Marzena Kowalska

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

Biblioteka pojawia si

w utworach literackich jako miejsce akcji, jej pracow-

nicy staj

bohaterami opowie

ci, a osoby pierwszo czy drugoplanowe nierzad-

ko wypo

yczaj

i czytaj

ksi

ki. Id

c tym tropem, mo

na prze

ledzi

literatur

polsk

wiatow

, wydobywaj

c poszczególne tytuły i odnotowuj

c je z dokład-

autora słownika postaci literackich.

Przedmiotem tego tekstu b

dzie próba opisów utworów literatury pi

knej

w kierunku znalezienia odpowiedzi na pytanie: czy lektura ksi

ek literackich

sprzyja kształtowaniu wizerunku biblioteki?

Ze zrozumiałych wzgl

dów prezentowany tekst b

dzie odwoływał si

do lek-

tur wybranych, w których ich autorzy wyra

nie zaznaczyli swój stosunek do tej

instytucji ksi

ki, jej skarbów, specyfiki i roli w kulturze. Dla porz

dku rozwa

wyodr

bnione zostały punkty przewodnie, tj.: biblioteka jako

wiat, biblioteka ja-

ko wszech

wiat, biblioteka jako przygoda, biblioteka jako labirynt, biblioteki bi-

bliofilów, biblioteka ksi

ek zapomnianych, biblioteki niszczone i biblioteki

przyszło

ci.

IBLIOTEKA JAKO

WIAT

Miguel de Cervantes Saavedra w powie

ci „Don Kichote”, napisanej

w 1604 r. ukazuje Hiszpani

jako wielk

Bibliotek

. Opowiada histori

o czło-

wieku, który chciał przekształci

wiat wła

nie w Bibliotek

, przenie

prawa ja-

kie rz

wiatem ksi

ek do

wiata ludzi. Powie

Cervantesa to panorama spo-

łecze

stwa hiszpa

skiego z przełomu XVI i XVII wieku. Szlachcic – Alonso

Uijano, zwany Don Kichotem, a przez swojego giermka, Rycerzem Sm

tnego

Oblicza, sprzedaje odziedziczon

po przodkach ziemi

, by w starej zbroi i papie-

rowym hełmie wyruszy

z Manczy na podbój

wiata; znale

idealn

krain

oraz

zdoby

pieni

dze na zakup kolejnych ksi

ek. Pragnie za ich po

rednictwem

przenie

wiat przeczytanych dzieł, zwłaszcza rycerskich romansów

Mgr Marzena Kowalska, Biblioteka Główna Uniwersytetu Łódzkiego.

106

ARZENA

OWALSKA

i wiernie na

laduje bohaterów lektur, takich jak Rycerze Sławy, Rycerze Okr

głego Stołu.

Don Kichote jest zdolny do bohaterskich czynów.

c w

wiecie fikcji, fan-

tazji i złudze

, nie jest przystosowany do otaczaj

cego

wiata. Uto

samia spoty-

kanych ludzi z bohaterami literackimi, interpretuje sytuacje analogicznie do tych
z przeczytanych powie

ci. Chce naprawi

wiat i zdoby

nie

mierteln

sław

Tymczasem jego czyny staj

groteskowe i absurdalne. Posta

Don Kichota

pocz

tkowo zabawna, staje si

tragiczna. Samotny, szlachetny wojownik dobrej

sprawy jest skazany na kl

c w

wiecie ideałów, nie mo

e ich odnale

w rzeczywisto

ci. Nie mo

e pokona

ówczesnego systemu prawnego i otaczaj

cej

go niesprawiedliwo

ci.

Don Kichote wnosi bunt, brak zgody na zł

rzeczywisto

. Staje si

symbo-

lem prawa do indywidualno

ci, marze

, niepodporz

dkowania zniewalaj

cemu

systemowi, a jednocze

nie jest symbolem wiary w ideały. Zaskakuje bogactwem

li, szlachetno

uczu

, sił

woli, a przy tym nadmiern

ufno

i naiwno-

. Jego walka z wiatrakami oznacza samotne zmaganie z całym

wiatem, to-

czone w imi

słusznej sprawy, o obron

słabych i skrzywdzonych. Cervantes

mówi,

wiat mo

na widzie

ró

nie, wszystko zale

y od patrz

cego.

wiat, w którym

yje Don Kichote to Biblioteka. Dla jego otoczenia ksi

niebezpieczne, poniewa

budz

sknot

do lepszego

wiata:

„proboszcz za

dał od siostrzenicy kluczy do komnaty, gdzie znajdowały si

ksi

ki, sprawczynie zła (...) weszli tam wszyscy wraz z gospodyni

i znale

z gór

sto foliałów bardzo pi

knie oprawnych oraz inne, mniejsze.” [Cervan-

tes 1997, s. 57-58]

Tymczasem Don Kichote wydaje pieni

dze na powi

kszanie ksi

gozbioru

i podró

uje do idealnej krainy opisywanej w ksi

kach. Szuka tego, czego nie ma

wiecie realnym: pi

kna, prawdy, sprawiedliwo

ci, heroizmu, a przede wszyst-

kim, Dulcynei i hełmu Mambryna. W ko

cu Don Kichote porzuca złudzenia,

prze

ywa rozczarowanie, zaczyna wierzy

e jego ulubione ksi

gi rycerskie za-

znaczyły si

złym wpływem:

„wyrz

dziły mi owe ksi

gi wielk

szkod

, przewracaj

c mi rozum i wp

dza-

c do klatki, i

e lepiej byłoby dla mnie poprawi

i zmieni

ich lektur

czytanie innych, prawdziwszych ksi

ek, które bardziej raduj

i nauczaj

.”

[Cervantes 1997, s. 526]

Don Kichote umiera zgn

biony, odrzucaj

c pi

kne wizje. Biblioteka stwo-

rzona przez niego ginie wraz z nim. Po latach Umberto Eco w eseju o literaturze
napisał:

„Biblioteka w powie

ci Cervantesa, to Biblioteka, z której si

wychodzi (...)

bohater postanawia opu

miejsce swoich ksi

kowych roje

i zazna

przy-

gód w prawdziwym

yciu. Czyni tak, poniewa

w gł

bi duszy jest przekonany,

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

107

e w ksi

kach znalazł prawd

, dlatego s

dzi,

e wystarczy je na

ladowa

przez odtwarzanie opisanych przygód.” [Eco 2003, s. 101-112]

W 1931 roku, laureat Literackiej Nagrody Nobla Elias Canetti w powie

„Auto da fe” kre

li inn

wersj

Don Kichota, ukazuj

c obraz Biblioteki i „szalo-

nego” bibliotekarza. Akcj

umieszcza w realiach Wiednia przełomu lat 20 i 30

XIX wieku. Canetti pocz

tkowo zamierzał stworzy

„Komedi

ludzk

szale

ców”, projektuj

c osiem powie

ci, osnutych wokół jednej postaci. Ostatecznie

powstała jedna powie

, a główny bohater, pocz

tkowo nazywany Buchermensch

(niem. mól ksi

kowy), pó

niej Brand (niem. po

ar), w ko

cu otrzymał imi

Kien

(niem. Szczapa). Jego powi

zanie z ksi

kami jest wa

niejsze ni

on sam [Canetti

1966, s. 270-283].

Canetti dzieli powie

na 3 cz

ci: cz

1 – Głowa bez

wiata, czyli bibliote-

ka, cz

2 –

wiat bez głowy, czyli za

lepienie (auto da fe), cz

3 –

wiat

w głowie, czyli ogie

. Bohater powie

ci, uczony,

wiatowej sławy sinolog, mól

ksi

kowy i odludek Piotr Kien, mieszkaj

cy przy Ehrlichstrasse 24, jest wła

ci-

cielem wielkiej prywatnej biblioteki. Mie

ciła si

ona w:

„(...) czterech wysokich, obszernych pokojach w amfiladzie” [Canetti 1966,
s. 21],

liczyła około 25.000 tomów, gdzie:

„Wszystkie

ciany były a

po sufit wyło

one ksi

kami (...) okna znajdowały

w suficie. Boczne okna zostały przed laty zamurowane (...). W ten sposób

Kien uzyskał w ka

dym pokoju czwart

cian

: miejsce dla jeszcze wi

kszej

ilo

ci ksi

ek. Ponadto wydawało mu si

wiatło, padaj

ce z góry rów-

nomiernie na wszystkie regały, jest sprawiedliwsze i bardziej odpowiada jego
stosunkowi do ksi

ek. Wraz z bocznymi oknami odpadała pokusa obserwo-

wania ruchu ulicznego – czasochłonne upodobanie (...) [Canetti 1966, s. 21].

izolacji od

wiata zewn

trznego, według niego zamieszkałego przez

samych kłamców, skłoniła go do odpowiedniego urz

dzenia mieszkania, aby móc

czu

bezpiecznie:

„Codziennie, nim zasiadł za biurkiem, błogosławił pomysłowo

i konse-

kwencj

, którym zawdzi

czał spełnienie swojego najgor

tszego marzenia: po-

siadanie obficie zaopatrzonej, uporz

dkowanej i zamkni

tej z wszystkich

stron biblioteki, gdzie nic zbytecznego, ni mebel, ni człowiek, nie odwodziło
go od powa

nych my

li. (...) pustki pozostałych trzech pokoi nie zakłócało

nawet krzesło. Nigdzie ani stołu, ani szafy, ani pieca, który przerywałby kolo-
row

jednostajno

półek. Pi

kne ci

kie dywany, pokrywaj

ce wsz

dzie pod-

łog

, ogrzewały chłodny półmrok; on to przez szeroko otwarte drzwi jedno-

czył wszystkie cztery pokoje w jedn

wysok

hal

.”

108

ARZENA

OWALSKA

wiat biblioteki stworzonej przez bohatera jest prosty. W

wiecie zewn

trz-

nym, zamieszkałym przez kłamców panuje chaos, nieprawo

i „labirynty”. Mi-

mo,

e traci swoj

bibliotek

w rzeczywisto

ci, zachowuje j

nadal w głowie. Sta-

rannie selekcjonuje warto

ciowe egzemplarze i delektuje si

nowymi nabytkami.

Wykłada je na podłog

pokoju hotelowego, gdzie mieszka po wyrzuceniu z domu

przez

. Dla Kiena towarzystwo ksi

ek ma wi

ksz

warto

towarzystwo

ludzi:

„(...) ksi

ki s

cej warte ni

ludzie (...) ksi

ki s

nieme, mówi

, a jednak

nieme, to wła

nie takie wspaniałe, mówi

i ty słyszysz je szybciej ni

wte-

dy, gdyby

musiał kogo

słucha

” [Canetti 1966, s. 499].

Kien funkcjonuje we własnym

wiecie i w

wiecie swoich ksi

ek, całkowi-

cie oderwanym od rzeczywisto

ci.

yje na pograniczu szale

stwa. Mówi do brata

– psychiatry:

„Oto ró

nica mi

dzy nami. Ty

yjesz z twoich obł

ców, ja z moich ksi

ek. Co jest uczciwsze? Ja mógłbym mieszka

w jakiej

dziurze, mam moje

ksi

ki w głowie, tobie potrzeba całego zakładu dla umysłowo chorych. (...)

Ja mocno stoj

w miejscu. (...) Dam ci moja bibliotek

, je

li si

na to zdob

dziesz. (...) wy

niesz si

dej intensywniejszej my

li. Nie zdob

dziesz si

adn

mani

. Ja te

nie, ale miałbym zdolno

ci ku temu, charakter.” [Ca-

netti 1966, s. 489-490]

Bohater powie

ci, uczony i bibliotekarz w finale utworu płonie wraz ze swoj

bibliotek

we wznieconym przez siebie po

arze. Biblioteka w powie

ci jawi si

jako

tynia wiedzy i prawdy. Mo

e te

oznacza

alienacj

człowieka wobec

niemo

ci porozumienia si

z innymi lud

mi i ucieczki w

wiat ksi

ek. Cz

trzecia ksi

ki – „ogie

”, symbolizuje

ywioł, chroni

cy w efekcie przed prymi-

tywizmem to, co najcenniejsze.

IBLIOTEKA JAKO WSZECH

WIAT

W 1941 roku Jorge Luis Borges, pracownik Biblioteki Narodowej w Buenos

Aires, napisał opowiadanie „Biblioteka Babel” [Borges 2002, s. 68]. Bibliotek

porównuje w nim do wszech

wiata, wykorzystuj

c koszmarn

wizj

i karykatur

biblioteki, w której pracował. Wizerunek biblioteki (jak pokrewna jej wie

a Ba-

bel) symbolizuje u Borgesa niesko

czono

, zam

t, bezład. Borges porównuje

do wszech

wiata i labiryntu:

„Wszech

wiat (który inni nazywaj

bibliotek

) składa si

z nieokre

lonej,

i by

e niesko

czonej, liczby sze

ciobocznych galerii, z obszernymi stud-

niami wentylacyjnymi w

rodku, ogrodzonymi bardzo niskimi balustradami.

Z ka

dej galerii wida

tra ni

sze i wy

sze: niesko

czenie. Układ galerii

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

109

jest niezmienny. Dwadzie

cia szaf, po pi

szerokich szaf na ka

dy bok, wy-

pełnia wszystkie boki prócz dwóch; ich wysoko

, która równa jest wysoko

ter, przekracza zaledwie wzrost przeci

tnego bibliotekarza. Jeden z wol-

nych boków przylega do w

skiej sieni, która wychodzi na inn

galeri

, iden-

tyczn

jak pierwsza i jak wszystkie. (...) W sieni jest lustro, które podwaja

wiernie pozory. Ludzie wnioskuj

zazwyczaj na podstawie tego lustra,

e Bi-

blioteka nie jest niesko

czona (...).” [Borges 1972, s. 65]

Borges tworzy obraz Biblioteki zło

onej ze wszystkich ksi

ek we wszyst-

kich j

zykach, nie tylko tych istniej

cych. Mo

liwo

ci kombinacji liter czy zna-

ków s

niewyczerpane, dlatego biblioteka jest trudniejsza do ogarni

cia ni

wiat:

„Liczba n mo

liwych j

zyków u

ywa tego samego słownictwa; w niektórych

symbol „biblioteka” dopuszcza poprawn

definicj

„wszechobecny i trwały

system sze

ciobocznych galerii”, ale biblioteka to „chleb” czy „piramida”,

czy jakakolwiek inna rzecz, i sze

słów, które j

okre

la, posiada inn

war-

.” [Borges 1972, s. 72]

Przedstawia dokładn

budow

biblioteki Babel:

„Ka

dej ze

cian ka

dego sze

cioboku odpowiada pi

szaf; ka

da szafa za-

wiera trzydzie

ci trzy ksi

ki znormalizowanego formatu; ka

da ksi

ka po-

siada czterysta dziewi

stron; ka

da strona czterdzie

ci wierszy, ka

wiersz około osiemdziesi

ciu liter czarnego koloru. S

równie

litery na

grzbiecie ka

dej ksi

ki; litery te nie wskazuj

ani nie zapowiadaj

tego,

o czym b

mówiły stronice (...) liczba symboli ortograficznych wynosi dwa-

dzie

cia pi

(...) Nie ma w rozległej Bibliotece dwu identycznych ksi

ek (...)

Biblioteka jest totalna i jej szafy rejestruj

wszelkie mo

liwe kombinacje

dwudziestu kilku symboli graficznych.” [Borges 1972, s. 66-68]

Borges pisze o bibliotece totalnej:

„Biblioteka jest tak ogromna,

e ka

da ludzka próba jej zubo

enia okazuje

niesko

czenie mała.(...) ka

dy egzemplarz jest jedyny, nie do zast

pienia,

ale (jako,

e Biblioteka jest totalna) istnieje zawsze wiele setek tysi

cy niedo-

skonałych podobizn - dzieł, które ró

tylko jedn

liter

czy przecin-

kiem.” [Borges 1972, s. 70]

„(...) Biblioteka zawiera wszystkie struktury słowne, wszystkie warianty,
na jakie pozwala dwadzie

cia pi

symboli ortograficznych, ale ani jednej

absolutnej niedorzeczno

ci.” [Borges 1972, s. 72]

Taka Biblioteka – Wszech

wiat według Borgesa jest nieprzenikalna. Pracow-

nicy po

caj

ycie na jej zbadanie. Nie zdaj

sobie sprawy,

e ani ostateczne

granice, ani ksi

ki jakich si

szuka, nie istniej

. Biblioteka w opowiadaniu pisa-

rza to metafora ludzkiej samotno

ci i zagubienia w

wiecie. To niesko

czony la-

birynt wszech

wiata, po którym człowiek bł

ka si

samotnie i zmierza ku

mierci,

110

ARZENA

OWALSKA

podczas gdy biblioteka, mimo panuj

cego w niej chaosu, b

dzie istniała nadal.

Borges głosi wieczne jej trwanie:

„(...) podejrzewam,

e rodzaj ludzki – jedyny – jest na wymarciu i

e Biblio-

teka przetrwa: o

wietlona, samotna, niesko

czona, doskonale nieruchoma,

uzbrojona w cenne woluminy, niezniszczalna, tajemnicza.” [Borges 1972,
s. 73]

Borges pisze o znajduj

cych si

w Bibliotece Windykacjach, czyli:

„ksi

gach apologii i proroctwa, które na zawsze usprawiedliwiały czyny ka

dego człowieka wszech

wiata i przechowywały cudowne tajemnice dotycz

jego przyszło

ci.” [Borges 1972, s. 69]

Borges wymienia wiele przes

dów i wierze

dotycz

cych biblioteki. Jeden

z nich dotyczy wiary w istnienie Człowieka Ksi

gi:

„w pewnej szafie pewnego sze

cioboku (rozumowali ludzie) musi istnie

ja-

ksi

ga, która jest doskonał

esencj

i kompendium wszystkich pozosta-

łych: jaki

bibliotekarz ja przeczytał i podobny jest bogu.” [Borges 1972,

s. 71]

Biblioteka Babel, o której pisze Borges to „Biblioteka z której nie ma wyj-

cia”. Pomi

dzy bibliotek

Cervantesa i Borgesa istnieje gł

boka analogia.

Umberto Eco napisał:

„Don Kichot stara si

odnale

wiecie wydarzenia, przygody, miło

obiecane mu przez bibliotek

; (...) Borges jako mniejszy idealista uznaje,

e to biblioteka b

dzie taka jak

wiat, a wi

c nie odczuwa potrzeby, aby z niej

wyj

. Podobnie jak nie mo

na powiedzie

„zatrzymajcie

wiat, chc

wy-

”, tak nie mo

na wyj

z biblioteki. Nie mo

na przytoczy

tytułów z bi-

blioteki Borgesa, poniewa

liczba jej ksi

ek jest niesko

czona, ponadto bar-

dziej ni

ich tematyka ciekawi nas kształt biblioteki. Jedna z wła

ciwo

ci bi-

blioteki Borgesowskiej polega nie tylko na tym,

e ksi

gozbiór zawiera nie-

sko

czon

liczb

woluminów ustawionych wzdłu

cian niesko

czonej liczby

galerii, ale te

i na tym,

e posiada tomy, które zawieraj

wszystkie mo

liwe

kombinacje dwudziestu pi

ciu symboli ortograficznych, tak

e nie sposób wy-

obrazi

sobie

adnej kombinacji liter, której Biblioteka by nie przewidziała.

Podobnie jak w Bibliotece Babel mo

na przebywa

tak

e w jednym sze

cio-

boku, w

wiecie w którym

yjemy mo

emy mówi

tylko o tym, co nas otacza.

Biblioteka z opowiadania Borgesa przypomina bibliotek

Don Kichota, czyli

zbiór historii niemo

liwych jakie wydarzaj

w mo

liwym

wiecie, w któ-

rym czytelnik zatraca poczucie granicy pomi

dzy fikcj

a rzeczywisto

Prawdziwym bohaterem Biblioteki Babel nie jest sama Biblioteka, lecz jej
Czytelnik, nowy Don Kichot, ruchliwy amator przygód, niestrudzenie pomy-
słowy alchemik kombinacji, zdolny zapanowa

nad wiatrakami, którym ka

obraca

w niesko

czono

.” [Eco 2003, s. 101-112]

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

111

IBLIOTEKA JAKO PRZYGODA

Umberto Eco w humorystycznym eseju pt. „O Bibliotece” ukazuje ró

ne typy

bibliotek. Te przyjazne czytelnikowi i te, które traktuj

przybysza jak intruza.

Nawi

zuj

c do modelu biblioteki Borgesa, snuje rozwa

ania na temat tego, czym

jest i czym powinna by

biblioteka. W dalszej cz

ci eseju Eco stawia pytanie:

„czy biblioteka Babel, urz

dzona na obraz i podobie

stwo wszech

wiata, nie

jest tak

e urz

dzona na obraz i podobie

stwo wielu mo

liwych bibliotek”

[Eco 1990, s. 9].

Zastanawia si

czy tworz

c czysto fantastyczne modele, mo

na co

powiedzie

czasie tera

niejszym lub przyszłym istniej

cych bibliotek. Pisze o tym, w jaki

sposób powinien by

tworzony katalog i jaki kształt winien mie

dy pokój.

Snuje fantazje na temat projektu biblioteki wielobocznej, opieraj

c si

na wiedzy

dotycz

cej organizacji bibliotek, w których przebywał. Eco zastanawia si

rów-

nie

, jakie funkcje powinna pełni

biblioteka. W odległej przeszło

ci gromadziła

zwoje i woluminy,

eby nie zagin

ły. W okresie benedykty

skim w bibliotece

przepisywano ksi

ki. Pó

niej zacz

ły – jak mówi – powstawa

biblioteki, któ-

rych podstawow

funkcj

było uniemo

liwienie czytania oraz ukrycie i ochrona

ksi

ek. Obraz złej biblioteki kre

li nast

puj

co:

„Dobra biblioteka w znaczeniu złej biblioteki (...) musi by

przede wszystkim

ogromnym koszmarem, musi by

totaln

zmor

.” [Eco 1990, s. 12]

W takiej bibliotece katalogi zawieraj

wiele działów, a katalog ksi

ek od-

dzielony jest od katalogu czasopism. Tematy s

okre

lane przez bibliotekarzy,

długie sygnatury za

, niemo

liwe do przepisania. Na zamówione ksi

ki oczekuje

bardzo długo i nie mo

na przenosi

ich do biblioteki podr

cznej. Niemo

liwe

jest fotokopiowanie tekstów. Bibliotekarze traktuj

czytelnika jak wroga, którego

nale

y zniech

do wypo

ycze

. Dział informacji jest nieosi

galny, a wypo

czenia mi

dzybiblioteczne niemo

liwe. Godziny otwarcia biblioteki pokrywaj

z godzinami pracy czytelników. W obr

bie takiej biblioteki obowi

zuje zakaz

spo

ywania posiłków. Nie udziela si

informacji o tym, kto po

yczył dan

ksi

. W bibliotece takiej nie ma toalet.

W dalszej cz

ci eseju Eco opowiada o dwóch bibliotekach, które lubi i które

sto odwiedza: o Sterling Library w Yale oraz o bibliotece Uniwersytetu w To-

ronto. Otwarte s

one do północy i w niedziele. Posiadaj

dobre skorowidze, ła-

twe w obsłudze, skomputeryzowane katalogi oraz wykazy zbiorów pobliskich bi-
bliotek. Posiadaj

wolny dost

p do półek, sale do czytania z wygodnymi fotelami,

wiele fotokopiarek, ogólnie dost

pnych bez ogranicze

ilo

ci kopii. Procedura

wypo

yczania, polegaj

ca na wypisaniu na kartce tytułu ksi

ki, jest sprawna.

Wej

do instytucji mo

e ka

dy posiadacz karty bibliotecznej, któr

e uzy-

ska

nawet po zgłoszeniu telefonicznym. Eco zwraca uwag

na znaczenie wolne-

112

ARZENA

OWALSKA

go dost

pu do półek, gdy

ta forma szukania sprzyja podstawowej funkcji biblio-

teki, tj. odkrywaniu innych, dot

d nieznanych, a istotnych dla nas ksi

ek, przy

okazji szukania tej konkretnej. Biblioteka taka staje si

c przygod

Eco zwraca uwag

na negatywne skutki biblioteki przyjaznej człowiekowi,

wyra

c zaniepokojenie, na wypadek gdyby cywilizacja czytników i mikrofi-

szek wyparła cywilizacj

ksi

ek. Wtedy z nostalgi

dzie wspomina

biblio-

teki silnie strze

one, nieprzyja

nie odnosz

ce si

do czytelników, utrudniaj

dost

p do ksi

ek. Eco to zwolennik biblioteki przyjaznej człowiekowi, o czym

pisze nast

puj

co:

„Ten typ biblioteki jest na moj

miar

, mog

zdecydowa

na to,

e sp

w niej cały dzie

pogr

ony w

tych rozkoszach: czytam sobie gazety,

znosz

ksi

ki do baru, potem id

po inne, dokonuj

odkry

; przyszedłem,

by zaj

na przykład angielskim empiryzmem, zaczynam za

tropi

ko-

mentatorów Arystotelesa, myl

tra, wchodz

do działu medycyny, który

nie był moim celem, ale potem trafiam nagle na dzieła o Galenie, a wi

z odniesieniami filozoficznymi. W tym sensie biblioteka staje si

przygod

.”

[Eco 1990, s. 22-23]

IBLIOTEKA JAKO LABIRYNT

Obraz biblioteki niedost

pnej dla czytelnika, ukrywaj

cej przed nim swoje

zbiory, ukazuje Umberto Eco w wydanej w 1980 roku powie

ci kryminalnej

pt. „Imi

ró

y”. Akcj

jej umieszcza w

redniowieczu, w 1327 roku. Do klasztoru

przybywa angielski uczony, franciszkanin, dawny inkwizytor Wilhelm z Baske-
rville, ze swoim uczniem, sekretarzem i nowicjuszem, austriackim benedyktynem
Adso z Melku. Maj

oni wzi

udział w teologicznej debacie na temat ubóstwa

przedstawicieli cesarza niemieckiego i papie

a – inkwizytorem Bernardem Gui

oraz pomóc w wyja

nieniu zagadki zabójstwa zakonników.

wiat

redniowiecz-

nego klasztoru benedyktynów widzimy oczyma Adso, który opisuje go w kroni-
karskiej formie.

Eco, jako tło powie

ci wybiera

redniowiecze, bo nie sprzyja ono człowie-

kowi, jest labiryntem, w którego mrokach człowiek bł

dzi. Istotn

rol

w powie-

ci odgrywaj

atrybuty sztuki

redniowiecznej – ksi

gi, które w tym czasie dzi

bogatemu zdobnictwu, s

prawdziwymi dziełami sztuki. Biblioteka w powie

jest miejscem owianym tajemnic

, w którym dochodzi do

mierci zakonników.

Wilhelm z Baskerville szuka wyja

nienia mrocznego sekretu. Ludzie, z którymi

styka nosz

tno swojego czasu – reguł, obsesji, zakazów oraz herezji.

W ko

cu udaje mu si

przenikn

do wn

trza biblioteki, gdzie odkrywa unikalne

dzieła. W opactwie obowi

zuje reguła:

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

113

„Biblioteka broni si

sama, jest niezgł

biona jak prawda, która w niej go

ci,

zwodnicza jak kłamstwa, które s

jej powierzone. Labirynt duchowy, ale

równie

labirynt ziemski. Mógłby

wej

do niej, a z niej nie wyj

.” [Eco

2004, s. 44]

Biblioteka znana jest we wszystkich opactwach chrze

cija

skich jako najbo-

gatsza. Wilhelm z Baskerville słyszał o niej zanim tutaj przybył:

„Wiem,

e jest w niej wi

cej ksi

g ni

w jakiejkolwiek innej bibliotece

wiata

chrze

cija

skiego. (...) Wiem,

e sze

tysi

cy kodeksów, którymi chełpiło si

Novalaise ponad sto lat temu, to niewiele w porównaniu z tym, co wy macie,
i mo

e wiele z tamtych ksi

g jest teraz tutaj. Wiem,

e wasze opactwo jest je-

dynym

wiatłem, jakie chrze

cija

stwo mo

e przeciwstawi

trzydziestu sze-

ciu bibliotekom Bagdadu (...) i,

e to, co zawieraj

wasze almaria, jest

niewaj

cym dowodem przeciw dumnej legendzie niewiernych, lata temu

przypisuj

cych (...) bibliotece w Trypolisie sze

tysi

cy tomów oraz osiem-

dziesi

t tysi

cy komentatorów i dwustu kopistów.” [Eco 2004, s. 41]

Biblioteka w powie

ci Umberto Eco obecna jest od pocz

tku opowiadanej hi-

storii jako tajemnicze i złowieszcze pomieszczenie, zawieraj

ce niezliczon

licz-

ksi

g, jako miejsce i przyczyna zbrodni. Jest ona niezwykle istotna dla bohate-

rów powie

ci. Ka

dy mieszkaniec opactwa, nawet je

li nie zna całej prawdy

o tym miejscu, czuje do niego respekt, a jednocze

nie niepokój. Biblioteka jest

symbolem o wielu znaczeniach. Dla brata Wilhelma jest

ródłem wiedzy i tajem-

nicy, dla mnichów skarbnic

wiedzy

wiata chrze

cija

skiego i wyznacznikiem

ich

ycia w opactwie, dla brata Jorge za

, symbolem pot

gi, a jednocze

nie przy-

czyn

i siedliskiem zła.

Autor przekazuje czytelnikowi obszern

wiedz

na temat jej zewn

trznego

i wewn

trznego wygl

du, zawarto

ci, tajemnic w niej ukrytych oraz powi

dzy ni

, a poszczególnymi bohaterami powie

ci. Biblioteka to:

„siedmioboczna sala, niezbyt rozległa, bez okien (...) ale jedynie w czterech
z nich otwierało si

dzy dwiema kolumnami, osadzonymi w murze, dosy

obszerne przej

cie pod pełnym łukiem. Przy

cianach

lepych stały ogromne

szafy, wypełnione ustawionymi równo ksi

gami. Na szafach stały opatrzone

numerami tabliczki i tak samo na wszystkich półkach; były to te same liczby,
które (...) widzieli

my w katalogu. Po

rodku sali stół, tak

e zawalony ksi

ga-

mi.” [Eco 2004, s. 170]

Kształt, podział na poszczególne sektory i sposób rozmieszczenia ksi

g w bi-

bliotece jest niezwykle znacz

cy. Jej Gmach i zawarte w niej pomieszczenia

zbudowane i nazwane w taki sposób, aby symbolizowały cały

wiat, a roz-

mieszczenie pokoi ma odpowiada

rozmieszczeniu kontynentów i krajów

na Ziemi:

114

ARZENA

OWALSKA

„plan biblioteki na

laduje map

całego

wiata (...) a ksi

ki s

tam uło

one

podług krajów, z których pochodz

, oraz miejsca, gdzie urodzili si

ich auto-

rzy (...).” [Eco 2004, s. 314]

Przepisywaniem ksi

g zajmuj

mnisi w skryptorium:

„Jedni przybywaj

na czas jaki

, by przepisa

manuskrypty niespotykane

gdzie indziej i zabra

je potem do własnego klasztoru, przywo

c w zamian

jaki

inny rzadki manuskrypt, (...) inni – na długo, do samej

mierci, gdy

je-

dynie tutaj znale

mog

dzieła rzucaj

wiatło na ich studia.” [Eco 2004,

s. 41]

Mnisi, przepisuj

cy ksi

gi s

bezgranicznie zwi

zani z bibliotek

„Dla tych ludzi oddanych pisaniu biblioteka była jednocze

nie Jeruzalem

niebia

skim i

wiatem podziemnym na granicy mi

dzy nieznan

ziemi

a pie-

kłem. Rz

dy nad nimi sprawowała biblioteka, jej obietnice i zakazy.

yli

z ni

, dla niej i by

e przeciw niej, maj

c wyst

nadziej

e pewnego

dnia pogwałc

wszystkie jej tajemnice. Czemu

nie mieliby narazi

mier

, by zaspokoi

ciekawo

swoich umysłów, lub zabi

, by przeszkodzi

komu

w zawładni

ciu ich zazdro

nie strze

onych sekretów?” [Eco 2004,

s. 184-185]

Biblioteka, b

ca skarbnic

wiedzy, m

dro

ci, umieszczona w podziemiach

Gmachu i prowadz

cy do niej labirynt, dost

pna jest tylko dla wtajemniczonych

i wybra

ców. Jej rozkład znaj

tylko trzy osoby: opat, bibliotekarz i jego pomoc-

nik. Stoj

c na stra

y ksi

g, bibliotekarz odgrywa szczególna rol

„(...) ksi

ga jest tworem kruchym, cierpi wskutek działania czasu (...). Biblio-

tekarz broni ich wi

c nie tylko przed lud

mi, lecz równie

przed natur

, i całe

swoje

ycie po

ca tej wojnie prowadzonej przeciw siłom zapomnienia,

wrogom prawdy.” [Eco 2004, s. 43-44]

Bibliotekarz, jego zast

pca i brat Jorge, obdarzani s

przez innych mnichów

szacunkiem, a jednocze

nie wzbudzaj

wiat, w którym działa bohater powie

ci jest labiryntem tajemniczych zna-

ków. Prawo poznania tajemnicy posiadaj

tylko nieliczni. Otrzymanie ksi

gi z ta-

kiej biblioteki nie jest rzecz

prost

„(...) mnich prosi bibliotekarza o dzieło, do którego pragnie zajrze

; ten za

przynosi je z biblioteki, je

li tylko pro

ba była słuszna i pobo

na.” [Eco

2004, s. 79]

W powie

ci jest wiele porówna

biblioteki do labiryntu. Bogaty ksi

gozbiór,

w którym jest wiele dzieł uwa

anych za niebezpieczne, mie

ci si

w jego salach:

„Biblioteka jest wielkim labiryntem, znakiem labiryntu

wiata. Wchodzisz

i nie wiesz, czy stamt

d wyjdziesz.” [Eco 2004, s. 159-160]

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

115

Bohaterowie zapuszczaj

w gł

b labiryntu – biblioteki, gdy

przypuszcza-

e tam tkwi klucz do rozwi

zania zagadki

mierci mnichów.

„Biblioteka powstała według planu, który w ci

gu stuleci pozostał wszystkim

nieznany i do którego odkrycia nie jest powołany

aden z mnichów. Jedynie

bibliotekarz poznaje sekret z ust poprzedniego bibliotekarza i przekazuje
za

ycia swemu pomocnikowi, by

mier

nie zaskoczyła go, pozbawiaj

c tej

wiedzy wspólnot

. A wargi obydwu s

zapiecz

towane tajemnic

. Tylko bi-

bliotekarz poza tym,

e wie, ma prawo porusza

w labiryncie ksi

on tylko potrafi je znale

i odło

na miejsce, on tylko odpowiedzialny jest

za utrzymanie ich w dobrym stanie. Inni mnisi pracuj

w skryptorium i mog

zapozna

ze spisem woluminów, które biblioteka zawiera. Ale spis tytułów

niewiele mówi i jedynie bibliotekarz wie, z poło

enia woluminu, ze stopnia

jego niedost

pno

ci, jakiego rodzaju tajemnice, prawd

czy kłamstwo, kryje

w sobie. Tylko bibliotekarz decyduje, jak, kiedy i czy w ogóle dostarczy

ten

wolumin mnichowi, który o niego prosi (...) nie wszystkie prawdy s

dla wszystkich uszu, nie wszystkie kłamstwa mog

rozpoznane (...) istnie-

z Boskiego zamysłu ksi

gi magów,

ydowskie kabały, bajki poga

skich po-

etów, kłamstwa niewiernych, (...) biblioteka jest te

skarbcem takich ksi

Ale wła

nie dlatego (...) nie mo

e do niej wchodzi

byle kto.” [Eco 2004,

s. 43]

W sekretnym pokoju „finis Africae” ukrywane s

ksi

gi, które zdaniem

zwierzchników opactwa, s

niebezpieczne. Jedn

z nich jest jedyny zachowany

egzemplarz zaginionego tomu „Poetyki” Arystotelesa, mówi

cy o komedii.

Obecno

tego dzieła oprawionego razem z trzema innymi manuskryptami –

arabskim, syryjskim i łaci

skim zostaje utajniona w katalogu biblioteki. Do opac-

twa przywozi t

ksi

z Silos, jeszcze w czasach swej młodo

ci Jorge z Burgos.

Jorge – stary, niewidomy zakonnik, bibliotekarz, podejrzliwy i oschły, pesymi-
stycznie nastawiony do

wiata, strze

e sekretów i tajemnic biblioteki w opactwie.

Ukrywa fakt istnienia drugiej cz

ci „Poetyki”, gdy

nienawidzi

miechu. Uwa

e „Poetyka” jest zagro

eniem nie tylko dla mnichów, ale dla całego

wiata.

Kartki „Poetyki” nas

cza substancj

truj

aby ci, którzy je przeczytaj

, nie roz-

przestrzeniali zawartych tam tre

ci. W przypływie szale

stwa starzec podpala

ksi

gi, niszcz

c bezcenny dorobek pokole

mnichów.

„Ta biblioteka utworzona została by

e po to, by uratowa

ksi

gi, które

w niej s

, ale teraz

yje, by je pogrzeba

. Dlatego stała si

zarzewiem bez-

ci.” [Eco 2004, s. 398]

Zakonnicy nie dopuszczaj

do siebie my

li,

e biblioteka mo

e spłon

„Mnisi do tego stopnia przywykli do patrzenia na bibliotek

jako na miejsce

te i niedost

pne,

e nie potrafili przyj

wiadomo

ci, i

e zagra-

jej jaka

katastrofa pospolita (...).” [Eco 2004, s. 482]

116

ARZENA

OWALSKA

Wilhelm z Baskerville, bohater „Imienia ró

y”, w przeciwie

stwie do bohate-

ra Cervantesa Don Kichote, zdaje sobie spraw

z tego,

wiat nie jest doskona-

ły, a mimo tego jest do niego pozytywnie nastawiony. Twierdzi,

e warto próbo-

go zmienia

. Bohater powie

ci Eco nie tworzy własnego wyidealizowanego

wiata, jak Don Kichote, tylko akceptuje

wiat, który go otacza. Gdy nie zgadza

z wyrokiem inkwizytora Bernarda Gui, nadal sam prowadzi

ledztwo.

W powie

ci pojawia si

wiele odniesie

do ksi

ek i zawartej w nich wiedzy:

„(...) nierzadko ksi

gi mówi

o ksi

gach albo jakby ze sob

rozmawiaj

wietle tej refleksji biblioteka wydała mi si

jeszcze bardziej niepokoj

ca.

Była wi

c miejscem długiego i wiekowego szeptania, niedostrzegalnego dia-

logu mi

dzy pergaminem, czym

ywym, schronieniem sił, których ludzki

umysł nie mógł opanowa

, skarbcem tajemnic pochodz

cych z mnóstwa umy-

słów i

cych po

mierci tych, którzy je wytworzyli albo uczynili si

ich po-

rednikami.” [Eco 2004, s. 287]

W „Imieniu ró

y” i w „Auto da fe” biblioteka spełnia swoj

najbardziej pod-

stawow

funkcj

– jest skarbnic

dro

ci. Niestety, ginie w płomieniach po

aru

wznieconego przez jej twórców: Piotra Kiena i stra

nika brata Jorge.

IBLIOTEKI BIBLIOFILÓW

W kryminalnej powie

ci pt. „Klub Dumas” napisanej przez Arturo Perez-

Reverte w 1993 roku, a której akcja toczy si

w czasach współczesnych pisarzo-

wi, widzimy obraz bibliotek zaopatrzonych w cenne ksi

gi, b

ce obiektem po-

dania kolekcjonerów i bibliofilów. Oprócz ogromu informacji na temat starych

ksi

ek i przedruków, Perez-Reverte ukazuje histori

zakazanej ksi

ki.

„Klub Dumas” to ksi

ka o dochodzeniu bibliofilskim, które prowadzi boha-

tera nie tylko przez kraje Europy, lecz tak

e przez czas. Odkryte zostaj

mroczne

i przera

ce tajemnice. Tytułowy Klub Dumas to tajne stowarzyszenie, licz

sze

dziesi

t siedem osób, skupiaj

ce miło

ników ksi

ek z najdalszych zak

ków globu.

Lucas Corso, najemnik bibliofilstwa, płatny łowca bibliofilskich skarbów,

mieszka sam po

ród stosów ksi

ek własnych i cudzych:

„(...) wyrzekł si

nie tylko przedmiotów – tak

wiat z którego pochodził

dawno ju

wymarł (...) nie miał

adnej przeszło

ci, był tutaj całkowicie sa-

mowystarczalny niczym oczytany włócz

ga miejski, d

wigaj

cy swój tłumo-

czek pod płaszczem.” [Perez-Reverte 2006, s. 57]

Samotnik – Corso wypełnia swój zawód z satysfakcj

, du

e znaczenie ma dla

niego zarówno biały kruk, jak i poka

na suma pieni

dzy. Jest tak

e sprytny

i szybki – tego wymaga jego profesja. Corso dostaje dwa zlecenia. Ma wyceni

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

117

„Wino andegawe

skie”, rozdział „Trzech muszkieterów” napisany odr

cznie

przez Dumas. Musi tak

e przeprowadzi

dochodzenie w sprawie autentyczno

ksi

ki „Dziewi

cioro Wrót do Królestwa Cieni”, napisanej pono

przez samego

Lucyfera. Na

wiecie istniej

tylko trzy egzemplarze, a wszyscy zainteresowani

doskonale wiedz

e tylko jeden ocalał z po

aru. Trzech najwi

kszych bibliofi-

lów posiada po jednej sztuce tego dzieła: Victor Fargas mieszkaj

cy w Portugalii,

Varo Borja, który nabywa ksi

podczas wyprzeda

y madryckiej biblioteki

i baronowa Frida Ungern w Pary

u. Akcja powie

ci toczy si

wokół poszukiwa-

nia oryginalnej wersji jednego z trzech egzemplarzy Ksi

gi Dziewi

ciorga Wrót.

Varo Borja posiada ksi

gozbiór nieosi

galny dla publiczno

ci i rynku:

„Tropił rzadkie ksi

ki w najdalszych zak

tkach

wiata, walcz

c o nie za-

wzi

cie i nieczysto, by potem spekulowa

w zale

ci od waha

rynku.

Na jego przypuszczalnej li

cie figurowali kolekcjonerzy, konserwatorzy, ry-

townicy, drukarze i zaopatrzeniowcy – tacy jak Lucas Corso.” [Perez-
Reverte 2006, s. 62-63]

Corso przyjmuje zlecenie od Vara Borjy. Wie on,

„niektóre ksi

ki si

sprzedaje, niektóre si

zachowuje. W tym drugim przy-

padku bibliofilia staje si

now

religi

: porywa ci

na całe

ycie.” [Perez-

Reverte 2006, s. 69]

Bohaterowie „Klubu Dumas” ogarni

ci s

pasj

bibliofilsk

„Zna

bibliofila (...) po sposobie dotykania ksi

ek.” [Perez-Reverte 2006,

s. 72]

to:

„Prawdziwi arystokraci starodruków, dla których pergamin w miejsce welinu
lub szerszy o trzy centymetry margines mo

e oznacza

tysi

ce dolarów. Sza-

kale z galaktyki Gutenberga, piranie buszuj

ce na targach antykwarycznych,

pijawki aukcyjne, gotowe sprzeda

własn

matk

za pierwsze wydanie.” [Pe-

rez-Reverte 2006, s. 11]

Zwracaj

oni uwag

zarówno na połysk złoce

na skórze opraw ksi

ek, jak

i na zawarto

Tradycja kolekcjonerstwa si

ga wielu lat. Corso i Borja, przegl

daj

c eg-

zemplarz Dziewi

ciorga Wrót, zwracaj

uwag

na tekst łaci

ski wydrukowany na

grubym papierze dobrej jako

ci, dziewi

wspaniałych rycin, przedstawiaj

cych

sceny w stylu

redniowiecznym. Zamiłowanie do ksi

ek u Borjy przejawia si

w tym,

e gotowy jest da

za nie ka

sum

. Jedyn

rzecz

jak

szanuje na

wie-

cie s

ksi

ki. Corso, przyjmuj

c zlecenie, decyduje si

na wzi

cie udziału

w niebezpiecznej grze.

118

ARZENA

OWALSKA

W „Klubie Dumas” widzimy obrazy kilku bibliotek. Wydawca Enrique Tail-

lefer jest wła

cicielem prywatnej biblioteki:

„

cian nie było wida

za drewnianymi regałami, uginaj

cymi si

pod ci

rem opasłych oprawionych tomów.” [Perez-Reverte 2006, s. 47]

Było to ponad dwa tysi

ce tytułów:

„Prawie wszystkie powie

ci odcinkowe w pierwszych wydaniach, czyli zeszy-

ty zebrane razem i oprawione... Reszta to wydania ilustrowane.” [Perez-
Reverte 2006, s. 47]

Corso wiedział,

„(...) gdy umierał jaki

bibliofil, w dwadzie

cia cztery godziny po wyprowa-

dzeniu trumny tymi samymi drzwiami wyprowadzano bibliotek

.” [Perez-

Reverte 2006, s. 51]

W powie

ci widzimy bibliotek

braci Cenizów, zajmuj

cych si

oprawianiem

i odnawianiem ksi

ek. Traktuj

c swój fach jako sztuk

, nie fałszuj

oni ksi

w celach zarobkowych. Trwało

ksi

ek oceniaj

na siedemdziesi

t lat:

„Papier celulozowy

ółknie i robi si

kruchy jak opłatek, rozpada si

bez-

powrotnie. Starzeje si

i umiera.” [Perez-Reverte 2006, s. 148]

Przepowiadaj

e za 100 lat wszystko, co znajduje si

w bibliotekach, prze-

padnie. Dzieła wydrukowane 200 czy 500 lat temu, pozostan

nietkni

te:

„Papier z włókien (...). Zrobiony z całych splotów, dzi

ki temu jest odporny

na działanie czasu i ludzkiej głupoty.” [Perez-Reverte 2006, s. 148]

Uwa

e takie mamy ksi

ki i taki

wiat na jaki zasłu

yli

my:

„Gówniane ksi

ki na gównianym papierze.” [Perez-Reverte 2006, s. 148]

Ich mieszkanie wypełnione jest starymi zniszczonymi ksi

gami, którym

przywracaj

blask:

„Wsz

dzie wida

było ksi

ki: pi

trz

ce si

stosy opraw safianowych, sza-

grynowych i welinowych, paczki gotowe do wysłania, tomy w trakcie obróbki,
bez okładek albo dopiero w fazie oprawy tekturowej. Na ławkach i półkach
na swoj

kolej czekały stare woluminy zniszczone przez mole albo wilgo

.”

[Perez-Reverte 2006, s. 142]

Im wi

cej zagadek i niespodzianek niesie egzemplarz ksi

ki, tym praca jest

atrakcyjniejsza.

Inaczej wygl

da biblioteka Victora Fargasa w XVIII-wiecznym dworku

da Soledade:

„(...) na podłodze, na poprutych i poniszczonych dywanach i gobelinach,
z dala od ołowianego

wiatła padaj

cego przez okna, spoczywały w równiut-

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

119

kich rz

dach ksi

ki. Du

o ksi

ek, mo

e i ponad pi

set (...) albo nawet i ty-

c. Znaczn

ich cz

stanowiły stare kodeksy i inkunabuły. Porz

dne,

dawne ksi

gi w skórze i pergaminie, wiekowe tomy z

wiekami na tyłach

okładek, in folio, elzewiry, oprawy tłoczone, z okuciami, floresami, klamrami,
o grzbietach i kantach zdobionych literami złoconymi b

kaligrafowanymi

redniowiecznych klasztorach.” [Perez-Reverte 2006, s. 175]

Zawarto

tej biblioteki stanowiły osiemset trzydzie

ci cztery tomy, z któ-

rych tylko cz

miała by

warta, chocia

wszystkie były w idealnym stanie:

„Ksi

ki w stosach na ziemi, przy

cianie, w pustym domu bez szaf....” [Pe-

rez-Reverte 2006, s. 177]

Fargas sam dba o ksi

ki, czy

ci je, przegl

da, wietrzy, chroni przed robac-

twem, gryzoniami, przed

wiatłem, ciepłem i wilgoci

. Wszystkie pieni

dze in-

westuje w ksi

ki. Po opró

nieniu konta, sprzedaje obrazy, meble, zastawy. Far-

gas to nie tylko zapalony bibliofil, ale bibliopata, cierpi na my

l o stracie zbiorów.

„Wstawałem w nocy i snułem si

jak dusza pokutuj

ca wzdłu

półek z moimi

ksi

kami. Przemawiałem do nich, pie

ciłem ich grzbiety, przysi

gaj

im wierno

(...). Ani pan, ani nikt inny nigdy nie pojmie, co czułem, gdy rzu-

całem moje ksi

ki s

pom na pastw

. (...) Oddzielenie jednych od drugich

kosztowało mnie dwa miesi

ce pracy. Sze

dziesi

t jeden dni powolnego

umierania, od którego nabawiłem si

niemal zabójczej gor

czki. A kiedy

wreszcie je wywie

li, my

lałem,

e oszalej

.” [Perez-Reverte 2006, s. 178]

By ocali

jedn

ksi

, Fargas po

ca inne.

”Po

cam jedn

eby nie rozdziela

pozostałych, obrywam gał

i ciesz

tym, co pozostało (...).” [Perez-Reverte 2006, s. 183]

”Ale gdybym to wszystko sprzedał, nie miałbym ju

po co

.” [Perez-

Reverte 2006, s. 181]

Kolekcj

starodruków i r

kopisów otrzymuje od ojca, ma obsesj

na punkcie

zgromadzenia dziewi

dziesi

ciopi

ciotomowej biblioteki Don Kichota. Fargas

szuka na aukcjach lub w antykwariatach egzemplarzy dziewiczych, nie przyci

tych, z marginesem o 2 milimetry szerszym, ni

podawały bibliografie. Mógłby

zabi

z powodu ksi

ki. Fargas to prawdziwy bibliofil:

„Wzgardzi

jednymi na korzy

innych? – bibliofil a

zadr

ał. – To niemo

liwe. Wszystkie posiadaj

dusz

nie

mierteln

, wobec mnie maj

równe pra-

wa. (...) Mog

mie

tu swoich ulubie

ców, to w ko

cu nieuniknione... Ale nig-

dy, najmniejszym gestem czy słowem, nie wywy

jednych wobec ich mniej

godnych towarzyszy.” [Perez-Reverte 2006, s. 185]

Popada w apati

, gdy ma sprzeda

któr

z ksi

ek, gdy dotyka swoich ulu-

bionych ksi

ek dr

mu r

ce:

120

ARZENA

OWALSKA

„Oddałbym dusz

w zamian za mo

zachowania moich zbiorów.” [Pe-

rez-Reverte 2006, s. 190]

Bł

dny bibliofil, jak bł

dny rycerz uwa

e w

ród murów kr

cienie jego

utraconych ksi

W bibliotece Fargasa znajduje si

„Dziewi

cioro Wrót do Królestwa Cieni”.

Corso podziwia jej doskonało

, zadbanie:

„Od trzech stuleci w

druje przez

wiat, a kiedy si

otworzy, wygl

da jakby

wła

nie zeszła z prasy drukarskiej....” [Perez-Reverte 2006, s. 190]

W powie

ci jest jeszcze inny obraz biblioteki – baronowej Fridy Ungern:

„Przez drzwi wida

było kolejne ksi

ki w dalszych pokojach i w korytarzu.

Mieszkanie było ogromne i drogie (...) wszystkie

ciany pokrywały regały

z ksi

kami. Po

ród zielonych li

ci połyskiwały złocenia starych opraw: fun-

dacja Ungern posiadała najpowa

niejsz

europejsk

kolekcj

ksi

ek doty-

cych nauk tajemnych.” [Perez-Reverte 2006, s. 274-275]

Baronowa Ungern jest posiadaczk

najlepszego katalogu dzieł demonolo-

gicznych i fundacji imienia jej zmarłego m

a. Cieszy si

presti

pozycj

znakomitej autorki ksi

ek na temat magii i czarnoksi

stwa.

Corso porównuje trzy egzemplarze „Dziewi

ciorga wrót...”, studiuje ró

nice

w dziewi

ciu rycinach:

„Były nienaruszone (...)

adnemu z trzech egzemplarzy nie brakowało ostat-

niego sztychu. Numer Trzy był zdecydowanie bardziej sfatygowany ni

eg-

zemplarz Vara Borjy i ni

własno

Victora Fargasa, zanim trafiła do komin-

ka. Spód ksi

ki nosił

lady działania wilgoci, niemal na wszystkich kartkach

wida

było plamy.” [Perez-Reverte 2006, s. 278-279]

W powie

ci jest wiele zda

o ksi

kach:

„(...) ksi

ka jest lepsza ni

cały

wiat zewn

trzny. Jest zamkni

ta,

adnych

intruzów. Jak laboratorium Sherlocka Holmesa.” [Perez-Reverte 2006,
s. 378]

„Oto one (...), mo

na by rzec: spokojne, milcz

ce... A one rozmawiaj

ze so-

, cho

wydaje si

, jakby nie wiedziały nawzajem o swoim istnieniu. Posłu-

guj

autorami, by móc si

porozumiewa

(...).” [Perez-Reverte 2006,

s. 403]

„Gdy człowiek ma przy sobie ksi

, nigdy nie jest sam.” [Perez-Reverte

2006, s. 403]

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

121

IBLIOTEKA KSI

EK ZAPOMNIANYCH

W powie

ci pełnej tajemniczo

ci pt. „Cie

wiatru”, napisanej przez Carlosa

Ruiza Zafona w 2001 roku, widzimy bibliotek

jako Cmentarz Zapomnianych

Ksi

ek. Znajduje si

on w starej Barcelonie, w:

„(...) budynku przypominaj

cym wrak budowli, która kiedy

była pałacem

lub siedzib

muzeum, gromadz

cego wył

cznie mary, cienie i pogłosy.” [Za-

fon 2006, s. 9]

Wszystko jest tam zanurzone w niebieskim półmroku. Id

„zamkni

tym korytarzem dociera si

do wielkiej okr

głej sali, najprawdopo-

dobniej bazyliki ciemno

ci zwie

czonej kopuł

, z której wysoko

ci padały

snopy

wiatła. Niezmierzony labirynt korytarzyków, regałów i półek zapeł-

nionych ksi

kami wznosił si

po niewidoczny sufit, tworz

c ul pełen tuneli,

schodów, platform i mostów, które pozwalały si

domy

przeogromnej bi-

blioteki o niepoj

tej geometrii.” [Zafon 2006, s. 9]

Biblioteka jest ukazana jako tajemnica i miejsce

te. Ka

da znajduj

ca si

w niej ksi

ka posiada dusz

zarówno tego kto dan

ksi

napisał, jak i dusze

tych, którzy t

ksi

przeczytali. Biblioteka ta wzbogaca swoje zbiory, przej-

muj

c zawarto

innych bibliotek, ksi

gar

„Kiedy jaka

biblioteka przestaje istnie

, kiedy jaka

ksi

garnia na zawsze

zamyka podwoje, kiedy jaka

ksi

ka ginie w otchłani zapomnienia, ci, którzy

znaj

to miejsce, my, stra

nicy ich dusz, robimy co w naszej mocy, aby te bez-

domne ksi

ki trafiły tutaj.” [Zafon 2006, s. 10]

Gromadzone tam ksi

ki, zapomniane b

zagubione,

nadziej

, i

któ-

rego

dnia trafi

do r

k czytelnika i zawładnie nimi nowy duch. Ka

da z istniej

cych tam ksi

ek była kiedy

czyim

przyjacielem. Biblioteka w powie

ci prowo-

kuje do wyprawy, by odkrywa

sekrety bibliotecznych katakumb.

Bohater powie

ci – dziesi

cioletni Daniel Sempere, zaprowadzony zostaje

przez ojca w letni

wit 1945 roku do niezwykłego miejsca w sercu starej Barcelo-

ny, na Cmentarz Zapomnianych Ksi

ek. Wybiera intuicyjnie spo

ród setek ty-

cy ksi

ek, nieznan

sobie powie

Juliana Caraxa pt. „Cie

wiatru”. Ma si

zaopiekowa

, by ocali

od zapomnienia. Długo szuka tej ksi

ki w labiryn-

cie biblioteki, nad którym unosi si

starego papieru, kurzu, magii, a którego

korytarze i spirale tuneli zapełnione s

tysi

cami tomów. Znajduje ksi

, która

oprawiona jest w skór

barwy czerwonego wina, a tytułowe litery błyszcz

zło-

tem. Jest to jedyny ocalały z płomieni ognia egzemplarz ksi

ki. Wydobycie

„Cienia wiatru” jest dla chłopca pocz

tkiem przygody. Z ni

zwi

zana jest te

za-

gadka, sensacja, tajemnica, miło

, zbrodnia, z którymi bohater musi si

zmie-

122

ARZENA

OWALSKA

rzy

. Daniel, zauroczony unikatow

powie

i zafascynowany jej autorem, usi-

łuje odnale

inne jej egzemplarze, a tak

e pozostałe powie

ci tego autora.

Pracuj

cy na Cmentarzu Zapomnianych Ksi

ek bibliotekarze, wygl

daj

jak:

„tajne i spiskuj

ce bractwo alchemików.” [Zafon 2006, s. 10]

Gustavo Barcelo, barcelo

ski antykwariusz, wła

ciciel ksi

garni przedsta-

wiony jest w powie

ci jako ostatni romantyk. To człowiek bogaty, a antykwariat

jest jego pasj

. Gdy uznaje,

e kto

z kupuj

cych jest prawdziwym miło

nikiem

ksi

ek, a nie dyletantem obni

a cen

, b

przekazuje ksi

w prezencie.

Wie wszystko o rzadkich ksi

kach.

Zamiłowanie do ksi

ek podziela inna bohaterka powie

ci – niewidoma Kla-

ra, na której „Cie

wiatru” Juliana Caraxa, równie

robi du

e wra

enie i odmienia

jej

ycie:

„Przyjemno

czytania, przekraczania tych drzwi, jakie otwieraj

ci si

w duszy, całkowitego poddania si

wyobra

ni, pi

knu i tajemnicy fikcji i j

zy-

ka, wszystko to było mi dot

d nieznane i obce. A zaistniało dla mnie razem

z t

powie

. (...)

wiat wokół nas jest

wiatem cieni (...), a magii w nim

za grosz. Ta ksi

ka nauczyła mnie,

e czyta

to bardziej

, to

inten-

sywniej,

e czytanie mo

e przywróci

wzrok, który straciłam. I to wystarczyło,

by ksi

ka, która nikogo nie obchodziła, odmieniła moje

ycie.” [Zafon 2006,

s. 33]

IBLIOTEKI NISZCZONE

O bibliotekach niszczonych opowiada Bohumil Hrabal w napisanym w 1976

roku poetyckim opowiadaniu, pt. „Zbyt gło

na samotno

”. Bohater Hantio,

cy w Czechosłowacji w czasach władzy komunistycznej, „wykształcony wbrew
własnej woli”, od trzydziestu pi

ciu lat pracuje w składzie makulatury na Bub-

nach, prasuj

c w hydraulicznej prasie stary papier i pakuj

c w paczki, przezna-

czone do zniszczenia, ksi

gozbiory ró

nych bibliotek:

„Od trzydziestu pi

ciu lat prasuj

stary papier i ksi

ki, trzydzie

ci pi

lat

tytłam si

w literach, wskutek czego upodobniłem si

do leksykonów, których

przez ten czas sprasowałem pewnie ze trzydzie

ci kwintali.” [Hrabal 1993,

s. 5]

Do składu makulatury trafiaj

drogocenne zbiory bibliotek, m.in. Pruskiej

Biblioteki Królewskiej, cymelia, oprawione w skór

ksi

ki ze złoconymi brze-

gami i tytułami. Jako miło

nik ksi

ek, Hantio nie mo

e pogodzi

z barba-

rzy

skim traktowaniem ksi

gozbiorów. Cenniejsze ksi

ki przemyca do domu,

tworz

c w ten sposób swoj

prywatn

bibliotek

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

123

„(...) co dzie

pod wieczór nosz

do domu w teczce ksi

ki i moje mieszkanie

(...) wypełnione jest tylko i jedynie ksi

kami, pełna jest ich piwnica i komór-

ki ju

nie starczyło, moja kuchnia jest pełna, spi

arka i klozet tak

e, tylko

przej

cia do okna i kuchennego pieca s

wolne (...)” [Hrabal 1993, s. 17]

Do ka

dej paczki Hantio dokłada zawsze jaki

egzemplarz wyj

tkowo cennej

ksi

ki:

„(...) do serca ka

dej paczki wkładam otwart

ksi

klasyka filozofii.”

[Hrabal 1993, s. 25]

„Lecz tak samo jak w nurcie m

tnej rzeki, zbrukanej

ciekami z fabryk, zabły-

nie

liczna rybka, tak te

w nurcie starego papieru bły

nie grzbiet cennej

ksi

ki (...) wyławiam j

, wycieram w fartuch, otwieram i niucham tekst,

a nast

pnie (...) odczytuj

pierwsze zdanie (...) i dopiero pó

niej odkładam

ksi

dzy inne wspaniałe znaleziska (...). Jest potem moj

msz

, mym

rytuałem, by ka

tak

ksi

nie tylko przeczyta

, ale po przeczytaniu

wło

do ka

dej paczki.” [Hrabal 1993, s. 8]

„Tak oto ja jedyny na

wiecie wiem, w której paczce le

y jak w grobowcu

Goethe i Schiller, a gdzie Holderlin, a gdzie Nitzsche.” [Hrabal 1993, s. 9]

Po spakowaniu, ksi

ki ładowane s

do wagonów. W miar

upływu lat pracy,

ksi

ek jest coraz wi

cej, a Hantio uodparnia si

psychicznie:

„(...) zacz

łem si

przyzwyczaja

, ładowałem całe biblioteki z pałaców

i mieszcza

skich kamienic, pi

kne oprawne w skór

i safian ksi

ki, ładowa-

łem ich pełne wagony i jak wagonów było trzydzie

ci, cały poci

g wywoził

te ksi

ki w towarowych wagonach do Szwajcarii i Austrii, kilogram pi

nych ksi

ek za jedn

dewizow

koron

i nikt si

nad tym nie zastanowił,

i nikt z tego powodu nie zapłakał, nawet ja nie uroniłem łzy.” [Hrabal 1993,
s. 13]

Praca przy ksi

kach wzbogaca duchowo bohatera, daje mu sił

„miałem odwag

nie oszale

od tego wszystkiego, co w tej mojej zbyt gło

nej

samotno

ci widziałem i ciałem oraz dusz

osobi

cie zaznałem i prze

yłem,

nabywałem pełnej zdumienia wiedzy, poprzez t

prac

rzucaj

cej mnie w nie-

sko

czony obszar wszechmocy.” [Hrabal 1993, s. 49]

Hantio szuka w tekstach ksi

ek znaku, przesłania, pomocy w chwili słabo

czy nieszcz

cia. Utrata pracy przy pakowaniu ksi

ek i przej

cie do pakowania

czystego papieru oznacza dla bohatera wielk

duchow

strat

„(...) bo my wszyscy, starzy pakowacze, byli

my wbrew własnej woli wy-

kształceni, wbrew własnej woli ka

dy miał w domu poka

bibliotek

z ksi

ek znalezionych po

ród makulatury i ka

dy z nas czytywał te ksi

ki w naiw-

124

ARZENA

OWALSKA

nej nadziei,

e pewnego razu przeczyta co

, co zmieni nas jako

ciowo.”

[Hrabal 1993, s. 60]

Niepokoi go oboj

tno

na los ksi

ek młodych pakowaczy, „młodej brygady

pracy socjalistycznej”:

„wyrywaj

ksi

ki z okładek i ciskaj

przera

one i zje

one ze zgrozy kartki

na ta

produkcyjn

, tak oboj

tnie i spokojnie, wcale nie przejmuj

c si

wszystkim, co taka ksi

ka oznacza (...) kto

musiał o ksi

ce zadecydowa

e nie nadaje si

do czytania, i kto

musiał ksi

wycofa

i wyda

polece-

nie,

eby poszła na przemiał, i kto

musiał zło

ksi

ki w magazynie, i kto

musiał załadowa

ksi

ki na ci

arówk

, i kto

musiał przywie

paczki ksi

ek a

tutaj, gdzie robotnicy i robotnice w (...) r

kawiczkach wyrywaj

z ksi

ek wn

trzno

ci i rzucaj

je na ta

produkcyjn

.” [Hrabal 1993, s. 62-63]

Hantio prze

ywa „

mier

” ka

dej ksi

ki wycofanej z biblioteki i niszczonej:

„(...) bibliotekarz z Biblioteki Komenskiego przywoził kosz wycofanych ksi

ek, stał nad otworem do piwnicy i z góry wysypywał mi pod nogi cały ten

kosz ksi

ek filozoficznych, ale ja załadowałem te ksi

ki do koryta, zauwa

łem tylko, omal serce mi od tego nie p

kło, Metafizyk

moralno

ci, lecz wrzu-

ciłem j

widłami do koryta (...)” [Hrabal 1993, s. 66]

IBLIOTEKA PRZYSZŁO

WIAT BEZ KSI

Motyw niszczonych bibliotek obecny jest w twórczo

ci pisarzy, twórców an-

tyutopii. W powie

ciach i opowiadaniach przedstawiaj

oni pesymistyczny obraz

przyszło

ci biblioteki oraz zagład

ksi

ek i ksi

gozbiorów. Biblioteka stanowi

niebezpiecze

stwo dla

wiadomo

ci, dlatego koniecznie musi by

zniszczona.

Aldoux Huxley w „Nowym wspaniałym

wiecie”, a Ray Bradbury w „Fah-

renheit 451” pokazuj

odra

wizj

przyszło

ci bez ksi

ek. Ray Bradbury

w „Fahrenheit 451”, powie

ci ogłoszonej w 1953 roku, ukazuje społecze

stwo

ce w systemie totalitarnym, bez refleksji, „karmione” telewizyjnymi rekla-

mami, sensacj

i rozrywk

. Stra

arna, anonimowa władza ustroju totalitarne-

go, nie zajmuje si

gaszeniem, ale wzniecaniem po

arów. Otrzymuje zadanie wy-

szukiwania i niszczenia ksi

gozbiorów,

wiadectwa obecno

ci wolnego ducha

w zautomatyzowanym

wiecie. W temperaturze 232

C czyli 451

F „papier ksi

kowy zajmuje si

ogniem”. W miejsce ksi

ek ustrój proponuje ekrany w

cia-

nach i ogłupiaj

ce programy.

„Ksi

ki le

ały niby stosy ryb przeznaczonych do suszenia. Ludzie ta

czyli,

lizgiwali si

i przewracali na nie. Tytuły połyskiwały swymi złotymi oczy-

ma, padały, znikały.” [Bradbury 1960, s. 45]

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

125

Kapitan stra

aków uwa

e powie

ci nie maj

nic do powiedzenia, wznie-

caj

ycia niemo

liwego, a filozofia jest kwesti

mody. Widzi niebezpie-

cze

stwo, np. w „Poetyce” Arytotelesa, gdy

dy kto j

przeczyta, czuje si

lepszy od innych, a według totalitaryzmu, wszyscy ludzie s

równi.

Aby uratowa

ksi

ki, opozycjoni

ci wracaj

do tradycji ustnego przekazu li-

teratury. Staj

„ksi

kowymi lud

mi”,

ywym ksi

gozbiorem. Jednostki ucz

ce si

na pami

tekstu ksi

ki, próbuj

ocali

niszczony ksi

gozbiór. Niektórzy

płon

wraz ze swoimi ksi

gozbiorami. Stanowi

oni mniejszo

, s

prze

ladowa-

ni. Chc

c unikn

aresztowania znikaj

ze społecze

stwa,

c z dala od miej-

skiego zgiełku, w le

nym lub wiejskim ustroniu:

„włócz

dzy z zewn

trz, biblioteki wewn

trz.” [Bradbury 1960, s. 168]

dy z miło

ników literatury i filozofii „staje si

ksi

”, której tekst zapi-

suje w swojej pami

ci. Dzi

ki temu, w

wiecie pozbawionym ksi

ek w

druj

postacie identyfikuj

ce si

np. z „Pa

stwem” Platona, „Rozmy

laniami” Marka

Aureliusza, Ksi

Eklezjasty, „Korsarzem” George Byrona, „Alicj

w krainie

czarów” Lewisa Carrolla, „Klubem Pickwicka” Karola Dickensa, „Dum

i Uprze-

dzeniem” Jane Austin, „Rozwa

aniami o kwestii

ydowskiej” Jean-Paula Sartrea.

„My wszyscy popełnili

my słuszne omyłki, inaczej nie znale

liby

my si

tutaj.

Kiedy byli

my poszczególnymi jednostkami, pozostawała nam tylko w

cie-

kło

.” [Bradbury 1960, s. 165]

Przyjmuj

c tytuł ksi

ki za swoje imi

i nazwisko, nie maj

tpliwo

ci,

co do sensu podj

tej misji – musz

przetrwa

, bo przetrwa

musz

ksi

ki:

„Nie jeste

my niczym wi

cej ni

obwolutami ksi

ek, i tyle tylko znaczymy.”

[Bradbury 1960, s. 168]

Główny bohater stra

ak Montag, u

wiadamia sobie z czasem jak barbarzy

skie zaj

cie wykonywał, zaczyna rozumie

„Jakiemu

człowiekowi mo

e zaj

ło całe

ycie spisanie tych my

li, obserwo-

wanie

wiata i ludzi, a potem przychodz

ja i w dwie minuty ciach! wszystko

sko

czone.” [Bradbury 1960, s. 59]

Bradbury w „Farenheit 451” wnosi my

l optymistyczn

, wierzy

e ksi

przetrwaj

„B

dziemy przekazywa

ustnie ksi

ki naszym dzieciom, a im ka

emy z kolei

przekazywa

je innym ludziom. Oczywi

cie w ten sposób wiele zostanie stra-

cone. Ale ludzi nie mo

na zmusi

do słuchania. Powinni przyj

sami we wła-

ciwym czasie, dziwi

c si

, co si

stało i dlaczego

wiat eksplodował pod ni-

mi. To nie mo

e trwa

wiecznie.” [Bradbury 1960, s. 167]

Ci którzy pozostali wierni ksi

kom i ocalaj

je za ka

cen

wierz

126

ARZENA

OWALSKA

„w człowieku istnieje co

cudownego: nigdy nie mo

na go tak zastraszy

ani zniech

, by zrezygnował z budowania wszystkiego na nowo, poniewa

wie,

e jest to bardzo wa

ne i godne budowania.” [Bradbury 1960, s. 168]

Podobnie jak Brudbary, Aldous Huxley w 1932 roku w powie

ci „Nowy

wspaniały

wiat” ukazuje rzeczywisto

, w której wpaja si

ludziom niech

do ksi

ek. Akcja powie

ci dzieje si

w 2541 roku. Wykorzystuj

c kanon fanta-

styki, Huxley konfrontuje ide

wolno

ci z porz

dkiem, pragmatyzm z fantazj

indywidualizm z kultur

masow

. Poznajemy podstawy funkcjonowania Republi-

wiata.

Huxley tworzy powie

-proroctwo-przestrog

, któr

próbuje ostrzec ludzko

przed utopi

przedkładaj

trwał

szcz

liwo

i wygod

nad wzloty i upadki

wiecie pełnym emocji. Ostrze satyry kieruje w totalitaryzm. St

d w Republice

panuje niech

do wszelkich przejawów staro

ci: przedmiotów codziennego u

yt-

ku, idei, religii, a tak

e „starej literatury”. W Nowym

wiecie tworzeni s

konsu-

menci o ustabilizowanych potrzebach – idealni robotnicy, warunkowani psy-
chicznie i fizycznie do pełnienia okre

lonej roli w społecze

stwie, nie maj

wygórowanych wymaga

, zadowoleni ze swojej pracy. Aby pozbawi

ludzi wy

szych potrzeb, celowo obni

a si

ich poziom umysłowy, dostosowuj

c go do mi-

nimalnych wymaga

mechanicznej, odtwórczej pracy.

Jak wygl

da wizerunek biblioteki i podej

cie do ksi

ek w

wiecie ukazanym

przez Huxleya? Dzieciom – najmłodszym obywatelom Republiki

wiata – wpaja

za pomoc

elektrowstrz

sów wstr

t do ksi

ek, które nie s

zgodne z zało

niami totalitaryzmu, poniewa

stanowi

zagro

enie dla

wiadomo

ci ludzi. Oby-

watele z ni

szych kast nie powinni marnowa

społecznego czasu na czytanie.

Przy tym mogliby przeczyta

, co wpłyn

łoby niekorzystnie na który

z za-

szczepionych odruchów. Ksi

ki, i to tylko fachowe, s

dost

pne dla elity.

W Nowym Wspaniałym

wiecie ksi

ek si

nie czyta, zast

puj

je czuciofilmy:

„Czy oni czytaj

Szekspira?... Nasza biblioteka (...) zawiera wył

cznie ksi

ki fachowe. Je

li nasza młodzie

potrzebuje rozrywki, mo

e i

na czuciofilm.

Nie zach

camy jej do oddawania si

samotnym zabawom.” [Huxley 2000,

s. 155]

Na obrze

ach Nowego

wiata znajduje si

Rezerwat, w którym ludzie

według starych, naturalnych zasad, nie przyjmuj

c nowego porz

dku. Jeden z bo-

haterów, Dzikus, nie zgadza si

z zastanymi realiami. Jest nami

tnym czytelni-

kiem Szekspira, coraz gorzej czuje si

w zuniformizowanym społecze

stwie,

w którym obowi

zuje zasada „Wspólno

ci, Identyczno

ci i Stabilno

ci”.

W Nowym Wspaniałym

wiecie tłumione s

wszelkie przejawy indywiduali-

zmu, samodzielnego my

lenia, ludzi ot

pia si

przynosz

cym zapomnienie narko-

tykiem i prymitywnymi rozrywkami. Wszystkie te zabiegi podporz

dkowane

jednemu celowi: stworzeniu społecze

stwa idealnego, bez jednostek sfrustro-

wanych i nieszcz

liwych. Jednak cena jest wysoka: całkowita utrata wolno

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

127

lenia, wyboru i działania. W tak zaprogramowanym

wiecie ksi

ki i biblio-

teki stanowi

tylko niebezpiecze

stwo dla ustroju.

Stanisław Lem w opowiadaniu, pt. „Kongres futurologiczny” ukazuje

ycie

w przyszło

ci, epoce farmakokracji. Bohater Ijon Tichy, zaproszony na zjazd fu-

turologów we wstrz

sanej rewolucj

latynoameryka

skiej republice, przenosi si

wiat, gdzie groteskowo zrealizowały si

utopijna i antyutopijna wersja historii

przyszło

ci. Tichy odkrywa,

„Ksi

ek si

teraz nie czyta, ksi

ki si

je, nie s

z papieru lecz z informacyj-

nej substancji, pokrytej lukrem.” [Lem 1983, s. 66]

Lem opisuje metamorfoz

ksi

ki:

„[wypo

yczyłem] słownik Webstera z rewitarycznej biblioteki, bo teraz

nie ma ksi

ek.” [Lem 1983, s. 74]

Ksi

garnie i biblioteki przypominaj

apteki, w których wszystko mo

na do-

sta

w pastylkach, pigułkach, w syropach, kroplach, s

nawet lizaki dla dzieci,

a ksi

ki mieszcz

w szklanych fiolkach. Wiedz

zdobywa si

po za

yciu od-

powiedniej substancji:

„Po za

yciu czterech tabletek algebryny opanowałem, ani wiem kiedy, wy

matematyk

bez najmniejszego starania z mej strony; wiedz

zdobywa si

teraz przez

oł

dek.” [Lem 1983, s. 74]

Aby pozby

niepotrzebnych faktów lub przykrych wspomnie

nale

w ksi

garni delikatesowej kupi

„freudylki, mementan, monstradyn

oraz szumnie reklamowany najnowszy

preparat z grupy bylantów – autental.” [Lem 1983, s. 74]

Lem, bawi

c si

zykiem, tworzy nazwy ksi

ek. Tichy wypowiada nast

pu-

kwesti

„Byłem w delikatesowej dietotece (...) Na półkach le

knie opakowane

argumentantki, kredybilany, multiplikol w omszałych g

siorkach, ci

bina,

purytacje i ekstazydy.” [Lem 1983, s. 74]

WAGI KO

COWE

Prezentuj

c dwana

cie wybranych pozycji z literatury polskiej i

wiatowej

starano si

„za ich autorami” pokaza

ró

ne wizje biblioteki, ró

ny ich obraz oraz

znaczenie dla człowieka.

Pisarze dawni i współcze

ni wprowadzaj

bibliotek

na karty swych utworów

w szczególnej roli. Biblioteka staje si

metafor

wiata; jej bogactwo i zmienno

128

ARZENA

OWALSKA

w czasie, tak silnie zwi

zane z rozwojem cywilizacyjnym, inspiruj

pisarzy

do wypowiedzi na temat stosunku człowieka do ksi

ki, tekstu, wiedzy.

Biblioteka w przytoczonych powie

ciach i opowiadaniach jawi si

c jako

wiat (w powie

ciach: Cervantesa „Don Kichocie” i Eliasa Canetti „Auto da fe”),

wszech

wiat (w opowiadaniu Jorge Luisa Borgesa „Biblioteka Babel”), jako

przygoda (w eseju Umberto Eco „O bibliotece”), labirynt (w powie

ci Umberto

Eco „Imi

ró

y”). Lektura ksi

ek literackich odsłania równie

inne obrazy bi-

bliotek, jako biblioteka bibliofilów ( w powie

ci Arturo Perez-Revere „Klub Du-

mas”), jako biblioteka zapomnianych ksi

ek (w powie

ci Carlosa Luiza Zafona

„Cie

wiatru”), jako biblioteki niszczone (w opowiadaniu Bohumila Hrabala

„Zbyt gło

na samotno

”), jako biblioteki przyszło

ci (w powie

ciach: Raya

Bradburyego „Fahrenheit 451” i Aldouxa Huxleya „Nowy wspaniały

wiat”,

w opowiadaniu Stanisława Lema „Kongres futurologiczny”).

W przywołanych w tej pracy utworach na pierwszy plan wysuwa si

gł

boka

i trwała potrzeba kontaktu człowieka z bibliotek

. Trudno sobie wyobrazi

by mógł istnie

wiat bez ksi

ek i bez bibliotek.

W 1998 roku Patrick Suskind w opowiadaniu pt. „Trzy historie i jedno roz-

anie” napisał:

„Po to jest biblioteka, po to ma si

ksi

ki w domu, by móc w ka

dej chwili

odnowi

zapomniany sen.” [Suskind 1998]

IBLIOGRAFIA

Bednarska-Ruszajowa K., Biblioteki w literaturze. Stan bada

, perspektywy, metodo-

logia, „Knygotyra” 2000, nr 36.

Bednarska-Ruszajowa K., Biblioteki i ksi

ki w literaturze, Wydawnictwo UJ, Kra-

ków 1998.

Borges J. L., Autobiografia, Prószy

ski i S-ka, Warszawa 2002.

Dunin-W

sowicz P., Widmowa biblioteka czyli Ksi

ki urojone albo Wypisy

o Xi

gach, których nigdy nie było ale kto

o nich napisał,

wiat Ksi

ki, Lampa

i Iskra Bo

a, Warszawa 1997.

Eco U., O literaturze, Muza, Warszawa 2003.

Kał

ny J., Motyw biblioteki w literaturze, „Biblioteka” 1998, nr 2(11).

Tomkowski J., Biblioteka Don Kichota, „Twórczo

” 1980 R.36, nr 4.

Tomkowski J., Zamieszka

w Bibliotece, Dom na Wsi, Ossa, 2004.

IZERUNEK BIBLIOTEKI W LITERATURZE PI

KNEJ

129

ATERIAŁY

RÓDŁOWE

Borges J. L., Biblioteka Babel, [w]: J. L. Borges, Fikcje, PIW, Warszawa 1972.

Bradbury R., 451

Fahrenheita, Alkazar, Warszawa 1993.

Canetti Elias, Auto da fe, Czytelnik, Warszawa 1966.

Cervantes Saavedra de M., Przemy

lny szlachcic Don Kichote z Manczy, PIW, War-

szawa 1972.

Eco U., Imi

ró

y, Kolekcja Gazety Wyborczej, Kraków 2004.

Eco U., O bibliotece, Ossolineum, Wrocław 1990.

Hrabal B., Zbyt gło

na samotno

, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1993.

Huxley A., Nowy wspaniały

wiat, Muza, Warszawa 2000.

Lem S., Kongres futurologiczny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983.

10.

Perez-Reverte A., Klub Dumas, Muza, Warszawa 2006.

11.

Suskind Patrick, Trzy historie i jedno rozwa

anie, Znak, Kraków 1998.

12.

Zafon C. R., Cie

wiatru, Muza,Warszawa 2006.

Document Outline

01
- 01
  - 01
    - 01
      - 00-spis-tresci-KWB
      - 01-wstep-KWB
    - 02
  - 1.1_Zygmunt-KWB
  - 1.2_Wojciechowska-KWB
  - 1.3_Wojsznis-KWB
- 02A
- 2.A1_Czyzewska-KWB
- 2.A2_Putko-KWB
- 2.A3_Debowska-KWB
- 2.A4_Pawelka-KWB
- 2.A5_Kowalska-KWB
- 02B
- 2.B1_Sienkiewicz-KWB
- 2.B2_Sobiech-KWB
- 2.B3_Kierejczuk-KWB
- 2.B4_Poslada-KWB
- 2.B5_Ratkowska-KWB
- 02C
- 2.C1_Dybicz-KWB
- 2.C2_Brzezinska-Stec-KWB
99-wydawnictwo-KWB

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mikołajuk, Lidia; Kowalska, Marzena Modernizacja bibliotek łódzkich szkół wyższych (2014)
bibliografia Wizerunek Żydów w literaturze polskiej. Zanalizuj wybrane przykłady, Matura, Prezentacj
POSTMODERNIZM wykład mgr Marzeny Popek, Teoria literatury od starożytności do czasów najnowszych
Biblioteki w literaturze
Bibliogr literacka, żródła informacji
POLSKA BIBLIOGRAFIA LITERACKA
konspekt Wizerunek Żydów w literaturze polskiej. Zanalizuj wybrane przykłady, Matura, Prezentacja ma
Prezentacja maturalna.Wizerunek Żydów w literaturze polskiej. Zanalizuj wybrane przykłady, prezentac
Wizerunek matki w literaturze
Wizerunek śmierci w literaturze, muzyce i filmie Omów zagadnienie na podstawie wybranych dzieł (2)x
Problemy etyczne w literaturze pięknej Wierność
Polska Bibliografia Literacka, Poetyka
Bibliografie literackie, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr
Bibliografia literatury polskiej NOWY KORBUT tabelka
Wizerunek śmierci w literaturze średniowiecza, Szkoła, Język polski
Bibliografie literackie (2), Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr
Polska Bibliografia literacka
POLSKA BIBLIOGRAFIA LITERACKA, Filologia polska, IV rok, Źródła informacji
Problemy etyczne w literaturze pięknej Odwaga, Prawdomówność

więcej podobnych podstron

Kowalska, Marzena Wizerunek biblioteki w literaturze pięknej (2007)

Document Outline