Historia współczesna

świata arabskiego

Danuta Madeyska

Historia współczesna

świata arabskiego

Recenzenci
Marek Dziekan
Jerzy Zdanowski

Projekt okładki i stron tytułowych

Redaktor prowadzący
Szymon Morawski

Redaktor
Jacek Kornacki

Redakcja techniczna

Korekta

Skład i łamanie
Auto Graf, Warszawa

Ilustracja na okładce

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008
© Copyright by Danuta Madeyska, Warszawa 2008

ISBN

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
http:// www.wuw.pl; e-mail: [e-mail]
Dział Handlowy WUW: tel. [phone]; e-mail: [e-mail]
Księgarnia Internetowa: http://www.wuw.pl/ksiegarnia

Wydanie I

Druk i oprawa

S

PIS

T

REŚCI

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Palestyna (1917–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

Syria (1918-2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

Liban (1946–2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53

Jordania (1921–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

Irak (1920–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81

Arabia Saudyjska (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

Jemen (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Egipt (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Sudan (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Libia (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Tunezja (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Algieria (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Maroko (1918–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Arabskie księstwa Zatoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Zakończenie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Wskazówki bibliograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Spis map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

VACAT

W

STĘP

Książka ta powstała na podstawie moich wieloletnich wykładów w Instytucie

Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Pragnę jednak zainteresować
nią nie tylko studentów, ale i szersze grono czytelników. Dlatego uznałam za ko-
nieczne pogłębienie i wyjaśnienie niektórych zagadnień, w oczywisty sposób zro-
zumiałych dla arabistów i stąd lakonicznie potraktowanych w wykładach. W pod-
jęciu decyzji o napisaniu tej książki pomogła mi świadomość, że dwa problemy
związane ze światem arabskim budzą na naszej planecie coraz większe zaintere-
sowanie. Pierwszy należy do sfery ekonomicznej: Arabowie są jednymi z głównych
dostawców ropy naftowej, coraz bardziej potrzebnej uprzemysłowionym krajom
świata, drugi, o charakterze polityczno-militarnym, przypomina: na Bliskim
Wschodzie wciąż tkwi zarzewie III wojny światowej, której wybuch przyniósłby
ludzkości katastrofę. Powszechnie znane jest ostrzeżenie Alberta Einsteina, które
– w pewnym uproszczeniu – brzmi: „Nie wiadomo, czym się będzie walczyć w III
wojnie światowej, ale w następnej wrogie armie z pewnością będą okładać się ma-
czugami”.

Pod względem chronologicznym opisuję w książce wydarzenia po I wojnie

światowej, przede wszystkim od 1920 r., kiedy zakończył się rozbiór prawie całego
świata arabskiego przez państwa europejskie: Wielką Brytanię, Francję i Włochy,
zapoczątkowany w 1830 r. przez Francję. Rozpoczęty w międzywojniu arabski
ruch narodowowyzwoleńczy zakończył się zwycięstwem w 1962 r. po zrzuceniu
przez Algierię obcego panowania. Po odzyskaniu niepodległości każde z państw
arabskich poszło własną drogą. Nie chcąc powielać interesującej struktury mono-
grafii A. Houraniego Historia Arabów, opublikowanej po polsku w 1995 r.,
wolałam wybrać tradycyjną metodę, dzięki czemu obie książki będą, mam nadzieję,
komplementarne wobec siebie. Dzieje poszczególnych krajów arabskich kończę
na 2005 r., choć omawiam także kilka ważnych wydarzeń z 2006 r.

Po II wojnie światowej, a szczególnie w latach pięćdziesiątych, oba supermo-

carstwa, Stany Zjednoczone i Związek Radziecki, ostro rywalizowały o wypełnie-
nie próżni politycznej na Bliskim Wschodzie, spowodowanej stopniową utratą
wpływów Francji i Wielkiej Brytanii. W 1952 r. Naser definitywnie wyzwolił Egipt
spod zależności brytyjskiej, a w 1956 r. niepodległość uzyskały Sudan (styczeń)
oraz Maroko i Tunezja (marzec). W tym czasie bardzo wyraźnie manifestowały

się w krajach arabskich nastroje antykolonialne. Ich apogeum przypadło na okres
po nieudanej inwazji Wielkiej Brytanii i Francji na naserowski Egipt. Po tej klęsce
ostateczne wycofanie się obu państw z Bliskiego Wschodu było już tylko kwestią
czasu. Wpływy brytyjskie w Iraku zakończyły się w 1958 r. wraz z upadkiem mo-
narchii haszymidzkiej. Kuwejt ogłosił niepodległość w 1961 r. Algieria odzyskała
niezależność w 1962 r. po ośmioletniej wojnie z Francją. W latach 1967–1968 Bry-
tyjczycy ostatecznie opuścili Półwysep Arabski. (Jedynie historia Arabii Saudyj-
skiej układała się inaczej, na co pewien wpływ od lat trzydziestych wywierał kapi-
tał amerykański).

W rywalizacji obu supermocarstw o wpływy na Bliskim Wschodzie sukcesy

odnosił niekiedy Związek Radziecki. Na drogę tzw. socjalistycznego rozwoju
wkroczył najwcześniej egipski prezydent Dżamal Abd an-Nasir (Naser) po umoc-
nieniu swojej dyktatury w 1954 r. Po Egipcie podobne rozwiązania przyjęły Algie-
ria po wywalczeniu niepodległości w 1962 r., następnie Syria i Irak w 1963 r., Tu-
nezja w 1964 r., Jemen Południowy jednocześnie z uzyskaniem niezależności
w 1967 r., a w 1969 r. Sudan i Libia, której dyktator Al-Kaddafi nie eksponował
zbliżenia z Moskwą, nazywając swoją politykę „trzecią drogą”. Interesujące infor-
macje na ten temat znajdują się w drugim tomie książki Ch. Andrewa i W. Mitro-
china Archiwum Mitrochina. KGB i świat. Należy tu dodać, że socjalizm arabski
cechuje, w odróżnieniu od areligijnego europejskiego, silna więź z islamem, z któ-
rym nie ośmielił się walczyć nawet marksistowsko-leninowski Jemen Południowy,
rządzony de facto przez Moskwę. Warto zauważyć, że zjednoczenie obu Jemenów
przypadło na 1990 r., kiedy Związek Radziecki istniał już tylko de iure.

Charakterystyczną cechą monarchii arabskich: Libii (do 1969 r.), Egiptu (do

1952 r.), Jordanii, Arabii Saudyjskiej, Jemenu (do 1962 r.), Omanu i Maskatu,
Zjednoczonych Emiratów, Kataru, Bahrajnu, Kuwejtu, Iraku (do 1958 r.) była ich
umiarkowana prozachodnia polityka. Jedyną republiką prowadzącą podobną po-
litykę był, do czasu protektoratu syryjskiego, Liban. Trzeba jednak dodać, że nie
do pomyślenia było już zastąpienie niedawnej dominacji brytyjskiej i francuskiej
przez amerykańską lub radziecką. Czasy kolonializmu skończyły się w tym rejonie
bezpowrotnie. Najbardziej widoczną formą wpływów mocarstw stały się traktaty
o sojuszu i pomocy, prowadzące stopniowo do uzależnienia się wspomaganych
państw arabskich. Sytuacja państw socjalistycznych na Bliskim Wschodzie zmie-
niła się diametralnie po upadku Związku Radzieckiego i ustaniu jego poparcia
i pomocy. Jedyną światową potęgą pozostały Stany Zjednoczone. Ideologię socja-
listyczną zastąpił fundamentalizm religijny, który zdecydowanie odrzuca kulturę,
a przede wszystkim moralność Zachodu, a tym samym i wpływy amerykańskie.
Niechęć do cywilizacji zachodniej wynika także z tego, że Stany Zjednoczone są
jedynym zdecydowanym sojusznikiem i protektorem Izraela, uznawanego za wro-
ga przez niemal cały świat arabski. Czym zakończą się naiwne i zarazem groźne
próby siłowej demokratyzacji świata muzułmańskiego (Afganistan, Irak), nie po-
trafią przewidzieć nawet najmądrzejsi politolodzy.

Na koniec kwestia użytej terminologii. Zdecydowałam się stosować nazew-

nictwo w formie spolszczonej, jeśli taka istnieje. Używam także nazwy Związek

8

Wstęp

Radziecki (nie: Sowiecki), gdyż rosyjskie sowiety to po polsku rady. Nazwy arab-
skie podaję konsekwentnie w tradycji spolszczonej, nawet jeśli brzmią sztucznie
w uszach arabistów, np. zamiast nazwy partii partii Al-Ba

‘t (brzmiącej z grubsza

jak Al-Baas) używam Al-Bas, zamiast Al-Biq

a‘ (brzmiącej jak Al-Bikaa) – Al-Bika,

zamiast imienia własnego Sa

‘d (brzmiące jak Saad) – Sad itp.

Wstęp

9

VACAT

P

ALESTYNA

(1917–2005)

P

ALESTYNA W LATACH

1917–1948

List z 2 listopada 1917 r. brytyjskiego ministra spraw zagranicznych lorda Ar-

thura Jamesa Balfoura do lorda Waltera Rothschilda, przedstawiciela Federacji
Syjonistycznej, wyrażający przychylne stanowisko rządu brytyjskiego dla idei
utworzenia żydowskiej „siedziby narodowej” w Palestynie

1

, otworzył nową kartę

w dziejach tamtejszych Arabów, niewymienionych z nazwy w deklaracji, a stano-
wiących ponad 90% ogółu mieszkańców tej krainy. List Balfoura zapoczątkował
konflikt między Arabami i Żydami trwający do dziś. Zrodził też – jako przeciwwa-
gę dla syjonizmu, którego celem było utworzenie państwa żydowskiego i skupie-
nie w nim rozproszonych po świecie Żydów – arabski nacjonalizm na tych tere-
nach, hamowany z jednej strony przez antagonizmy pomiędzy wielkimi rodami
arabskimi, z drugiej zaś mający ogromne poparcie sąsiednich krajów, zwłaszcza
Egiptu. Silniejsze jednak okazało się poparcie finansowe udzielane syjonistom
przez Żydów za granicą, głównie w Stanach Zjednoczonych.

Polityka Wielkiej Brytanii w Palestynie, wyznaczona deklaracją Balfoura,

miała jednak znacznie dawniejsze tradycje, zapoczątkowane wpływami obcych
mocarstw na imperium osmańskie, wywieranymi w dużej części poprzez mniej-
szości wyznaniowe, nad którymi te mocarstwa roztaczały opiekę. W 1841 r.
Wielka Brytania uzyskała zgodę na opiekę nad wszystkimi Żydami w imperium
osmańskim, a rok wcześniej ambasador brytyjski w Stambule starał się zjednać
sułtana do idei osadnictwa żydowskiego w Palestynie

2

. Wprawdzie rząd turecki

był przeciwny tym planom, jednak już w latach osiemdziesiątych XIX w. napłynę-
ła do Palestyny pierwsza fala osadników żydowskich, głównie na skutek prześla-

1

„Drogi Lordzie Rothschild, z wielką przyjemnością przekazuję Panu z upoważnienia Rządu

Jego Królewskiej Mości następującą deklarację solidarności z dążeniami syjonistów żydowskich, którą
Rząd przedyskutował i zatwierdził: »Rząd Jego Królewskiej Mości popiera utworzenie w Palestynie
siedziby narodowej dla narodu żydowskiego i uczyni wszystko, by ułatwić osiągnięcie tego celu; jest
rzeczą przy tym całkiem zrozumiałą, że nie uczyni się nic, co mogłoby naruszyć prawa obywatelskie i re-
ligijne społeczności nieżydowskich w Palestynie lub też prawa i polityczny status, z których Żydzi ko-
rzystają w każdym innym kraju«. Byłbym wdzięczny, gdyby Pan zechciał przekazać niniejszą deklarację
do wiadomości Federacji Syjonistycznej. Z poważaniem, Arthur James Balfour” (Kwestia palestyńska.
Wybór dokumentów, Biuletyn PAP nr 3/184, Warszawa 1991, s. 1).

2

M. Gdański, Arabski Wschód, Warszawa 1962, s. 229.

dowań i pogromów w Rosji. Głównym inspiratorem działalności syjonistów
w Wielkiej Brytanii był Chaim Weizmann (późniejszy pierwszy prezydent pań-
stwa Izrael), profesor chemii na uniwersytecie w Manchester, który zasłużył się
Brytyjczykom swymi badaniami w dziedzinie materiałów wybuchowych, oddał im
też duże usługi polityczne. W swych rokowaniach z kołami rządowymi Weizmann
podkreślał znaczenie żydowskiej Palestyny w brytyjskim systemie imperialnym
oraz korzyści, jakie przyniesie Wielkiej Brytanii posiadanie oddanych sojuszni-
ków w tym ważnym strategicznie rejonie, a także w samych Niemczech, co w cza-
sie I wojny światowej miało poważne znaczenie. W rokowaniach tych dużą pomoc
okazali syjoniści amerykańscy, którzy przekonali prezydenta Woodrowa Thoma-
sa Wilsona do poparcia osadnictwa żydowskiego w Palestynie.

Pod koniec I wojny światowej działalność Wielkiej Brytanii w Palestynie była

ułatwiona, gdyż terytorium to znajdowało się już pod rządami brytyjskiej admini-
stracji wojskowej

3

. W 1918 r. Palestyna liczyła ok. 700 tys. mieszkańców, z których

90% stanowili Arabowie, muzułmanie i chrześcijanie, a 10% (ok. 70 tys.) – Żydzi.

Pewne ustępstwa w sprawie Palestyny był gotów poczynić przebywający w Da-

maszku emir Fajsal, który w tym czasie bardziej obawiał się francuskiej interwen-
cji w Wielkiej Syrii niż syjonizmu. Działając w imieniu swego ojca podpisał 3 stycz-
nia 1919 r. z Weizmannem porozumienie, w którym jest mowa o realizacji
aspiracji narodowych Żydów, współpracy w rozwoju państwa arabskiego i Pale-
styny oraz o „późniejszym wytyczeniu granic między państwem arabskim a Pale-
styną”

4

. Warunkiem Fajsala była realizacja obietnicy brytyjskiej utworzenia pod

berłem jego ojca Husajna, szarifa Mekki i późniejszego króla Al-Hidżazu, wiel-
kiego państwa arabskiego na terenach Wielkiej Syrii, Mezopotamii i Płw. Arab-
skiego. Narzucenie systemu mandatowego na konferencji w San Remo w kwiet-
niu 1920 r. przekreśliło możliwość porozumienia.

Po uzyskaniu mandatu brytyjską administrację wojskową zastąpiono za-

rządem cywilnym, który podlegał Ministerstwu Kolonii w Londynie. Władzę kon-
centrował w swym ręku wysoki komisarz, u boku którego działała Rada Dorad-
cza. Tereny na wschód od Jordanu zostały wyłączone z osadnictwa żydowskiego.
Tekst mandatu palestyńskiego, do którego weszła prawie dosłownie deklaracja
Balfoura, uchwalono 22 lipca 1922 r. Z brytyjską administracją Palestyny współ-
pracowała Agencja Żydowska, wyłoniona przez Światową Organizację Syjoni-
styczną. Arabowie odrzucili ofertę utworzenia Agencji Arabskiej.

W okresie międzywojennym napłynęło do Palestyny ok. 400 tys. osadników

żydowskich. W rezultacie ludność żydowska (również w wyniku przyrostu natural-
nego) zwiększyła się dziesięciokrotnie (z 70 do 700 tys.), a liczbowy stosunek Ara-
bów do Żydów wynosił już 2:1. Największe nasilenie imigracji zaznaczyło się w la-
tach trzydziestych, po dojściu Hitlera do władzy.

12

Historia współczesna świata arabskiego

3

Wojska brytyjskie, wspomagane po wschodniej stronie Jordanu przez oddziały arabskie emira

Fajsala, przełamały front synajski i wkroczyły do Jerozolimy 31 grudnia 1917 r.

4

Tekst umowy zob.: G. Antonius, The Arab Awakening. The Story of the Arab National Move-

ment, Philadelphia 1939, s. 266 i n.

Palestyna (1917–2005)

13

1. Palestyna pod mandatem brytyjskim, 1923–1948.

Ludność arabska i żydowska różniła się znacznie nie tylko pod względem wy-

znania i narodowości. Przybywający Żydzi pochodzili z krajów o rozwiniętej go-
spodarce kapitalistycznej i dysponowali funduszami przydzielonymi przez Świa-
tową Organizację Syjonistyczną, podczas gdy ludność arabska tkwiła jeszcze w na
wpół feudalnych strukturach gospodarczych. Wielka Brytania zapewniała imi-
grantom żydowskim obywatelstwo palestyńskie i przyznawała organizacjom syjo-
nistycznym rozmaitego rodzaju koncesje. Przy Agencji Żydowskiej powstał Ży-
dowski Fundusz Narodowy, który za pieniądze zebrane wśród Żydów z zagranicy,
głównie amerykańskich, skupował grunty od arabskich wielkich posiadaczy ziem-
skich i szejków (szajchów) plemion koczowniczych. Ziemię tę wypuszczano
w dzierżawę osadnikom żydowskim, zapobiegając w ten sposób jej odsprzedaży
Arabom. Prócz tego działało przy Światowej Organizacji Syjonistycznej Żydow-
skie Towarzystwo Kolonizacyjne mające te same zadania. Światowa Organizacja
Syjonistyczna, która kierowała ruchem osadnictwa, rozwinęła szeroką propagan-
dę wśród Żydów we wszystkich krajach, wzywając ich do imigracji na teren Pale-
styny. Przed dojściem do władzy Hitlera większość imigrantów była specjalnie do-
bierana (najbardziej cenione były pieniądze, przydatne specjalności zawodowe
i młodość).

Oprócz Agencji Żydowskiej, do której w 1929 r. przystąpiły również niektóre

koła niesyjonistyczne, utworzono wybieralne organy przedstawicielskie, które
kierowały sprawami wewnętrznymi społeczności żydowskiej w Palestynie. Ponad-
to działały żydowskie związki zawodowe (Histadrut). Świadomi wzrastającej wro-
gości Arabów Żydzi utworzyli także na wpół legalną organizację paramilitarną
Hagana (Obrona), której patronowały Światowa Organizacja Syjonistyczna i Hi-
stadrut. Odegrała ona później ważną rolę. Społeczeństwo żydowskie cechowało
duże zróżnicowanie polityczne: od partii socjalistycznej do religijnej i nacjonali-
stycznej. Najsilniejszą ze wszystkich była socjaldemokratyczna Mapai, której
przywódcą był Dawid Ben Gurion. Kontrolowała ona Histadrut i większość insty-
tucji politycznych, gospodarczych i społecznych. Do ruchu syjonistycznego nie na-
leżała ani partia ortodoksyjna religijnie, ani komunistyczna. Program polityczny
i stawiane cele były również różnorodne, chociaż większość partii dążyła do utwo-
rzenia państwa żydowskiego w Palestynie.

Arabowie wszystkich ugrupowań występowali przeciwko mandatowi brytyj-

skiemu i deklaracji Balfoura, żądali wstrzymania imigracji żydowskiej i ogranicze-
nia prawa Żydów do nabywania ziemi. Najbardziej radykalny był wpływowy ród
Al-Husajnich, z Hadżdż Aminem al-Husajnim, wielkim muftim Jerozolimy na
czele. Umiarkowany kierunek reprezentował ród Naszaszibich, którego przed-
stawicielem był Raghib Bej Naszaszibi, burmistrz Jerozolimy w latach 1920–1934,
głoszący potrzebę współpracy z emirem Transjordanii Abdullahem (synem Hu-
sajna, króla Al-Hidżazu). W 1920 r. nacjonaliści arabscy zjednoczyli się w Arabski
Kongres Palestyński, w którym największe wpływy miał ród Al-Husajnich. Kon-
gres kierował walką zarówno przeciwko syjonistom, jak i władzom mandatowym.
W latach 1932–1935 powstało sześć stronnictw politycznych. Główną rolę nadal
odgrywało stronnictwo Al-Husajnich działające w Arabskim Kongresie Palestyń-

14

Historia współczesna świata arabskiego

skim, który w 1935 r. przekształcił się w Arabską Partię Palestyńską. Nominalnie
kierował nią Dżamal al-Husajni, jednak faktycznym przywódcą był Hadżdż
Amin. Siła tego stronnictwa wynikała z powiązania z instytucjami religijnymi i ko-
rzystania z ich poważnego wsparcia finansowego, a Hadżdż Amin był przewod-
niczącym Najwyższej Rady Muzułmańskiej, która zarządzała majątkami mecze-
tów, szkołami i sądami religijnymi. Drugim pod względem znaczenia
stronnictwem była Partia Obrony Narodowej założona przez Raghiba Beja Na-
szaszibiego. Miała ona poparcie części arabskich rad miejskich oraz wpływy wś-
ród arabskich chrześcijan. Bliska panarabizmowi była partia Istiklal (Niepod-
ległość), której przywódcą był Auni Bej Abd al-Hadi, prawnik z Jerozolimy,
członek Al-Fatatu przed I wojną światową. Pozostałe organizacje nie odegrały
większej roli. W 1936 r. Arabska Partia Palestyńska utworzyła Najwyższy Komitet
Arabski, skupiający wspomniane sześć partii.

Konflikt arabsko-żydowski zaczął narastać od pierwszego dnia ogłoszenia

mandatu, a międzywojenne dzieje Palestyny charakteryzuje stopniowo nasilający
się opór Arabów przeciwko brytyjskiej administracji mandatowej i osadnictwu ży-
dowskiemu. Zamieszki i krwawe starcia wybuchały kolejno w latach 1920, 1921,
1929, 1933 i 1936–1939, pochłaniając coraz więcej ofiar w ludziach. Interwencja
brytyjska była opieszała lub spóźniona, zwłaszcza tam, gdzie starcie nie zagrażało
bezpośrednio interesom mandatariusza. Po ich stłumieniu rząd brytyjski czynił
pewne ustępstwa na rzecz Arabów, głównie w sprawach ograniczenia imigracji
Żydów i możliwości zakupu przez nich ziemi. Do najważniejszych postanowień
wydanych w tej sprawie należy zaliczyć memorandum Churchilla z lipca 1922 r.,
białą księgę lub memorandum komisji lorda Passfielda z października 1930 r., za-
lecenie królewskiej komisji badawczej lorda Peela z lipca 1937 r. i białą księgę
w sprawie Palestyny z maja 1939 r. W praktyce syjoniści znajdowali zawsze sposo-
by na obejście ograniczeń i osadnictwo żydowskie nadal się rozwijało.

Pierwsze wystąpienia rozpoczęły się na wiosnę 1920 r. W roku następnym

doszło już do zbrojnych starć arabsko-żydowskich. Po ich stłumieniu Arabski
Kongres Palestyński wysłał do Londynu delegację, której głównym żądaniem było
utworzenie w Palestynie narodowego rządu arabskiego, jednak Churchill był
temu przeciwny.

Jego memorandum z 1 lipca 1922 r. stwierdzało, że deklaracja Balfoura mówi

o stworzeniu siedziby żydowskiej w Palestynie a nie państwa, wobec czego imigra-
cja żydowska nie powinna przekraczać ekonomicznych możliwości absorpcyj-
nych. Memorandum obiecywało, że organizacja syjonistyczna nie będzie brać
udziału w zarządzaniu krajem, zapowiadało też utworzenie w przyszłości parla-
mentu palestyńskiego i rządu. Arabski Kongres Palestyński odrzucił memoran-
dum, jednak stało się ono podstawą konstytucji palestyńskiej opublikowanej
w tym samym roku.

W sierpniu 1929 r. konflikt na tle religijnym w Jerozolimie (chodziło o dostęp

do Ściany Płaczu) spowodował wybuch powstania kierowanego przez Arabski
Kongres Palestyński, które dążyło do uchylenia deklaracji Balfoura, położenia
kresu imigracji żydowskiej i sprzedaży ziem arabskich. Wojska brytyjskie stłumiły

Palestyna (1917–2005)

15

powstanie, lecz napięcie nie ustąpiło. Rząd brytyjski wysłał do Palestyny szereg
komisji, które miały ustalić dalsze postępowanie władz mandatowych. W wyniku
ich działalności w październiku 1930 r. opublikowano wspomniane już memoran-
dum Passfielda, w którym stwierdzono: 1. Liczba imigrantów żydowskich nie
może przekraczać „pojemności ekonomicznej" kraju; 2. Dalsza kolonizacja może
odbywać się tylko kosztem rezerw ziemi posiadanej już przez organizacje syjoni-
styczne bez dalszych możliwości zakupów; 3. Agencja Żydowska nie może preten-
dować do zarządzania krajem; 4. Zobowiązania mandatowe wobec Arabów i Ży-
dów są równorzędne. Jednakże stanowisko to napotkało sprzeciw wpływowych
polityków angielskich oraz przywódców syjonistycznych. Pod ich naciskiem rząd
brytyjski zrezygnował wkrótce z polityki zapowiedzianej w memorandum. Trwało
nadal wykupywanie gruntów i imigracja.

W 1933 r. wybuchło kolejne powstanie, wymierzone tym razem głównie w bry-

tyjską władzę mandatową, również kierowane przez Arabski Kongres Palestyński
i również stłumione przez Anglików.

Największe i najgroźniejsze było powstanie Arabów w latach 1936–1939. Spo-

wodowała je wielka fala imigracji żydowskiej, głównie uchodźców z Niemiec hi-
tlerowskich. W ciągu czterech poprzednich lat przybyło do Palestyny ok. 170 tys.
osób, czyli więcej niż w ciągu całego dziesięciolecia 1921–1930 r. Na długość po-
wstania i determinację jego uczestników niewątpliwy wpływ miał rozwój ruchu
narodowowyzwoleńczego w sąsiednich krajach arabskich.

W listopadzie 1935 r. Hadżdż Amin al-Husajni stojący na czele przedstawi-

cieli najważniejszych arabskich organizacji politycznych złożył na ręce wysokie-
go komisarza znane już żądania niezwłocznego wstrzymania imigracji żydow-
skiej, zakazu sprzedaży ziemi Żydom oraz powołania rządu i suwerennego
parlamentu o większości arabskiej. W odpowiedzi rząd brytyjski poczynił mgli-
ste obietnice, z których wycofał się już w lutym 1936 r. Rezultatem były starcia
arabsko-żydowskie, a Najwyższy Komitet Arabski ogłosił strajk generalny, który
trwał prawie pół roku. W sąsiednich krajach arabskich powstały solidarnościo-
we Komitety Obrony Palestyny, a oddziały partyzanckie zasilili ochotnicy z Syrii
i Iraku. Mediacji podjęli się emir Transjordanii Abdullah i minister spraw zagra-
nicznych Iraku, Nuri as-Sa`id, obaj oddani sojusznicy Wielkiej Brytanii. W paź-
dzierniku 1936 r. tę fazę powstania zakończył utworzony w kwietniu Najwyższy
Komitet Arabski, zresztą na apel władców Iraku, Transjordanii, Arabii Saudyj-
skiej i Jemenu, a także rychłego przybycia do Palestyny specjalnej komisji, któ-
rej przewodniczył lord Peel.

W lipcu 1937 r. ogłoszono jej raport, w którym po raz pierwszy wysunięto pro-

jekt podziału Palestyny na dwa państwa: arabskie i żydowskie związane sojuszem
z Wielką Brytanią, która miała zachować najważniejsze strefy strategiczne: port
w Hajfie, korytarz od Jerozolimy do Jaffy oraz miasta związane z religią chrześci-
jańską (Jerozolima, Betlejem, Nazaret, Tyberiada, Safed i Akka). Żydzi mieli
otrzymać ok. 20% terytorium Palestyny (całą Galileę i wąski pas przybrzeżny). Na
pozostałym obszarze planowano utworzenie państwa arabskiego związanego
z sąsiednią Transjordanią. Patrząc z perspektywy 69 lat (w 2006 r.) była to dla

16

Historia współczesna świata arabskiego

Arabów najkorzystniejsza oferta. Plan został odrzucony przez Arabów i Żydów,
chociaż ci ostatni byli skłonni do rokowań w sprawie rozszerzenia obszaru przy-
znanego ich państwu. Projekt okazał się niewykonalny, a przywódca brytyjskich
liberałów i były wysoki komisarz Herbert Samuel określił go jako utworzenie „Sa-
ary, korytarza polskiego, pół tuzina Gdańsków i Kłajped na terytorium o rozmia-
rach Walii”

5

.

Jak można było się spodziewać, nastąpiła druga faza powstania arabskiego,

przy czym zmienił się jego charakter. Z Najwyższego Komitetu Arabskiego wyco-
fało się stronnictwo Naszaszibich i inne umiarkowane organizacje, co spowodo-
wało jego delegalizację. Część przywódców wywieziono na Seszele, Dżamal al-
-Husajni uciekł do Syrii, a Hadżdż Amin do Libanu. Z zagranicy obaj kierowali
akcją terrorystyczną grup powstańczych zwróconą nie tylko przeciwko władzy
mandatowej i Żydom, ale także przeciwko umiarkowanym ugrupowaniom poli-
tycznym w obozie arabskim. Jest to jedna z prawidłowości historycznych, która
będzie się powtarzała w podobnych okolicznościach: mordowanie, czasem w bar-
dzo okrutny sposób, przede wszystkim elementów umiarkowanych, zarówno swo-
ich, jak i z obozu przeciwnika. Metoda ta skutecznie radykalizuje strony walczące
i zastrasza zwolenników rozwiązania konfliktu środkami pokojowymi. Czynni-
kiem, który głównie zadecydował o zmianie charakteru powstania było zbliżenie
do osi nazistowsko-faszystowskiej. Mufti Hadżdż Amin otrzymał poparcie ze
strony Berlina i Rzymu. W sytuacji realnej groźby wybuchu II wojny światowej
i z uwagi na wielkie znaczenie strategiczne rejonu Bliskiego Wschodu Wielka
Brytania próbowała zdobyć przychylność świata arabskiego i zneutralizować na-
cjonalistów arabskich. W lutym i marcu 1939 r. odbyła się w Londynie konferen-
cja „okrągłego stołu”, na którą zaproszono oficjalnych przedstawicieli Egiptu,
Iraku, Transjordanii, Arabii Saudyjskiej i Jemenu. Jej wyjątkowa waga polegała
na tym, że po raz pierwszy rządy niepodległych lub formalnie niepodległych kra-
jów arabskich uczestniczyły w rozstrzyganiu problemu palestyńskiego. Nieprze-
jednane stanowisko stron spowodowało fiasko konferencji.

Nie zniechęciło to rządu brytyjskiego, który 17 maja 1939 r. ogłosił tzw. białą

księgę w sprawie Palestyny, zamieszczając w niej niewiele zmienioną wersję od-
rzuconego niedawno planu rozwiązania problemów tej krainy. Biała księga prze-
widywała utworzenie po 10 latach formalnie niezależnego państwa palestyńskie-
go związanego sojuszem z Wielką Brytanią. Na najbliższe 5 lat (czyli do 1944 r.)
ustanowiono limit imigracyjny w wysokości 75 tys. Żydów (podzielonych na 15-ty-
sięczne roczne raty) z możliwością dodatkowych 25 tys. osób z Niemiec, jeśli
wysoki komisarz uzna to za potrzebne. Dalsza imigracja została uzależniona od
zgody Arabów. Ponadto biała księga zabraniała Żydom nabywania ziemi na
63,4% obszaru Palestyny, wprowadzała ograniczenia przy jej nabywaniu na 31,6%
terytorium i pozostawiała swobodę zakupu tylko na pozostałych 5% powierzchni.
Postanowienia białej księgi zostały odrzucone przez syjonistów i przez Najwyższy
Komitet Arabski.

Palestyna (1917–2005)

17

5

Historia krajów arabskich 1917–1966, Warszawa 1974, s. 133.

Sprzeciw Żydów wynikał z ówczesnej sytuacji w Europie. Żydzi w Niemczech,

Austrii, Czechosłowacji byli już poddawani okrutnym prześladowaniom, a żadne
z wolnych jeszcze państw nie chciało wpuścić do siebie większej ich liczby. Jednak
syjoniści nie mogli okazać wrogości wobec Wielkiej Brytanii, zwłaszcza gdy ta
przystąpiła do wojny przeciw Niemcom. Połowiczne ustępstwa na rzecz Arabów
spowodowały osłabienie walk i pewne uspokojenie sytuacji w Palestynie, na które
mogło wpłynąć jawne poparcie białej księgi przez Naszaszibich i Transjordanię.
Wybuch II wojny światowej zakończył powstanie arabskie.

Gdy dotarły do Palestyny wieści o eksterminacji Żydów w podbitej przez Hi-

tlera Europie kontynentalnej, uznali oni za krzyczącą niesprawiedliwość skrupu-
latne realizowanie przez władze brytyjskie ustaleń imigracyjnych wynikających
z białej księgi; organizowali więc nielegalne transporty, które najczęściej były
przechwytywane przez brytyjskie patrolowce. Uchodźców tych Anglicy interno-
wali w obozach na wyspie Mauritius. Na znak protestu przeciw próbie deportacji
na Mauritius ok. 2 tys. nielegalnych imigrantów Żydzi uszkodzili zacumowany
w Hajfie statek, który zatonął 25 listopada 1941 r., co spowodowało śmierć
252 osób. Pozostałym przy życiu pozwolono zostać, lecz następni przybysze byli
nadal zsyłani na Mauritius. Niektóre statki z uciekającymi Żydami docierały do
Turcji, która (wobec zdecydowanej odmowy Wielkiej Brytanii wydania wiz ucho-
dźcom) zaopatrywała je w żywność i wodę i odsyłała na pełne morze. Największe
oburzenie Żydów wywołał los „Strumy”, starego statku rzecznego, który zawinął
do Stambułu, wioząc 769 uchodźców żydowskich z Europy. Po 2 miesiącach ocze-
kiwania, podczas którego Agencja Żydowska czyniła bezskuteczne starania o wy-
danie wiz, statek odesłano na Morze Czarne, gdzie zatonął 24 lutego 1942 r. Pod
koniec 1942 r. Anglicy otworzyli tureckie granice, ale wówczas Niemcy kontrolo-
wali już całkowicie Bałkany i ucieczka stała się praktycznie niemożliwa. W 1944 r.
władze brytyjskie ogłosiły, że zgadzają się wpuszczać do Palestyny wszystkich
Żydów, lecz po kapitulacji Niemiec pozwolenie to cofnęły. Kiedy nadszedł koniec
wojny na terenach okupowanej przez Hitlera Europy pozostał przy życiu 1 mln
Żydów.

Początkowo Żydzi amerykańscy nie reagowali na eksterminację Żydów euro-

pejskich, lecz w maju 1942 r. w reakcji na zatonięcie „Strumy” przywódcy syjoni-
styczni zebrani w hotelu „Biltmore” w Nowym Jorku przyjęli rezolucję domagającą
się otwarcia Palestyny dla uchodźców oraz utworzenia tam państwa żydowskiego.
Program ten uzyskał poparcie większości Światowej Organizacji Syjonistycznej.

Zajęcie Syrii i Libanu przez siły brytyjskie wspomagane przez oddziały Wol-

nej Francji (czerwiec 1941 r.) oraz koniec II wojny światowej w Afryce Północnej
(13 maja 1943 r.) pozwoliły na bardziej otwarte stanowisko Żydów wobec władzy
mandatowej. W 1944 r. rozpoczęły się antybrytyjskie akty terroru, które przepro-
wadzały tajne organizacje paramilitarne: Irgun Cwai Leumi (Narodowa Organi-
zacja Wojskowa) oraz Lehi (Bojownicy o Wolność Izraela), zwana też od nazwi-
ska dowódcy grupą Sterna. Agencja Żydowska, prasa i Hagana oficjalnie potępiły
te działania, ale sprzyjało im po cichu społeczeństwo żydowskie. Po akcjach re-
presyjnych do końca wojny terroryzm żydowski ucichł.

18

Historia współczesna świata arabskiego

Po II wojnie światowej sytuacja Palestyny zmieniła się, co wiązało się z po-

wstaniem nowego międzynarodowego układu sił. Czołowe miejsca w świecie
zajęły dwa supermocarstwa: Stany Zjednoczone i Związek Radziecki, który
wzmocnił się dzięki powstaniu bloku socjalistycznych państw satelickich. Po woj-
nie, ze względu na holocaust i skompromitowanie się Hadżdż Amina al-Husajnie-
go współpracą z Hitlerem, sympatie międzynarodowe były po stronie Żydów.
Światowa Organizacja Syjonistyczna uzyskała poparcie mocarstw europejskich
i Stanów Zjednoczonych, aczkolwiek Amerykanie, zainteresowani naftą arabską,
zmuszeni byli do lawirowania. Sytuacja dla Żydów stała się jeszcze lepsza, odkąd
prezydentem został w 1945 r. Harry S. Truman, zwolennik syjonistów, którego
wpływy przesądziły o przeprowadzeniu historycznego głosowania w ONZ i utwo-
rzeniu państwa Izrael. Amerykańskie poparcie dla Izraela było ostatnim aktem
politycznym przed nadejściem epoki zimnej wojny i ostrej konfrontacji między su-
permocarstwami. Z kolei zgoda Związku Radzieckiego na powstanie żydowskiego
państwa w Palestynie miała na celu osłabienie pozycji Wielkiej Brytanii na Bli-
skim i Środkowym Wschodzie. Nie bez przyczyny w pierwszej wojnie arabsko-
-izraelskiej Żydzi walczyli bronią czeską. Wkrótce potem, kiedy świat zaczął dzie-
lić się na dwa obozy, dla supermocarstw te czynniki nie miały już znaczenia.
Z kolei Arabowie nie mieli zorganizowanego kierownictwa ani programu, który
skupiłby wszystkie ugrupowania i całe arabskie społeczeństwo Palestyny. Zazna-
czały się dwie tendencje: jedna dążyła do realizacji białej księgi, druga żądała dla
Palestyny pełnej niepodległości. W rezultacie nie zdołano uzgodnić wspólnej re-
prezentacji na konferencję przygotowawczą w Aleksandrii, która miała ustalić
ramy działania przyszłej Ligi Państw Arabskich. Również poparcie krajów arab-
skich nie miało odpowiedniej siły. Sympatie dla państw osi żywione przez świat
arabski w czasie wojny nieprzychylnie usposabiały opinię światową. W niedługim
czasie epoka zimnej wojny dość skutecznie zatarła ludzką pamięć. Jak trafnie ujął
to Paul Johnson „Izrael wślizgnął się w istnienie przez szczelinę w czasie”

6

, ani

wcześniej, ani później Żydzi nie mieli na to większych szans.

Pomimo zwiększenia pod koniec 1946 r. liczby wojska i policji w Palestynie do

ponad 100 tys., Wielka Brytania nie była już w stanie opanować coraz bardziej
komplikującej się sytuacji w tym rejonie i sprawy zaczęły wymykać się jej z rąk.
Zarówno Żydzi, jak i Arabowie – diametralnie różnie widzący przyszłość Palesty-
ny – domagali się zakończenia mandatu i ewakuacji sił brytyjskich. Jednych wspo-
magała Światowa Organizacja Syjonistyczna, wywierająca coraz większą presję na
państwa europejskie i Stany Zjednoczone, drugich – powstała w 1945 r. Liga Państw
Arabskich. Jednak zanim doszło w listopadzie 1947 r. do uchwały podziałowej
ONZ, Wielka Brytania podjęła jeszcze ostatnie wysiłki, aby utrzymać swoją domi-
nację w tym ważnym regionie świata.

W listopadzie 1945 r. wysłano do Palestyny Anglo-Amerykańską Komisję Ba-

dawczą w celu przeanalizowania sytuacji na miejscu i podjęcia decyzji w sprawie

Palestyna (1917–2005)

19

6

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Londyn 1989, s. 521.

dalszego losu Żydów z obozów koncentracyjnych, którym władze brytyjskie odmó-
wiły prawa pobytu, internując na Cyprze przybywających nielegalnie imigrantów.
Raport Komisji z 1 maja 1946 r. mimo pozorów jednomyślności składał się w isto-
cie z dwóch części: amerykańskiej i brytyjskiej. Obawiając się wybuchu wojny do-
mowej raport odrzucił zarówno podział kraju, jak i natychmiastową niepod-
ległość, następnie wezwał do udzielenia pozwolenia na kontynuowanie imigracji
żydowskiej i zniesienie ograniczeń w nabywaniu ziemi przez Żydów, zastępując je
odpowiednią ochroną interesów drobnych posiadaczy arabskich. Na zakończenie
Komisja apelowała o bezzwłoczne wpuszczenie do Palestyny 100 tys. Żydów z Eu-
ropy. Raport został odrzucony przez Arabów i chłodno potraktowany przez
Żydów, którzy przyjęli tylko korzystne dla siebie postulaty.

W owym czasie wzmogły się znacznie akty sabotażu antybrytyjskiego dokony-

wane przez Haganę, a zwłaszcza wymierzone w Brytyjczyków zamachy terrory-
styczne, przeprowadzane przez Irgun Cwai Leumi i Lehi, które trwały do 1948 r.
Największym z zamachów było wysadzenie w powietrze skrzydła hotelu „King
David” w Jerozolimie, gdzie mieścił się brytyjski sztab wojskowy i centralne biura
administracji, którego ofiarą padło 91 osób. Straty brytyjskie do października
1947 r. wyniosły 127 zabitych i 331 rannych

7

. W miarę upływu lat nasilały się rów-

nież walki między Arabami a Żydami.

W pierwszych latach po wojnie Arabowie zajęli wyczekujące stanowisko, ufając,

że Wielka Brytania, chroniąc własne interesy na Bliskim Wschodzie nie ulegnie
wpływom syjonistów. Energiczniejsze działanie Arabów utrudniała rywalizacja
między związkami zawodowymi oraz między Arabską Partią Palestyńską Al-Hu-
sajnich i bardziej umiarkowaną partią

Istiklal. W listopadzie 1945 r. pod naciskiem

Ligi Państw Arabskich powołano wspólne kierownictwo Najwyższego Komitetu
Arabskiego, w którym partia Al-Husajnich uzyskała połowę miejsc, wkrótce jed-
nak ród ten zdobył zdecydowane przywództwo. Przy poparciu Ligi Państw Arab-
skich przewodniczącym Najwyższego Komitetu Arabskiego został Hadżdż Amin
al-Husajni, który po wojnie znalazł schronienie w Egipcie.

Warto powiedzieć więcej o tej kontrowersyjnej postaci. Po zdelegalizowaniu

Najwyższego Komitetu Arabskiego w 1937 r. i po ucieczce z Palestyny przebywał
w Syrii i Libanie, skąd nadal kierował akcją terrorystyczną Arabów palestyńskich.
Po wybuchu wojny jego działalność stała się dla Francuzów uciążliwa i został
stamtąd wyproszony. Na jesieni 1939 r. przybył do Bagdadu i wkrótce stał się czo-
łową postacią polityczną w Iraku, biorąc aktywny udział w antybrytyjskim powsta-
niu Raszida Al-Kajlaniego (Gajlaniego), które popierali Niemcy. Po upadku po-
wstania uciekł z al-Kajlanim do Iranu, następnie do Turcji, skąd w listopadzie
1941 r. przybyli do Berlina, gdzie do końca wojny pozostawali na usługach hitle-
rowców. Po klęsce Niemiec zbiegł w 1946 r. do Egiptu i jako gość króla Faruka od-
grywał nadal wielką rolę w polityce palestyńskiej

8

. Zmarł w 1974 r. w Libanie, po-

20

Historia współczesna świata arabskiego

7

M. Gdański, dz. cyt., s. 450; por. P. Johnson, dz. cyt., s. 519.

8

Ł. Hirszowicz, III Rzesza i Arabski Wschód, Warszawa 1963, s. 427–434; por. P. Johnson,

dz. cyt., s. 517.

zostając do końca niekwestionowanym przywódcą Palestyńczyków. Jego skrajnie
szowinistyczne stanowisko i prestiż, jakim cieszył się wśród Arabów palestyńskich
i w Lidze Państw Arabskich, stały się w dużym stopniu powodem, dla którego pro-
blem palestyński nie uzyskał na arenie światowej należytego poparcia.

Ponieważ działalność Anglo-Amerykańskiej Komisji Badawczej okazała się

bezowocna, rządy obu tych krajów powołały nową grupę ekspertów. Owocem ich
pracy był plan autonomii prowincjonalnej, znany jako plan Morrisona–Grady’e-
go, ogłoszony 31 lipca 1946 r. Mandat brytyjski miał zostać zmieniony na powier-
nictwo ONZ, a Palestyna podzielona na prowincję arabską (ok. 38% powierzch-
ni), prowincję żydowską (ok. 17% powierzchni), obejmującą pas przybrzeżny od
Tel-Awiwu do Hajfy, dolinę Jezreela i wschodnią Galileę, oraz dwa rejony pod-
ległe bezpośrednio wysokiemu komisarzowi: okręg Jerozolimy i pustynię Negew.
Do prowincji żydowskiej miało zostać wpuszczonych wspomniane już 100 tys. imi-
grantów z Europy. Stany Zjednoczone nie zaakceptowały planu i zakończyły
dalszą współpracę z Wielką Brytanią w tej sprawie, nie zamierzając pomagać
w umacnianiu jej pozycji na Bliskim Wschodzie. Skłonna do rozmów okazała się
natomiast Agencja Żydowska, która zaproponowała własny plan podziału. Dwie
konferencje londyńskie (wrzesień 1946 i styczeń 1947 r.) nie powiodły się, a w lu-
tym 1947 r. Brytyjczycy postanowili przekazać kwestię palestyńską ONZ.

Nadzwyczajna Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, obradująca w maju 1947 r.,

wysłała do Palestyny Specjalną Komisję Palestyńską (UNSCOP – United Nations
Special Comittee of Palestine) z udziałem przedstawicieli 11 państw niezaanga-
żowanych w ten problem: Australii, Gwatemali, Czechosłowacji, Holandii, Kana-
dy, Peru, Szwecji, Urugwaju, Iranu, Jugosławii, Indii. Komisja zastała w Palesty-
nie sytuację niezwykle napiętą, głównie z powodu nierozwiązanej jeszcze sprawy
ocalałych w Europie Żydów, którzy w specjalnych obozach przejściowych czekali
na możliwość osiedlenia się. Formułując wnioski z zebranego bogatego materiału
Komisja nie uzyskała jednomyślności. Raport większościowy, poparty przez sied-
miu przedstawicieli, zalecał podział Palestyny na państwo arabskie i żydowskie
związane unią gospodarczą, umiędzynarodowienie okręgu Jerozolimy i Betlejem
i sprawne zorganizowanie okresu przejściowego. Żydom miała przypaść wschod-
nia Galilea, wybrzeże od Tel-Awiwu do Hajfy i Negew. Pozostałe terytorium
miało pozostać przy Arabach. Raport mniejszościowy, poparty przez Iran, Indie
i Jugosławię (mające spore mniejszości muzułmańskie), zakładał utworzenie pań-
stwa federalnego z siedzibą rządu w Jerozolimie. Przyznano w nim Arabom
znacznie większy obszar. Australia nie opowiedziała się za żadną z tych propozy-
cji. Po pewnych poprawkach, wprowadzonych przez Komitet ad hoc do spraw Pa-
lestyńskich, Zgromadzenie Ogólne ONZ 29 listopada 1947 r. przyjęło (większo-
ścią 33 głosów przeciwko 13 i przy 10 wstrzymujących się) większościowy projekt
podziału, przyznający przyszłemu państwu Izrael 55% terytorium Palestyny:
600 tys. Żydów posiadających 10% całej ziemi otrzymało ok. 15 tys. km², a 1,3 mln
Arabów – 11 tys. km².

Za uchwałą głosowały m.in. Stany Zjednoczone, Związek Radziecki i Fran-

cja. Wielka Brytania wstrzymała się od głosu. Rezolucję odrzuciły państwa arab-

Palestyna (1917–2005)

21