48

GLOSY

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

49

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

Wprowadzenie

Trybunał ukształtował odpowiednie instrumentarium

prawne zobowiązujące sądy, obok innych organów państw

członkowskich, do stosownych działań. Zalicza się do nie-

go w szczególności zasadę pierwszeństwa prawa wspólnoto-

wego, jego bezpośredniego skutku i zasadę odpowiedzialno-

ści odszkodowawczej państwa członkowskiego. Rangę zasa-

dy prawa wspólnotowego ma również obowiązek takiej wy-

kładni prawa krajowego, która jest zgodna z prawem unijnym.

Przy tym powinna się ona odbywać przede wszystkim na po-

ziomie krajowym, a przesyłanie pytań do Trybunału jest

uważane w praktyce za rozwiązanie ostateczne.

2

Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej i dzie-

więciu innych państw do Unii Europejskiej wszedł w ży-

cie 1.05.2004 r. Po tej dacie sądy polskie, jako sądy państwa

członkowskiego, stały się sądami wspólnotowymi i zosta-

ły poddane takim samym rygorom, jak sądy innych państw

należących do Unii. Przedstawienie analizy poakcesyjne-

go orzecznictwa Sądu Najwyższego (w sprawach cywilnych

w rozumieniu art. 1 k.p.c.), które ze względu na tok instan-

cji jest jednak jeszcze oparte na stanach faktycznych przypa-

dających na okres sprzed wejścia Polski do Unii, ale w któ-

rym odwołano się do prawa wspólnotowego, może się stać

cenną wskazówką w kształtowaniu się prowspólnotowej

wykładni prawa krajowego przez sądy polskie poprzez

wskazanie sposobów powołania norm unijnych, wyciągania

z nich wniosków w procesie wykładni, a także odwoływania

się do orzecznictwa Trybunału.

Zagadnienia intertemporalne

Jedną z pierwszych kwestii poruszonych w orzecznictwie

było zagadnienie, czy odwoływanie się do założeń ustawo-

dawstwa wspólnotowego powinno być traktowane jako jedna

z dyrektyw poprawnej wykładni obowiązującego prawa rów-

nież w sprawach, w których stany faktyczne datowały się na

okresu przed 1.05.2004 r., a więc okresu, kiedy prawo wspól-

notowe nie miało jeszcze w Polsce mocy wiążącej. W wyro-

kach z 4.04.2003 r.,

3

z 17.02.2004 r.

4

(wydanych jeszcze przed

akcesją) oraz z 19.08.2004 r.

5

Sąd Najwyższy wskazał, iż przy

dokonywaniu wykładni przepisów prawa polskiego do stanów

faktycznych opartych na zdarzeniach zaszłych przed dniem

Eliza Maniewska

Prowspólnotowa wykładnia

prawa polskiego

w poakcesyjnym orzecznictwie Sądu Najwyższego

Zadaniem Unii i Wspólnoty jest kształtowanie stosunków między państwami członkowskimi oraz

między ich narodami (art. 1 TUE, preambuła TWE) w sposób spójny i solidarny. Prawo tworzone

w ramach procesu integracji europejskiej zmierza zatem z natury do scalenia systemów społecz-

no-gospodarczych i prawnych państw członkowskich. Wymusza ono więc konieczność zapewnienia

powszechnego przestrzegania prawa unijnego przy jednoczesnym zagwarantowaniu jego jednolitego

rozumienia i jednolitego stosowania w całej Unii.

Obowiązek zapewnienia przestrzegania prawa wspólnotowego został nałożony między innymi na

sądy wspólnotowe (art. 10 TWE), przy czym podkreślana jest szczególna rola władzy sądowniczej

jako strażnika respektowania przepisów unijnych. Obok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

(ETS) i sądu pierwszej instancji pełnią ją sądy krajowe państw członkowskich. Jako sądy przybliżające

wymiar sprawiedliwości obywatelom Unii są one równie ważne, a niekiedy nawet ważniejsze niż sądy

z Luksemburga.

1

1 G.C.R. Iglesias, Supremacja prawa Wspólnoty Europejskiej nad prawem

krajowym w orzecznictwie EuropejskiegoTrybunału Sprawiedliwości, „Biuletyn

Biura Informacji Rady Europy” 2003/3, s. 7.

2 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa krajowego z prawem Unii Europejskiej

w: Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, pod red. S. Wronkowskiej,

Kraków 2005, s. 124-128.

3 Sygn. akt I CKN 308/01, Lex nr 80243.

4 Sygn. akt I PK 386/03, OSNP 2005/1, poz. 6.

5 Sygn. akt I PK 489/03, OSNP 2005/6, poz. 78.

PS

E

50

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

51

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

akcesji Polski do Unii Europejskiej sądy są również obowią-

zane do uwzględniania regulacji prawa wspólnotowego. Pod-

stawę tego twierdzenia stanowią zobowiązania wynikające

z wiążącego wówczas Polskę Układu Europejskiego usta-

nawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Pol-

ską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkow-

skimi, sporządzonego w Brukseli 16.12.1991 r.

6

Sąd Najwyż-

szy podkreślił, iż dostosowanie prawa polskiego do standar-

dów ochrony przewidzianych we Wspólnocie może być re-

alizowane dwutorowo – poprzez zabiegi legislacyjne lub in-

terpretację obowiązujących przepisów w celu uzyskania re-

zultatu zbieżnego z dyspozycjami norm prawa wspólnoto-

wego. Jak wskazał Sąd, fakt harmonizacji przez praktykę

(a nie tylko przez stanowienie normatywnych aktów prawa)

jest aprobowany w Unii między innymi przez orzecznictwo

ETS. W okresie gdy polskie prawo było poddawane ocenie,

czy Polska osiągnęła stopień zbliżenia swych przepisów do

standardu europejskiego, czy zrealizowała swe zobowiązania,

zbliżenie interpretacji przepisów prawa krajowego do inter-

pretacji prawa wspólnotowego było szczególnie ważne.

W wyroku z 19.08.2004 r.

7

Sąd Najwyższy wyjaśnił jed-

nak dodatkowo, iż do dnia przystąpienia Rzeczypospolitej

Polskiej do Unii Europejskiej nie miała zastosowania zasa-

da pierwszeństwa prawa wspólnotowego, zgodnie z którą pra-

wo krajowe może być stosowane jedynie w zakresie, w jakim

nie jest sprzeczne z normami wspólnotowymi. Z tego wzglę-

du wskazany wyżej obowiązek prowspólnotowej wykład-

ni przepisów prawa polskiego, stosowanego do stanów fak-

tycznych opartych na zdarzeniach zaszłych przed dniem ak-

cesji, nie może prowadzić do skutku contra legem w stosunku

do obowiązujących w tym czasie przepisów polskich lub nie-

stosowania tych przepisów, nawet gdyby były one niezgod-

ne z treścią i celami aktów wspólnotowych. Stwierdzenie to

nie zmienia jednak zasadniczego nakazu wykładni prowspól-

notowej w odniesieniu do przepisów stosowanych do wska-

zanych wyżej stanów faktycznych, wskazując jedynie grani-

ce tej wykładni.

Dyrektywy

Szczególną rolę w procesie harmonizacji prawa wspólno-

towego pełnią dyrektywy należące do wtórnego wiążącego pra-

wa wspólnotowego. Zgodnie z art. 249 TWE

8

dyrektywa wiąże

każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w od-

niesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia

jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Jeśli w prawie krajowym nie istnieją już rozwiązania od-

powiadające celom dyrektywy, to wymagane jest ich przy-

jęcie przez ustanowienie, uchylenie lub zmianę prawa pań-

stwa członkowskiego. Ze specyfiką tego źródła prawa wią-

że się zróżnicowana intensywność normatywna poszcze-

gólnych postanowień dyrektywy. Częstą techniką legislacyj-

ną zastosowaną w dyrektywach jest szczegółowy, kazuistycz-

ny opis celu, co do którego ona nawiązuje; nie kreuje ona

nazw poszczególnych instytucji prawnych, ale opisuje skut-

ki, jakie mają być osiągnięte przez ich wykorzystanie. Powo-

duje to, iż przed prawodawcą krajowym stoi trudne zadanie

samodzielnego kreowania takich rozwiązań, przy których

zastosowaniu będzie zapewnione osiąganie w praktyce celu

dyrektywy. Jak wspomniano na wstępie, obowiązek w zakre-

sie transpozycji prawa wspólnotowego nie spoczywa jed-

nak bynajmniej tylko na krajowym legislatorze, ale obejmu-

je swym zasięgiem wszystkie organy krajów członkowskich,

a w szczególności sądy.

9

Z uwagi na specyfikę dyrektywy

przykłady adaptacji w drodze wykładni prawa krajowego do

wspólnotowego dotyczą najczęściej tego źródła prawa.

W wyroku z 13.05.2004 r.

10

Sąd Najwyższy, analizując

zgodność z prawem postanowień statutu spółki akcyjnej i od-

wołując się do unormowania zawartego w art. 42 Drugiej Dy-

rektywy Rady 77/91/EWG,

11

stwierdził, iż nie jest wykluczo-

ne skuteczne zamieszczenie w nim upoważnienia zarządu do

wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru niektórych akcjo-

nariuszy przy podwyższaniu kapitału zakładowego w ramach

kapitału docelowego; możliwość taką należy jednak oceniać

przede wszystkich z punktu widzenia interesów spółki. Sąd

stwierdził, iż ustawa jednoznacznie umożliwia pozbawienie

akcjonariuszy prawa poboru akcji w całości lub w części ze

względu na interes spółki (art. 433 § 2 i 447 k.s.h.). Istnieje

natomiast wątpliwość, czy powyższe uszczuplenie tak waż-

nego prawa korporacyjnego może dotyczyć tylko niektórych

akcjonariuszy. Wątpliwość ta wynika z ustawowego wymo-

gu równoprawnego traktowania akcjonariuszy w takich sa-

mych okolicznościach (art. 20 k.s.h.). W odniesieniu do pra-

wa poboru granice ich uprawnień wyznacza udział kapitało-

wy (art. 433 § 1 k.s.h.). Możliwości wyłączenia prawa pobo-

ru niektórych tylko akcjonariuszy nie można jednak wyklu-

czyć. Sąd wskazał, iż art. 433 § 2 k.s.h. ogranicza bowiem za-

sadę wyrażoną w § 1 tego przepisu, a wymóg równoprawne-

go traktowania akcjonariuszy, przewidziany w art. 20 k.s.h.,

nie ma charakteru absolutnego, już chociażby z tej przyczyny,

że aktualizuje się tylko w takich samych okolicznościach.

W interesie spółki walne zgromadzenie może więc – na

mocy art. 433 § 2 k.s.h. – wyłączyć lub ograniczyć prawo

poboru akcji także w odniesieniu do niektórych akcjona-

riuszy. W doktrynie podkreśla się, iż zasada równego trak-

towania akcjonariuszy stanowi ograniczenie zasady więk-

szości i jest uzasadniona koniecznością ochrony akcjona-

riuszy mniejszościowych, a wzajemny stosunek tych zasad

wyznacza kompromis między postulatem efektywności dzia-

łania spółki a postulatem ochrony słusznych interesów niektó-

rych akcjonariuszy (nie każdego interesu). Nierównoprawne

potraktowanie akcjonariuszy może nastąpić, ale w sytuacjach

obiektywnie uzasadnionych, w rzeczywistym interesie spółki,

6 DzU z 1994 r. nr 11, poz. 38 ze zm.

7 Sygn. akt I PK 489/03, OSNP 2005/6, poz. 78.

8 DzU z 2004 r. nr 90, poz. 864/32.

9 C. Żuławska, Parę uwag o wykładni sędziowskiej po akcesji w: Ars et usus

– Księga pamiątkową ku czci Sędziego Stanisława Rudnickiego, Warszawa 2005,

s. 363-364.

10 Sygn. akt V CKN 452/03, niepublikowany.

11 Druga Dyrektywa Rady 77/91/EWG z 13.12.1976 r. w sprawie koordy-

nacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spół-

ek w rozumieniu art. 58 akapitu drugiego traktatu, w celu uzyskania ich

równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób

trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania

i zmian jej kapitału (Dz. Urz. UE z 31.12.1977 r., L 26, s. 1; Dz. Urz. UE

– wyd. specjalne 17, t. 1, s. 8).

50

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

51

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

który nie jest tożsamy z interesem akcjonariuszy większo-

ściowych. W ocenie Sądu taka interpretacja akcentuje zakaz

arbitralnej dyskryminacji akcjonariusza, co jest zgodne ze

wskazanym wyżej przepisem Drugiej Dyrektywy UE, w ro-

zumieniu którego także nierówne traktowanie akcjonariuszy

w podobnych okolicznościach nie narusza zasady równego

traktowania, jeżeli jest ono obiektywnie uzasadnione.

W kilku wyrokach znalazł odbicie fakt dostosowania

do regulacji unijnych polskiego prawa zamówień publicz-

nych. Rozpatrując zagadnienie legitymacji zamawiające-

go do wniesienia skargi do sądu na wyrok zespołu arbitrów

oraz kwestię związaną z wymogami formalnymi skargi prze-

widzianymi w art. 92d nieobowiązującej już ustawy o za-

mówieniach publicznych z 1994 r.,

12

Sąd Najwyższy odwo-

łał się do celów dyrektywy Rady 89/665/EWG,

13

zalecają-

cej wprowadzenie efektywnych i szybkich procedur odwo-

ławczych w zakresie udzielania zamówień publicznych na

dostawy i roboty budowlane. W uchwałach z 10.03.2005 r.

14

oraz z 14.01.2005 r.

15

Sąd Najwyższy, wspierając wykładnię

art. 179 ust. 1 w zw. z art. 196 ust. 2 i art. 197 ust. 1 i 2 prawa

zamówień publicznych z 2004 r.

16

treścią regulacji unijnych,

przyjął, iż prawo do wniesienia skargi do sądu okręgowego na

wyrok zespołu arbitrów przysługuje również zamawiające-

mu. Podobnego zabiegu dokonał w uchwale z 23.09.2004 r.

17

Wskazując motywy odpowiedzi na wątpliwość sądu zadają-

cego pytanie, czy w zakresie wymogów formalnych skargi na

wyrok zespołu arbitrów w postępowaniu o udzielenie zamó-

wienia publicznego należy stosować odpowiednio przepisy

kodeksu postępowania cywilnego o apelacji, Sąd Najwyż-

szy stwierdził, że dokonując wykładni art. 92d ustawy o za-

mówieniach publicznych z 1994 r. – nie można pominąć oko-

liczności, iż celem nowelizacji tej ustawy było usprawnienie

postępowania skargowego zgodnie ze wskazaną dyrektywą.

Sąd podkreślił, iż mając ten cel na względzie, ustawodaw-

ca w przepisach określających wymagania skargi wprowadził

rozwiązania szczególne, odbiegające od tych, które są zawar-

te w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Skoro za-

tem są to uregulowania odrębne, nie ma podstaw do rozsze-

rzania wymagań wobec skargi przez odpowiednie stosowa-

nie przepisu o apelacji, nakładającego na skarżącego obowią-

zek zaznaczenia we wniosku skargi zakresu żądanej zmiany

lub uchylenia.

W sprawach pracowniczych związanych z naruszeniem

zasady równego traktowania i niedyskryminacji (art. 112 k.p.

i 113 k.p.) do 31.12.2001 r., wobec braku odpowiedniej re-

gulacji w kodeksie pracy, obowiązywała zasada wyrażona

w art. 6 k.c. zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spo-

czywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki praw-

ne. Nowy stan prawny wprowadziła w tym zakresie ustawa

nowelizująca z 24.08.2001 r.

18

Wprowadzone nią przepisy

art. 18

3a

-18

3e

k.p. zawierały szczegółową regulację obowiązku

pracodawcy równego traktowania pracowników według kry-

terium płci. Wprowadziły przy tym zarówno normę sankcjo-

nującą naruszenie zakazu dyskryminacji (art. 18

3d

k.p.), jak

i zmieniły w tym zakresie rozkład ciężaru dowodu przewi-

dziany w art. 6 k.c. (w zw. z art. 300 k.p.). Artykuł 18

3b

§ 1 k.p.

zwolnił pracownika z konieczności udowodnienia faktu jego

dyskryminacji. W nowym stanie prawnym to pracodawca,

chcąc zwolnić się od odpowiedzialności, winien udowodnić,

że nie dyskryminuje pracownika. W sprawie rozpoznawanej

przez Sąd Najwyższy

19

powstał problem, czy przepisy doty-

czące rozkładu ciężaru dowodu stosuje się wyłącznie do dys-

kryminacji pracowników ze względu na płeć, czy też mogą

być przez analogię stosowane także do dyskryminacji z in-

nych przyczyn. Sąd, opowiadając się za drugą ze wskazanych

możliwości, odwołał się do wymogu dostosowania regulacji

krajowych do prawa unijnego. Wskazał, iż nie ma istotnych

argumentów przemawiających za odmową stosowania prze-

pisu art. 18

3b

§ 1 k.p. w drodze analogii także do innych prze-

jawów nierównego traktowania pracowników, które są okre-

ślone zarówno w art. 11

3

k.p., będącym podstawową zasadą

prawa pracy, jak i w art. 32 Konstytucji RP, który zakazuje

dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. W ocenie Sądu do

twierdzenia takiego upoważnia bowiem również kierunek no-

welizacji komentowanych przepisów (art. 18

3a

-18

3e

k.p.) wpro-

wadzonej ustawą z 14.11.2003 r.

20

i dostosowującej je do wy-

magań UE. Sąd podkreślił, iż należy mieć na względzie, że

ustawa nowelizująca z 24.08.2001 r. dostosowywała nasze

prawo w zakresie dyskryminacji jedynie do tych dyrektyw

unijnych, które dotyczą równego traktowaniu kobiet i męż-

czyzn w zatrudnieniu (dyrektywy 75/117

21

, 76/207

22

oraz

97/80

23

), podczas gdy prawo unijne ujmuje szerzej dyskrymi-

nację w zatrudnieniu (por. dyrektywy 2000/43

24

i 2000/78

25

).

Natomiast przepis art. 18

3a

k.p. w brzemieniu nadanym

12 Ustawa z 10.06.1994 r. o zamówieniach publicznych (jednolity tekst:

DzU z 2002 r. nr 72, poz. 664 ze zm.).

13 Dyrektywa Rady 89/665/EWG z 21.12.1989 r. w sprawie koordyna-

cji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odno-

szących się do stosowania procedur odwoławczych w zakresie udziela-

nia zamówień publicznych na dostawy i roboty budowlane (Dz. Urz. UE

z 30.12.1989 r., L 395, s. 33 – Dz. Urz. UE – wyd. specjalne 06, t. 1, s. 246).

14 Sygn. akt III CZP 94/04, niepublikowana.

15 Sygn. akt III CZP 71/04, „Prokuratura i Prawo. Orzecznictwo” 2005/6,

poz. 34.

16 Ustawa z 29.01.2004 r. – Prawo zamówień publicznych (DzU nr 19,

poz. 177 ze zm.).

17 Sygn. akt III CZP 51/04, „Prokuratura i Prawo. Orzecznictwo” 2005/2,

poz. 37.

18 Ustawa z 24.08.2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych

innych ustaw (DzU nr 128, poz. 1405).

19 Wyrok z 12.08.2004 r. (III PK 40/04), OSNP 2005/6, poz. 76.

20 Ustawa z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie

niektórych innych ustaw (DzU nr 213, poz. 2081).

21 Dyrektywa Rady 75/117/EWG z 10.02.1975 r. w sprawie zbliżenia usta-

wodawstw państw członkowskich dotyczących stosowania zasady rów-

ności wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet (Dz. Urz. UE z 19.02.1975 r.,

L 45, s. 19; Dz. Urz. UE – wyd. specjalne 5, t. 1, s. 179).

22 Dyrektywa Rady 76/207/EWG z 9.02.1976 r. w sprawie wprowadze-

nia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie

dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warun-

ków pracy (Dz. Urz. UE z 14.02.1976 r., L 39, s. 40 – Dz. Urz. UE – wyd.

specjalne 5, t. 1, s. 187).

23 Dyrektywa Rady 97/80/WE z 15.12.1997 r. dotycząca ciężaru do-

wodu w sprawach dyskryminacji ze względu na płeć (Dz. Urz. UE

z 20.01.1998 r., L 14, s. 6 – Dz. Urz. UE – wyd. specjalne 5, t. 3, s. 264).

24 Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29.06.2000 r. wprowadzająca w ży-

cie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie raso-

we lub etniczne (Dz. Urz. UE z 19.07.2000 r., L 180, s. 22; Dz. Urz. UE

– wyd. specjalne 20, t. 1, s. 23).

25 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiająca ogólne

warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz.

UE z 2.12.2000 r., L 303, s. 16; Dz. Urz. UE – wyd. specjalne5, t. 4, s. 79).

52

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

53

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

ustawą nowelizującą z 14.11.2003 r. obowiązującym od

1.01.2004 r. zawiera już – podobnie jak art. 11

3

k.p. – otwarty

katalog przyczyn dyskryminacji w zatrudnieniu.

Bogate odniesienie do dyrektyw unijnych zawierają kolej-

ne dwa wyroki zapadłe w sprawach pracowniczych. Cytowa-

ny już wyrok Sądu Najwyższego z 19.08.2004 r.

26

dotyczył

„pierwotnego” przejścia zakładu pracy. Istota problemu spro-

wadzała się do rozstrzygnięcia, czy pracodawca podlegają-

cy likwidacji może z powołaniem się na art. 41

1

§ 1 k.p. zwal-

niać pracowników bez ograniczeń wynikających z art. 38,

39, 41 k.p. oraz przepisów szczególnych dotyczących ochro-

ny pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem

umowy o pracę, w przypadku gdy należący do niego zakład

pracy przechodzi w całości lub w części na innego pracodaw-

cę. W ocenie Sądu Najwyższego z treści art. 41

1

k.p. nie wy-

nika, aby zarządzenie likwidacji pracodawcy wyłączało sto-

sowanie konsekwencji prawnych określonych w art. 23

1

k.p.

Sąd wskazał na cel art. 23

1

(ochrona pracowników przed utra-

tą miejsc pracy, w sytuacji gdy następca prawny dotychczaso-

wego pracodawcy przejmujący zakład pracy prowadzi w nim

taką samą działalność i istnieje możliwość dalszego zatrud-

niania pracowników) oraz art. 41

1

k.p. (uchylenie ochrony

pracowników przed utratą miejsc, w sytuacjach gdy co do

zasady dalsze ich zatrudnianie jest niemożliwe). Nie jest tak

w przypadku, gdy w toku postępowania likwidacyjnego na-

stępuje przejście zakładu pracy lub jego części na innego pra-

codawcę kontynuującego działalność prowadzoną w tym za-

kładzie lub w jego części, albo podejmującego na ich pod-

stawie podobną działalność. Artykuł 41

1

k.p. nie ma zatem

w tym przypadku zastosowania. W takiej sytuacji pracowni-

cy nadal podlegają ochronie przed wypowiedzeniem lub roz-

wiązaniem stosunku pracy, wynikającej z art. 38, 39, 41 k.p.

oraz z przepisów szczególnych. Po dacie transferu pracownik

może występować z roszczeniami do nowego pracodawcy-

nabywcy zakładu lub jego części, który jako następca prawny

odpowiada za skutki prawne wynikające z bezprawnego roz-

wiązania stosunku pracy przez poprzednika. Sąd Najwyższy

podkreślił, iż przedstawione stanowisko odnośnie do przej-

ścia zakładu pracy na innego pracodawcę i skutków likwi-

dacji znajduje potwierdzenie w normach prawa europejskie-

go oraz w orzecznictwie ETS. Wskazał on, że kwestię przej-

ścia zakładu pracy w toku postępowania upadłościowego lub

likwidacyjnego regulowała w okresie objętym sporem dyrek-

tywa Rady 77/187/EWG z 14.02.1977 r. w brzmieniu ustalo-

nym dyrektywą 98/50/WE z 29.06.1998 r. w sprawie zbliża-

nia ustawodawstw państw członkowskich w zakresie ochrony

praw pracowników w razie przejścia przedsiębiorstw, zakła-

dów pracy lub części zakładów pracy.

27

Wskazując na art. 4a

ust. 1 tej dyrektywy, z którego wynika, że jeśli państwa człon-

kowskie nie postanowią inaczej, jej podstawowe unormowa-

nia, zawarte w art. 3 (ustalającym zasadę wstąpienia nabywcy

zakładu w stosunki pracy nawiązane przez zbywcę) i w art. 4

(zakazującym dokonywania zwolnień z pracy uzasadnionych

samym faktem transferu) – nie mają zastosowania do przej-

ścia zakładu pracy lub jego części, jeżeli wobec zbywcy (do-

tychczasowego pracodawcy) toczy się postępowanie upa-

dłościowe lub analogiczne postępowanie związane z jego

niewypłacalnością, podjęte w celu likwidacji jego aktywów

i prowadzone pod nadzorem właściwego organu publiczne-

go. Sąd Najwyższy wskazał, że tak samo kwestię tę regulu-

je art. 5 dyrektywy 2001/23/WE.

28

Według Trybunału Spra-

wiedliwości dyrektywa nie ma zastosowania do przejścia za-

kładu pracy lub jego części w toku postępowania upadłościo-

wego (sprawa C-135/83 Abels

29

), natomiast ma pełne zastoso-

wanie do przejścia zakładu pracy lub jego części w toku po-

stępowania likwidacyjnego, z wyjątkiem likwidacji związanej

z niewypłacalnością pracodawcy prowadzonej analogicznie

do postępowania upadłościowego. Wskazano, że uregulowa-

nia dyrektywy odnoszą się do dobrowolnej likwidacji, w któ-

rej decyzja o likwidacji została podjęta przez walne zgroma-

dzenie akcjonariuszy (sprawa C-339/96 Europicces S.A.

30

).

Jak wskazano wyżej, do zagadnień prawa europejskie-

go Sąd Najwyższy nawiązał także w powołanym wyżej wy-

roku z 17.02.2004 r.

31

Stwierdzono w nim, że obowiązek in-

formowania pracowników o przysługujących im uprawnie-

niach wynika z ogólnego obowiązku pracodawcy dbałości

o dobro pracownika, zaś przepisy kodeksu pracy dotyczące

obowiązków pracodawcy informowania pracownika o przy-

sługujących mu uprawnieniach powinny być interpretowa-

ne z uwzględnieniem prawodawstwa wspólnotowego, choć-

by stan faktyczny dotyczył zdarzeń sprzed przystąpienia

Polski do Unii. Sprawa dotyczyła prawa powoda do naby-

cia nieodpłatnie akcji TP S.A. w związku z jej prywatyza-

cją. Powód, który od 1977 r. przebywał na rencie, a z uwagi

na staż pracy miał prawo do nabycia akcji, wobec braku sto-

sownej informacji o takiej możliwości, nie złożył w termi-

nie wymaganego oświadczenia (termin upływał 29.03.1999

r., powód wystąpił z wnioskiem w kwietniu 2000 r.). Na po-

zwanej ciążył obowiązek wydania pracownikom stosownych

zaświadczeń o okresie zatrudnienia, do których dołącza-

no informacje o dalszym toku postępowania w celu naby-

cia akcji. Powód uznał, że go pominięto i w związku z tym

wystąpił o odszkodowanie. Żaden przepis szczególny nie

nakładał na pozwaną obowiązku indywidualnego informo-

wania pracowników. Rozporządzenie Ministra Skarbu Pań-

stwa z 3.04.1997 r. w sprawie podziału uprawnionych pra-

cowników na grupy, ustalenia liczby akcji przypadających na

każdą z grup oraz trybu nabywania przez uprawnionych pra-

cowników

32

nakładało jedynie obowiązek ogólnych wezwań

do zapisów na akcje (co przewidywała również umowa zle-

cenia zawarta między Skarbem Państwa – Ministrem Skar-

bu Państwa a T.P. S.A.). Sąd Najwyższy wywiódł obowiązek

informowania pracowników o przysługujących im prawach

z ogólnego obowiązku pracodawcy dbałości o dobro pracow-

nika (postanowienie SN z 16.09.1999 r. I PKN 331/99

33

).

26 Por. przyp. 5.

27 Dz. Urz. UE z 17.07.1998 r., s. 88.

28 Dyrektywa Rady 2001/23/WE z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania usta-

wodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pra-

cowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części

przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. Urz. UE z 22.03.2001 r., L 82, s. 16

– Dz.Urz. UE – wyd. specjalne 5, t. 4, s. 98).

29 ECR 1985, s. 469.

30 ECR 1998, s. 0695.

31 Por. sygn. akt I PK 386/03, OSNP 2005/1, poz. 6.

32 DzU nr 33, poz. 200.

33 OSNAPiUS 2001/9, poz. 314.

52

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

53

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

Dotyczyło to także byłego pracownika, zwłaszcza gdy po

ustaniu zatrudnienia pracodawca utrzymywał w jakiejś for-

mie kontakt z byłymi pracownikami. Sąd nawiązał do głów-

nych zasad prawa pracy, służących wykładni innych prze-

pisów prawa pracy. Jednocześnie Sąd Najwyższy nawiązał

także do prawodawstwa europejskiego, stosownie do które-

go obowiązki pracodawcy dotyczące informowania pracow-

ników (byłych pracowników) o przysługujących im upraw-

nieniach związanych ze stosunkiem pracy wynikają ze stan-

dardów przyjętych w prawodawstwach Unii Europejskiej,

w tym między innymi: dyrektywy Rady 91/533/EWG

z 14.10. 1991 r. w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczące-

go informowania pracowników o warunkach stosowanych do

umowy lub stosunku pracy

34

(wykonanie tej dyrektywy na-

stąpiło przez wprowadzenie do kodeksu pracy, z mocą obo-

wiązującą od 1.01.2004 r. art. 29 § 3 oraz dyrektywy Rady

94/45/WE z 22.09.1994 r. w sprawie ustanowienia Euro-

pejskiej Rady Zakładowej lub trybu informowania i konsul-

towania pracowników w przedsiębiorstwach lub w grupach

przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.

35

Powołał on także

wiele innych aktów prawa wspólnotowego, z których to, acz-

kolwiek żaden nie odnosi się do sytuacji faktycznej sprawy,

wynika pewna tendencja rozwoju prawa europejskiego w kie-

runku zagwarantowania pracownikowi możliwie pełnej wie-

dzy o różnych aspektach zatrudnienia, oraz wzorzec usta-

lonego i lojalnego postępowania wobec pracownika. Wska-

zuje na to realizacja obowiązków informacyjnych z zakresu

równego traktowania, wynikająca z art. 12 dyrektywy Rady

2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki

ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pra-

cy; z art. 10 dyrektywy Rady 2000/43/WE z 29.06.2000 r.

w sprawie wdrożenia zasady równego traktowania osób bez

względu na pochodzenie rasowe lub etniczne; z art. 7 dyrek-

tywy Rady 75/117/EWG z 10.02.1975 r. w sprawie zbliże-

nia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących stoso-

wania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet;

z art. 8b ust. 4 dyrektywy Rady 76/207/EWG z 9.02.1976 r.

w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego trakto-

wania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnie-

nia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pra-

cy, po zmianach wynikających z dyrektywy Parlamentu Eu-

ropejskiego i Rady 2002/73/WE z 23.09.2002 r.

36

(realiza-

cja obowiązków z powyższych dyrektyw znalazła odzwier-

ciedlenie od 1.01.2002 r. w art. 94

1

k.p.). Obowiązku infor-

mowania pracownika o możliwości zatrudniania w pełnym

lub niepełnym wymiarze czasu pracy dotyczy natomiast dy-

rektywa Rady 97/81/WE z 15.12.1997 r. w sprawie porozu-

mienia ramowego dotyczącego czasu pracy w niepełnym wy-

miarze czasu zawartego przez UNICE, CEEP oraz ETUC

oraz o wolnych miejscach pracy,

37

oraz dyrektywa Rady

99/70/WE z 28.06.1999 r. w sprawie porozumienia ramowe-

go w sprawie umów na czas określony zawartego przez UNI-

CE, CEEP oraz ETUC

38

(stanowi o tym art. 94

2

k.p. wprowa-

dzony do kodeksu pracy z mocą obowiązującą od 1 stycznia

2004 r.). Sąd Najwyższy uznał, że obowiązki informowania

wynikają także z przepisów kodeksu pracy (art. 94 pkt 1 k.p.,

29 § 3 k.p., 94

1

k.p., 942 k.p., 30 § 5 k.p.). Wskazał, że co do

starań pracodawcy o zapewnienie informacji szczególną

grupę stanowią byli pracownicy – osoby w starszym wieku,

na emeryturze, niezainteresowane życiem publicznym bądź

ze względów cywilizacyjnych ograniczone w możliwości

uzyskania wiedzy o przysługujących im prawach.

Orzecznictwo Europejskiego

Trybunału Sprawiedliwości

Każdy kraj członkowski ma obowiązek respektowania

orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

w Luksemburgu. Stanowi ono istotną część acquis communau-

taire, czyli wspólnego dorobku Wspólnot (całości przyjętych

przepisów prawa i zasad), który wiąże wszystkich jej człon-

ków. To w wyniku działalności orzeczniczej Trybunału zo-

stały ukształtowane podstawowe zasady prawa wspólnoto-

wego. Jednak oprócz tych jego rozstrzygnięć, które stanowi-

ły milowy krok dla całego porządku prawnego UE, w prak-

tyce równie doniosłe są te orzeczenia, które zapadają na

tle konkretnych regulacji wspólnotowych. W orzecznictwie

Sądu Najwyższego znajdujemy przykłady zarówno odwołań

do zasad ogólnych wypracowanych przez Trybunał, jak i ta-

kie orzeczenia, których rozstrzygnięcia wsparte są wyrokami

Trybunału, odnoszącymi się do przepisów zawartych w po-

szczególnych źródłach prawa wspólnotowego.

W sprawie z 12.08.2004 r.

39

Sąd Najwyższy w sposób

szczególny odniósł się do akcentowanej w orzecznictwie

ETS zasady efektywności. Przyjął bowiem, iż także przy in-

terpretacji prawa krajowego należy dążyć do takiej wykładni

przepisów, która będzie zapewniała możliwie największą ich

skuteczność. W sprawie tej kluczowe znaczenie miało roz-

strzygnięcie, jaki charakter normatywny ma pakiet gwarancji

pracowniczych zawarty przez zakładowe organizacje związ-

kowe przedsiębiorstwa państwowego wnoszonego jako aport

do spółki z o.o. z inwestorem będącym następnie większo-

ściowym udziałowcem tej spółki. Sąd rozważał w tym zakre-

sie dwie konkurujące ze sobą koncepcje. Pierwszą, za którą

się ostatecznie opowiedział, przyjmującą, iż tego rodzaju pakt

jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., a co za

tym idzie, że jego zmiana na niekorzyść pracownika (co miało

miejsce w przedmiotowej sprawie) wymaga wypowiedzenia

zmieniającego, i drugą – opierającą się na konstrukcji umo-

wy na rzecz osoby trzeciej. Sąd podkreślił, iż żadna z tych

koncepcji (źródło prawa pracy lub umowa na rzecz osoby

trzeciej) nie jest w pełni zadowalająca z punktu widzenia

podstaw normatywnych. Mimo poważnych różnic w za-

kresie argumentacji dogmatycznoprawnej łączy je jednak

ostateczna konkluzja: pracownik może na drodze sądowej

dochodzić skutecznie roszczeń wynikających z tych paktów.

34 Dz. Urz. UE z 18.10.1991 r., L 288, s. 32; Dz. Urz. UE – wyd. spec. 5, t. 2, s. 3.

35 Dz. Urz. UE z 30.09.1994 r., L 94, s. 64; Dz. Urz. UE – wyd. spec.5, t. 2, s. 32.

36 Dyrektywa 2002/73/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.09.2002 r.

zmieniająca dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia

w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu

do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy

(Dz. Urz. UE z 5.10.2002 r., L 269, s. 15; Dz. Urz. UE – wyd. specjalne 5,

t. 4, s. 255).

37 Dz. Urz. UE z 20.01.1998 r., L 14, s. 9; Dz. Urz. UE – wyd. spec. 5, t. 3, s. 267.

38 Dz. Urz. z 10.07.1999 r., L 175, s. 43; Dz. Urz. UE – wyd. spec. 5, t. 3, s. 368.

39 Sygn. akt III PK 38/04 OSNP 2005/4, poz. 55.

54

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

55

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

Ta konkluzja jest konsekwencją przyjętego poglądu co do

funkcji zbiorowego prawa pracy. Powinno ono w tym zakresie

skutecznie regulować indywidualne stosunki pracy, bez ko-

nieczności uruchamiania procedur przewidzianych w usta-

wie z 23.05.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.

40

Względy czystości konstrukcji prawnej mają drugorzędne

znaczenie w porównaniu z efektywnym regulowaniem sto-

sunków społecznych. Inaczej mówiąc, samo „czyste prawo”

nie jest na tyle istotną wartością konstytucyjną, aby nie mu-

siało ustąpić pierwszeństwa prawu skutecznie regulującemu

stosunki pracy. Sąd wskazał, iż słabością poglądu o norma-

tywnym charakterze omawianego porozumienia jest przede

wszystkim występowanie po stronie pracodawczej podmio-

tu będącego inwestorem strategicznym, mającym większość

udziałów w spółce będącej pracodawcą, który jednakże nie

jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. Tym pracodawcą jest

nowo powstała spółka. Natomiast Konstytucja RP (art. 59 ust.

2) oraz kodeks pracy (art. 9 § 1) regulują porozumienia zbio-

rowe, w których stroną jest pracodawca. Jeśli chodzi o kon-

cepcję umowy na rzecz osoby trzeciej, to nie oddaje ona rze-

czywistego układu stosunków społecznych leżących u pod-

staw porozumienia zbiorowego (pakietu uprawnień pracowni-

czych). W prawie cywilnym (art. 393 k.c.) upraszcza ona ob-

rót gospodarczy i służy temu, aby dłużnik mający zobowiąza-

nie wobec wierzyciela umowy, spełnił świadczenie nie temu

wierzycielowi, lecz osobie trzeciej, będącej wierzycielem

z innego stosunku prawnego, wobec wierzyciela zawierające-

go umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Przełożenie

tego mechanizmu na układ stosunków społecznych występu-

jący w omawianych porozumieniach oznaczałoby, iż inwe-

stor strategiczny ma pewne zobowiązania majątkowe wobec

związków zawodowych, a na mocy omawianej umowy strony

zastrzegają, że zostanie ono spełnione na rzecz osoby trzeciej

(pracowników). Tymczasem w rzeczywistości inwestor stra-

tegiczny nie ma żadnych zobowiązań wobec związków za-

wodowych, a pakiet zostaje zawarty jedynie po to, aby pra-

cownikom przyznać dodatkowe uprawnienia w celu zapew-

nienia spokoju społecznego w procesie prywatyzacji. W kon-

kluzji Sąd przyjął, iż za koncepcją źródła prawa pracy prze-

mawiają względy funkcjonalne. Chodzi bowiem o to, aby pra-

wo było efektywne. Według Sądu kolejną przesłanką skutecz-

ności prawa jest znajomość praw i obowiązków stron stosun-

ku społecznego. Przyjęcie, że pakiet gwarancji pracowniczych

jest umową na rzecz osoby trzeciej, nie zapewnia pracowni-

kom wiedzy o jego treści. W praktyce najczęściej pracownicy

znają treść tej umowy, ale nie ma instytucjonalnych gwarancji

w tym zakresie. Natomiast uznanie, że jest to zakładowe źró-

dło prawa pracy, pozwala na wnioskowanie o obowiązku po-

dania pracownikom jego treści. Obowiązek ten można wywo-

dzić w drodze analogii legis z art. 241

12

§ 2 pkt 1 k.p., zobowią-

zującego pracodawcę do zawiadomienia pracowników o wej-

ściu w życie układu zbiorowego pracy lub przez analogię iuris.

Podstawą do niej jest wskazany wyżej art. 241

12

§ 2 pkt 1 k.p.

oraz przepisy zobowiązujące pracodawcę do podania pra-

cownikom informacji o regulaminie wynagradzania (art. 77

2

§ 6 k.p.) oraz o regulaminie pracy (art. 104

3

k.p.).

Zasadą odpowiedzialności odszkodowawczej państwa

członkowskiego Sąd Najwyższy posiłkował się, dokonując

wykładni art. 417 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji doko-

nanej ustawą z 17.06.2004 r.

41

przy okazji rozstrzygnięcia od-

powiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za brak

powołania w prawie wewnętrznym adekwatnych mechani-

zmów kompensacyjnych dla „zaburzan” z tytułu utraty mie-

nia pozostawionego przez nich po drugiej wojnie światowej

na kresach wschodnich. W wyroku z 9.02.2005 r.

42

stwier-

dzono, iż tzw. umowy republikańskie zawarte w 1944 r. przez

PKWN z Litewską, Ukraińską i Białoruską Socjalistyczną

Republiką Radziecką, nie stwarzając per se podstawy do po-

wstania po stronie osób podlegających repatriacji prawa pod-

miotowego do rekompensaty, tworzyły jednak uzasadnione

oczekiwania przesiedlonych obywateli polskich należytego

uregulowania w prawie wewnętrznym kwestii rozliczeń z ty-

tułu utraty majątków w związku z powojenną zmianą gra-

nic. Zaniechanie „wypełnienia” tych umów, które w zakre-

sie rekompensat odsyłały do obowiązujących w Polsce ustaw,

może być według Sądu Najwyższego oceniane w kategoriach

wadliwej legislacji noszącej cechy bezprawności organu wła-

dzy publicznej rodzącej odpowiedzialność odszkodowawczą

państwa na podstawie art. 417 k.c. W ocenie sądu przepis ten

należy bowiem wykładać tak, aby na jego podstawie możliwe

było konstruowanie deliktu w sytuacji zaniechania legislacyj-

nego organu władzy publicznej.

W uzasadnieniu wskazano, że z art. 2 Konstytucji RP wy-

prowadza się przecież m.in. zasadę rzetelnej legislacji oraz

zasadę ochrony zaufania do państwa i tworzonego prze-

zeń prawa, a naruszenie każdej z nich przez organ władzy

publicznej jest działaniem niezgodnym z tym przepisem.

Sprzeczność takiego zaniechania legislacyjnego z wymogami

art. 2 Konstytucji RP jest postacią niezgodnego z prawem za-

chowania właściwego organu władzy publicznej i pozwala na

potraktowanie go jako deliktu, a to z kolei nie wyłącza możli-

wości oceny przez sądy powszechne skutków takiego zacho-

wania dla osób trzecich. Sąd Najwyższy i sądy powszechne

orzekają zatem o skutkach odszkodowawczych wadliwej le-

gislacji w odniesieniu do zindywidualizowanego podmiotu,

który się jej podporządkował, a rozstrzyganie w tym przed-

miocie wchodzi w zakres stosowania prawa powierzonego or-

ganom wymiaru sprawiedliwości na podstawie art. 173 i 175

ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy podkreślił, że ten kie-

runek wykładni jest zgodny z przyjmowaną przez Trybunał

w Luksemburgu zasadą odpowiedzialności odszkodowawczej

państwa za skutki bezprawnych zaniechań legislacyjnych.

Do orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

zapadłych w sprawach, w których miały zastosowania prze-

pisy dyrektywy Rady 2001/23/WE,

43

SN odwołał się w wy-

roku z 10.09. 2004 r.

44

Przedmiotem rozstrzygnięcia było

40 DzU nr 55, poz. 236 ze zm.

41 Ustawa z 17.06.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektó-

rych innych ustaw (DzU nr 162, poz. 1692).

42 Sygn. akt III CK 235/04, niepublikowany.

43 Dyrektywa Rady 2001/23/WE z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania usta-

wodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pra-

cowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub czę-

ści przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. Urz. z 22.03.2001 r., L 82, s. 16;

Dz. Urz. UE – wyd. specjalne 5, t. 4, s. 98).

44 Sygn. akt I PK 449/03, OSNP 2005/9, poz. 127.

54

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

55

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

zagadnienie, czy konstrukcja ochronna z art. 23

1

§ 2 k.p. ma

zastosowanie do pracownika, który w dacie przejścia nie był

pracownikiem przejmowanego zakładu pracy, a planowa-

ne przejście zakładu pracy nie było przyczyną rozwiązania

z nim stosunku pracy. Sąd podkreślił, iż nie można odczyty-

wać przepisu art. 23

1

§ 2 k.p. w oderwaniu od art. 23

1

§ 1 k.p.

i – generalnie rzecz ujmując – od instytucji przejścia zakła-

du pracy na innego pracodawcę. Stwierdził, że nie ma żad-

nych podstaw do rozumienia art. 23

1

§ 2 k.p. jako kreujące-

go samoistnie współodpowiedzialność solidarną przejmują-

cego zakład pracy za wszelkie zobowiązania wynikające ze

stosunków pracy podmiotu, który dotychczas ten zakład pro-

wadził. Przeczy temu już wynik wykładni językowej. W ana-

lizowanym przepisie jest bowiem mowa o dotychczasowym

i nowym pracodawcy. Podmiot, który przejął zakład pracy,

nie jest „nowym pracodawcą” dla osób, które nie były pra-

cownikami w chwili transferu. Do takich samych rezultatów

prowadzi zastosowanie wykładni systemowej. Uregulowana

w art. 23

1

k.p. instytucja przejścia zakładu pracy na innego

pracodawcę wprowadza mechanizmy ochronne dla pracow-

ników, które wiążą się z występującymi w życiu gospodar-

czym zjawiskami powodującymi częste zmiany w formach

i sposobie prowadzenia przedsiębiorstw. Spowodowało to po-

trzebę wprowadzenia przepisów o charakterze ochronnym,

mających na celu zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa

pracownikom. Sąd podkreślił, iż przepisy te wprowadził pra-

wodawca europejski, a także ustawodawca polski w okresie

transformacji ustrojowej. Rozumienie tych przepisów zarów-

no w orzecznictwie sądów polskich (w tym zwłaszcza SN),

jak i w orzecznictwie ETS jest analogiczne. Ochroną obję-

ci są pracownicy zatrudnieni w przejmowanym przedsiębior-

stwie (zakładzie pracy) w dacie jego przejścia na inny pod-

miot (innego pracodawcę). Natomiast nie są nią objęci ci pra-

cownicy, którzy w tej dacie nie są już pracownikami. Przy-

kładowo można wskazać orzeczenia Trybunału w spra-

wach: G. Urso and A. Ventadori and others v. Ercole Marelli Ele-

tromeccanica Generale SPA and others

45

oraz Knut Wendelboe m fl

v. L J Music.

46

Sąd Najwyższy stwierdził, że w przepisach tych

(zarówno w polskim kodeksie pracy, jak i w dyrektywach

Rady Unii) nie zostało ustanowione generalne następstwo

prawne przejmującego zakład pracy ani jego współodpowie-

dzialność za wszelkie zobowiązania związane ze stosunkami

pracy łączącymi kiedykolwiek prowadzącego dotychczas ten

zakład. Sąd stwierdził jednak, że objęcie ochroną z art. 23

1

k.p. osób, które w dacie przejścia zakładu na innego praco-

dawcę nie były już pracownikami, byłoby możliwe w takiej

sytuacji, gdyby ustanie ich stosunków pracy nastąpiło z po-

wodu tego przejścia. Zakaz rozwiązywania stosunków pra-

cy z powodu przejścia został wprowadzony do kodeksu pra-

cy dopiero ustawą z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks

pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw

47

(obecnie jest

mu poświęcony art. 23

1

§ 6 k.p.). Sąd stwierdził, iż podobnie

w orzecznictwie ETS zwraca się uwagę na konieczność za-

pewnienia pracownikom ochrony wynikającej z art. 4 dyrek-

tywy, zgodnie z którym przejęcie przedsiębiorstwa (zakładu)

lub jego części nie może stanowić jedynej podstawy do zwol-

nienia. Jednak nie stoi to na przeszkodzie zwolnieniom z po-

wodów ekonomicznych, technicznych lub organizacyjnych,

powodujących zmiany w stanie zatrudnienia (por. wyrok

w sprawie P. Bork International A/S in liquidation v. Foreningen of

Arbeitdsledere I Danmark acting on behalf of Briger E. Petersen and Jens

E. Olsen v. Junkers Industrier A/S

48

).

Na szczególną uwagę zasługuje sposób odwołania się do

orzecznictwa ETS w wyroku z 30.09.2004 r.

49

Sąd Najwyż-

szy rozważał w nim kwestię ważności postanowienia statutu

spółki akcyjnej, uzależniającego ważność uchwał od uczest-

nictwa w walnym zgromadzeniu reprezentanta Skarbu Pań-

stwa dysponującego jedną imienną uprzywilejowaną akcją.

W takiej sytuacji bowiem walne zgromadzenie jest zdolne do

podejmowania ważnych uchwał tylko wówczas, gdy uczest-

niczy w nim reprezentant Skarbu Państwa dysponujący jed-

ną akcją imienną serii A, co oznacza, że dla możliwości po-

dejmowania przez zgromadzenie ważnych uchwał wystarcza

obecność tylko Skarbu Państwa z jedną akcją imienną serii A,

natomiast nie wystarcza obecność żadnej liczby innych akcji,

jeśli brak jest tej jednej. W ocenie Sądu Najwyższego taki stan

rzeczy – poprzez wprowadzenie nieuzasadnionego i sprzecz-

nego z prawem uprzywilejowania Skarbu Państwa jako po-

siadacza tzw. złotej akcji – narusza art. 20 k.s.h., nakazujący

jednakowe traktowanie akcjonariuszy w takich samych oko-

licznościach. Sąd Najwyższy posiłkował się przy tym wska-

zaniami ETS, który wielokrotnie stwierdzał, że uprzywilejo-

wanie akcji państwa, które z reguły narusza zasadę swobod-

nego przepływu kapitału, jest dopuszczalne jedynie przy za-

chowaniu ściśle określonych wymagań: usprawiedliwione

jest ważnymi celami publicznymi, a nie jedynie ekonomicz-

nymi, przyznane przywileje nie są nadmierne i są proporcjo-

nalne do założonych celów, których nie da się osiągnąć na in-

nej drodze i innymi środkami, przyznane przywileje nie są

dyskryminacyjne, a ich wprowadzenie zawiera jednocześnie

gwarancje proceduralne umożliwiające ich kontrolę (między

innymi wyroki w sprawach: Komisja v. Francja,

50

Komisja v. Por-

tugalia

51

oraz Komisja v. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii

i Irlandii Północnej

52

). Wobec powyższego Sąd Najwyższy

uznał, że przy ocenie spornego postanowienia statutowego

należy stwierdzić, iż w sposób oczywisty narusza ono nie tyl-

ko zasadę proporcjonalności i umiaru oraz jednakowego trak-

towania akcjonariuszy w takich samych okolicznościach, ale

wręcz uniemożliwia normalne funkcjonowanie spółki oraz

jakiekolwiek ustawowe i statutowe działania innych akcjona-

riuszy i realizowanie ich interesów, oddając Skarbowi Pań-

stwa pełną i całkowitą władzę, wykonywaną przez sam fakt

uczestniczenia lub nieuczestniczenia, także bez żadnych

powodów, w walnych zgromadzeniach. Takie uprzywilejowa-

nie jednej akcji Skarbu Państwa jest sprzeczne z samą istotą

spółki akcyjnej, w której możliwość wpływu na jej działal-

ność powinni mieć wszyscy akcjonariusze stosownie do po-

45 Sprawa C-362/91, ECR 1991, s. 4105.

46 Sprawa C-19/83, ECR 1985, s. 457.

47 DzU nr 213, poz. 2081.

48 Sprawa C-101/87, ECR 1988, s. 3057.

49 Sygn. akt IV CK 713/03, niepublikowany.

50 Sprawa C-483/99, ECR 2002, s. 4781.

51 Sprawa C-367/98, ECR 2002, s. 4731.

52 Sprawa C-98/01, ECR 2003, s. 4641.

56

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

57

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

siadanej wielkości kapitału, a ograniczenia tej zasady powin-

ny się mieścić w wyżej określonych ramach. Przyjęcie w statu-

cie omawianego uprzywilejowania akcji Skarbu Państwa pro-

wadzi do tego, że spółka staje się faktycznie przedsiębior-

stwem Skarbu Państwa, z wprowadzającą w błąd nazwą spół-

ki akcyjnej, którą faktycznie nie jest. Z tych względów tego ro-

dzaju postanowienie statutu spółki należy uznać za nieważne

na podstawie art. 58 § 1 k.c., jako wykraczające poza określone

w art. 351 k.s.h. granice dopuszczalnego uprzywilejowania ak-

cji i sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym art. 20 k.s.h.

Sąd Najwyższy sięgnął także do orzecznictwa Europej-

skiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczącego ochrony

znaków towarowych. Sprawa dotyczyła dopuszczalnych gra-

nic reklamowego i informacyjnego użycia cudzego znaku to-

warowego.

53

Pozwany, nie będąc autoryzowanym sprzedaw-

cą części zamiennych do samochodów produkowanych przez

stronę powodową, w przeważającej części sprzedając czę-

ści nieoryginalne, nieautoryzowane i nieoznaczone znakami

strony powodowej, za to tańsze od oryginału o 25-40%, uży-

wał znaków towarowych (słownych i słowno-graficznych)

zarejestrowanych na jej rzecz na budynkach centrali prowa-

dzonej działalności gospodarczej, oddziałów i przedstawi-

cielstw oraz punktów serwisu samochodowego oraz w dzia-

łalności reklamowej w taki sam sposób, jak punkty sprzeda-

ży i stacje autoryzowane przez uprawnionego do znaku to-

warowego. Rozstrzygnięcie SN było oparte wprost na kon-

kretnych orzeczeniach Trybunału. Sąd wskazał, że w orzecz-

nictwie Trybunału kilkakrotnie przesądzono, iż bez moż-

liwości reklamy sprzedawanego towaru przy użyciu znaku

sprzedawca byłby pozbawiony prawa podawania do publicz-

nej wiadomości informacji o nim, z zastrzeżeniem wszakże,

że sposób reklamowania i informowania o towarze nie może

szkodzić reputacji znaku chronionego rejestracją (m.in. orze-

czenie z 4.11.1997 r. w sprawie Parfums Christian Dior BV

v. Evora BV

54

). Z orzecznictwa Trybunału wynika także, że

wyczerpanie praw ze znaku dotyczy również takiej sytuacji,

w której podmiot prowadzący legalnie działalność gospodar-

czą polegającą na naprawie samochodów reklamuję tę dzia-

łalność przy użyciu znaków towarowych, jakimi oznaczane

są te samochody (orzeczenie z 23.02.1999 r. w sprawie Bay-

erische Motorenwerke AG (BMW) i BMW Niederland BV v. Ronald

Karel Deenik

55

). Sąd Najwyższy powołał się również na wska-

zanie ETS, że bez umieszczania znaków w pobliżu warszta-

tu czy w reklamie prowadzący warsztat nie mógłby informo-

wać potencjalnych klientów, jakie samochody naprawia. Za-

tem takie reklamowe i informacyjne użycie cudzego znaku

towarowego jest dozwolone, jeśli jednak nie prowadzi do my-

lącego wrażenia o istnieniu gospodarczych powiązań między

uprawnionym ze znaku a używającym go w celu reklamy i in-

formacji o sprzedawanych towarach czy prowadzonej działal-

ności. Takie użycie znaku nie może sugerować w szczególno-

ści, że używający znaku należy do sieci handlowej czy usłu-

gowej zorganizowanej przez uprawnionego ze znaku.

Źródła prawa

Osobnego zaszeregowania wymagają rozważania zawarte

w uzasadnieniu wyroku z 17.03.2005 r.

56

W sprawie tej powódka zaskarżyła rozstrzygnięcie sądu

drugiej instancji, który w miejsce dochodzonego przez nią

przywrócenia do pracy, korzystając z uprawnienia nadane-

go mu przez przepis art. 45 § 2 k.p., zasądził na jej rzecz od-

szkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedze-

nia umowy o pracę. W kasacji powódka, obok naruszenia

art. 45 § 2 k.p. przez niewłaściwą wykładnię, zarzuciła naru-

szenie art. II-75 i II-90 Karty Praw Podstawowych Unii Eu-

ropejskiej

57

przez „pozbawienie jej ochrony przed nieuzasadnio-

nym zwolnieniem w sytuacji społecznej w Polsce, gdyż możność wy-

konywania pracy jest dobrem znacznie wyższym, niż samo odszko-

dowanie”. Uzasadniając nietrafność tego zarzutu, Sąd Naj-

wyższy wyjaśnił, iż „Karta Praw Podstawowych została przyję-

ta jako solenna (uroczysta) proklamacja (oświadczenie) Rady, Par-

lamentu i Komisji. Tego rodzaju oświadczenie nie jest prawnie wią-

żące dla sądu państwa członkowskiego, a jego przepisy nie mogą sta-

nowić podstawy rozstrzygnięcia sądu”. Akt ten jest uważany za

polityczną deklarację kierunku rozwoju UE. Postanowie-

nia Karty nie stwarzają konkretnych uprawnień dla jed-

nostki. Sąd podkreślił, iż „sytuacja w tym zakresie nie ule-

gła zmianie z chwilą włączenia Karty Praw Podstawowych

do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, pod-

pisanego 29.10.2004 r., Traktat nie został ratyfikowany przez

wszystkie państwa członkowskie zgodnie z ich przepisami

konstytucyjnymi, a więc nie wszedł w życie. Zawarte w pre-

ambule do Karty stwierdzenie, że sądy państw członkow-

skich będą interpretowały Kartę z należytym uwzględnie-

niem wyjaśnień sporządzonych pod kierownictwem Pre-

zydium Konwentu, który opracował Kartę i za których

uaktualnienie odpowiada Prezydium Konwentu Europej-

skiego, nie oznacza, że obowiązek ten ciąży na sądach państw

członkowskich w okresie przed wejściem w życie Trakta-

tu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. W tym samym

stopniu dotyczy to przewidzianych w rozdziale VII Kar-

ty obowiązków państw członkowskich w sferze stosowania

i wykładni jej przepisów (art. II-111 i art. II-112 Karty)”. Sąd

zaznaczył także, że „mimo, iż Karta Praw Podstawowych nie

ma charakteru prawnie wiążącego, porównywalnego z pier-

wotnym prawem wspólnotowym, to zgodnie z opiniami

rzeczników generalnych, stanowi istotne źródło informa-

cji o prawach podstawowych gwarantowanych przez wspól-

notowy porządek prawny (opinie rzeczników generalnych:

Poiares Maduro z 29.06.2004 r. w sprawie C-181/03 P Nar-

done; Mischo w sprawach połączonych, C-20/00 i C-64/00

Booker Aquaculture and Hydro Seafood;

58

Tizzano w sprawie

BECTU;

59

Léger w sprawie P Hautala

60

). Przepisy tej Karty nie

mogą być jednak skutecznie powoływane przed sądami kra-

jowymi jako samoistne źródło praw jednostek lub jako wzo-

rzec oceny zgodności prawa krajowego z zawartymi w Kar-

cie prawami podstawowymi, w tym prawami określonymi

53 Wyrok SN z 27.10.2004 r. (III CK 410/03), niepublikowany.

54 Sprawa C-337/95, ECR 1997, s. 6013.

55 Sprawa C-63/97, ECR 1999, s. 905.

56 Sygn. akt III PK 83/04, niepublikowany.

57 Dz. Urz. UE z 18.12.2000 r., C 364, s. 1.

58 Sprawy połączone, C-20/00 i C-64/00, ECR 2003, s. 7411.

59 Sprawa C-173/99, ECR 2001, s. 4881.

60 Sprawa C-353/99, ECR 2001, s. 9565.

56

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

57

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy październik 2005

w art. II-75 i II-90, a mianowicie prawem do podejmowania

pracy oraz swobodnego wykonywania zawodu oraz prawem

do ochrony w wypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy.

Organy, które proklamowały Kartę, uznały się związanymi jej

postanowieniami przy stanowieniu prawa, stosowaniu, a tak-

że w kontaktach wzajemnych i względem państw członkow-

skich, jak również jednostek. Jej postanowienia mogą być wy-

korzystane jedynie do interpretacji przepisów jako wyraz sta-

nowiska UE i państw członkowskich co do sposobu rozumie-

nia praw podstawowych oraz ochrony ich standardów”.

Uwagi końcowe

Jak wskazano na wstępie, prezentowane orzeczenia, choć

zapadłe już w okresie poakcesyjnym, oparte były na stanach

faktycznych sprzed 1.05.2004 r. Z tego względu nie można

było oczekiwać w nich rozstrzygnięć opartych na obowiązu-

jących w sposób bezpośredni rozporządzeniach ani na kon-

flikcie norm prawa krajowego z unormowaniami wspólno-

towymi, a co za tym idzie przyznania tym ostatnim pierw-

szeństwa. Przytoczone przykłady dotyczyły wykładni

prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym. W osta-

tecznej konkluzji należy jednak stwierdzić, że z punktu wi-

dzenia sędziego wspólnotowego umiejętność prowspólnoto-

wej wykładni prawa jest dużo ważniejsza niż samo stwier-

dzenie niezgodności między krajowym i unijnym porząd-

kiem prawnym. Przypomnijmy bowiem, że obowiązek takiej

wykładni prawa krajowego, zgodnej z prawem unijnym, ma

rangę zasady prawa wspólnotowego. Pierwszym zatem obo-

wiązkiem sędziego krajowego jest nadanie regulacji prawa

wewnętrznego takiego sensu normatywnego, który będzie

pozostawał w zgodzie z porządkiem prawnym Wspólnot.

Dopiero niemożliwość osiągnięcia niesprzeczności uprawnia

go do ewentualnej odmowy zastosowania przepisu krajowe-

go. W drodze analogii zabieg ten można porównać do proce-

su wydawania tzw. wyroków interpretacyjnych przez Trybu-

nał Konstytucyjny. Nie wchodząc w dyskusję co do upraw-

nienia Trybunału do ich wydawania, należy stwierdzić, że

ich rzeczywistą intencją jest uniknięcie orzeczenia niekon-

stytucyjności przepisu poddanego pod osąd Trybunału. Po-

dobnie głównym motywem sędziego wspólnotowego po-

winno być takie wyłożenie regulacji krajowej, aby była ona

zgodna z prawem wspólnotowym, przy czym granicą tej wy-

kładni jest oczywiście zakaz interpretacji contra legem. Wy-

kładnia gramatyczna musi zatem ustąpić wykładni funkcjo-

nalnej. Zasadne jest zatem stwierdzenie za C. Żuławską, iż

„sędziowska interpretacja przepisów prawa krajowe-

go musi być kreatywna i wychodzić nawet poza tekst pra-

wa, zwłaszcza wtedy, gdy jest dokonywana z uwzględnie-

niem „okoliczności wspólnotowych”, te zaś – zgodnie z dok-

tryną éffet utile

61

– wymagają skoncentrowania się na funk-

cji (celu) unormowania i rozważenia jej zgodności z funkcją

(celem) założoną przez wspólnotowego normodawcę”.

62

W niniejszym opracowaniu znajdujemy pierwsze przykłady

takiej właśnie interpretacji prawa.

Eliza Maniewska

Autorka jest asystentem sędziego w Izbie Pracy, Ubezpie-

czeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego.

61 Ujmowaną też jako zasada efektywności.

62 C. Żuławska, Parę uwag ..., s. 371-372.

4

Tomasz Lipowski, Tomasz Braun

Ocena projektu dyrektywy w sprawie płatności na Rynku Wewnętrznym Unii Europejskiej

4

Przemysław Bryłowski, Andrzej Kidyba

Kategoria interesu w kodeksie spółek handlowych

4

Ryszard Szostak

Konkurs na najlepsze dzieło projektowe w świetle nowego prawa zamówień publicznych

4

Alicja Mól

Alternatywne rozwiązywanie sporów w internecie

4

Anastazja Kołodziej

Wygaśnięcie umowy zawieranej na odległość z konsumentem jako skutek braku dostępności świadczenia

po stronie przedsiębiorcy

4

Radosław Potrzeszcz

Nabycie akcji PZU w świetle prawa bankowego – polemika

W październikowym numerze

PPH z 2005 r.

polecamy między innymi