8

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

9

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

PS

E

Krystyna Kowalik-Bańczyk

Prowspólnotowa

wykładnia prawa polskiego

Zasada zgodnej z prawem wspólnotowym wykładni prawa krajowego stanowi jeden z najistotniej-

szych instrumentów zapewnienia skuteczności prawu wspólnotowemu w poszczególnych państwach

członkowskich. Od momentu polskiej akcesji do Unii Europejskiej obowiązek dokonywania tego rodza-

ju wykładni spoczywa na wszystkich organach stosujących prawo, a jego niedopełnienie może powodo-

wać wszczęcie postępowania o naruszenie prawa wspólnotowego w trybie art. 226 TWE bądź prywat-

ne skargi odszkodowawcze skierowane przeciwko Skarbowi Państwa. Niniejszy artykuł ma za zadanie

przedstawić poglądy doktryny polskiej na korzystanie z tego instrumentu oraz podstawowe orzeczenia

Trybunału Sprawiedliwości dotyczące stosowania wykładni prowspólnotowej i jej ograniczeń.

Pojęcie wykładni prowspólnotowej

i jej uzasadnienie

Prowspólnotowa wykładnia prawa krajowego stanowi je-

den z instrumentów zapewniania skuteczności prawu wspól-

notowemu w krajowych porządkach prawnych państw człon-

kowskich Unii Europejskiej.

1

Tak jak inne szeroko omawia-

ne zasady: pierwszeństwa,

2

bezpośredniego skutku

3

czy od-

powiedzialności odszkodowawczej,

4

wykładnia prowspólno-

towa prowadzi do urzeczywistnienia podstawowego założenia

wspólnotowego porządku prawnego: iż prawo to stanowi inte-

gralną część prawa krajowego, a nie element obcy.

5

Jak stwier-

dza C. Mik, wykładnia ta „może być w pewnym zakresie uznana

za uzupełnienie skutku bezpośredniego oraz – w pewnym zakresie – za

przedłużenie zasady pierwszeństwa”.

6

Sama wykładnia prawa to „etap stosowania prawa, w któ-

rym powstają wątpliwości co do właściwego znaczenia tekstu

prawnego rozumianego w jakimś bezpośrednim znaczeniu”.

7

Wykładnia prowspólnotowa polega na wykonywaniu przez or-

gany krajowe takiej wykładni prawa wewnętrznego, która za-

pewnia osiągnięcie celu wynikającego z normy prawa wspól-

notowego.

8

Wykładnia ta znajduje zastosowanie niezależnie

1 Por. dokładniej o tym pojęciu S. Biernat, Wykładnia prawa krajowego zgodnie

z prawem wspólnotowym w: Implementacja prawa integracji europejskiej w krajo-

wych porządkach prawnych, pod red. C. Mika, 1998, s. 123–148; G. Betlem,

The Principle of Indirect Effect of Community Law, “European Review of Pri-

vate Law” 1995/3, s. 1; J. Helios, W. Jedlecka, Kilka uwag na temat wykładni

prawa europejskiego, „Radca Prawny” 2004/2, s. 93.

2 Por. np. A. Wróbel, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków

2005, s. 106; D. Miąsik, Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed pra-

wem krajowym, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005/1, s. 58; K. Alter, Es-

tablishing the Supremacy of European Law. The Making of an International Rule

of Law in Europe, Oxford 2001; J. Barcz, Zasada pierwszeństwa prawa wspólno-

towego w świetle postanowień Konstytucji RP z 1997 r., „Kwartalnik Prawa Pu-

blicznego” 2004/2, s. 21.

3 Por. np. K. Wójtowicz, Bezpośredni skutek przepisów prawa wspólnotowego

w porządku prawnym RP, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004/2, s. 43;

P. Craig, Directives: Direct Effect, Indirect Effect and the Construction of Natio-

nal Legislation, ”European Law Review” 1997/22, s. 519; A. Dashwood,

The Principle of Direct Effect in European Community Law, ”Journal of Com-

mon Market Studies” 1978/16, s. 229; M. Szpunar, Bezpośredni skutek pra-

wa wspólnotowego – jego istota oraz próba uporządkowania terminologii, EPS

2005/2, s. 4 i cała cytowana tam literatura.

4 Por. np. N. Półtorak, Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa w pra-

wie Wspólnot Europejskich, Kraków 2002; W. Sadowski, Odpowiedzialność

odszkodowawcza państw członkowskich UE za orzeczenia sądów krajowych na-

ruszające prawo wspólnotowe, „Państwo i Prawo” 2004/12, s. 76; J. Toka-

rzewska, Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich Unii Eu-

ropejskiej wobec podmiotów prywatnych, „Państwo i Prawo” 1998/12, s. 64;

M. Górka, Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa w świetle orze-

czeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, „Przegląd Prawa Europejskie-

go 1997/2, s. 111.

5 C. Mik dzieli mechanizmy zapewniania efektywności na te, które mają

wyraźną podstawę traktatową, jak odesłanie wstępne z art. 234 TWE czy

bezpośrednia stosowalność rozporządzeń w art. 249 TWE, oraz te, będą-

ce rezultatem twórczej wykładni postanowień traktatowych przez Trybu-

nał Sprawiedliwości WE (ETS). Do tych ostatnich zalicza również wy-

kładnię prowspólnotową – por. C. Mik, Wykładnia zgodna prawa krajowego

z prawem Unii Europejskiej w: Polska kultura prawna a proces integracji europej-

skiej, pod red. S. Wronkowskiej, Kraków 2005, s. 115.

6 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 121.

7 M. Zirk-Sadowski, Wykładnia i rozumienie prawa w Polsce po akcesji do Unii

Europejskiej w: S. Wronkowska, Polska kultura prawna a proces integracji euro-

pejskiej, Kraków 2005, s. 93, cytując J. Wróblewskiego, Sądowe stosowanie

prawa, Warszawa 1988, s. 113.

8 M. Szpunar, Bezpośredni skutek dyrektyw wspólnotowych w postępowaniu przed

sądem krajowym: uwagi na tle najnowszego orzecznictwa, „Zeszyty Centrum

Europejskiego w Natolinie” 2003/9, s. 24, dostępne w formie elektro-

nicznej na stronie Europejskiego Stowarzyszenia Prawa Wspólnotowego,

www.pspe.org.pl.

10

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

11

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

od tego, czy odpowiednie przepisy wspólnotowe są bezpo-

średnio skuteczne. Administracja i wszystkie organy sądo-

we państw członkowskich mają obowiązek ją stosować, przy

czym im większy jest ich margines uznania, tym istotniej-

sze staje się to zobowiązanie. Dotyczy ono wszystkich norm

prawa krajowego, a nie tylko norm implementujących posta-

nowienia aktów wspólnotowych.

9

Bywa określana jako tzw.

pośredni skutek, co jak się wydaje, ma nawiązywać do zasa-

dy bezpośredniego skutku i faktycznie prowadzić do takie-

go samego rezultatu – jedynie metodologia stosowana przez

organ stosujący prawo wspólnotowe jest nieco inna.

Podstawa prawna wykładni prowspólnotowej

Brak jest wyraźnej, jednoznacznej podstawy traktatowej

określającej obowiązek po stronie sądów czy innych orga-

nów państw członkowskich, by dokonywać tego rodzaju wy-

kładni. W pierwszych orzeczeniach dotyczących wykładni

prowspólnotowej Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Euro-

pejskich (dalej jako: ETS lub Trybunał) wywodził obowiązek

jej dokonywania z dwóch źródeł: po pierwsze z samej natury

dyrektywy wspólnotowej (art. 249 ust. 3 TWE), a po drugie

z art. 10 TWE, czyli zasady lojalności czy solidarności.

10

To ta

druga podstawa prawna jest obecnie uznawana za uzasadnie-

nie dla stosowania przez wszystkie organy państw członkow-

skich wykładni prawa krajowego przychylnej prawu wspól-

notowemu.

C. Mik uznaje obowiązek stosowania wykładni zgodnej za

jedną z zasad prawa wspólnotowego

11

– stawiając, jak się wy-

daje, znak równości między tą metodą zapewnienia skutecz-

ności prawu wspólnotowemu a zasadą prymatu i bezpośred-

niego skutku. Potwierdza to sam ETS w niektórych swych

orzeczeniach (np. Wagner Miret

12

). Z kolei W. Postulski wywo-

dzi obowiązek prowspólnotowej wykładni przepisów krajo-

wych z zasady prymatu prawa wspólnotowego.

13

Jak stwier-

dza ten autor „taka wykładnia może zapobiec pominięciu przy orze-

kaniu normy krajowej jako niezgodnej z prawem wspólnotowym”. Ma

służyć efektywności prawa wspólnotowego, zwłaszcza tych

jego przepisów, które nie są bezpośrednio skuteczne.

14

Wy-

daje się zatem, iż autor ten postrzega wykładnię prowspól-

notową jedynie jako konsekwencję zasady prymatu, przyjmu-

jąc, iż to pierwszeństwo prawa wspólnotowego przed prawem

krajowym powinno być powoływane dla uzasadnienia stoso-

wania takiej wykładni.

Charakter wykładni prowspólnotowej

Wykładnia prowspólnotowa powinna mieć miejsce wtedy,

gdy wykładnia językowa nie prowadzi do odpowiedzi na pyta-

nie, jaka jest treść przepisów prawa polskiego bądź gdy treść ta

wydaje się inna niż treść norm wspólnotowych. Według J. Nie-

siołowskiego i A. Mikołajczyka, którzy opisują sposoby wy-

kładni samych norm prawa wspólnotowego „w przypadku prawa

wspólnotowego niedostateczność czy też nawet zawodność metod wy-

kładni językowej wydaje się raczej regułą niż wyjątkiem”.

15

Wynika to,

jak podają ci autorzy, z:

• wielojęzyczności prawa wspólnotowego i trudności

z uzyskaniem adekwatnego przekładu (przy czym żadna

wersja nie stoi przed innymi);

• nasycenia przepisów prawa terminologią ekonomiczną;

• konsensualnego, kompromisowego charakteru procesu

prawotwórczego oraz

• dynamiki prawa wspólnotowego.

Wskazane cechy przepisów wspólnotowych powodują,

że interpretacja przepisów prawa polskiego w sposób zgod-

ny z prawem wspólnotowym musi w większości przypadków

odchodzić od wykładni językowej. Zdaniem A. Łazowskiego,

mamy tu do czynienia z wykładnią systemową – której jed-

nak nie powinno się stosować w razie wyraźnej sprzeczności

z jasnym i jednoznacznym rezultatem wykładni językowej.

16

Z kolei A. Wróbel pisze, że „doktryna pośredniego skutku wyra-

ża zasadę, zgodnie z którą sąd państwa członkowskiego jest obowią-

zany interpretować przepisy prawa wewnętrznego w

>>

świetle brzemie-

nia i celów

<<

dyrektywy, która nie wywołuje skutku bezpośredniego”

17

odwołując się do orzeczenia Von Colson i Kamann. Byłaby to

zatem raczej wykładnia teleologiczna (celowościowa), zwana

też wykładnią funkcjonalną. Jednak ten sam autor podkre-

śla, że obowiązek takiej wykładni jest ograniczony, gdyż „cią-

ży na sądzie państwa członkowskiego tylko o tyle, o ile ustawodaw-

stwo upoważnia sąd do działania na zasadzie uznania”.

18

Również

według E. Maniewskiej, wykładnia gramatyczna przepisów

prawa polskiego ustępuje wykładni funkcjonalnej.

19

Porów-

nuje ona zabieg wykładni prowspólnotowej do procesu wyda-

wania wyroków interpretacyjnych przez Trybunał Konstytu-

cyjny, których celem jest uniknięcie orzeczenia o niekonsty-

tucyjności przepisu stosowanego poddanego pod ocenę.

20

Sę-

dzia ma – w drodze analogii – próbować tak wyłożyć przepis

krajowy, by był on zgodny z prawem wspólnotowym, kierując

9 S. Prechal, Directives in EC Law, Oxford University Press 2005, wersja

udostępniona przez autorkę podczas zajęć 11–13. 07.2005 r. w European

Law Academy, Florencja, s. 43.

10 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 124; podobnie A. Łazowski, Proeuro-

pejska wykładnia prawa przez polskie sądy i organy administracji jako mechanizm

dostosowania systemu prawnego do acquis communautaire w: Prawo polskie a pra-

wo Unii Europejskiej, pod red. E. Piontka, Warszawa 2003, s. 192, który od-

powiednio powołuje też art. 192 Traktatu Euratom.

11 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 127, podobnie D. Miąsik, Zasada efek-

tywności prawa wspólnotowego w: A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Eu-

ropejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 319.

12 Wyrok C-334/92 Wagner Miret v. Fondo de garantía salarial, Zb. Orz. 1993 r.,

s. I-6911.

13 W. Postulski, Sądy Państw członkowskich jako sądy wspólnotowe w: Stosowa-

nie prawa Unii Europejskiej przez sądy, pod red. A. Wróbla, Kraków 2005,

s. 435–436.

14 W. Postulski, Sądy..., s. 437.

15 J. Niesiołowski, A. Mikołajczyk, Z zagadnień wykładni prawa europejskiego w:

Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, pod red. S. Wronkowskiej

Kraków 2005, s. 211.

16 A. Łazowski, Proeuropejska wykładnia prawa..., s. 191.

17 A. Wróbel, Zasady ogólne (podstawowe) prawa Unii Europejskiej w: Stosowa-

nie prawa Unii Europejskiej przez sądy, pod red. A. Wróbla, Kraków 2005,

s. 101.

18 A. Wróbel, Zasady ogólne ..., s. 101

19 E. Maniewska, Prowspólnotowa wykładnia prawa polskiego w poakcesyjnym

orzecznictwie Sądu Najwyższego, EPS 2005/1, s. 57. Podobnie M. Zirk-Sa-

dowski uznaje wykładnię prowspólnotową za wykładnię funkcjonalną

– M. Zirk-Sadowski, Wykładnia i rozumienie..., s. 101.

20 M. Zirk-Sadowski, Wykładnia i rozumienie..., s. 57.

10

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

11

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

się przede wszystkim celem, jaki ma zostać osiągnięty dzię-

ki normom wspólnotowym. Sam Trybunał Sprawiedliwości

również sięga raczej po argumenty celowościowe.

21

Istnieją zatem odmienne poglądy co do tego, czy wykład-

nia wspólnotowa jest wykładnią systemową czy funkcjonal-

ną. Wydaje się, że obie formy wykładni mogą być użytecz-

ne. Częściej przywoływane jest uzasadnienie celowościowe,

jednak sięgnięcie po argumenty systemowe dla uzasadnienia

określonego rozumienia przepisów polskich może się oka-

zać równie przekonujące. Należy podkreślić, że orzecznic-

two polskiego Trybunału Konstytucyjnego, hołdujące zasa-

dzie przyjaznej prawu wspólnotowemu wykładni prawa pol-

skiego sięgało również do wykładni funkcjonalnej,

22

podob-

nie jak orzecznictwo Sądu Najwyższego.

23

Stosowanie wykładni prowspólnotowej

Zastosowanie wykładni prowspólnotowej wymaga na

wstępie rekonstrukcji wzorca interpretacyjnego, czyli normy

prawa wspólnotowego. Aby dokonać pełnej oceny, koniecz-

ne jest nie tylko zapoznanie się z literą przepisu, ale również

poznanie jego kontekstu, miejsca w systemie, funkcji i celu,

któremu służy. Wykładnia skuteczna wymaga również się-

gnięcia, w możliwie jak najszerszym zakresie, do orzecznic-

twa dotyczącego badanego wzorca.

24

Stąd konieczność sięga-

nia do wyroków Trybunału Sprawiedliwości. W niniejszym

opracowaniu zostaną tylko pokrótce zasygnalizowane naj-

istotniejsze orzeczenia ETS dotyczące wykładni prowspól-

notowej.

Rozwój wykładni prowspólnotowej

Wykładnia prowspólnotowa jako obowiązek organów kra-

jowych została wyraźnie wskazana w latach osiemdziesią-

tych XX w., a zatem już po wykształceniu i utrwaleniu zasad

prymatu i bezpośredniego skutku. Była kolejnym instrumen-

tem zapewniania skuteczności prawa wspólnotowego w pra-

wie państw członkowskich. Początkowo stanowiła panaceum

na brak horyzontalnego skutku bezpośredniego dyrektyw.

25

W wyrokach z drugiej połowy lat osiemdziesiątych i począt-

ku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia ETS poszerzył

wzorzec wykładni zgodnej na inne źródła prawa niż dyrekty-

wa, doprecyzował, co może być przedmiotem takiej wykładni

oraz jakie są granice jej stosowania.

Jak już wspomniano, wykładnia ta jest najczęściej stosowa-

na przy okazji sięgania do przepisów dyrektyw, które nie mogą

wywoływać bezpośredniego skutku, czy to z uwagi na to, że

spór toczy się między podmiotami prywatnymi, czy z uwa-

gi na to, że określona norma dyrektywy nie spełnia „technicz-

nych” wymogów bezpośredniego skutku.

26

Takich hipotez do-

tyczyły dwa omówione niżej orzeczenia (Von Colson i Kamann

oraz Marleasing), nieodmiennie powoływane w doktrynie przy

okazji omawiania wykładni prowspólnotowej

27

– stąd właściwe

wydaje się ich dokładniejsze przedstawienie.

m

Orzeczenie Von Colson

28

– podstawa prawna obo-

wiązku wykładni prowspólnotowej – art. 249 ust. 3

i art. 10 TWE

Sprawa Von Colson i Kamann jest orzeczeniem, w którym

ETS po raz pierwszy

29

wyraźnie sformułował zasadę wykład-

ni prowspólnotowej. Stan faktyczny sprawy, w której zosta-

ło skierowane pytanie prejudycjalne do ETS był następujący:

zakład karny dla mężczyzn w Werl, zarządzany przez Land

Północnej Westfalii, odmówił zatrudnienia Sabine Von Col-

son i Elisabeth Kamann z powodu ich płci. W uzasadnieniu

odmowy zatrudnienia powódek podano, że zatrudnianie ko-

biet w tego rodzaju instytucji prowadziłoby do nadmiernego

ryzyka, dlatego wybrani zostali kandydaci płci męskiej, któ-

rych kwalifikacje w tym przypadku były niższe. Obie panie

wszczęły postępowanie o stwierdzenie dyskryminacji i przy-

znanie im odszkodowania. Sąd niemiecki, po stwierdze-

niu dyskryminacji, uznał, że jedyną sankcją za dyskrymina-

cję popełnioną przy rekrutacji, na podstawie prawa niemiec-

kiego, było odszkodowanie kompensujące negatywny inte-

res umowny (Vertrauensschaden), to znaczy szkodę, jaką ponio-

sły dyskryminowane kandydatki w związku z tym, że oczeki-

wały, iż dojdzie do nawiązania stosunku pracy bez jakiejkol-

wiek dyskryminacji. Odszkodowanie takie jest przewidziane

w art. 611 bis, ust. 2 BGB (niemieckiej ustawy kodeks cywil-

ny). Sąd krajowy uznał, iż opierając się na prawie niemieckim

mógłby przyznać jako odszkodowanie jedynie zwrot kosztów

podróży poniesionych przez powódki w związku z rozmo-

wą kwalifikacyjną (7,20 DM), lecz musiałby odrzucić jakie-

kolwiek inne roszczenia powódek. Sąd niemiecki skierował

sześć pytań prejudycjalnych dotyczących wykładni dyrektywy

21 Por. orzeczenie ETS w sprawie 111/75 Mazzalai, Zb. Orz. 1976 r., s. 657,

pkt 10; orzeczenie ETS w sprawie 14/83 Von Colson i Kamann, Zb. Orz.

1984 r., s. 1891; orzeczenie ETS w sprawie 106/89 Marleasing, Zb. Orz.

1990 r., s. I-4135.

22 Por. orzeczenia „przedakcesyjne”: wyrok TK z 29.09.1997 r. (K 15/97)

o konstytucyjności art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy z 5.07.1996 r. o służbie cy-

wilnej w sprawie dyskryminacji kobiet, Z.U. 1997/34, poz. 37; wyrok

TK z 28.03.2000 r. (K 27/99) dotyczący nierównego traktowania kobiet

i mężczyzn, Z.U. 2000/2, poz. 62 (DzU z 2000 r. nr 22, poz. 291); wyrok

TK z 24.10.2000 r. (K 12/00) – konstytucyjność przepisów dotyczących

czasu pracy i wypoczynku lekarzy (dyżurów lekarskich), Z.U. 2000/7,

poz. 255 (DzU z 2000 r. nr 92, poz. 1025) oraz „poakcesyjne”: wyrok

TK z 21.09.2004 r. (K 34/03) – konstytucyjność przepisów dotyczących

obowiązku montowania kas fiskalnych, Z.U. 2004 /8A/84 (DzU z 2004 r.

nr 211, poz. 2151).

23 E. Maniewska, Prowspólnotowa wykładnia..., s. 49–57; P.K. Rosiak, Pra-

wo wspólnotowe w orzecznictwie polskich sądów i Trybunału Konstytucyjnego,

„Kwartalnik Prawa Publicznego” 2002/4 s. 229–240.

24 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 130–131.

25 A. Łazowski, Proeuropejska wykładnia prawa..., s. 190.

26 Por. M. Szpunar, Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego – jego istota oraz próba

uporządkowania terminologii, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005/2, s. 14.

27 Por. np. S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich

w: Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, pod red. J. Barcza, War-

szawa 2003, s. 261; A. Łazowski w: Prawo instytucjonalne Unii Europej-

skiej, pod red. M. Kenig-Witkowskiej, Warszawa 2004, s. 274; D. Simon,

Le système juridique communautaire, Paryż 2001, s. 439.

28 Wyrok 14/83 Von Colson et Kamann v. Land Nordrhein-Westfalen, Zb. Orz.

1984 r., s. 1891. Przy cytowaniu fragmentów uzasadnienia zdecydowa-

no się przyjąć aktualną numerację artykułów Traktatu ustanawiającego

Wspólnotę Europejską.

29 W. Postulski, Sądy..., s. 438, wymienia także kilka wcześniejszych orze-

czeń, w których można się dopatrzeć takiej wykładni: 67/74 Bonsignore

v. Oberstadtdirektor der Stadt Köln, Zb. Orz. 1975 r., s. 297; 111/75 Mazzalai

v. Ferrovia del Renon, Zb. Orz. 1976 r., s. 657.

12

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

13

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

Rady 76/207,

30

w których podnosił przede wszystkim problem

ewentualnej bezpośredniej skuteczności przepisów wspomnia-

nej dyrektywy. Trybunał stwierdził w uzasadnieniu, iż „W myśl

art. 249 ust. 3 TWE, dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do

którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osią-

gnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy

i środków. O ile prawdą jest, iż ten przepis zapewnia Państwom Człon-

kowskich swobodę wyboru formy i środków mających zapewnić wykona-

nie dyrektywy, swoboda ta nie narusza jednak obowiązku, dla każdego

z Państw adresatów, podjęcia, w ramach ich krajowego porządku praw-

nego, wszelkich środków koniecznych dla zapewnienia pełnej skutecz-

ności dyrektywy, zgodnie z jej celem.

31

(...) wynikający z dyrektywy obo-

wiązek Państw Członkowskich osiągnięcia przewidzianego przez nią re-

zultatu, podobnie jak ich obowiązek na mocy art. art. 10 TWE podję-

cia wszelkich właściwych środków ogólnych lub szczególnych w celu za-

pewnienia wykonania tego zobowiązania, leży na wszystkich organach

Państw Członkowskich, w tym, w zakresie ich kompetencji, na organach

sądowych. Wynika z tego, iż stosując prawo krajowe, a zwłaszcza przepi-

sy ustawy krajowej wprowadzonej w celu wykonania dyrektywy 76/207,

sąd krajowy ma obowiązek interpretacji swego prawa krajowego w świe-

tle tekstu i celu dyrektywy, po to, by osiągnąć rezultat zakładany przez

art. 249 ust. 3.

32

Sąd krajowy miał zatem obowiązek tak zinter-

pretować niemieckie przepisy implementujące dyrektywę, by

zapewnić możliwość uzyskania odszkodowania w wysokości

odpowiadającej poniesionej szkodzie.

m

Orzeczenie Marleasing

33

– treść obowiązku wykład-

ni prowspólnotowej

W sprawie C-106/89 Marleasing, spółka prawa hiszpań-

skiego o tej nazwie wszczęła postępowanie przeciwko wielu

pozwanym, wśród których była inna spółka prawa hiszpań-

skiego La Comercial. Ta ostatnia została ustanowiona w for-

mie spółki akcyjnej przez trzy podmioty, wśród których znaj-

dowała się spółka Barviesa SA, która wniosła do niej własne

aktywa. Marleasing wnosiła na podstawie art. 1261 i 1275

hiszpańskiego kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi umowy

bez causa nie wywołują skutków prawnych, o unieważnienie

umowy spółki tworzącej La Comercial, ponieważ utworzenie

spółki stanowiło transakcję fikcyjną i zostało przeprowadzo-

ne celem oszukania wierzycieli spółki Barviesa SA, współ-

założyciela pozwanej spółki. La Comercial wnosiła o od-

rzucenie pozwu w całości, odwołując się zwłaszcza do fak-

tu, że dyrektywa 68/151

34

w art. 11 ustanawia zamkniętą listę

przypadków stwierdzenia nieważności spółki akcyjnej, któ-

ra nie obejmuje braku causa. Zgodnie z art. 395 Aktu doty-

czącego warunków przystąpienia oraz dostosowań w Trak-

tatach – Przystąpienie Królestwa Hiszpanii oraz Republi-

ki Portugalskiej,

35

Królestwo Hiszpanii zostało zobowiąza-

ne do wprowadzenia w życie dyrektywy od dnia przystąpie-

nia, lecz do dnia wydania postanowienia o zadaniu pytania

prejudycjalnego nadal nie zostało to dokonane. Sąd hiszpań-

ski zwrócił się z jednym pytaniem prejudycjalnym w sprawie

wykładni art. 11 dyrektywy, a dokładniej tego, czy przepis ten

może wywoływać bezpośredni skutek.

Trybunał Sprawiedliwości, odpowiadając na skierowane

pytanie, stwierdził, że „stosując prawo krajowe, niezależnie czy

dane przepisy zostały przyjęte przed czy po dyrektywie, sąd krajowy

wezwany do przeprowadzenia ich wykładni zobowiązany jest zrobić

to, w największym możliwym stopniu, w świetle treści i celu dyrekty-

wy, dla osiągnięcia jej rezultatu i przez to uzyskania zgodności z art.

249 ust. 3 TWE. Wynika z tego, że wymóg, aby wykładnia prawa kra-

jowego była zgodna z art. 11 dyrektywy zakazuje dokonywać wykład-

ni przepisów prawa krajowego odnoszących się do spółek akcyjnych

w taki sposób, aby nieważność spółki akcyjnej mogła zostać stwierdzo-

na na innych podstawach niż te wyczerpująco wymienione w art. 11

tej dyrektywy. W zakresie wykładni art. 11 dyrektywy, w szczególności

art. 11 ust. 2 lit. b) należy zauważyć, że przepis zakazuje prawu Państw

Członkowskich dopuszczać sądowego stwierdzenia nieważności w in-

nych przypadkach niż te wyczerpująco wymienione w dyrektywie, po-

śród których znajduje się przypadek niedozwolonego przez prawo lub

sprzecznego z porządkiem publicznym przedmiotu działalności spół-

ki. (...) Odpowiedź na pytanie musi wobec tego brzmieć, że sąd Pań-

stwa Członkowskiego rozpatrując sprawę objętą zakresem stosowania

dyrektywy 68/151 zobowiązany jest do wykładni swojego prawa kra-

jowego w świetle treści i celu tej dyrektywy, tak by wykluczyć możliwość

stwierdzenia nieważności spółki akcyjnej na innej podstawie niż te wy-

mienione w art. 11 dyrektywy”.

36

Na podstawie tego orzeczenia można przyjąć, iż stosowa-

nie wykładni prowspólnotowej prawa krajowego stanowi bez-

względny obowiązek sądów krajowych, niezależnie od tego,

czy interpretowane przepisy krajowe zostały wydane celem

implementacji dyrektywy, czy też zostały wydane na długo

przed przystąpieniem państwa do Wspólnoty Europejskiej.

Przedmiot wykładni prowspólnotowej

Przedmiotem wykładni jest prawo krajowe, rozumiane

jako wszelkie akty prawne i niewiążące akty normatywne

37

– przy czym chodzi o całokształt tego prawa, a nie tylko o ak-

ty wydane celem wykonania prawa Unii Europejskiej, czy

30 Dyrektywa Rady 207/76 w sprawie wprowadzenia w życie zasady rów-

nego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnie-

nia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, Dz. Urz.

z 14.02.1976 r., L 39, s. 40.

31 Pkt 15 uzasadnienia.

32 Pkt 26 uzasadnienia. Podobnie wyroki: w sprawie 79/83 Harz v. Deutsche

Tradax, Zb. Orz. 1984 r., s. 1921, pkt 15 i 26; w sprawie 222/84 Johnston

v. Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary, Zb. Orz. 1986 r., s. 1651,

pkt. 51 i 53. Por. S. Drake, Twenty years after ”Von Colon”: the impact of ”in-

direct effect” on the protection of the individual’s Community rights, ”European

Law Review” 2005/30, s. 329–348.

33 Wyrok C-106/89, Marleasing SA v. La Comercial Internacional de Alimenta-

ción SA, Zb. Orz. 1990 r., s. I-4135.

34 Pierwsza dyrektywa Rady 68/151/EWG z 9.03.1968 r. w sprawie koordy-

nacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek

w rozumieniu art. 58 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równo-

ważności w całej Wspólnocie, dla zapewnienia ochrony interesów zarówno

wspólników, jak i osób trzecich, Dz. Urz. z 14.03.1968 r., L 65, s. 8.

35 Dz. Urz. z 1985 r., L 302, s. 23.

36 Pkt 8, 9, 10 i 13 uzasadnienia. Podobnie wyroki: C-262/97 Engelbrecht,

Zb. Orz. 2000 r., s. I-7321, pkt 39; C-456/98 Centrosteel, Zb. Orz. 2000

r., s. I-6007, pkt. 16, 19; por. również N. Maltby, Marleasing: What is All

the Fuss About?,”Law Quarterly Review” 1993/109, s. 301–311; J. Stuyck;

P. Wytinck, Case Law. Court of Justice. Case C-106/89, Marleasing SA v. La

Comercial Internacional de Alimentación SA, Judgment of 13 November 1990

(Sixth Chamber), not yet reported, “Common Market Law Review” 1991/28,

s. 205–223.

37 Wyrażenie C. Mika, Wykładnia zgodna prawa..., s. 132.

12

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

13

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

wydane już po akcesji Polski do Unii Europejskiej.

38

Ozna-

cza to, że każda norma prawa polskiego, w tym norma kon-

stytucyjna, może i powinna podlegać wykładni prowspólno-

towej w takim zakresie, w jakim jest to dopuszczalne w świe-

tle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwo-

ści.

39

Szczególną sytuacją, w jakiej sąd krajowy może stoso-

wać wykładnię prowspólnotową, jest hipoteza, w której bra-

kuje elementu wspólnotowego, a jednak sąd decyduje się na

tego rodzaju prowspólnotowe działanie. W orzecznictwie

Trybunału Sprawiedliwości wykształciła się specyficzna li-

nia orzecznicza, określana jako „linia orzeczeń Dzodzi”

40

– do-

tycząca sytuacji, w których prawo krajowe odsyła do przepi-

sów wspólnotowych na zasadzie „dobrowolnej” harmonizacji,

mimo że dane zagadnienie nie wchodzi w zakres kompetencji

Wspólnoty Europejskiej.

41

W sprawie Dzodzi Europejski Try-

bunał Sprawiedliwości uznał swoją kompetencję do udziele-

nia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne, uzasadniając to po-

trzebą zapewnienia efektywności prawa wspólnotowego, by

„dla uniknięcia różnic interpretacyjnych w przyszłości, każdemu prze-

pisowi Wspólnoty nadać jednolitą treść, bez względu na okoliczno-

ści, w których ma on zastosowanie”.

42

Należy podkreślić, że ETS

nie nadużywa tej możliwości – w orzeczeniu Kleinwort Ben-

son

43

stwierdził, że nie jest właściwy dla dokonania wykład-

ni prawa wspólnotowego, gdy odsyłające do tego prawa prze-

pisy krajowe pozostawiają sądowi krajowemu „oczywisty mar-

gines uznania”.

44

Zakres przedmiotowy wykładni prowspólnotowej

Omówione wyżej orzeczenia dotyczyły wykładni prawa

krajowego w świetle postanowień dyrektyw. Należy jednak

podkreślić, że prowspólnotowa wykładnia prawa krajowego

może być wykorzystywana wobec wszystkich norm prawa

wspólnotowego, niezależnie od ich pochodzenia (prawo pier-

wotne i wtórne). Zakres przedmiotowy wykładni prowspól-

notowej obejmuje zatem całość prawa wspólnotowego, w tym

przede wszystkim:

• prawo pierwotne – w orzeczeniu 157/86 Murphy

45

ETS

stwierdził: „do sądu krajowego należy nadanie ustawie krajowej,

w każdym przypadku, gdy prawo krajowe wyposaża go w margi-

nes uznania, interpretacji i stosowania zgodnych z wymogami pra-

wa wspólnotowego i wstrzymania się, w zakresie, w jakim taka zgod-

na interpretacja nie jest możliwa, ze stosowaniem wszelkich sprzecz-

nych z prawem wspólnotowym przepisów krajowych”;

46

nie jest przy

tym istotne, czy przepis traktatu jest bezpośrednio skutecz-

ny, czy też nie;

• dyrektywy – przykładowo omówione już orzeczenia

Marleasing i Von Colon;

• rozporządzenia – w większości przypadków są bezpo-

średnio stosowane, ale może się zdarzyć, że konieczne bę-

dzie sięgnięcie po przepisy rozporządzeń przy wykładni pra-

wa krajowego, co obrazuje np. orzeczenie C-60/02 Postępowa-

nie karne v. X.;

47

• akty niewiążące i nienazwane – orzeczenia 322/88

Grimaldi

48

czy C-207/01 Altair Chimica SpA v. E.N.E.L.

Distribution SpA

49

wskazują na to, że akty prawa krajowego

i wspólnotowego powinny być interpretowane w świetle

niewiążących aktów wspólnotowych.

Należy dodatkowo podkreślić, że w myśl orzeczenia

w sprawach połączonych od C-240/98 do C-244/98 Océano

i inni,

50

sąd krajowy, dokonujący wykładni prawa krajowego,

powinien z urzędu uwzględniać odpowiednie przepisy prawa

wspólnotowego dotyczące badanego zagadnienia.

Konsekwencje wykładni prowspólnotowej

Stosowanie wykładni prowspólnotowej powoduje często

odejście od powszechnie przyjętej metody wykładni prawa

krajowego. S. Biernat wskazuje na trzy rodzaje zmian w pra-

wie krajowym wskutek takiej prowspólnotowej wykładni:

• nadanie pojęciu używanemu w prawie krajowym nowe-

go znaczenia, odbiegającego od dotychczasowego (np. wspól-

notowe rozumienie pojęcia pracownika, konsumenta czy jed-

nostki państwowej);

• zmiana zakresu regulacji (np. w orzeczeniu Wagner Miret

ograniczenie kręgu osób uprawnionych do uzyskiwania od-

praw w razie upadłości przedsiębiorstwa);

• ograniczenie marginesu uznania przysługującego or-

ganom stosującym prawo

51

(np. w odniesieniu do określa-

nia wysokości odszkodowania przysługującego za narusze-

nie uprawnień zagwarantowanych w prawie wspólnotowym).

Jak podaje K. Scheuring, sądy mają w myśl orzeczenia Ka-

mann obowiązek interpretować prawo krajowe zgodnie z pra-

wem wspólnotowym, „tak dalece, jak korzystają z uznania

38 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 132.

39 W. Postulski, Sądy..., s. 444.

40 K. Scheuring, Orzeczenie w trybie prejudycjalnym, praktyczne rozważania na pod-

stawie art. 234 TWE w: Stosowanie prawa wspólnotowego w prawie wewnętrz-

nym z uwzględnieniem prawa polskiego, pod red. D. Kornobis-Romanowskiej,

Warszawa 2004, s. 137; S.L. Kaleda, Właściwość Trybunału Sprawiedliwości

do wydawania orzeczeń wstępnych w sytuacji krajowej w: Studia z prawa Unii Eu-

ropejskiej, pod red. S. Biernata, Kraków 2000, s. 137.

41 K. Scheuring, Orzeczenie..., s. 137, cudzysłów przy słowie „dobrowolnej”

zachowany za tym autorem.

42 Cytat za K. Scheuring, Orzeczenie..., s. 138.

43 Sprawa C-346/93 Kleinwort Benson v. City of Glasgow District Council,

Zb. Orz. 1995 r., s. I-615.

44 Inne orzeczenia, w których pojawiła się podobna argumentacja, to: orze-

czenie ETS w sprawie 166/84 Thomasdünger, Zb. Orz. 1985 r., s. 3001;

orzeczenie ETS w sprawie C-297/88 i C-197/89 Dzodzi v. Belgian Sta-

te, Zb. Orz. 1990 r., s. I-3763; orzeczenie ETS w sprawie C-231/89 Gmu-

rzyńska-Bscher v. Oberfinanzdirektion Köln, Zb. Orz. 1990 r., s. I-4003; orze-

czenie ETS w sprawie C-130/95 Giloy, Zb. Orz. 1997 r., s. I-4291; orze-

czenie ETS w sprawie C-247/97 Schoonbroodt, Zb. Orz. 1998 r., s. I-8095,

za K. Scheuring, Orzeczenie..., s. 139.

45 Sprawa 157/86 Mary Murphy i inni v. An Bord Telecom Eireann, Zb. Orz.

1988 r., s. 673.

46 Pkt 11 uzasadnienia. Podobnie ETS w sprawie 200/91 Colorell Pension

Trustees v. Russell, Zb. Orz. 1994 r., s. I-4389.

47 Zb. Orz. 2004 r., s. I-651.

48 Zb. Orz. 1989 r., s. 4407.

49 Zb. Orz. 2003 r., s. I-8875, pkt 41.

50 Sprawy od C-240/98 do C-244/98: Océano Grupo Editorial S.A. v. Rocio

Murciano Quintero, Salvat Editores SA v. Jose M. Sanchez Alcon Prades, Jose Luis

Copano Badillo, Mohammed Beroane, Emilio Vinas Feliu, Zb. Orz. 2000 r.,

s. I-4941, pkt 31 i 32.

51 S. Biernat, Wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym w: Im-

plementacja prawa integracji europejskiej w krajowych porządkach prawnych, pod

red. C. Mika, Toruń 1998, za W. Postulski, Sądy..., s. 440.

14

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

15

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

wynikającego z prawa krajowego”. Uznanie to powinno być

rozumiane bardzo szeroko, jako „wszelkie sposoby przyznania

przez ustawę organowi stosującemu prawo elastyczności i pozostawie-

nia mu określonego

>>

luzu decyzyjnego

<<

.

52

Oznacza to, że organy

krajowe powinny dokonywać wykładni prowspólnotowej za-

wsze, chyba że zachodzi któraś ze wskazanych przez Trybu-

nał Sprawiedliwości przesłanek wyłączających stosowanie ta-

kiej wykładni.

Ograniczenia wykładni prowspólnotowej

Jak podkreśla ETS, wykładnia prowspólnotowa ma być

stosowana „tak dalece, jak to możliwe” (as far as possible). Nie ma

ograniczenia jej stosowania w sporach o charakterze hory-

zontalnym, jak to zostało wyraźnie stwierdzone przez ETS

w orzeczeniu C-472/93 Spano v. Fiat Geotech et Fiat Hitachi

Excavators.

53

Jednak obowiązek takiej wykładni nie istnieje,

gdyby miała prowadzić do zaprzeczenia prawa krajowego lub

jego odrzucenia, czyli do wykładni contra legem.

54

W takich

okolicznościach pojawia się obowiązek niestosowania prawa

krajowego sprzecznego z prawem wspólnotowym – czyli się-

ga się po zasadę prymatu, zastępując normę krajową normą

wspólnotową.

55

Wykładnia contra legem

Wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnoto-

wym nie powinna prowadzić do uzyskania rezultatu dokład-

nie odwrotnego do tego, jaki zakładał ustawodawca. W takiej

sytuacji pozostaje sięgnięcie do zasady prymatu i wyklucze-

nie stosowania niektórych polskich przepisów. Jednak rozróż-

nienie, czy stosować wykładnię, czy już zasadę prymatu jest

niekoniecznie oczywiste. Jak stwierdzają A. Bator i A. Kozak,

pisząc wprawdzie o wykładni prokonstytucyjnej, „język, który

ma konstruować wyraźną granicę dla stosowania (tej) metody wykład-

ni, w istocie zaczyna stanowić jeden z głównych obszarów niejasno-

ści”.

56

Przy tym ocena tego, co stanowi wykładnię contra legem

spoczywa – co do zasady – na organie krajowym. Jednak jak

wynika z omówionego niżej orzecznictwa, ETS często przy-

pisuje sobie tę kompetencję.

W wyroku Connect Austria Gesellschaft für Telekomunikation

GmbH,

57

stanowiącym odpowiedź na pytanie prejudycjalne

skierowane w sporze dotyczącym przyznania licencji na ko-

rzystanie z częstotliwości, ETS stwierdził w punkcie 40 uza-

sadnienia, że „jeżeli stosowanie prawa krajowego zgodnie z wymo-

gami art. 5 bis ust. 3 dyrektywy 90/387

58

nie jest możliwe, sąd kra-

jowy ma obowiązek w całości stosować prawo wspólnotowe i chronić

uprawnienia, jakie z prawa tego wynikają dla jednostek, w razie po-

trzeby nie stosując przepisów krajowych, w zakresie, w jakim ich stoso-

wanie, w danych okolicznościach, prowadziłoby do rezultatu odwrot-

nego do tego zakładanego przez dyrektywę, podczas gdy ich niestoso-

wanie spowodowałoby zgodność prawa krajowego z tą dyrektywą”.

59

W tym konkretnym przypadku sąd krajowy miał się wstrzy-

mać ze stosowaniem przepisów o właściwości sądu do zbada-

nia legalności decyzji administracyjnej, jeżeli stosowanie ich

miałoby zaszkodzić wykonaniu dyrektywy, a dokładniej jej

przepisu gwarantującego możliwość skutecznego odwołania

się od decyzji administracyjnych.

Innym przykładem wyłączenia wykładni prowspólno-

towej może być sprawa C-111/97 EvoBus Austria GmbH

v. Niederösterreichische Verkehrsorganisations GmbH (Növog).

60

Wynikła ona na tle następującego stanu faktycznego: spół-

ka prawa austriackiego EvoBus Austria GmbH (EvoBus)

prowadziła spór z Niederösterreichische Verkehrsorganisa-

tions GmbH (Növog) w sprawie udzielenia zamówienia pu-

blicznego na dostawę autobusów. Dyrektywa 92/13 powinna

była zostać implementowana w państwach członkowskich do

1.01.1993 r. Austria, niebędąca wówczas jeszcze członkiem

Wspólnot Europejskich, ustawą Bundesgesetz über die Ver-

gabe von Aufträgen (ustawa federalna o zamówieniach pu-

blicznych) implementowała dwie dyrektywy o zamówieniach

publicznych: dyrektywę 89/665/EWG

61

i dyrektywę 93/38/

EWG.

62

Ustawa austriacka wyraźnie wyłączała ze swojego

zakresu zastosowania sektory gospodarki wodnej, energety-

ki, transportu i telekomunikacji (art. 7 ust. 2 ustawy). Ta sama

ustawa przewidywała możliwość odwołania do Bundesver-

gabeamt. Sama dyrektywa 92/13

63

została transponowana

52 K. Scheuring, Orzeczenie w trybie prejudycjalnym, praktyczne rozważania na pod-

stawie art. 234 TWE w: Stosowanie prawa wspólnotowego w prawie wewnętrz-

nym z uwzględnieniem prawa polskiego, pod red. D. Kornobis-Romanowskiej,

Warszawa 2004, s. 143.

53 Sprawa C-472/93 Spano v. Fiat Geotech et Fiat Hitachi Excavators, Zb. Orz.

1995 r., s. I-4321, pkt 17. Przy stosowaniu prawa krajowego, niezależ-

nie od tego, czy chodzi o przepisy wydane przed, czy po wejściu w ży-

cie dyrektywy, sąd krajowy dokonujący interpretacji ma obowiązek czy-

nić to w każdym możliwym zakresie w świetle tekstu i celów dyrektywy

i w ten sposób osiągnąć rezultat zakładany w art. 189 ust. 3 TWE (obec-

nie art. 249 ust. 3 TWE). Pytanie prejudycjalne skierowane w celu usta-

lenia zgodności z dyrektywą ustawy krajowej, przenoszącej ją do prawa

krajowego, nie powinno zostać uznane za niedopuszczalne z tego powo-

du, że spór toczy się między dwoma podmiotami prywatnymi, z uzasad-

nieniem, iż wspomniana dyrektywa nie może – jako taka – nakładać obo-

wiązków na podmiot prywatny i w tym zakresie być przeciwko niemu

podnoszona.

54 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 161–162. Według A. Łazowskiego wy-

kładnia taka nie może być stosowana „gdy będzie to prowadziło do rezul-

tatów sprzecznych z efektami wykładni językowej” – A. Łazowski, Proeu-

ropejska wykładnia prawa..., s. 191, co jednak wydaje się poglądem idącym

zbyt daleko.

55 A. Frąckowiak-Adamska, Kompetencja do niestosowania przez sędziego krajo-

wego przepisu ustawy niezgodnego z Konstytucją lub prawem wspólnotowym w:

Stosowanie prawa wspólnotowego w prawie wewnętrznym z uwzględnieniem prawa

polskiego, pod red. D. Kornobis-Romanowskiej, Warszawa 2004, s. 182.

56 A. Bator, A. Kozak, Wykładnia prawa w zgodzie z Konstytucją w: S. Wronkow-

ska, Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, Kraków 2005, s. 47.

57 Sprawa C-462/99, Zb. Orz. 2003 r., s. I-5197.

58 Dyrektywa 90/387/EWG Rady z 28.06.1990 r. w sprawie ustanowienia

rynku wewnętrznego dla usług telekomunikacyjnych poprzez wdrożenie

zasady otwartej sieci, potem zmieniona dyrektywą 97/51/WE Parlamen-

tu Europejskiego i Rady z 6.10.1997 r. – już nieobowiązująca.

59 Por. podobnie wyrok ETS w sprawie C-262/97 Engelbrecht, Zb. Orz.

2000 r., s. I-7321, pkt 40.

60 Zb. Orz. 1998 r., s. I-5411.

61 Dz.Urz. WE z 30.12.1989 r., L 395, s. 33.

62 Dz.Urz. WE z 9.08.1993 r., L 199, s. 84.

63 Artykuł 1 dyrektywy 92/13, zobowiązując państwa członkowskie do pod-

jęcia wszelkich środków, by zagwarantować istnienie skutecznych środków

odwoławczych w procedurach zamówień publicznych w sektorach gospo-

darki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji, nie wskazuje wła-

ściwych organów krajowych i nie wymaga, by organy te były takie same,

jak te, które państwa członkowskie wskazały do rozpatrywania spraw w za-

kresie zamówień publicznych na roboty budowlane i dostawy.

14

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

15

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

do prawa austriackiego ustawą, która weszła w życie

1.01. 1997 r., zmieniającą ustawę z 1994 r., jednak w przetar-

gach, w dziedzinach, których dotyczyła, odwołanie nie zosta-

ło przewidziane. 18.07.1996 r. EvoBus wniosła odwołanie do

Bundesvergabeamt w sprawie zamówienia publicznego zło-

żonego przez Növog na dostawę regionalnych ekspresowych

autobusów. Bundesvergabeamt skierował trzy pytania preju-

dycjalne dotyczące wykładni dyrektywy 92/13/EWG. Try-

bunał Sprawiedliwości uznał, że nie można dokonać wykład-

ni prawa austriackiego w sposób rozszerzający możliwość od-

wołania się do Bundesvergabeamt, ponieważ byłoby to abso-

lutnie wbrew literze ustaw austriackich. Jako panaceum na

ten stan rzeczy ETS stwierdził: (pkt 21) „jeżeli postanowienia

krajowe nie mogą zostać zinterpretowane w sposób zgodny z dyrekty-

wą 92/13, podmioty zainteresowane mogą żądać, na podstawie odpo-

wiednich przepisów prawa krajowego, odszkodowania za szkody po-

niesione w związku z brakiem transpozycji dyrektywy w terminie”. Po-

dobnie ETS nie dopuścił do wykładni wbrew prawu austriac-

kiemu w sprawie Silhouette International Schmied GmbH & Co.

KG p-ko Hartlauer Handelsgesellschaft mbH,

64

stwierdzając w pkt

37 uzasadnienia „z zastrzeżeniem, że obowiązkiem sądu kierującego

pytanie prejudycjalne jest wykładnia prawa krajowego w każdym moż-

liwym zakresie zgodnie z prawem wspólnotowym, należy wskazać, że

art. 7 ust. 1 dyrektywy nie może być interpretowany w taki sposób, że

na podstawie samego tego przepisu, uprawniony ze znaku towarowe-

go ma prawo uzyskać zakaz wobec podmiotów trzecich korzystania ze

znaku towarowego dla produktów, które zostały wprowadzone do ob-

rotu poza Europejskim Obszarem Gospodarczym z takim znakiem

przez uprawnionego lub za jego zgodą”.

W orzeczeniu Kolpinghuis Nijmegen BV

65

ETS stwierdził,

że obowiązek wykładni prowspólnotowej jest ograniczony

ogólnymi zasadami prawa, w szczególności zasadą pewności

prawa i nieretroaktywnego działania prawa. Zasady te sta-

nowią część państwowych porządków prawnych i stosowanie

wykładni zaprzeczającej im byłoby działaniem contra legem.

Wykładnia na niekorzyść jednostki,

zwiększająca odpowiedzialność karną

Według C. Mika zgodna w zasadzie wykładnia może pro-

wadzić do pogorszenia sytuacji jednostek, ale w określonych

granicach.

66

Dyrektywa nie może, niezależnie od prawa kra-

jowego przyjętego dla jej implementacji, stanowić podstawy

odpowiedzialności karnej lub zaostrzenia odpowiedzialności

karnej. Również według A. Wróbla, ograniczenie możliwości

sięgania po wykładnię prowspólnotową nie musi być jedno-

znaczne z wykluczeniem możliwości powiększenia odpowie-

dzialności cywilnoprawnej lub obowiązków cywilnopraw-

nych.

67

Ograniczenie dotyczy zatem tylko odpowiedzialno-

ści karnej.

Przykładem orzeczeń, w których została wykluczona moż-

liwość wyinterpretowania wyższej odpowiedzialności karnej

dla jednostek mogą być orzeczenia Kolpinghuis Nijmegen lub

Luciano Arcaro.

Sprawa 80/86 Postępowanie karne przeciwko Kolpinghuis Nij-

megen BV

68

obrazuje to, że nie można się przeciwko jedno-

stce powoływać na dyrektywę jeszcze nieimplementowa-

ną – nie można również interpretować przepisów krajowych

w świetle tej dyrektywy tak, by pogorszyć sytuację jednostki.

W Holandii wszczęto postępowanie karne przeciwko przed-

siębiorstwu handlującemu napojami, w związku z magazy-

nowaniem przez to przedsiębiorstwo w celu sprzedaży i do-

stawy napoju, zwanego przez nie „wodą mineralną”, złożo-

nego z wody wodociągowej i dwutlenku węgla. Przedsiębior-

stwu temu zarzucono naruszenie art. 2 Keuringsverordening

(regulaminu inspekcji) miasta Nijmegen, zakazującego ma-

gazynowania w celu sprzedaży i dostaw artykułów żywno-

ściowych przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu i spo-

życia przez ludzi, których skład jest szkodliwy dla zdrowia.

Przed juge de police (urzędnikiem zajmującym się wykro-

czeniami gospodarczymi), Officier van justitie (oskarżyciel

publiczny) powołał się, między innymi, na dyrektywę Rady

z 15.07.1980 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw

członkowskich w zakresie wydobywania i wprowadzania do

obrotu naturalnych wód mineralnych.

69

Powyższa dyrekty-

wa stanowi w szczególności, że państwa członkowskie mu-

szą podjąć niezbędne działania w celu zapewnienia, aby je-

dynie wody wydobywane na obszarze państwa członkowskie-

go i uznane przez właściwe władze za naturalne wody mine-

ralne, spełniające wymogi załącznika I część I tej dyrekty-

wy, mogły być wprowadzane do obrotu jako naturalne wody

mineralne. Ten przepis dyrektywy powinien był zostać im-

plementowany do dnia 17.07.1984 r., ale dostosowanie pra-

wa niderlandzkiego zostało przeprowadzone ze skutkiem od

8.08.1985 r., a zarzucane w postępowaniu głównym zdarze-

nie miało miejsce 7.08.1984 r. Arrondissementsrechtbank

(sąd rejonowy) w Arnhem skierował cztery pytania prejudy-

cjalne do ETS, z których trzecie brzmiało, „czy w przypadkach,

kiedy sędzia krajowy jest wezwany do dokonania wykładni jakiegoś

przepisu krajowego, musi on, czy tylko może kierować się w swojej wy-

kładni treścią mającej zastosowanie dyrektywy? W odpowiedzi Try-

bunał stwierdził jasno (...) „zobowiązanie sędziego krajowego do

odwoływania się do treści dyrektywy przy dokonywaniu wykładni da-

nych przepisów prawa krajowego, jest ograniczone przez ogólne zasady

prawa stanowiące część prawa wspólnotowego, a w szczególności zasa-

dy bezpieczeństwa prawnego i niedziałania prawa wstecz.

70

(...) dyrek-

tywa nie może, sama z siebie, niezależnie od ustawy krajowej przyję-

tej dla jej wykonania przez Państwo Członkowskie, skutkować określe-

niem lub powiększeniem odpowiedzialności karnej tych, którzy naru-

szają jej przepisy”.

71

64 Sprawa C-355/96, Zb. Orz. 1998 r., s. I-4799.

65 Zb. Orz. 1987 r., s. 3969.

66 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 163.

67 A. Wróbel, Stosowanie prawa..., s. 102, przywołuje następujące orzecze-

nia: C-456/98 Centrosteel Srl v. Adipol GmbH, Zb. Orz. 2000 r., s. I-6007;

od C-240/98 do C-244/98 Océano Grupo Editorial S.A. v. Rocio Murciano

Quintero, Salvat Editores SA v. Jose M. Sanchez Alcon Prades, Jose Luis Copano

Badillo, Mohammed Beroane, Emilio Vinas Feliu, Zb. Orz. 2000 r., s. I-4941.

68 Zb. Orz. 1987 r., s. 3969.

69 Dyrektywa Rady 80/777/EEC z 15.07.1980 r. Dz.Urz. z 30.08.1980 r.,

L 229, s. 1.

70 W ten sposób Trybunał orzekł w wyroku 14/86 Pretore di Salň v. X, Zb.

Orz. 1987 r., s. 2545.

71 Pkt 13 uzasadnienia.

72 Zb. Orz. 1996 r., s. I-4705.

16

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

17

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

Wyrok z 26.09.1996 r. w sprawie C-168/95 Postępowanie

karne v. Luciano Arcaro

72

został wydany w odpowiedzi na

odesłanie wstępne skierowane w ramach postępowania

karnego toczącego się przed sądem włoskim (Pretura

circondariale di Vicenza) przeciwko panu Arcaro. Był on

oskarżony o naruszenie art. 5, 7 i 18 decreto legislativo

nr 133 z 1992 r. dotyczącego przemysłowego pozbywania

się do wody ścieków zawierających niebezpieczne substan-

cje. Dyrektywa 76/464 przewiduje w art. 3, że każdy zrzut

substancji wymienionych w liście nr I załącznika do dy-

rektywy wymaga uzyskania wcześniejszego zezwolenia od

właściwych władz państwa członkowskiego. Lista obejmu-

je między innymi kadm, jako substancję szczególnie groźną

dla środowiska wodnego. Dekret z 1992 r. został uchwalony

w celu implementacji różnych dyrektyw wspólnotowych,

między innymi dyrektywy 76/464 i dyrektywy 83/513.

Dekret określa procedurę uzyskiwania zezwoleń od władz

lokalnych. Dokonuje przy tym rozróżnienia między zrzuta-

mi ścieków dokonywanymi przez nowo utworzone przed-

siębiorstwa i zrzutami dokonywanymi przez przedsię-

biorstwa istniejące 6.03.1992 r. lub uruchomione przed

6.03.1993 r. Dodatkowo, dla niektórych substancji, zezwo-

lenia dla już „istniejących” przedsiębiorców miały być wy-

dawane dopiero po wydaniu rozporządzeń wykonawczych

przez ministra, które w momencie wszczęcia postępowa-

nia nie zostały jeszcze wydane. Przy tym, limit zawartości

kadmu w ściekach został w prawie włoskim ustalony tyl-

ko dla nowych przedsiębiorstw, brak było takiego limitu

dla przedsiębiorstw działających przed 6.03.1993 r. Prze-

ciwko panu Arcaro, przedstawicielowi prawnemu przed-

siębiorstwa zajmującego się obróbką metali szlachetnych,

zostało wszczęte postępowanie karne na podstawie dekre-

tu, z powodu tego, że dopuścił do zrzutu kadmu do rze-

ki Bacchiglione bez wystąpienia o zezwolenie na tego ro-

dzaju zrzut. Pan Arcaro podnosił, że przedsiębiorstwo, któ-

re reprezentował, istniało przed marcem 1992 r., w związ-

ku z czym w myśl włoskiego dekretu, nie było obowiązku

uzyskiwania zezwolenia. Włoski Pretore miał wątpliwości

co do zgodności przepisów włoskich z dyrektywami wspól-

notowymi, które wymagają zezwolenia na zrzuty substan-

cji trujących w każdych okolicznościach. W związku z tym

zdecydował się skierować do Trybunału trzy pytania preju-

dycjalne dotyczące wykładni przepisów dyrektywy. Trybu-

nał podkreślił w pkt 36 uzasadnienia, iż „możliwość powoły-

wania się na bezwarunkowy i wystarczająco precyzyjny przepis nie-

implementowanej dyrektywy przed sądem krajowym istnieje jedynie

wówczas, gdy działa na korzyść jednostek i to wobec każdego Pań-

stwa Członkowskiego, adresata takiej dyrektywy”. Wynika z te-

go, że dyrektywa nie może jako taka wprowadzać obowiąz-

ków dla jednostek i przepis dyrektywy nie może być w ta-

kim kontekście przeciwko takiej osobie powoływany.

73

Ma

to wykluczyć możliwość, by państwo członkowskie mogło

czerpać korzyści ze swego naruszenia prawa wspólnotowe-

go.

74

W pkt 37 Trybunał dobitnie stwierdził, że „dyrektywa

nie może powodować, sama w sobie i niezależnie od aktu wewnętrz-

nego Państwa Członkowskiego, przyjętego w jej wykonaniu, wpro-

wadzać lub powiększać odpowiedzialności karnej osób, które dzia-

łają w sposób niezgodnych z jej przepisami”.

Brak regulacji wspólnotowej

– brak harmonizacji zupełnej

Zdarza się, że ETS nie dostrzega konieczności stosowa-

nia wykładni prowspólnotowej, jeżeli dane zagadnienie nie

jest przedmiotem regulacji wspólnotowej. Przykładem takiej

hipotezy jest orzeczenie 125/88 Postępowanie karne przeciwko

H. F. M. Nijman.

75

Przed Gerechtshof (Haga, Holandia), toczy-

ło się postępowanie karne przeciwko panu Nijman za naru-

szenie holenderskiej ustawy Bestrijdingsmiddelenwet 1962

(ustawa o środkach ochrony roślin). Artykuł 2 tej ustawy za-

kazuje sprzedaży, przechowywania w magazynach lub skle-

pach bądź wykorzystywania środków ochrony roślin, któ-

re nie zostały zatwierdzone na mocy tej ustawy. Przed są-

dem krajowym M. Nijman podnosił, że produkt „Improsol”,

który został sprowadzony ze Szwecji, nie może zostać uzna-

ny za środek ochrony roślin w rozumieniu ustawy. Gerecht-

shof uznał, że dla oceny, czy produkt stanowi środek ochro-

ny roślin w rozumieniu ustawy, należy wziąć pod uwagę dy-

rektywę 79/117/EWG. Zdecydował się w związku z tym na

skierowanie dwóch pytań prejudycjalnych, z których jed-

no brzmiało, „czy pojęcia ustalone w ustawie krajowej regulują-

cej handel i wykorzystanie środków ochrony roślin (takiej jak Bestrij-

dingsmiddelenwet 1962), która wprowadziła do prawa holenderskiego

dyrektywę 79/117/EWG, powinny być, mimo ewentualnych odmien-

nych definicji ustawowych, interpretowane i stosowane przez sąd kra-

jowy w sposób, w odniesieniu do ich treści i zakresu, absolutnie zgodny

z treścią i zakresem ustalonym w przedmiotowej dyrektywie?”. Try-

bunał uznał, że ponieważ dyrektywa 79/117/EWG nie wpro-

wadza harmonizacji zupełnej regulacji krajowych w zakresie

wprowadzania do obrotu i wykorzystywania produktów fito-

farmaceutycznych, „Sąd Państwa Członkowskiego nie ma obo-

wiązku wykładni regulacji krajowej dotyczącej handlu i wykorzysta-

nia produktów fitofarmaceutycznych w świetle tekstu i celu dyrektywy

79/117/EWG, w celu zastosowania tej dyrektywy do produktów nie-

zawierających substancji czynnych”.

76

Wykładnia „prounijna”

W Traktacie ustanawiającym Unię Europejską (TUE)

brak jest wyraźnego odpowiednika art. 10 TWE, czyli ogól-

nej klauzuli zobowiązującej państwa członkowskie do pod-

jęcia wszelkich możliwych działań celem zapewnienia sku-

teczności prawu unijnemu. W odniesieniu do trzeciego filaru

(współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych) istnie-

je możliwość – w drodze odpowiedzi na pytanie prejudycjal-

ne skierowane na podstawie art. 35 ust. 3 TUE – wyraźnego

wskazania obowiązku stosowania takiej wykładni w stosunku

do aktów trzeciofilarowych.

77

73 Por. wyrok ETS w sprawie 152/84 Marshall, Zb. Orz. 1986 r., s. 723, pkt 48.

74 Por. wyrok ETS w sprawie C-91/92 Faccini Dori Zb. Orz. 1994 r.,

s. I-3325, pkt 22; wyrok ETS w sprawie C-192/94 El Corte Inglés, Zb. Orz.

1996 r., s. I-1281, pkt 16.

75 Zb. Orz. 1989 r., s. 3533.

76 Pkt 8 uzasadnienia.

77 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 126.

16

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

17

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

Jeszcze w 2003 r. A. Łazowski pisał „technika proeuropejskiej

wykładni prawa powinna mieć ograniczone zastosowanie w przypad-

ku prac dostosowawczych w zakresie III filaru UE. W znakomitym

stopniu obejmuje to bowiem decyzje ramowe z zakresu prawa karne-

go (...). Potencjalne rozbieżności między kodeksem karnym (...) a pra-

wem Unii Europejskiej powinny być niwelowane za pomocą interwen-

cji legislacyjnych. Należy tu bowiem pamiętać o fundamentalnych za-

sadach prawa karnego, w szczególności zaś zasadzie nullum crimen

sine lege scripta oraz nullum crimen sine lege certa”.

78

Stwierdzał

tym samym, jak się wydaje, że wykładnia taka powinna być

wykluczona w odniesieniu do aktów przyjętych w trzecim fi-

larze Unii Europejskiej.

Z kolei według C. Mika można dokonać rozszerzenia obo-

wiązku wykładni zgodnej na akty trzeciego filaru

79

z zastrze-

żeniem, że stosowanie takiej wykładni może mieć ograni-

czone znaczenie – ponieważ chodzi głównie o normy kar-

ne. A z zasad ogólnych prawa wynika, iż wykładnia nie może

powiększać ani tworzyć odpowiedzialności karnej jednostki,

gdyby decyzja ramowa nie została wykonana lub została wy-

konana w sposób błędny.

80

Pogląd tego drugiego autora znalazł potwierdzenie w orze-

czeniu z 16.06.2005 r. C-105/03 Pupino.

81

Może mieć ono

charakter przełomowy, ponieważ wskazuje na to, że sądy kar-

ne państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym Polski,

będą musiały konfrontować przepisy krajowe implementujące

unijne decyzje ramowe z treścią tych decyzji – po to, by móc

dokonać odpowiedniej wykładni przepisów krajowych. Orze-

czenie Pupino dotyczyło wykładni przepisów decyzji ramo-

wej Rady 2001/220/WSiSW w sprawie pozycji ofiar w po-

stępowaniu karnym. Decyzje ramowe przyjmowane w ra-

mach współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych

wymagają implementacji do prawa krajowego i w myśl art. 34

ust. 2 lit. b TUE nie mogą wywoływać bezpośredniego skut-

ku. Decyzja ramowa w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu

karnym miała zostać wprowadzona do prawa państw człon-

kowskich UE do 22.03.2002 r. Republika włoska implemen-

towała decyzję przez dokonanie zmian we włoskim kodeksie

postępowania karnego. Pytanie prejudycjalne sądu włoskiego

zostało skierowane w ramach postępowania karnego prowa-

dzonego przeciwko pani Marii Pupino, nauczycielce przed-

szkola. Postawiono jej zarzut bicia dzieci, które w trakcie zda-

rzeń nie miały ukończonych pięciu lat. Sąd włoski miał wąt-

pliwości, czy przepisy włoskiego kodeksu postępowania kar-

nego dotyczące możliwości przeprowadzenia dowodu z ze-

znań małoletnich już w postępowaniu przygotowawczym

(przed trafieniem sprawy na rozprawę) są zgodne z decyzją

ramową. Przepisy włoskie dopuszczały bowiem możliwość

przesłuchania dzieci przed rozprawą wyłącznie w przypadku

przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.

W związku z tym pani Pupino podnosiła, że włoski sędzia

śledczy nie ma prawa przesłuchać ośmiorga dzieci – świad-

ków i ofiar działania pani Pupino – zanim sprawa nie trafi do

sądu. Decyzja ramowa przewiduje natomiast, iż „w przypadku,

gdy istnieje potrzeba ochrony ofiar, w szczególności tych najbardziej

wrażliwych, przed skutkami dostarczania dowodów na sali rozpraw,

każde państwo członkowskie zapewnia, aby ofiary mogły, w drodze de-

cyzji podejmowanej przez sąd, zostać uprawnione do składania zeznań

w sposób umożliwiający osiągnięcie tego celu...” (art. 8).

Zasadniczy problem polegał na tym, że sąd włoski, wi-

dząc rozbieżność przepisów włoskiego kodeksu postępowa-

nia karnego z decyzją ramową, faktycznie starał się zasto-

sować przepisy decyzji ramowej w miejsce przepisów kra-

jowych. Takie rozwiązanie jest niedopuszczalne, ponieważ

bezpośredni skutek decyzji ramowej jest wykluczony przez

art. 34 ust. 2 lit. b TUE. Natomiast sięganie po konstruk-

cję wykładni prawa krajowego w zgodzie z prawem wspól-

notowym (tu: unijnym) również może być problematyczne,

ponieważ zasada zgodnej wykładni nie może prowadzić do

wykładni contra legem ani pogarszać sytuacji jednostki w ra-

mach postępowania karnego, co mogło mieć miejsce w oma-

wianej sprawie. Trybunał Sprawiedliwości uznał jednak, iż

„zasada zgodnej wykładni obowiązuje również w przypadku decyzji

ramowych. Aby osiągnąć rezultat zamierzony przez decyzję ramową

i przez to zastosować się do art. 34 ust. 2 lit. b TUE, dokonujący wy-

kładni sąd, stosując prawo krajowe, ma obowiązek dokonać wykład-

ni tego prawa, na ile to tylko możliwe, w świetle brzmienia i celów

tej decyzji ramowej”.

82

ETS zastrzegł, iż wykładnia taka nie bę-

dzie wymagana, gdyby stało to w sprzeczności z ogólnymi

zasadami prawa, takimi jak pewność prawa czy niedziałanie

prawa wstecz. Wykładnia zgodna z decyzją ramową nie mo-

głaby zostać wykorzystana dla zaostrzenia odpowiedzialno-

ści karnej jednostki. Ale według Trybunału przepisy stano-

wiące przedmiot pytania prejudycjalnego dotyczyły prze-

biegu postępowania i sposobu przeprowadzenia dowodów

– co powinno taką wykładnię dopuszczać. Nie może docho-

dzić do wykładni przepisów krajowych contra legem – ale we-

dług Trybunału, w podanej sprawie możliwa była wykład-

nia przepisów prawa krajowego zgodnie z decyzją ramową.

ETS zastrzegł jedynie, iż to do sądu krajowego należy zba-

danie, czy ta wykładnia rzeczywiście jest możliwa. Wresz-

cie, dokonując wykładni art. 2, 3 i 8 ust. 4 decyzji ramowej

w sprawie ochrony ofiar, Trybunał uznał, iż należy je inter-

pretować tak, że sąd krajowy musi mieć możliwość zezwo-

lenia małym dzieciom, które twierdzą, że padły ofiarą złe-

go traktowania, na składanie zeznań w sposób umożliwia-

jący zagwarantowanie im odpowiedniego poziomu ochrony,

na przykład poza rozprawą i przed jej terminem (tak w sa-

mej sentencji wyroku i w pkt 61 uzasadnienia), nawet jeśli

przepisy włoskie tego nie przewidują.

Orzeczenie Pupino można odczytywać jako potwierdze-

nie, iż sądy państw członkowskich UE mają w taki sam spo-

sób stosować dyrektywy wspólnotowe, jak i decyzje ramowe

UE. Oznaczałoby to, że w pośredni i na razie „zawoalowany”

78 A. Łazowski, Proeuropejska wykładnia prawa..., s. 193.

79 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 128.

80 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa..., s. 149.

81 Jeszcze nieopublikowane w Zbiorze Orzecznictwa TS. Por. uwagi dot.

tego orzeczenia w: J. Barcz, Europejski nakaz aresztowania – konsekwencje bra-

ku transpozycji lub wadliwej transpozycji decyzji ramowej w państwie członkow-

skim UE, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005/1, s. 13; A. Grzelak, Euro-

pejski nakaz aresztowania – orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z punktu wi-

dzenia prawa Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005/2, s. 26,

28; K. Kowalik-Bańczyk, Europejskie współdziałanie w sprawach karnych,

„Rzeczpospolita” z 7.07.2005 r., nr 157, s. C3.

82 Pkt 43 uzasadnienia.

18

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

19

ARTYKUŁ

Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2005

sposób Trybunał potwierdza działanie zasady prymatu prawa

Unii Europejskiej nad prawem państw członkowskich rów-

nież w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w spra-

wach karnych.

Podsumowanie

Należy podkreślić, że każdy organ sądowy bądź admini-

stracyjny stosujący prawo polskie powinien liczyć się z obo-

wiązkiem dokonywania wykładni prowspólnotowej polskich

przepisów, w przeciwnym bowiem razie działa wbrew za-

sadzie lojalności zawartej w art. 10 TWE. Zgodnie z opinią

Rzecznika Generalnego Légera w sprawie C-173/03 Traghet-

ti,

83

naruszenie prawa wspólnotowego prowadzące do powsta-

nia odpowiedzialności odszkodowawczej wobec podmiotów

prywatnych może polegać m.in. na niedokonaniu zgodnej

z prawem wspólnotowym wykładni prawa krajowego

84

przez

– w tym przypadku – włoski Sąd Najwyższy, który nie zwró-

cił się z pytaniem prejudycjalnym do ETS. Jeżeli Trybunał

Sprawiedliwości zgodziłby się z przedstawionym w tej opi-

nii rozumowaniem Rzecznika, to oznaczałoby to, że możli-

wa jest odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za do-

konanie niezgodnej z prawem wspólnotowym wykładni pra-

wa krajowego.

83 Opinia w sprawie C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko Republice

Włoskiej z 11.10.2005 r., niedostępna w jęz. polskim.

84 Por. pkt 61 opinii – gdyby doszło do rażącego nieuwzględnienia istnieją-

cego orzecznictwa Trybunału na dany temat.

dr Krystyna Kowalik-Bańczyk

Autorka jest asystentem w Europejskiej Wyższej Szkole

Prawa i Administracji oraz w Centrum Europejskim Uni-

wersytetu Warszawskiego.

Summary

The principle of indirect effect is analysed in this article by confron-

ting the obligation of conform interpretation with its limits, set in

the jurisprudence of European Court of Justice. First, the author

explains the nature and legal basis of indirect effect. Then, the de-

velopment of this principle is presented with some indications as

to the scope of conform interpretation. Further, it is explained how

this extremely broad obligation of confronting every national rule

with the whole body of Community acquis was gradually limited

by European Court of Justice. Finally, the author discusses the po-

ssibility of applying the principle of conform interpretation within

third pillar of European Union.