściej nie jest skuteczna,
a leczenie wymaga wszycia gruczołu do
brzuszno-przyśrodkowej części krawę-
dzi oczodołu (fot. 21, 22). (Opis w cz. II
artykułu.)

Gruczołu trzeciej powieki nie

należy wycinać ze względu na jego
ważną rolę w produkcji części filmu
łzowego (1, 2, 3, 7, 8).

Zwichnięcie chrząstki
trzeciej powieki
Zagięcie dłuższej odnogi chrząstki

trzeciej powieki (wada rozwojowa) jest
również częstą przyczyną wystawania
trzeciej powieki u młodych dużych psów.
Zwichniętą

część chrząstki należy usu-

nąć chirurgicznie (2, 7) (fot. 23). (Opis
w cz. II artykułu.)

Plazmatyczne zapalenie spojówki
trzeciej powieki
Naciek komórek plazmat ycznych

i limfocytów do spojówki trzeciej po-
wieki występuje często u owczarków
niemieckich, u których może być zwią-
zane z chronicznym powierzchownym
zapaleniem rogówki – KSC (Keratitis
Superficialis Chronica), dawniej określa-
nym jako łuszczka. Trzecie powieki są
zaczerwienione, zgrubiałe i szorstkie,
a ich brzeg często ulega depigmentacji.
Choroba nie jest związana z dyskom-
fortem dla pacjenta. Wydaje się, że
plazmatyczne zapalenie spojówek ma
podłoże immunologiczne i reaguje
w umiarkowanym stopniu na miejsco-
we kortykosterydy lub cyklosporynę.
Leczenie trwa przez czas nieokreślony
(w dawkach podtrzymujących), nawet
do końca życia (8) (fot. 24).

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

KULISTYKA

O

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

56

MAJ-CZERWIEC • 3/2005

dzieliny z oczu. Niezbędne jest bardzo do-
kładne badanie powierzchni rogówkowej
trzeciej powieki po zastosowaniu środka
miejscowo znieczulającego (7, 11).

Urazy
Nierzadko dochodzi do urazów trzeciej

powieki, np. kocim pazurem. Koniecz-
ne jest szybkie zaopatrzenie rany, aby
przywrócić prawidłową funkcję powieki.
Jednak należy zachować ostrożność przy
szyciu i nie pozostawiać na powierzchni
rogówkowej trzeciej powieki węzełków,
które mogłyby uszkodzić rogówkę
(7, 11) (fot. 27).

Syndrom Hornera
Syndrom ten (zwężenie źrenicy, wy-

stawanie trzeciej powieki, opadnięcie po-
wiek) występuje na skutek odnerwienia
współczulnego i zapadnięcia się w związ-
ku z tym gałki ocznej. Należy wykluczyć
inne przyczyny zwężenia źrenicy (miosis)
i wcięgnięcia gałki ocznej, np. zapalenie
błony naczyniowej (1, 2, 3) (fot. 9).

Zapadnięcie gałki ocznej
(enophthalmos)
Może być związane z utratą tłuszczu

zagałkowego u zwierząt wyniszczonych,
występować na skutek cofnięcia się gałki
ocznej na skutek bólu lub zaniku gałki
ocznej (phthisis bulbi) (2).

Zmiany w oczodole
Wszelkie zmiany toczące się w prze-

strzeni oczodołowej prowadzą do wy-
trzeszczu gałki ocznej i wysunięcia
trzeciej powieki (2).

Nowotwory
Pierwotne nowotwory trzeciej powieki

rzadko występują u psów. Kilka rodzajów

nowotworów trzeciej powieki, takich jak
gruczolak, gruczolakorak i chłoniak, zo-
stało opisanych. Rak płaskokomórkowy
występuje często u koni, krów oraz kotów
i wymaga obszernej resekcji chirurgicz-
nej całej trzeciej powieki (1, 2, 3, 4, 10, 11)
(fot. 28, 29).

‰

Część II artykułu poświęcona będzie

leczeniu wybranych, najczęściej

spotykanych chorób powiek.

Piśmiennictwo

1. Gelatt

K.N.,

Veterinary Ophthalmology, Third

Edition, Lippincott Williams & Wilkins,
1999.

2. Petersen-Jones S.M., Crispin S., Manual of

Small Animal Ophthalmology, BSAVA, 1993.

3. Slatter D., Fundamentals of Veterinary

Ophthalmology, W.B. Saunders Company,
1990.

4. Barnet K.C., Crispin S.M., Feline Ophthalmo-

logy, W.B. Saunders Company Ltd, 1998.

5. Ketering K.L., Glaze M.B., Atlas of feline ophthal-

mology, Veterinary Learning System, 1994.

6. Ketering K.L., Glaze M.B., Atlas of Breed-

-Related Canine Ocular Disorders, Veterinary
Learning System, 1998.

7. Gelatt K.N., Gellat J.P., Handbook of Small

Animal Ophthalmic Surgery, Pergamon,
1994.

8. Veterinary Ophthalmology, An International

Journal of Clinic and Investigative Ophthal-
mology, 1998-2005.

9. Hollingsworth S.R., Veterinary Ophthalmo-

logy, UC Davis, 2004.

10. Buyukmihci N.C., Comparative Ophthalmo-

logy. UC Davis, 1999.

11. Bedford P.G.C., McLellan G.J., Ophthalmology

Notes, The Royal Veterinary College, 1998.

Okulistyczny Gabinet Weterynaryjny

02-927 Warszawa, ul. Zdrojowa 12

www.garncarz.com.pl

Zapalenia spojówki trzeciej powieki
Są głównie tła wirusowego (zwane

„grudkowym zapaleniem trzeciej po-
wieki”) (fot. 25) lub bakteryjnego (8)
(fot. 26).

Ciała obce
Ciała obce, takie jak źdźbła trawy, na-

siona, mogą utkwić pod trzecią powieką,
prowadząc do urazów rogówki, bólu i wy-

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29