06 Posługiwanie się terminologią informacyjną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Tomczyńska

Posługiwanie się terminologią informacyjną 348[03].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Iwona Dąbek
mgr Cezary Dąbek

Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Tomczyńska

Konsultacja:
mgr inż. Jarosław Sitek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 348[03].Z1.01
„Posługiwanie się terminologią informacyjną” zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik informacji naukowej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Terminologia z zakresu naukoznawstwa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Terminologia z zakresu informacji naukowej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Bibliotekarstwo – podstawowe pojęcia

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Język angielski w zagadnieniach informacji naukowej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu nowej wiedzy z zakresu terminologii

naukoznawstwa, informacji naukowej, bibliotekarstwa i bibliotek. Nabyte wiadomości pozwolą
Ci na swobodne poruszanie w pojęciach powszechnie uznanych za synonimy.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, wykaz wiedzy jaką powinieneś mieć, przystępując do korzystania

z poradnika

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki

modułowej,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i ukształtowałeś
umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela

o wyjaśnienia. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module „Działalność informacyjna”

348[03].Z1

Działalność informacyjna

348[03].Z1.02

Organizowanie działalności

informacyjnej

348[03].Z1.01

Posługiwanie się terminologią

informacyjną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

poszukiwać informacji w różnych źródłach,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dokumentować, notować i selekcjonować informacje,

−

pracować w grupie i indywidualnie,

−

znać język angielski w stopniu podstawowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się terminologią z dziedziny naukoznawstwa,

−

posłużyć się terminologią z dziedziny informacji naukowej,

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami z dziedziny bibliotekarstwa i bibliotek,

−

wskazać dziedziny pokrewne w stosunku do informacji naukowej i określić przedmiot

każdej z nich,

−

posłużyć się terminologią z dziedziny języków informacyjno-wyszukiwawczych,

−

porozumiewać się w języku angielskim,

−

posłużyć się terminologią specjalistyczną w języku angielskim,

−

posłużyć się terminologią stosowaną w zautomatyzowanych systemach informacyjno-

wyszukiwawczych,

−

posłużyć się akronimami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Terminologia z zakresu naukoznawstwa

4.1.1. Materiał nauczania

Terminami bardzo często używanymi w działalności informacyjnej jest pojęcie wiedzy,

nauki i naukoznawstwa. Używane są w języku codziennym, jednak ich ścisłe zdefiniowanie
nastręcza trudności i często terminy te bywają używane jako synonimy.

Mianem wiedzy określamy zwykle wynik działalności umysłowej lub umysłowo-fizycznej

Podziału wiedzy dokonuje się na podstawie różnych kryteriów. Ze względu na przedmiot
poznania wiedzę dzieli się na jednoaspektową, czyli wiedzę specjalistyczną i wieloaspektową,
czyli wiedzę ogólną, oraz na wiedzę teoretyczną i wiedzę praktyczną [3, s. 7].

Najpowszechniejszym rodzajem wiedzy jest wiedza potoczna. Jest ona wynikiem nabytego

doświadczenia i obejmuje wszelkie informacje wyrastające bezpośrednio z życia codziennego.
Jest również ogólna, praktyczna i nieuporządkowana, spontaniczna i fragmentaryczna
(obejmuje tylko niektóre części ogólnego poznania świata). Wszelkie informacje potoczne nie
są usystematyzowane, są sprzeczne i niespójne [3, s. 8].

Termin nauka oznacza wiedzę naukową w jej treściowym i działaniowym sensie. Wiedza

naukowa jest specjalistyczna, teoretyczna i systematyczna. Definicja nauki analizowana jest
w literaturze naukowej najczęściej w znaczeniach:

−

nauka w sensie treściowym, czyli wiedza naukowa – jest to gotowy wytwór pewnej

działalności poznawczej o charakterze odkrywczym, zwanej działalnością badawczą,

−

nauka w sensie funkcjonalnym – ogół czynności poznawczych składających się na

działalność badawczą prowadzoną w celu stworzenia i rozwijania nauki w sensie
treściowym. Nauka ma charakter odkrywczy, czyli polegający na poznaniu czegoś zupełnie
nowego,

−

nauka w sensie historyczno-socjologicznym jest dziedziną kultury obejmującą działalność

poznawczą uczonych, wytwory tej działalności, narzędzia oraz instytucje społeczne
powołane do prowadzenia tej działalności,

−

nauka w sensie instytucjonalnym – to dyscyplina wykładana w uczelniach lub uprawiana

w instytutach naukowych jako odrębna specjalizacja,

−

nauka w sensie dydaktycznym oznacza czynności nauczania i uczenia się. Jest to poznanie

nieodkrywcze, a więc przyswojenie sobie czegoś nowego tylko dla poznającego.

Przez wiele stuleci uczeni próbowali jednoznacznie określić termin naukoznawstwo.

Naukoznawstwo to samodzielna dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań jest nauka
jako specyficzna, samoistna działalność człowieka oraz wynik tej działalności tworzące razem
pewną szczególną całość [7, s. 34]. Stosunek innych autorów do tego zagadnienia wyraża się
w przyjętych przez nich definicjach naukoznawstwa:

−

naukoznawstwo – dyscyplina naukowa, która bada i analizuje wszystko, co wywiera wpływ

na rozwój nauki i efektywność jej działania,

−

naukoznawstwo – kompleksowe badanie działania systemów naukowych w celu

opracowania metod zwiększenia potencjału nauki i zwiększenia efektywności procesu
naukowego drogą oddziaływania organizacyjnego,

−

naukoznawstwo – nauka o nauce, epistemologia – dziedzina nauki badająca strukturę nauki

jako kompleksowego systemu oraz prawidłowości rozwoju nauki jako specyficznej formy
działalności, [9, s. 78]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

naukoznawstwo – wyodrębniona współcześnie dyscyplina nauk, obejmująca zespół nauk

o nauce, zwłaszcza teorię i historię nauki, metodologię nauk, psychologię i socjologię nauki
oraz dotyczące nauki zagadnienia praktyczno-organizacyjne.

Główne zadania naukoznawstwa to:

−

lepsze poznanie nauki jako zjawiska społecznego, czyli swoistej działalności społecznej

i wyników tej działalności,

−

sprzyjanie, pobudzanie i intensyfikowanie działalności naukowej, zwiększanie jej sprawności

i efektywności metodologicznej,

−

polepszanie i poprawianie warunków działalności naukowej i istnienia w określonym

społeczeństwie.

Naukoznawstwo ma szerokie powiązania z innymi dyscyplinami naukowymi. Z informacją

naukową i bibliotekarstwem treściowo i metodologiczne powiązane są między innymi:

−

historia książki, bibliotek i informacji naukowej, zawierająca w sobie znajomość roli

i znaczenia tych dziedzin dla nauki i kultury,

−

bibliotekoznawstwo, którego teoria i praktyka bez znajomości dotychczasowych osiągnięć

nie mogą się rozwijać,

−

bibliografia, znajdująca zastosowanie we wszystkich dyscyplinach naukowych,

−

informacja naukowa, ściśle związana z komunikacją naukową, która stanowi podstawę

wymiany wyników naukowych i ich przenikania do społeczeństwa,

−

czytelnictwo, badające odbiór dzieł piśmienniczych, również naukowych.

Mówiąc o nauce jako oddzielnej dyscyplinie, nie należy zapominać, iż przez wieki

tworzono pełne systematyki nauk, jak również cząstkowe układy klasyfikacji nauk. Wśród
starożytnych systematyk najważniejsza jest klasyfikacja Arystotelesa (384 p.n.e. – 322 p.n.e.).
Pierwszy wprowadził jako kryterium podziału nauk dwa czynniki: cele poznania i przedmiot
badań. Uczony podzielił naukę na [3, s. 11]:

−

nauki teoretyczne, w których poznanie jest celem samym w sobie,

−

nauki praktyczne, których celem jest opracowanie wskazówek racjonalnego postępowania,

−

nauki twórcze, w których celem jest osiągnięcie pewnego pożytku lub stworzenie czegoś

pięknego.

Klasyfikacja nauk w średniowieczu odpowiadała podziałowi nauk wyzwolonych.

Zaliczano do nich: gramatykę, retorykę, dialektykę, arytmetykę, geometrię, astronomię
i muzykę.

Nowożytną klasyfikację nauk opracował francuski uczony – Francis Bacon (1561–1626).

Za podstawę wszelkiej wiedzy naukowej uznał doświadczenie, a za główne zadanie uczonego
– uogólnienie wyników doświadczeń na zasadzie indukcji. Podzielił naukę na trzy części:
historię, poezję i filozofię.

Inny francuski uczony i filozof Rene Descartes (Kartezjusz) 1596–1650, podzielił całość

wiedzy ludzkiej na trzy grupy: metafizykę, fizykę i praktykę. Myśliciele francuscy wiedli prym
w tworzeniu nowoczesnych klasyfikacji nauk. Claude Henri Saint-Simon (1760–1852), za
podstawowe kryterium podziału całości nauki uznał przedmiot badań naukowych, zgodnie
z tym wyróżnił:

−

nauki o wszechświecie,

−

nauki o przyrodzie nieożywionej,

−

nauki o przyrodzie,

−

nauki o społeczeństwie [7, s. 67, 69].

Na szczególną uwagę zasługuje klasyfikacja, której dokonał kolejny Francuz Auguste

Comte (1798–1857). Podzielił nauki na:

−

abstrakcyjne – (matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia i socjologia),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

konkretne – (mineralogia, zoologia, botanika).

Przez wieki powstawało szereg innych klasyfikacji, np. opartą na zasadach filozofii

marksistowskiej – Fryderyka Engelsa. Ciekawą formę modelu piramidy, przyjęła klasyfikacja
Wilhelma Ostwalda (1853–1932). Układ piramidy regulują trzy właściwości świata, którym
przyporządkowane są konkretne nauki [7, s. 71]:

−

porządek – logika, matematyka, geometria, kinematyka,

−

energia – mechanika, fizyka, chemia,

−

życie – socjologia, psychologia, fizjologia.

Aktualnie najbardziej popularny w USA jest podział nauk na dwie grupy:

−

nauki teoretyczne, ukierunkowane na rozwój dziedziny bądź specjalizacji,

−

nauki praktyczne, inaczej społeczne służą społeczeństwu, określonym celom praktycznym,

handlowym.

Na potrzeby Polskiej Akademii Nauk dokonano podziału wiedzy na następujące dyscypliny:

−

nauki społeczne,

−

nauki biologiczne,

−

nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne,

−

nauki techniczne,

−

nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne,

−

nauki medyczne,

−

nauki o ziemi i nauki górnicze.

Ważnym elementem nauki jest komunikowanie się, czyli wymiana informacji między

uczonymi i między uczonymi a odbiorcami informacji. Komunikację naukową należy
rozpatrywać jako część składową komunikacji społecznej. Nauka tworzy nową informację,
a jednocześnie wspiera się na informacji wytworzonej przez poprzednie pokolenia. System
komunikacji naukowej obejmuje ogół metod, procesów oraz środków, których zadaniem jest
przekazywanie informacji naukowej w przestrzeni i czasie, wszystkim, którym informacja ta
jest potrzebna. System komunikacji naukowej charakteryzuje się nie tylko wzajemnymi
związkami między uczonymi, ale i szczególnym dynamizmem tego współdziałania. Można
przyjąć, że komunikacja naukowa to ogół procesów przedstawiania, przekazywania
i otrzymywania informacji naukowej. System ten składa się z elementów, którymi są:
konferencje naukowe, raporty z badań, sprawozdania techniczne, artykuły w czasopismach
naukowych i monografie. W skład jego wchodzą również informacje nieformalne
(bezpośrednia wymiana wiadomości). Niezbędnymi elementami takiego systemu przekazu
informacji są: źródło, nadawca, odbiorca, kanał informacyjny, komunikat, adresat. Schemat
zaprezentowany poniżej przedstawia jeden ze sposobów przekazywania informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2 Schemat przekazywania informacji [3, s. 23]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są różnice między terminami nauka a wiedza?
2. Jakie znasz rodzaje wiedzy?
3. Co rozumiesz pod pojęciem naukoznawstwo?
4. Jakie są główne zadania naukoznawstwa?
5. Jakie znasz klasyfikacje nauk?
6. W jaki sposób podzielono naukę we współczesnej Polsce?
7. Na czym polega istota komunikacji naukowej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj wymienione cechy poszczególnym terminom. Postaw znak „X”

w odpowiednie miejsce kolumny.

Cecha

Wiedza potoczna

Wiedza naukowa

Ogólna

Praktyczna

Spontaniczna

Systematyczna

Sprzeczna

Niespójna

Specjalistyczna

Nieuporządkowana

Teoretyczna

Źródło

informacji

Nadawca

(nadajnik)

Kanał

informacyjny

Magazyn informacji

pamięć zewnętrzna

Odbiorca

informacji

Wykorzystanie

informacji

Sygnał

nadany

Sygnał

odebrany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem, dotyczącym terminologii nauki i wiedzy,
3) scharakteryzować rodzaje wiedzy,
4) dokonać odpowiedniego przydziału.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw materiałów nauczania z zakresu naukoznawstwa,

−

Słownik terminologiczny informacji naukowej.

Ćwiczenie 2

Spośród podanych poniżej nauk podkreśl te, które wyodrębnił w swojej klasyfikacji nauk

Arystoteles:

−

nauki twórcze,

−

nauki medyczne,

−

nauki praktyczne,

−

nauki o ziemi i nauki górnicze,

−

nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne,

−

nauki teoretyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem, dotyczącym klasyfikacji nauk,
3) scharakteryzować różne rodzaje klasyfikacji nauk,
4) dokonać odpowiedniego przydziału.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 3

Uporządkuj w odpowiedniej kolejności elementy układu komunikacji naukowej (systemu

przetwarzania informacji):
a. adresat,
b. źródło,
c. komunikat,
d. nadawca,
e. odbiorca,
f.

kanał informacyjny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dotyczącym komunikacji naukowej,
3) dokonać analizy przepływu informacji w komunikacji naukowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 4

Przeczytaj poniższe zdania. Jeżeli są prawdziwe, to podkreśl słowo PRAWDA, jeśli nie, to

podkreśl słowo FAŁSZ.
a) Naukoznawstwo jest to dyscyplina naukowa, która bada i analizuje wszystko, co wywiera

wpływ na rozwój nauki i efektywność jej działania.

PRAWDA

FAŁSZ

b) Naukoznawstwo jest to selektywne badanie działania systemów naukowych w celu

opracowania metod zmniejszających potencjał nauki i zmniejszających efektywności
procesu naukowego.

PRAWDA

FAŁSZ

c) Do głównych zadań naukoznawstwa należy lepsze poznanie nauki jako zjawiska

społecznego, czyli swoistej działalności społecznej i wyników tej działalności.

PRAWDA

FAŁSZ

d) Naukoznawstwo nie ma żadnych powiązań z innymi dyscyplinami naukowymi.

PRAWDA

FAŁSZ

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dotyczącym naukoznawstwa,
3) dokonać analizy różnych definicji naukoznawstwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania zawierających informacje na temat naukoznawstwa.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykazać różnicę między terminami wiedza i nauka?

2) podać kilka definicji naukoznawstwa?

3) wymienić główne zadania naukoznawstwa?

4) wymienić najważniejsze systemy klasyfikacji nauk?

5) zdefiniować i uporządkować elementy komunikacji naukowej?

6) podać aktualną klasyfikację nauk Polskiej Akademii Nauk?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Terminologia z zakresu informacji naukowej

4.2.1. Materiał nauczania

Pojęcie informacji towarzyszy człowiekowi w różnych dziedzinach jego życia.

W potocznym znaczeniu termin „informacja” oznacza wiadomość. W terminologii naukowej
pojęcie „informacja” nie zostało dotychczas jednoznacznie zdefiniowane. Człowiek realizując
funkcje życiowe, odbiera i przekazuje informację, a przede wszystkim jest jej twórcą.
Zaktualizowana norma PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia, definiuje
informację jednoznacznie: informacja – to komunikat stosowany do przetwarzania informacji
w ramach procesu komunikacji w celu rozszerzenia wiedzy.

Według definicji sformułowanych w „Słowniku terminologicznym informacji naukowej”,

informacja w znaczeniu potocznym to powiadomienie o czymś, zakomunikowanie czegoś,
wiadomość. W ujęciu informatycznym informacją jest znaczenie przypisywane danym
z uwzględnieniem konwencji stosowanych do ich wyrażenia. Najczęściej jednak pod pojęciem
informacja rozumiemy:

−

wiadomość będącą odbiciem rzeczywistości lub ją zastępująca,

−

dziedzinę nauki, której przedmiotem badań są procesy informacyjne,

−

czynność powiadomienia lub zakomunikowania czegoś.

Cytowany „Słownik terminologiczny informacji naukowej” wyróżnia i definiuje

kilkanaście rodzajów informacji, od np. adresowanej, bieżącej, elementarnej, patentowej,
technicznej po informację naukową. Tak jak przy próbie definicji informacji pojawiają się
kolejne trudności, co do jednoznacznej definicji informacji naukowej. Przytaczany już słownik
podaje, że informacją naukową nazywamy:

−

informację o osiągnięciach nauki,

−

informację przeznaczoną dla pracowników nauki,

−

informację opracowaną metodą naukową, dziedzinę wiedzy, obejmująca całokształt
zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z działalnością naukową,

−

zorganizowaną działalność informacyjną, polegającą na gromadzeniu, przechowywaniu,
selekcjonowaniu, przetwarzaniu i udostępnianiu materiałów informacyjnych o stanie
i kierunkach rozwoju wiedzy i praktycznej działalności ludzi [9, s. 53].
Terminologia informacji naukowej podlega ciągłym przeobrażeniom. Największy wpływ

na te zmiany ma rozwój automatycznych procesów informacyjnych. Właśnie w związku
z niesamowitym rozwojem technologii informatycznych ukształtowała się nowa specjalizacja
w nauce o informacji – technologia informacyjna. Zajmuje się ona technicznymi sposobami
gromadzenia, przetwarzania, przechowywania i wyszukiwania informacji. Znajomość m.in.
zasad działania komputerów, systemów informatycznych, obsługi baz danych, wyszukiwania
w systemach on-line, stało się dla pracownika informacji naukowej niezbędną umiejętnością.

Wiedzę na temat terminologii z zakresu informacji naukowej czerpiemy z podstawowych

źródeł informacji: słowników i norm terminologicznych, tezaurusów, baz danych.

Źródło informacji jest to materiał, z którego czerpane są informacje zaspakajające

określone potrzeby informacyjne użytkownika. Źródłem informacji naukowej, nazywamy
udokumentowany przekaz treści utrwalony materialnie, a więc najczęściej dokument naukowy,
sporządzony ze świadomym zamysłem autorskim, względnie taki przekaz, który pierwotnie
dokumentem nie był, ale został następnie utrwalony w jakiejkolwiek formie [10, s. 71]. Często
terminowi „źródła informacji” wymiennie towarzyszy termin „źródło dokumentacyjne”. Ze
względu na to, że największa liczba informacji przekazywana jest za pośrednictwem
dokumentów, przez wiele dziesięcioleci określano działalność informacyjną terminem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„dokumentacja”. Dokument najogólniej określa się jako utrwaloną informację. Zgodnie
z normą PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia, dokument to
informacja zapisana lub obiekt materialny, które mogą być potraktowane jako jednostka
w procesie dokumentacji. Istotną cechą dokumentów jest to, że są one środkiem
przekazywania informacji w przestrzeni i czasie. Cytowany

„

Słownik terminologiczn

informacji naukowej” podaje definicję: Dokument to materialnie utrwalony wyraz myśli
ludzkiej, należą do nich dokumenty:

−

graficzne – dokument, którego treść została wyrażona za pomocą znaków graficznych,

−

audialne – dokument zawierający utrwalony zapis dźwięków przekazywanych za pomocą
specjalnej aparatury, np.: płyty, taśmy magnetofonowej,

−

wizualne – dokument zawierający utrwalony zapis obrazu przekazywany za pomocą
specjalnej aparatury, np.: film, przeźrocze,

−

audiowizualne – dokument zawierający utrwalony zapis dźwięków i obrazów
przekazywanych za pomocą specjalnej aparatury, np.: film dźwiękowy [9, s. 38].
Kluczową rolę w działalności informacyjnej odgrywa dokumentacja, czyli ciągłe

i systematyczne zbieranie z różnych źródeł oraz przetwarzanie informacji zapisanej do celów
przechowywania, klasyfikowania, wyszukiwania, wykorzystania lub przesyłania. Terminu
„dokumentacja’ używa się najczęściej w następujących znaczeniach:

−

uporządkowany zbiór dokumentów dotyczących określonego zagadnienia (np. zbiór
eksponatów wyłożonych na wystawie poświęconej oznaczonemu tematowi),

−

spis dokumentów dotyczących określonego zagadnienia,

−

zespół czynności gromadzenia, opracowywania, i udostępniania dokumentów na potrzeby
nauki oraz różnych dziedzin życia praktycznego,

−

dziedzina wiedzy czy nauki, ustalająca teoretyczne podstawy działalności dokumentacyjnej
[5, s. 17].
Istotną cechą dokumentacji jest fakt, że służy ona specjalistom, zarówno naukowcom, jak

i praktykom: inżynierom, technikom, lekarzom. Nie jest jej zadaniem natomiast ogólna
popularyzacja wiedzy. Dokument stanowi bowiem podstawę działalności dokumentacyjnej.

Podział dokumentów, według różnych kryteriów przedstawia się następująco:

Ze względu na formę fizyczną oraz sposób utrwalania treści:

−

dokumenty piśmiennicze, treść utrwalona jest na dowolnym materiale (najczęściej
papierze) w postaci tekstu słownego,

−

dokumenty niepiśmiennicze, treść wyrażona jest w postaci obrazu lub dźwięku. Wśród
dokumentów niepiśmienniczych wyróżnia się, ze względu na sposób odbioru informacji,
dokumenty: oglądowe, słuchowe, oglądowosłuchowe.

Ze względu na nośnik fizyczny:

−

dokumenty konwencjonalne,

−

dokumenty zminiaturyzowane.

Ze względu na pochodzenie i sposób powstawania:

−

dokumenty pierwotne (prymarne) – występują w formie oryginalnej, w jakiej zostały
sporządzone przez autora, (książki, czasopisma, broszury, normy, sprawozdania,
dysertacje naukowe),

−

dokumenty pochodne – sporządzone są na podstawie dokumentów pierwotnych,
zawierające jego charakterystykę formalną i treściową (analizy dokumentacyjne,
opracowania faktograficzne, tłumaczenia, streszczenia, opisy bibliograficzne),

−

dokumenty wtórne – dokument sporządzony na podstawie innego dokumentu (np.
pierwotnego) identyczny z nim pod względem treści, ale różniący się pod względem
postaci zewnętrznej (np. mikrofilm, kserokopie, fotokopie, taśma magnetyczna).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze względu na zasięg upowszechniania:

−

dokumenty publikowane, czyli wydawnictwa

−

dokumenty nieopublikowane, czyli (rękopisy, maszynopisy, sprawozdania z prac
naukowo-badawczych, podróży, konferencji),

Ze względu na cechy wydawnicze:

−

publikacje periodyczne,

−

publikacje nieperiodyczne.

Ze względu na formę piśmienniczą:

−

monografie (oryginalne i kompilacyjne),

−

doniesienia, komunikaty,

−

teksty źródłowe,

−

publicystyka,

−

podręczniki,

−

spisy bibliograficzne,

−

encyklopedie,

−

słowniki.

Ze względu na sferę ludzkiej działalności, przeznaczenie czytelnicze i zaspokajanie potrzeb:

−

dokumenty naukowe (działalność naukowa),

−

dokumenty techniczno-ekonomiczne (działalność produkcyjna i gospodarcza),

−

dokumenty społeczno-polityczne, np. legislacyjne (działalność społeczno-polityczna),

−

dokumenty artystyczne (literatura piękna, malarstwo, rzeźba, twórczość ludowa),

−

dokumenty społeczno-kulturalne (literatura popularnonaukowa, rozrywkowa, filmy,
wystawy itd., działalność społeczno-kulturalna).

−

dokumenty specjalne, szczególnego rodzaju i przeznaczenia (działalność innowacyjna,
wynalazcza, normalizacyjna, promocyjna oraz w zakresie ochrony praw własności
intelektualnej i przemysłowej).

Ze względu na kryterium biblioteczne:

−

wydawnictwa zwarte (książki, broszury, druki ulotne), ukazują się jako zamknięte całości,

−

wydawnictwa ciągłe (czasopisma, gazety, wydawnictwa seryjne), ukazujące się częściami.
Zakończenia takiej publikacji nie przewiduje się z góry.

−

zbiory specjalne (np. zbiory starych druków, rękopisów, ikonograficzne). Zbiory
biblioteczne wymagające innego opracowania, przechowywania i udostępniania niż zwykłe
[1, s. 69–70].
Wszystkie wymienione wyżej terminy składają się na działalność informacyjną, której

celem jest przekazywanie zainteresowanym informacji o stanie i rozwoju nauki, o postępach
w badaniach naukowych, o osiągnięciach techniki oraz upowszechnianie tych informacji
w wybrany sposób [10, s. 71]. Działalność informacyjna, określana jest jako zorganizowana
działalność, której zadaniem jest gromadzenie, opracowanie i udostępnianie informacji
o osiągnięciach nauki, techniki i innych dziedzin życia społecznego. Działalnością informacyjną
nazywamy organizowanie i doskonalenie przepływu informacji, przy czym mówimy o niej
wówczas, gdy przekazywanie informacji nie jest czynnością jednorazową, lecz wielokrotną,
powtarzalną [3, s. 57]. Działalność informacyjna obejmuje działalność biblioteczną,
dokumentacyjną, łączność informacyjną, rozpowszechnianie materiałów informacyjnych,
upowszechnianie oraz popularyzowanie osiągnięć nauki, techniki, ekonomii.

Informacja naukowa jest ściśle powiązana z innymi dyscyplinami naukowymi. Poniżej

przedstawiono szczegółowy wykaz nauk wraz z krótkim opisem wzajemnych powiązań
z informacją naukową:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. Naukoznawstwo – informacja bada wpływ nauki na potrzeby informacyjne, wpływ rozwoju

nauki na nią samą oraz zajmuje się polityką informacyjną.

2. Nauka o organizacji i zarządzaniu – informacja naukowa rozpatruje m.in. takie zagadnienia,

jak: budowa i funkcjonowanie struktur organizacyjnych czy wykorzystywanie informacji dla
celów zarządzania i podejmowania decyzji.

3. Psychologia – z nauką o informacji naukowej łączą wspólne badania nad mechanizmem

funkcjonowania psychiki ludzkiej. Prawidłowości występujących podczas realizacji
procesów tworzenia, opracowania, udostępniania i odbioru informacji przez jej twórców
i użytkowników.

4. Socjologia – informacja naukowa bada społeczne uwarunkowania działalności

informacyjnej, głównie potrzeby informacyjne użytkowników.

5. Pedagogika – dydaktyka – informacja naukowa bada procesy przyswajania wiadomości,

zarówno przez twórców, jak i użytkowników informacji, badanie procesów kształcenia
w celu ustalenia optymalnego sposobu przekazywania wiadomości łączy te dwie nauki.

6. Filozofia – teoria informacji naukowej, bada również niektóre z ogólnych kategorii

filozoficznych, takich jak czas, ruch.

7. Lingwistyka i logika – dzięki metodom wypracowanym przez te dyscypliny i prawom

w nich obowiązującym, można tworzyć języki informacyjne.

8. Informatyka, elektronika, telekomunikacja – dyscypliny te pełnią wobec informacji

naukowej funkcję usługową. Informacja naukowa zajmuje się głównie problemami
automatyzacji procesu informacyjnego.

9. Cybernetyka – teorie, które znalazły zastosowanie w działalności informacyjnej, np. teoria

systemów, teoria cybernetyczna informacji i sterowania.

10. Bibliografia, historia literatury, bibliotekarstwo, edytorstwo, księgarstwo, prasoznawstwo,

archiwistyka, czytelnictwo – to dyscypliny dla których nadrzędną dyscypliną naukową jest
bibliotekoznawstwo, z którym informacja naukowa jest związana genetycznie [1, s. 14–15].

Rys. 2. Miejsce informacji naukowej wśród innych dyscyplin [10, s. 19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odmienne powiązanie informacji naukowej z innymi dyscyplinami, w odniesieni do nauk

społecznych, zaproponowała Barbara Sordylowa w publikacji: Z problematyki bibliotek
i informacji naukowej. PAN, Warszawa 1997.

Na strukturę systemu informacji składają się następujące elementy: nadawca, odbiorca

informacji, źródło informacji, kanały przepływu informacji, metody i formy informacji, środki
służące do realizacji procesu informacyjnego:

−

nadawca informacji – osoba lub instytucja dostarczająca informacji,

−

odbiorca informacji – osoba lub zespół osób odbierające informację przekazywaną przez
nadawcę informacji,

−

kanał informacyjny – to droga, która umożliwia przepływ informacji od nadawcy do
odbiorcy. Tworzy go środowisko materialne łączące nadawcę komunikatu z odbiorcą,

−

metody informacji – zespół czynności i środków potrzebnych do dostarczania
użytkownikowi potrzebnych mu informacji,

−

formy – stosowane w działalności informacyjnej rozumiane jako postać w jakiej informacja
dociera do użytkownika [1, s. 37].

W zależności od form i metod przetwarzania informacji, systemy informacyjne można podzielić
na cztery typy: manualne, zmechanizowne, zautomatyzowane, automatyczne.

Zadaniem systemu informacyjnego jest realizacja procesów, które pozwalają na połączenie

ze sobą dwóch stanów informacji, tj. stanu początkowego, gdy informacje są rozproszone
i znajdują się poza systemem informacyjnym, ze stanem końcowym, gdy informacje zostają
dostarczone użytkownikowi. S. Zadrożny w publikacji: Projektowanie systemów
informacyjnych dla potrzeb inte, charakteryzuje te procesy w następujący sposób:

−

proces rozpoznawania informacji – zdobywanie wiedzy na temat występowania, postaci
i warunków uzyskiwania potrzebnych informacji,

−

proces gromadzenia informacji – pozyskiwanie informacji w takiej postaci, w jakiej zostały
wytworzone,

−

proces opracowywania informacji – przetwarzanie informacji z formy, jaką nadał jej
producent, na formę jaka potrzebna jest użytkownikowi,

−

proces organizowania informacji – wprowadzanie sformalizowanych informacji do
zbiorów, zgodnie z przyjętymi zasadami,

−

proces wyszukiwania informacji – wyprowadzenie informacji ze zbioru, zgodnie
z potrzebami użytkowników,

−

proces przetwarzania informacji – przetwarzanie informacji z formy, w jakiej
przechowywana jest w zbiorze, na formę jaka potrzebna jest użytkownikowi,

−

proces dystrybucji informacji – przekazywanie informacji z systemu do użytkownika [13,
s. 8–9].
Obok wymienionych procesów, ważną rolę w działalności informacyjnej odgrywa
zagadnienie wyszukiwania informacji, realizowane za pomocą systemów wyszukiwania
informacji. Tworząc charakterystyki wyszukiwawcze oraz instrukcje wyszukiwawcze
formułujemy je w określonym dla danego systemu języku informacyjnym (informacyjno-
wyszukiwawczym). Wyszukiwanie informacji jest to wybieranie ze zbioru informacyjnego
tych dokumentów pochodnych i dokumentów pierwotnych, których charakterystyki
wyszukiwawcze odpowiadają instrukcji wyszukiwawczej dla danej kwerendy (zapytanie
informacyjne) [10, s. 125]. Ważną rolę w procesach wyszukiwawczych spełniają języki
informacyjne.

−

Język informacyjny (język informacyjno-wyszukiwawczy) – język sztuczny przyjęty do
charakteryzacji treści i formy dokumentu [5, s. 78]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Język informacyjny (język informacyjno-wyszukiwawczy) – specjalistyczny język
sztuczny, przeznaczony do odtwarzania podstawowej treści dokumentu i (lub) kwerendy
w celu wyszukania ze zbioru informacyjnego tych cech dokumentów, które odpowiadają
na kwerendę, tzn. których charakterystyka wyszukiwawcza pokrywa się z instrukcją
wyszukiwawczą [5, s. 58]

−

Język informacyjno-wyszukiwawczy, język informacyjny – język sztuczny, którego
wyspecjalizowaną funkcją jest funkcja metainformacyjna, polegająca na odwzorowaniu
cech informacji i/lub cech nośników informacji, na których są one utrwalone, przez
tworzenie ich reprezentacji zwanej charakterystyką wyszukiwawczą dokumentu oraz
funkcja wyszukiwawcza polegająca na wyrażaniu zapytań informacyjnych i umożliwianiu
odnalezienia w zbiorze informacyjnym tych informacji, które spełniają warunki wyrażone
w zapytaniu [2, s.59].

Języki sztuczne podobnie jak języki naturalne składają się z dwóch elementów:

−

słownika języka informacyjnego – jest to zbiór wyrazów języka informacyjnego, do
słownika zalicza się tablice klasyfikacji, słowniki tematów i określników, tezaurusy
i wykazy słów kluczowych [9, s. 105].

−

gramatyka języka informacyjnego – jest zespołem reguł określających sposób budowania
wyrażeń złożonych w danym języku informacyjnym z wyrażeń elementarnych tego języka
[9, s. 48].

Korzystając z zautomatyzowanych systemów informacyjno-wyszukiwawczych konieczne

staje się posługiwanie terminami i akronimami charakterystycznymi dla tych systemów.
Przykładem jest akronim ARKA (Automatyczne Redagowanie Katalogów). Skrótowiec,
inaczej akronim (z gr. ákros = skrajny) – słowo utworzone przez skrócenie wyrażenia
składającego się z dwóch lub więcej słów. Istnieje także niewielka grupa skrótowców
powstałych ze skrócenia jednego słowa. Skrótowiec często bywa mylony ze skrótem.
Wyróżniamy kilka typów skrótowców:

−

skrótowce literowe (literowce) – złożone z pierwszych liter wyrazów skracanego
wyrażenia. W przypadku literowców litery skrótowca wymawiane są osobno, np.: NBP –
Narodowy Bank Polski [wymowa: en-be-pe]

−

skrótowce głoskowe (głoskowce) – złożone tak, jak literowce z pierwszych liter
skracanego wyrażenia, ale litery skrótowca wymawiane są łącznie, jako suma głosek.
Obejmują większość skrótowców literowych zawierających jedną lub więcej samogłoskę,
np.: PAN – Polska Akademia Nauk [wymowa: pan]

−

skrótowce grupowe (grupowce, sylabowce) – składają się z grupy głosek (najczęściej
pierwszych sylab), którymi rozpoczynają się słowa skracanego wyrażenia, i wymawiane są
jako suma połączonych głosek (sylab). Do tej kategorii zaliczane są też skrótowce
utworzone z połączenia sylab tego samego wyrazu (najczęściej pierwszej i ostatniej).
Wielką literą pisana jest najczęściej tylko pierwsza litera skrótowca, np.: Pafawag –
Państwowa Fabryka Wagonów [wymowa: pafawag]

−

skrótowce mieszane (kombinowane) – mają niejednorodną strukturę, są kombinacjami
dwóch lub nawet trzech wymienionych powyżej typów; w zależności od rodzaju
wymieszania wyróżnia się wśród nich: CBOS – Centrum Badania Opinii Społecznej
[wymowa: ce-bos] [12].
Wielka liczba akronimów występuje również w piśmiennictwie naukowym i fachowym.

Pracownikom informacji naukowej i bibliotekarzom powszechnie znane są takie akronimy, jak:
FID (Fèdèration Internationale de Documentation), IFLA (International Federation of Library
Associations), MARC (Multi-Access Remote Computing). W Polsce autorem najbardziej
obszernego słownika akronimów jest Henryk Sawoniak. Publikacja Międzynarodowy słownik
akronimów z zakresu informacji naukowej, bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, swym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zasięgiem obejmuje dziedziny podstawowe, tj. informację naukową i bibliotekoznawstwo,
a także inne dyscypliny wchodzące w skład nauki o książce lub z nią związane, tj. zagadnienia
wydawnicze, księgarstwo, poligrafię, prasoznawstwo i archiwistykę [8, s. 8]. Autor
w opracowaniu uwzględnił również akronimy występujące w informatyce, przetwarzaniu
danych, automatyzacji prac bibliotecznych. Również skróty nazw instytucji, stowarzyszeń np.
(SBP – Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich), systemów bibliotecznych, systemów
klasyfikacji np. (UKD – Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna). Ogółem słownik rejestruje
12 744 akronimów.

Z terminologią zautomatyzowanych systemów informacyjnych związane są niżej

wymienione terminy:

−

baza danych – jest zbiorem informacyjno-wyszukiwawczym (zbiorem danych odpowiednio

uporządkowanym) utrzymywanym na nośnikach maszynowych, do której jest dostęp za
pośrednictwem urządzeń technicznych. Baza danych to zasoby danych np.: opisów
bibliograficznych, danych statystycznych;

−

system zarządzania bazą – to zbiór programów komputerowych, które zapisują dane,

utrzymują je oraz wyszukują i zabezpieczają przed uszkodzeniem;

−

indeksowanie – tworzenie charakterystyki wyszukiwawczej dokumentu lub instrukcji

wyszukiwawczej;

−

charakterystyka wyszukiwawcza dokumentu – tekst sformułowany w języku informacyjno-

wyszukiwawczym odtwarzający treść i/lub formę dokumentu;

−

deskryptor – jednostka leksykalna należąca do języka deskryptorowego, zwykle

równoważna formalnie wyrażeniom języka naturalnego, ale nie zawsze równoznaczna.
Zbiór semantycznie powiązanych deskryptorów nazywamy tezaurusem;

−

format opisu dokumentu – schemat opisu dokumentu przystosowany do wymogów

nośników komputerowych, czytelny dla programów komputerowych;

−

słowo kluczowe – wyrażenie przyjęte zwykle z tekstu dokumentu, charakteryzujące treść

dokumentu, jednostka leksykalna języka słów kluczowych;

−

notacja – system znakowania – zbiór znaków cyfrowych, literowych lub cyfrowo-literowych

i reguł ich tworzenia.

W nowoczesnych zautomatyzowanych systemach wyszukiwawczych istnieje możliwość

wyszukiwania informacji poprzez różne terminy, np.: title (tytuł); creator (twórca); subject and
keyword (temat i słowa kluczowe); description (opis); publisher (wydawca); contributor
(współtwórca); date (data); resource type (typ zasobu); format (format); resource identifier
(identyfikator zasobu); source (źródło); language (język); coverage (zakres) [11].

Przy wyszukiwaniu z komputerowych baz danych użytkownik ma możliwość budowania

złożonych instrukcji wyszukiwawczych, określających, czy wszystkie słowa kluczowe muszą
jednocześnie występować w opisie, czy tylko jedno. Służą do tego operatory logiczne:
i – (ang. and) – oznacza warunek wystąpienia jednocześnie obu terminów,
lub – (ang. or) – oznacza, że co najmniej jeden z terminów musi wystąpić,
nie – (ang. not) – oznacza wymaganie, aby opis nie zawierał danego terminu.

W systemach pełnotekstowych wyszukiwanie odbywa się za pomocą maskowania.

Użytkownik wprowadza najczęściej temat (rdzeń) i prosi o wyszukanie wyrazów
zaczynających się od tych liter. Funkcję maskowania pełni zazwyczaj gwiazdka (*) [3, s. 202].

Automatyzacja wyszukiwania informacji przyczyniła się do powstania metody

indeksowania współrzędnego. Przez indeksowanie współrzędne rozumiemy charakteryzowanie
złożonej treści dokumentów lub kwerend (zapytań informacyjnych) za pomocą dających się
swobodnie zestawiać elementarnych jednostek leksykalnych, przeważnie mających postać
wyrazów i połączeń wyrazowych zaczerpniętych z języka naturalnego i nazywanych zwykle
słowami kluczowymi lub deskryptorami. Każda taka elementarna jednostka leksykalna jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

samodzielnym elementem wyszukiwawczym, bez względu na jej pozycję w tekście
charakterystyki lub instrukcji wyszukiwawczej. Jednostki te mogą więc być wymienione
w dowolnej kolejności. We współczesnych systemach wyszukiwania informacji stosuje się
wiele różnorodnych języków informacyjno-wyszukiwawczych. Języki informacyjne stale się
rozwijają, także pod wpływem automatyzacji. Istnieją dwa elementy nierozerwalnie związanym
z procesem wyszukiwania informacji jest użytkownik informacji i potrzeba informacyjna.

−

Użytkownik informacji – osoba fizyczna lub prawna, wykorzystująca informację w pracy
zawodowej i w praktyce.

−

Potrzeba informacyjna – ujawnione lub nie ujawnione (potencjalne) potrzeby
użytkowników informacji [9, s. 91].

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza termin informacja?
2. Czy znasz definicję terminu informacja naukowa?
3. Jakie są podstawowe różnice między terminem dokument a dokumentacja?
4. Jaki znasz podział dokumentów?
5. Co oznacza pojęcie działalność informacyjna?
6. Jakie są podstawowe dyscypliny naukowe związane z informacją naukową?
7. Jakie elementy i procesy składają się na system informacji?
8. Jaka jest definicja terminu język informacyjno-wyszukiwawczy?
9. Ile i jakie znasz elementy składowe języka sztucznego?
10. Co to są akronimy?
11. Jakie funkcje pełnią w komputerowych systemach informacyjnych operatory logiczne?
12. Co to jest maskowanie?
13. Co oznacza termin potrzeba informacyjna?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj poszczególne cechy i przyporządkuj do odpowiednich terminów. Postaw

znak „X” w odpowiednie miejsce kolumny.

Cecha / charakterystyka

System
informacji

Działalność
informacyjna

Wyprowadzanie informacji ze zbioru, zgodnie z potrzebami
użytkowników.

Przekazywanie zainteresowanym informacji o stanie i rozwoju
nauki, o postępach w badaniach naukowych.

Przekazywanie informacji następuje w sposób wielokrotny
i powtarzalny.

Dystrybucja informacji, przekazywanie informacji z systemu do
użytkownika.

Proces organizowania informacji, wprowadzania
sformalizowanych informacji do zbiorów, zgodnie z przyjętymi
zasadami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) dokonać analizy różnych definicji związanych z informacją naukową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

Słownik terminologiczny informacji naukowej.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj poniższe zdania. Jeżeli są prawdziwe, to podkreśl słowo PRAWDA, jeśli nie, to

podkreśl słowo FAŁSZ.
a) Informacja naukowa jako samodzielna dyscyplina naukowa nie ma związku z żadną inną

nauką.

PRAWDA

FAŁSZ

b) Działalność informacyjna jest czynnością jednorazową, niepowtarzalną.

PRAWDA

FAŁSZ

c) Dokumentacja jest to zespół czynności gromadzenia, opracowywania, i udostępniania

dokumentów na potrzeby nauki oraz różnych dziedzin życia praktycznego.

PRAWDA

FAŁSZ

d) Ze względu na zasięg upowszechniania dokumenty dzielimy na piśmiennicze

i niepiśmiennicze.

PRAWDA

FAŁSZ

e) Proces dystrybucji informacji jest to przekazywanie informacji z systemu do użytkownika.

PRAWDA

FAŁSZ

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dotyczącym informacji naukowej,
3) dokonać analizy różnych definicji związanych z informacją naukową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

Słownik terminologiczny informacji naukowej.

Ćwiczenie 3

Sformułuj instrukcję wyszukiwawczą do zapytania „rozwój edukacji ustawicznej

dorosłych w Polsce”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nt. operatorów logicznych stosowanych w systemach

informacyjno-wyszukiwawczych,

3) utworzyć instrukcję wyszukiwawczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

nie jest wymagane dodatkowe wyposażenie,

Ćwiczenie 4

Korzystając z różnych źródeł informacji, rozszyfruj akronimy: GUS; UKD; ISBN; SDI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) dokonać analizy akronimów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

Międzynarodowy słownik akronimów z zakresu informacji naukowej bibliotekoznawstwa i
dziedzin pokrewnych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać kilka definicji terminu informacja naukowa?

2) scharakteryzować termin system informacyjny?

3) wymienić różnice między terminem dokument a dokumentacja?

4) dokonać podziału dokumentów?
5) wymienić dyscypliny naukowe związane z informacją naukową?

¨

¨

6) zdefiniować termin działalność informacyjna?
7) podać definicje terminu język informacyjno-

-wyszukiwawczy?

¨

¨

8) scharakteryzować operatory logiczne?

9) posłużyć się akronimami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Bibliotekarstwo – podstawowe pojęcia

4.3.1. Materiał nauczania

Starożytni Grecy mianem biblioteki określali składnicę książek. Słowo biblioteka pochodzi

z języka greckiego biblos – książka i theke – składnica, magazyn. Współcześnie bibliotekę
określamy jako:

−

instytucję, która spełnia określone zadania społeczne przez gromadzenie, opracowywanie

i udostępnianie wszelkiego rodzaju dokumentów oraz prowadzenie działalności
informacyjnej, a także prac dydaktycznych i naukowo-badawczych [9, s. 30];

−

zorganizowany zbiór dokumentów dobranych i zgromadzonych do wykorzystania przez

z góry określoną populację docelową [5, s. 49];

−

jednostkę organizacyjna lub część jednostki organizacyjnej, w której biblioteki są

powiększane, utrzymywane i udostępniane dzięki usługom personelu [5, s. 49];

−

określony i zorganizowany według właściwych sobie zasad system komunikacji społecznej.

Podstawowymi składnikami tego systemu są: przygotowani zawodowo do jego obsługi
ludzie; określone materiały biblioteczne; odpowiednio przygotowany lokal; racjonalna,
służąca systemowi organizacja pracy i użytkownicy systemu – czytelnicy [14, s. 12].

Bibliotekoznawstwo – nauka o bibliotece i jej funkcji społecznej, zajmująca się

teoretycznymi i praktycznymi problemami działania bibliotek [14, s. 12].

Bibliotekoznawstwo – jest dyscypliną naukową, zajmującą się badaniem biblioteki jako

określonego systemu komunikacji społecznej i jego roli w szeroko pojętej kulturze.

Bibliotekarstwo – zespół umiejętności teoretycznych i praktycznych potrzebnych do

wykonywania bibliotecznych czynności zawodowych.

Wikipedia – współczesna encyklopedia internetowa wymienia inne dziedziny związane

z bibliotekoznawstwem:
Bibliologia – to dyscyplina naukowa zajmująca się książką we wszystkich jej aspektach.
Zajmuje się ona zarówno książką dawną, jak i współczesną oraz instytucjami z nią związanymi,
tj. wydawnictwa, drukarnie, księgarnie, biblioteki, ośrodki informacji. Do tematów, którymi
zajmuje się bibliologia, należą: bibliografia, bibliofilstwo bibliotekoznawstwo, czytelnictwo,
edytorstwo, historia książki, informacja naukowa, księgarstwo, literaturoznawstwo,
morfologia książki.
Bibliofilstwo – (gr. biblos – książka, phileo – kocham) – miłośnictwo i znawstwo w zbieraniu
książek, uwzględniające zarówno dobór tematyczny (np. kolekcjonowanie dzieł z zakresu
hippiki), jak i rzadkość dzieła. Książki będące przedmiotem pasji bibliofilskiej często
drukowane są na cennych i kosztownych, ręcznie czerpanych papierach, ilustrowane
oryginalnymi sztychami (np. drzeworytami lub miedziorytami) i oprawione w piękne,
artystyczne oprawy introligatorskie. Miłośnicy ksiąg zwracają dużą uwagę na wysokość
nakładu (powinien być jak najmniejszy, stąd ideałem bibliofila jest zdobycie książki wydanej
tylko w jednym egzemplarzu lub dzieła dawno wyczerpanego i stanowiącego wielką rzadkość
na rynku antykwarycznym). Wszystkie egzemplarze edycji powinny być numerowane, dobrze,
jeśli opatrzone są pięknymi i rzadkimi ekslibrisami. Terminu „bibliofilstwo” użył po raz
pierwszy Richard de Bury, kanclerz Edwarda III, biskup Durham, jeden z najwybitniejszych
bibliofilów angielskich [12].
Do podstawowych zadań bibliotek należą:
1. oddziaływanie na rozwój kulturalny społeczeństwa i kształtowanie jego świadomości

społecznej,

2. pomaganie jednostce ludzkiej, każdemu człowiekowi w jego indywidualnym rozwoju

i samorealizacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. pomoc w uczeniu się, w nauczaniu i w wychowaniu,
4. zaspakajanie potrzeb praktycznych i zawodowych wszystkich zawodów,
5. obsługa nauki, techniki i gospodarki,
6. przechowywanie i udostępnianie dorobku umysłowego ludzkości [14, s. 13].

Podziału bibliotek dokonuje się ze względu na różne kryteria. Ze względu na potrzeby

użytkownika dzielimy biblioteki na:
Biblioteki publiczne – służą zaspokajaniu potrzeb oświatowych, kulturalnych i informacyjnych
ogółu społeczeństwa oraz uczestniczą w upowszechnianiu wiedzy i kultury. Do głównych
zadań wojewódzkiej biblioteki publicznej należy: gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie
materiałów bibliotecznych służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych
i samokształceniowych, zwłaszcza dotyczących wiedzy o własnym regionie oraz
dokumentujących jego dorobek kulturalny, naukowy i gospodarczy, pełnienie funkcji ośrodka
informacji

biblioteczno-bibliograficznego,

organizowanie

obiegu

wypożyczeń

międzybibliotecznych, opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych
materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym, badanie stanu i stopnia zaspokajania
potrzeb użytkowników, analizowanie stanu, organizacji i rozmieszczenia bibliotek oraz
formułowanie i przedstawianie organizatorom propozycji zmian w tym zakresie, udzielanie
bibliotekom pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej.
Biblioteki szkolne i pedagogiczne – służą realizacji programów nauczania i wychowania,
edukacji kulturalnej i informacyjnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu
nauczycieli. W tym celu w każdej szkole publicznej jest prowadzona biblioteka szkolna.
Biblioteki fachowe i zakładowe – biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do udziału
w realizacji zadań oraz w doskonaleniu zawodowym pracowników. Zakłady pracy mogą
prowadzić biblioteki fachowe i zakładowe. Wspierają realizację zadań zakładów pracy oraz
służą potrzebom doskonalenia zawodowego pracowników. Biblioteki zakładowe służą
zaspokajaniu potrzeb oświatowych i kulturalnych pracowników zakładów pracy i ich rodzin [4,
s. 2619].
Biblioteki naukowe – służą potrzebom nauki i kształcenia, zapewniając dostęp do materiałów
bibliotecznych i zasobów informacyjnych niezbędnych do prowadzenia prac naukowo-
-badawczych oraz zawierających wyniki badań naukowych. Prowadzą działalność naukowo-
badawczą w zakresie bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, a także w zakresie
obsługiwanych przez nie dziedzin nauki. Do bibliotek naukowych należą: Biblioteka
Narodowa, biblioteki, których organizatorami są szkoły wyższe, biblioteki, których
organizatorem jest Polska Akademia Nauk, biblioteki, których organizatorami są jednostki
badawczo-rozwojowe.
Drugim kryterium podziału bibliotek jest zakres tematyczny gromadzonych materiałów i są to:

−

Biblioteki ogólne – biblioteki uniwersalne gromadzące, opracowujące i udostępniające
piśmiennictwo ze wszystkich dziedzin wiedzy [9, s.30].

−

Biblioteki specjalne – biblioteki gromadzące dokumenty z jednej dziedziny lub dokumenty
określonego typu, np. biblioteki dla niewidomych. Prowadzone są również biblioteki
w zakładach opieki zdrowotnej, w domach pomocy społecznej, w zakładach karnych,
poprawczych i schroniskach dla nieletnich

Istnieje również podział ze względu na zasięg terytorialny zbiorów (np. biblioteki narodowe
i regionalne).
Biblioteka Narodowa – jest centralną biblioteką państwa. Nadzór nad Biblioteką Narodową
sprawuje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Do zadań
Biblioteki Narodowej należy prowadzenie działalności bibliotecznej, bibliograficznej,
naukowej, informacyjnej, konserwatorskiej, poradniczej, wydawniczej, wystawienniczej
i usługowej, a w szczególności: gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie i wieczyste

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

archiwizowanie materiałów bibliotecznych powstałych w Polsce oraz za granicą, a dotyczących
Polski. Opracowywanie i wydawanie bibliografii narodowej, prowadzenie badań z zakresu
bibliotekoznawstwa, nauki o książce i pokrewnych dziedzin wiedzy, doskonalenie
merytorycznej działalności bibliotek w kraju i pomoc bibliotekom polskim za granicą,
prowadzenie ośrodków znormalizowanych numerów wydawnictw zwartych i wydawnictw
ciągłych [4, s. 2618].

Wszystkie biblioteki w Polsce tworzą ogólnokrajową sieć biblioteczną. W skład tej sieci

wchodzą biblioteki naukowe (również Polskiej Akademii Nauk), fachowe, szkolne,
pedagogiczne, publiczne i inne jej podporządkowane [14, s. 14].

Jednym w wielu elementów organizacyjnych bibliotek są ich materiały i zbiory,

gromadzone zależnie od typu biblioteki i potrzeb użytkowników.

Materiałami bibliotecznymi są w szczególności dokumenty zawierające utrwalony wyraz

myśli ludzkiej, przeznaczone do rozpowszechniania, niezależnie od nośnika fizycznego
i sposobu zapisu treści, a zwłaszcza: dokumenty graficzne (piśmiennicze, kartograficzne,
ikonograficzne i muzyczne), dźwiękowe, wizualne, audiowizualne i elektroniczne.
Wśród zbiorów bibliotecznych wyróżniamy:

−

cimelia – część zbiorów bibliotecznych wydzielona ze względu na wartości dokumentów

i potrzebę ich specjalnej ochrony,

−

dokumenty życia społecznego – część zbiorów bibliotecznych wydzielona ze względu na

doraźne i krótkotrwałe przeznaczenie tworzących je dokumentów,

−

księgozbiór podręczny – część zbiorów bibliotecznych najczęściej o charakterze

informacyjnym, wydzielona ze względu na częstotliwość ich używania, umieszczona
w czytelni lub pracowni,

−

prohibita – zbiory zastrzeżone – część zbiorów bibliotecznych udostępniania ze względu na

treść dokumentów, na podstawie specjalnego zezwolenia,

−

zbiory biblioteczne – ogół opracowanych i uporządkowanych dokumentów stanowiących

trwały majątek biblioteki,

−

zbiory specjalne – część zbiorów bibliotecznych obejmująca rodzaje dokumentów wymagające

odrębnego sposobu opracowywania, przechowywania i udostępniania [6. s. 2–3].

Każda z bibliotek ma swoją specyfikę, na którą wpływa między innymi polityka/plan

gromadzenia i przechowywania zbiorów. Zarówno kompletowanie zbiorów do nowo
powstałej biblioteki, jak i wzbogacanie już istniejących zasobów bibliotecznych ma decydujący
wpływ na pracę bibliotek i ich ustawiczny rozwój. Również ten rodzaj działalności
bibliotecznej „posługuje się” swoimi terminami:

−

akcesja – wstępna rejestracja nabytków biblioteki,

−

dokument zbędny – dokument niewłączony do zbiorów bibliotecznych, np. dokument nie

odpowiadający profilowi zbiorów,

−

dublet – drugi lub kolejny identyczny egzemplarz danego dokumentu znajdującego się

w tym samym zbiorze,

−

egzemplarz obowiązkowy – dokument dostarczony uprawnionym bibliotekom przez

producenta/wydawcę/drukarnię na podstawie odpowiednich przepisów prawnych,

−

gromadzenie zbiorów – planowe tworzenie i uzupełnianie zbiorów bibliotecznych,

−

inwentarz biblioteczny – szczegółowy wykaz dokumentów włączonych na stałe do zbiorów

bibliotecznych, będący prawnym dowodem stanu majątkowego biblioteki,

−

selekcja zbiorów – wycofywanie ze zbiorów bibliotecznych niektórych dokumentów,

dokonywane według przyjętego kryterium,

−

siglum – umowne oznaczenie biblioteki wskazujące przynależność dokumentów do jej

zbiorów, stosowane głównie w katalogach centralnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sygnatura – umowne oznaczenie określające miejsce przechowywania dokumentu

w bibliotece [6, s. 3].

Zbiory, które w drodze zakupu, wymiany, daru lub egzemplarza obowiązkowego zostały

wprowadzone do rejestrów bibliotecznych, podlegają opracowaniu i wprowadzeniu do
katalogów bibliotecznych, czyli uporządkowanych zbiorów pozycji dotyczących dokumentów,
które znajdują się zbiorach danej biblioteki, zapewniających dostęp do tych dokumentów.

W organizacji bibliotek i przepływie informacji ważną rolę odgrywają służby informacyjne

i usługi przez nie świadczone:

−

informacja bibliograficzna – informacja zawierająca dane o dokumentach,

−

informacja faktograficzna – informacja rzeczowa polegająca na podawaniu faktów np. dat,
terminów, danych statystycznych,

−

informacja indywidualna – informacja udzielana użytkownikowi na każdorazowe
zapotrzebowanie,

−

informacja skierowująca – informacja o informacji kierująca użytkownika do właściwej
osoby, instytucji lub innych źródeł informacji,

−

informacja zbiorowa – informacja powszechna skierowana do ogółu użytkowników lub
środowiska, w którym działa biblioteka, wystawy, prelekcje, wydawnictwa informacyjne,

−

selektywna

dystrybucja

informacji

–

systematyczne

przekazywanie

informacji

użytkownikowi w miarę napływu materiałów odpowiadających zapotrzebowaniu
użytkownika,

−

udostępnianie prezencyjne – umożliwienie korzystania ze zbiorów wyłącznie na miejscu
w bibliotece,

−

udostępnianie zbiorów – umożliwienie korzystania ze zbiorów biblioteki przez
dostarczenie użytkownikowi dokumentów informacji o nich,

−

wypożyczanie międzybiblioteczne – sprowadzenie dokumentów z innych bibliotek dla
użytkownika macierzystej biblioteki oraz udostępnianie własnych zbiorów innym
bibliotekom,

−

wypożyczanie międzynarodowe – wypożyczanie międzybiblioteczne realizowane
pomiędzy bibliotekami w różnych krajach [6, s. 4–5].
Proces rozwoju i rozszerzenia działalności informacyjnej z zastosowaniem technik

komputerowych nie ominął też bibliotek, które przystosowały się bardzo szybko do nowej roli
w społeczeństwie wiedzy. Informacja na elektronicznych nośnikach cieszy się coraz większą
popularnością wśród użytkowników biblioteki. Należy podkreślić, że praca informacyjna
w oparciu o elektroniczne nośniki znacznie ułatwia użytkownikom dotarcie do szybkiej
informacji tematycznej. Eksploatacja nowych baz danych, wzrost ilościowy piśmiennictwa
i potrzeb czytelników, wymaga ciągłego doskonalenia metod i form działalności informacyjnej
bibliotek. Obecnie w Polsce i na świecie jednymi z najczęściej używanych określeń
dotyczących bibliotek są: biblioteka zautomatyzowana, elektroniczna, cyfrowa i wirtualna.
Terminy te są stopniami rozwoju biblioteki, a także następstwem szybkiego i gwałtownego
postępu techniki w naszym codziennym życiu.

Biblioteka zautomatyzowana – placówka, w której do całego procesu bibliotecznego albo

tylko do jego części stosuje się komputery, zastępując z ich pomocą wiele żmudnych
i powtarzających się czynności wykonywanych do tej pory przez bibliotekarzy.

Biblioteka polimedialna – biblioteka, w której obok tradycyjnych nośników informacji

istnieją także nośniki elektroniczne, jednak system wyszukiwawczy nadal pozostaje w formie
tradycyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Biblioteka elektroniczna – placówka, która przejmuje organizację biblioteki klasycznej, ale

w której zasobach rośnie udział oraz wykorzystanie elektronicznych, a także optycznych
urządzeń i nośników: komputery, systemy on-line, sieci czy CD-ROM-y itp.

Biblioteka cyfrowa – działa w formie elektronicznej, a wszystkie zasoby biblioteki są

cyfrowe: cyfrowe jest opracowanie i cyfrowe jest udostępnianie. Rozpoczyna się od
zgromadzenia dokumentów cyfrowych, dygitalizacja dokumentów tradycyjnych na postać
cyfrową, którą umieszcza się na serwerze, a następnie na opracowaniu elektronicznych,
katalogów, baz danych. Na koniec mamy dostęp do elektronicznego dokumentu poprzez
elektroniczną metainformację. Bibliotekę cyfrową charakteryzują następujące cechy:

−

zbiory mają postać cyfrową;

−

informacja o zbiorach ma postać cyfrową;

−

obsługa i pomoc czytelnikowi odbywa się poprzez sieci komputerowe;

−

działalność biblioteki: wydawnicza i badawcza są skomputeryzowane;

−

niezależność od rodzaju sprzętu i oprogramowania

Biblioteka wirtualna – zestaw informacji, dokumentów, czasopism, książek itp. o znaczeniu
naukowym, cyfrowo zapisanych i istniejących w sieci, i będących dostępne poprzez
elektroniczne media. Jest to inaczej „zestaw połączeń, czyli linków”. W takiej bibliotece
informacja może ulegać symulacjom przestrzennym i czasowym, a korzystanie z serwisów
innych bibliotek i otrzymywanie pełnych tekstów dokumentów jest wręcz natychmiastowe.
Biblioteka pełnotekstowa – odpowiednik biblioteki klasycznej, w której można znaleźć książki
elektroniczne będące przeniesieniem dzieła drukowanego na nośnik elektroniczny. Taka wersja
dzieła będzie więc zawierać znamiona swego pierwowzoru. Jest kolekcją pełnych tekstów
dokumentów, czasopism, książek zgromadzonych w pojedynczych egzemplarzach. Przykładem
biblioteki pełnotekstowej jest Polska Biblioteka Internetowa – www.pbi.edu.pl.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest biblioteka?
2. Jakie są różnice między terminem bibliotekoznawstwo a bibliotekarstwo?
3. Co oznacza termin bibliofilstwo?
4. Jaki znasz podział bibliotek?
5. Jakie są główne zadania bibliotek?
6. Co oznacza termin biblioteka cyfrowa?
7. Jakie funkcje pełni Biblioteka Narodowa?
8. Co nazywamy siecią biblioteczną?
9. Jakie znasz typy bibliotek opartych na automatyzacji?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zdobytych wiadomości dobierz terminy do właściwych definicji.

Definicja

Termin

1. Drugi lub kolejny identyczny egzemplarz danego

Dokumentu.

Cimelia

2. Część zbiorów bibliotecznych wydzielona ze

względu na wartości dokumentów i
potrzebę ich specjalnej ochrony.

Siglum

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Umowne oznaczenie określające miejsce

przechowywania dokumentu.

Dublet

4. Umowne oznaczenie biblioteki wskazujące

przynależność do jej zbiorów.

Sygnatura

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) dokonać analizy definicji z zakresu bibliotekarstwa,
4) wykonać ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał zawierający informację z zakresu bibliotekarstwa,

−

Słownik terminologiczny informacji naukowej.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj poniższe zdania. Jeżeli są prawdziwe, to podkreśl słowo PRAWDA, jeśli nie, to

podkreśl słowo FAŁSZ.

a) Biblioteka jest to niezorganizowany zbiór dokumentów dobranych przypadkowo do

wykorzystania przez dowolną populację docelową.

PRAWDA

FAŁSZ

b) Użytkownik biblioteki jest to osoba lub instytucja korzystająca z biblioteki.

PRAWDA

FAŁSZ

c) Selektywna dystrybucja informacji jest to sporadyczne przekazywanie informacji

użytkownikowi z materiałów będących na stanie biblioteki.

PRAWDA

FAŁSZ

d) Nadzór nad Biblioteką Narodową sprawuje Prezydent miasta Warszawy.

PRAWDA

FAŁSZ

e) Zbiory specjalne jest to część zbiorów bibliotecznych obejmująca rodzaje dokumentów

wymagające odrębnego sposobu opracowywania, przechowywania i udostępniania.

PRAWDA

FAŁSZ

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) dokonać analizy definicji z zakresu bibliotekarstwa,
4) wykonać ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał zawierający informację z zakresu bibliotekarstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3
Przeczytaj definicję i zaznacz jakiej biblioteki dotyczy opis.

Definicja

Biblioteka

Biblioteka ta gromadzi zestaw informacji, dokumentów, czasopism,
książek itp. o znaczeniu naukowym cyfrowo zapisanych i istniejących
w sieci, i dostępnych poprzez elektroniczne media. Jest to inaczej
„zestaw połączeń, czyli linków”. W takiej bibliotece informacja może
ulegać

symulacjom przestrzennym i czasowym, a korzystanie

z serwisów innych bibliotek i otrzymywanie pełnych tekstów
dokumentów jest wręcz natychmiastowe

−

polimedialna

−

cyfrowa

−

elektroniczna

−

wirtualna

−

pełnotekstowa

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) dokonać analizy definicji z zakresu typów bibliotek,
4) wykonać ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

nie jest wymagane żadne dodatkowe wyposażenie,

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać kilka definicji terminu biblioteka?

2) scharakteryzować termin bibliotekoznawstwo?

3) dokonać podziału bibliotek ze względu na użytkowników?

4) omówić termin sieć biblioteczna?
5) wymienić terminy związana z działalnością biblioteczną?

6) scharakteryzować bibliotekę wirtualną?
7) posłużyć się terminami z zakresu gromadzenia i przechowywania

zbiorów?

8) scharakteryzować działalność Biblioteki Narodowej
9) podać definicję terminu bibliofilstwo?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Język angielski w zagadnieniach informacji naukowej

4.4.1. Materiał nauczania

Terminologia specjalistyczna w języku angielskim z zakresu informacji naukowej, opracowana
na podstawie normy PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia.

Terminologia w jęz. polskim

Terminologia w jęz. angielskim

Baza danych

Database – set of related data sufficient for a given
purpose or for a given data processing system

Bibliografia

Bibliography – theories, activities and techniques of
identifying and describing documents

Bibliologia

Bibliology – study of techniques of the production
and the dissemination

Biblioteka

Library – organization or part of an organization in
which libraries are built up, maintained and made
available by the services of a staff

Biblioteka narodowa

National library – library with special responsibility
for acquiring and conserving copies of the
publications of a country

Biblioteka naukowa

Research library – library, where exhaustive
investigation in a particular subject filed can be
carried out

Biblioteka publiczna

Public library – general library serving a local
community

Biblioteka specjalna

Special library – library covering one discipline or
particular subject filed or meeting the needs of
a particular user group

Bibliotekarz

Librarian – person who has received professional
training in librarianship

Bibliotekoznawstwo

Library science – branch of information science
concerned with the organization, administration and
operations of libraries or libraries

Dane

Data – representation of information in a formalized
manner suitable for communication, interpretation
and processing

Dokument

Document – recorder information or material object
which can be treated as a until in a documentation
process

Dokumentacja

Documentation

–

continuous

and

systematic

compilation and processing of recorded information
for the purpose of storage classifying retrieval
utilization or transmission

Dokumentalista

Documentalist – person trained in documentation

Informacja

Information

–

message

used

represent

a communication process in order to increase
knowledge

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Język informacyjno-wyszukiwawczy Indexing language – artificial language established to

characterize the content or from of a document

Język sztuczny

Artificial language – whose rules are explicitly prior
to its use

Język wyszukiwawczy

Search language – artificial language used to carry
out searches and which is often a combination of an
indexing language with menus or commands of
a given software system

Komunikacja

Communication – transfer of meaning by means of
transmission of signals

Nauka o informacji

Information science – study functions structure and
transmission of information or information and the
management of information’s system

Ośrodek dokumentacji

Documentation centre – organization carrying out
documentation functions

Ośrodek informacji

Information

centre

–

institution

providing

information services

Rekord

Record – set of data on one person or object selected
and presented for a predefined specific purpose

System

System – set of interrelated concepts or objects

System informacji

Information

system – communication system

enabling the communication and processing of
information

System komunikacji

Communication system – system of managing
communication processes

Użytkownik informacji

Information user – utilizer of infrastructures services
or material offered by information centres

Wiedza

Knowledge – cognisance which is based on reasoning
and passes verification

Wyszukiwanie informacji

Information retrieval/ search – process of recovering
specific information or information from a store

Zarządzanie informacją

Information management – planning, control and
exploitation of information sources within an
institution

Zarządzanie zbiorem

Collection management – planning and execution of
operations required to implement the collection
policy

Zbiór

Collection – gathering of documents assembled on
the basis of some common characteristic without
regard to their provenance

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza termin knowledge”?
2. Co oznacza termin scientific information?
3. Jak jest definicja terminu indexing language?
4. Co oznacza termin information management?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz definicje z właściwym terminem.

Definicja

Termin

Planowanie, nadzór i eksploatowanie źródeł informacji w obrębie
instytucji

Information

retrieval/

Informacja zapisana lub obiekt materialny, które mogą być
potraktowane jako jednostka w procesie dokumentacji

document

Informacja na temat osiągnięć naukowych

knowledge

Proces odnajdywania określonej informacji w miejscu
przechowywania

information
management

Poznanie, które oparte jest na rozumowaniu i podlega weryfikacji

scientific information

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią definicji,
2) sprawdzić w słowniku nieznane słowa,
3) przyporządkować termin i jego definicję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Słownik angielsko-polski,

−

Norma PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij luki w tekście podanymi wyrazami:

information, information management, documents, indexing language, search of information,
information retrieval system

The Role of Information Retrieval System

The increasing number of ……………… in the Internet includes thousands of

advertisements, letters, messages about books, films or music available in the Net as well as
current news .One of the most urgent problems in the nearest future will be efficient
…………………………. in order to enable quick and easy …………………….. needed at
the moment. What is more, the information should be presented in an understandable and
attractive form. Therefore creating a good information ……………………….. will be vital.
This system involves:………………….. and rules of its application, general rules of searching
information and criteria of meaning compatibility. Such a system makes it possible to find
necessary information in a set of ………………….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać otrzymany tekst,
2) uzupełnić brakujące słowa w tekście.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Słownik angielsko-polski,

−

PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia.

Ćwiczenie 3

Przeczytaj tekst i zaznacz literą T – zdania prawdziwe i literą F – fałszywe

The Role of Information Retrieval System

The increasing number of information in the Internet includes thousands of advertisements,

letters, messages about books, films or music available in the Net as well as current news. One
of the most urgent problems in the nearest future will be efficient information management in
order to enable quick and easy search of information needed at the moment. What is more, the
information should be presented in an understandable and attractive form. Therefore creating a
good information retrieval system will be vital. This system involves: indexing language and
rules of its application, general rules of searching information and criteria of meaning
compatibility. Such a system makes it possible to find necessary information in a set of
documents.

1. The information in the Internet includes only letters and messages.

2. Information management enables fast and easy search of information.

3. Indexing language is a part of information retrieval system.

4. Information retrieval system does not involve meaning compatibility.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dotyczącym specjalistycznej terminologii w języku angielskim,
2) przeczytać tekst,
3) sprawdzić niezrozumiałe słowa w słowniku,
4) wykonać ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Słownik angielsko-polski,

−

PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać odpowiedniki następujących terminów w języku

angielskim:

−

dokument?

−

dokumentacja?

−

wyszukiwanie informacji?

−

wiedza?

¨
¨
¨
¨

2) podać polskie odpowiedniki angielskich terminów:

−

indexing language?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

source of information?

−

information science?

−

search language?

¨
¨
¨

3) określić w języku angielskim różnicę pomiędzy:

−

information and scientific information?

−

information and knowledge?

¨
¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Sprawdź, czy test zawiera 20 zadań.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących terminologii informacji naukowej, wszystkie zadania

są wielokrotnego wyboru.

5. Uważnie czytaj wszystkie polecenia.
6. Tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. Wybierz ją i zaznacz „X”.
7. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
8. Staraj się nie popełniać błędów przy zaznaczaniu odpowiedzi, ale jeśli się pomylisz, to

błędnie zaznaczoną odpowiedź otocz kółkiem i zaznacz poprawną odpowiedź.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Jedną z cech wiedzy naukowej jest:

a) spontaniczność,
b) chaos,
c) praktyczność,
d) systematyczność.

2. Instytucjonalny charakter nauki przejawia się w tym, że:

a) jest to dyscyplina poświęcona instytucjom,
b) jest wykładana w uczelniach lub uprawiana w instytutach naukowych

jako odrębna specjalizacja,

c) pomaga w poznaniu struktury instytucji,
d) ma swój udział w odkrywczej działalności instytucji.

3. Naukoznawstwo występuje jako:

a) dziedzina nauki badająca strukturę nauki jako kompleksowego systemu,
b) okazjonalne badanie działania systemów naukowych,
c) nauka nie mająca powiązań z innymi dyscyplinami,
d) synonim do terminu wiedza potoczna.

4. Która z nauk znalazła się w klasyfikacji Francisa Bacona:

a) biologia,
b) poezja,
c) literatura,
d) arytmetyka.

5. Schemat przekazywania informacji nie zawiera:

a) odbiorcy,
b) siglum,
c) źródła,
d) adresata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Specjalistyczną terminologię z zakresu informacji naukowej znajdziemy w:

a) książkach popularnych,
b) prasie codziennej,
c) tezaurusach,
d) literaturze patentowej.

7. Termin informacja naukowa oznacza:

a) bazy danych,
b) informację przeznaczoną dla pracowników nauki,
c) zbiór informacyjno-wyszukiwawczy,
d) czynność powiadomienia lub zakomunikowania czegoś.

8. Dokumenty ze względu na pochodzenie i sposób powstawania dzielimy na:

a) piśmienne,
b) publikacje periodyczne,
c) wtórne,
d) dokumenty techniczno-ekonomiczne.

9. Co zaliczymy do dokumentów niepiśmienniczych?

a) mapy,
b) normy,
c) katalogi firmowe,
d) CD-ROM.

10. Ze względu na formy i metody przetwarzania informacji wśród systemów informacyjnych

nie rozpoznajemy:
a) zmechanizowanych,
b) automatycznych,
c) werbalnych,
d) manualnych.

11. Język informacyjno-wyszukiwawczy jest językiem:

a) naturalnym,
b) specjalistycznym,
c) branżowym,
d) sztucznym.

12. Akronim ARKA oznacza:

a) Amerykański Rozproszony Katalog Automatyczny,
b) Automatyczne Redagowanie Katalogów,
c) Autorski Rozproszony Katalog Automatyczny,
d) Automatyczne Redagowanie Katolickich Aktualności.

13. Które z wyrażeń nie jest stosowane jako operator logiczny w automatycznych systemach

wyszukiwawczych:
a) i,
b) zaprzeczenie,
c) może,
d) lub.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. System informacyjny to realizacja procesów:

a) dydaktycznych oznaczających czynności nauczania i uczenia się,
b) doświadczalnych, pomocnych w procesach poznawczych,
c) gromadzenia informacji, pozyskiwania informacji w takiej postaci, w jakiej zostały

wytworzone,

d) komunikacji naukowej, między ośrodkami badawczymi.

15. Tezaurus to:

a) zbiór skryptów,
b) słowo kluczowe,
c) zbiór deskryptorów,
d) określnik formalny.

16. Termin „contributor” oznacza:

a) tytuł,
b) twórcę,
c) współtwórcę,
d) wydawcę.

17. Inwentarz biblioteczny to:

a) zbiór biblioteczny najczęściej o charakterze informacyjnym,
b) szczegółowy wykaz dokumentów włączonych na stałe do zbiorów bibliotecznych,

będący prawnym dowodem stanu majątkowego biblioteki,

c) uporządkowany zbiór pozycji dotyczący dokumentów,
d) uporządkowany spis (wykaz) dokumentów dobranych według pewnych kryteriów.

18. Biblioteka specjalna to:

a) jednostka organizacyjna funkcjonująca pod specjalnym nadzorem,
b) biblioteka gromadząca dokumenty z jednej dziedziny lub dokumenty określonego

typu,

c) biblioteka podlegająca metodycznie i organizacyjnie innej bibliotece,
d) filia biblioteki wojewódzkiej.

19. Bibliotekę cyfrową charakteryzuje:

a) informacja zgromadzona jest na nośnikach CD-ROM,
b) obsługa czytelników odbywa się za pomocą katalogów tradycyjnych,
c) działalność wydawnicza i badawcza są skomputeryzowane,
d) zbiory mają również tradycyjny charakter.

20. Termin zarządzanie informacją w języku angielskim oznacza:

a) information science,
b) source of information,
c) information management,
d) information science.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Posługiwanie się terminologią informacyjną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Batorowska H., Czubała B.: Wybrane zagadnienia nauki o informacji i technologii

informacyjnej. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000

2. Bojar B. (red.): Słownik encyklopedyczny terminologii języków i systemów informacyjno-

wyszukiwawczych. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1993

3. Chmielewska-Gorczyca E., Sosińska-Kalata B.: Informacja naukowa z elementami

naukoznawstwa. WSiP, Warszawa 1991

4. Dziennik Ustaw 1997 nr 85 poz. 539
5. PN-ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja. Terminologia
6. PN-91 N-01226 Biblioteka. Rodzaj i działalność. Terminologia
7. Ratajewski J.: Elementy naukoznawstwa i główne kierunki rozwoju nauki europejskiej.

UŚ, Katowice 1993

8. Sawoniak H.: Międzynarodowy słownik akronimów z zakresu informacji naukowej

bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław
1976

9. Słownik terminologiczny informacji naukowej. Zakład Narodowy im. Ossolińskich,

Wrocław 1979

10. Sordylowa B.: Z problematyki bibliotek i informacji naukowej. PAN, Warszawa 1997
11. www.ebib.info [dostęp dnia 07.07.2006].
12. www.wikipedia.pl [dostęp dnia 16.07.2006]
13. Zadrożny S.: Projektowanie systemów informacyjnych dla potrzeb inte. CINTE,

Warszawa 1978

14. Żmigrodzki Z. (red.): Bibliotekarstwo. SBP, Warszawa 1994

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
06 Posługiwanie się sprzętem i urządzeniami
Posługiwanie się terminologią zawodową
Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją,grupa1(PIWA)
Podstawowe informacje na temat posługiwania się programem HaftiX
Jak posługiwać się wiertłami
09 Posługiwanie się dokumentacją techniczną (2)
10 Poslugiwanie sie dokumentacj Nieznany
posługiwanie się ciałem notka
Posługiwanie się drugim językiem obcym w realizacji zadań logistycznych
05 Posługiwanie się dokumentacją techniczną (2)
14 Poslugiwanie sie dokumentacj Nieznany
27 Posługiwanie się językiem obcym zawodowym
05 Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną
INSTRUKCJA BHP PRZY POSŁUGIWANIU SIĘ RĘCZNYMI NARZĘDZIAMI O, BHP, INSTRUKCJE BHP, instrukcje stano
Instrukcja BHP przy posługiwaniu się marzędziami ręcznymi
02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną

więcej podobnych podstron