Anna Mosiołek

Poradnik dla pielęgniarek

Jak rozmawiać z Pacjentem o lekach
przeciwpsychotycznych w iniekcjach

Kontakt terapeutyczny jest to relacja pomiędzy pacjentem i pracownikiem medycznym oparta

na zaufaniu ze strony pacjenta i zaangażowaniu ze strony pracownika, która umożliwia optymalne
postępowanie diagnostyczne i lecznicze.

- komunikacja – to przekazywanie informacji

- komunikat – to przekaz zawierający informację

- prawidłowa komunikacja polega na takim przekazaniu informacji, że jest ona prawidłowo

odczytana i zrozumiała dla drugiej osoby bądź grupy osób

W komunikacji uczestniczy nadawca, czyli osoba przekazująca komunikat oraz odbiorca czyli
osoba otrzymująca przekaz/informację. Celem komunikacji z pacjentem jest taka koordynacja
wspólnych działań, aby uzyskać jak najlepszy rezultat wyrażający się w poprawie stanu zdrowia
chorego. W tej relacji to pielęgniarka jest osobą, która „wie co i jak”, nazywającą to, co dzieje
się z ciałem albo psychiką pacjenta i wspierającą działania terapeutyczno – lecznicze. Pacjent jest
podmiotem leczenia i jego zdrowie jest celem działań medycznych podejmowanych przez
personel medyczny, ale pamiętajmy że trudno osiągnąć ten cel bez udziału i aktywności pacjenta.

Komunikacja pacjent - pracownik medyczny jest integralną częścią praktyki medycznej.
Jak pokazują badania kliniczne sama relacja pomiędzy naszym pacjentem a nami może
w istotny sposób wpłynąć na stan zdrowia chorego. Podczas spotkania, przy użyciu
odpowiednich słów, pytań, intonacji i mimiki, pielęgniarka może wzmacniać lub redukować
zachowania prozdrowotne pacjenta oraz inicjować zmiany w jego życiu, wpływając na jakość
leczenia. W celu zapewnienia pacjentowi optymalnego poczucia bezpieczeństwa, podczas
pierwszego spotkania z nim, należy się przedstawić oraz informować pacjenta o wszystkich
wykonywanych w danym momencie czynnościach (np. teraz przejdziemy do gabinetu
zabiegowego, żeby zrobić zlecony zastrzyk).

W ramach komunikacji interpersonalnej wypowiadane słowa stanowią tylko 7% komunikatu,
reszta to intonacja głosu - 28% oraz gestykulacja i postawa ciała, które stanowią aż 65%
odbioru przekazu. Komunikacja werbalna polega na świadomym przekazywaniu informacji
przy pomocy słów. Aby komunikacja mogła przebiegać bez zakłóceń,

. Należy pamiętać, że oba te języki

funkcjonują równolegle, dlatego ważna jest umiejętność panowania nad mimowolnym
przekazem mowy ciała.

ważna jest spójność

między komunikatami werbalnymi i niewerbalnymi

3

Komunikacja - jak to działa

4

W relacji pracownika medycznego z pacjentem

.

Powinno się unikać wieloznaczności, żargonu zawodowego, zdrobnień i skrótów oraz wyrażeń
potocznych, o ile nie służy to lepszemu zrozumieniu się w danej sytuacji. Pacjent nie musi
posiadać fachowej wiedzy, zbliżonej do wiedzy personelu medycznego, powinien natomiast
rozumieć treść przekazywanych mu informacji, mieć świadomość konsekwencji swoich decyzji
i możliwość przedyskutowania ich z personelem medycznym.

- używaniu formy pierwszoosobowej (komunikat „Ja”)

- spokojnym głosie

- używaniu zrozumiałego i dostosowanego do pacjenta języka

- rezygnacji z założenia, że niektórych rzeczy chory domyśli się

- zadawaniu pytań, jeśli czegoś nie rozumiesz

- powtarzaniu tego, co usłyszałeś i sprawdzaniu, czy właściwie odczytałeś jego

intencje (parafraza)

przekaz werbalny powinien być maksy-

malnie zrozumiały i dostosowany do wieku, poziomu wiedzy oraz intelektu pacjenta

Rozmawiając z chorym powinniśmy pamiętać o:

Nieprzestrzeganie zaleceń - definiowanie problemu.

- Współpraca w zakresie przestrzegania zaleceń została zdefiniowana jako przyjmowanie

z przepisanych leków w zaleconych ramach czasowych. Najczęściej poprzez

współpracę w zakresie leczenia rozumie się: regularne zgłaszanie się na wyznaczone wizyty,
ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarskich oraz systematyczne przyjmowanie leków oraz
stosowanie się do zaleceń w zakresie dawek.

- Brak współpracy jest definiowany jako przyjęcie w ciągu ostatniego tygodnia mniej niż 70%

zalecanych dawek leku.

więcej niż 80%

Współpraca a funkcjonowanie pacjenta i postęp choroby

5

Ogólnie szacuje się, że jedynie 1/3 pacjentów przyjmuje regularnie wszystkie zalecone dawki

leków, 1/3 chorych współpracuje w procesie leczenia tylko częściowo, tzn. zmniejsza dawkę, pomija
niektóre dawki leków lub nie przestrzega godzin podawania lekarstw, a 1/3 pacjentów nie przyjmuje
leków wcale. Słaba współpraca w zakresie przestrzegania zaleceń może wynikać z kilku powodów.
Wyróżniamy tu czynniki związane z pacjentem do których zaliczamy proste zapomnienie, deficyty
poznawcze (zaburzenia pamięci, uwagi, funkcji wykonawczych), zły przebieg choroby
z utrwalonymi objawami psychotycznymi (nieufność, poczucie zagrożenia) lub objawami
negatywnymi (trudności motywacyjne, wycofanie, bierność, bezczynność często wynikająca
z ograniczonej zdolności do planowania i podejmowania działań o określonym, złożonym celu, brak
własnej woli), słabe zrozumienie powodów przyjmowania leków, brak wglądu w chorobę. Dodatkowo
gdy mamy do czynienia z brakiem współpracy ze strony pacjenta wśród powodów takiego stanu należy
jeszcze uwzględnić czynniki związane z samym leczeniem farmakologicznym takie jak występowanie
objawów niepożądanych czy obawę przed przyjmowaniem leku psychotropowego. Farmakoterapia
w formie tabletek bywa postrzegana przez pacjentów jako mało efektywna i uciążliwa, uskarżają się
zwłaszcza na liczne skutki uboczne leków i zbyt mało odczuwalną poprawę stanu zdrowia. Kolejnym
czynnikiem wpływającym na poziom przestrzegania zaleceń który należy uwzględnić jest sojusz
terapeutyczny zależny w głównej mierze od prawidłowej komunikacji oraz problemy systemowe służby
zdrowia (bunt wobec systemu).

Czynniki związane z pacjentem

– każdemu z nas zdarza się od czasu do czasu po prostu o czymś zapomnieć.

– deficyty poznawcze głównie w zakresie występowania zaburzeń pamięci oraz funkcji

wykonawczych, mogą nawet przy przekonaniu pacjenta o zasadności stosowanego leczenia
skutkować brakiem współpracy. W przypadku zaburzeń funkcji wykonawczych pacjent
może mieć trudności w planowaniu, podejmowaniu nawet najprostszych decyzji, celowym
działaniu. Przełoży się to na trudności w planowaniu i kontynuowaniu leczenia.

– część pacjentów uważa, że leki pomagają „na sen” i przyjmują je doraźnie, niektórzy

po ustąpieniu objawów choroby uważają, że leczenie jest im już niepotrzebne.

– codzienne przyjmowanie leków w formie tabletek może być psychologicznie przeżywane

przez pacjentów jako forma kontroli.

Przyczyny braku współpracy

zapomnienie

zaburzenia poznawcze

słabe zrozumienie powodów przyjmowania leków

część pacjentów czuje się kontrolowana przez leki, które przyjmują

6

brak zaufania do personelu medycznego

objawy psychopatologiczne

akceptacja choroby

efekty uboczne

cena leku

niepełna skuteczność

trudne dawkowanie

obawa przed lekiem psychotropowym

– zdarza się, że pacjenci czy z powodu utrzymującego się poczucia zagrożenia i nieufności,

czy też z powodu wcześniejszych doświadczeń nie mają pełnego zaufania do personelu
medycznego. Trudno wówczas takiego pacjenta przekonać do pełnej współpracy i syste-
matycznego przyjmowania tabletek.

– tu na brak współpracy może wpływać zarówno obecność objawów wytwórczych np. głosów

zakazujących branie lekarstw, urojeń trucia jak i utrzymujące się objawy negatywne
z awolicją, biernością czy wycofaniem.

– pacjentom trudno zaakceptować fakt, że cierpią na poważną i przewlekłą chorobę

psychiczną. Dlatego też często zaprzeczają istnieniu choroby i potrzebie leczenia
(mechanizmy wyparcia i zaprzeczenia).

Czynniki związane z leczeniem farmakologicznym

– brak satysfakcjonującej pacjenta poprawy i niemożność normalnego funkcjonowania

w społeczeństwie (np. kontynuowania nauki spowodowana nadmierną sedacją) spowo-
dowana skutkami ubocznymi sprawiają, że pacjenci szybko zniechęcają się do leków.

– czasami nawet wydatek rzędu kilkunastu złotych na miesiąc jest sporym wydatkiem dla

pacjenta.

– nie u wszystkich pacjentów udaje się uzyskać pełną poprawę stanu psychicznego. U części

z nich mogą utrzymywać się zaburzenia poznawcze, objawy negatywne i rezydualne objawy
psychotyczne. Zdarza się, że pacjenci ci mają wątpliwości co do zasadności przyjmowania
leków.

– badania pokazują, że im większa liczba tabletek tym bardziej zmniejsza się przestrzeganie

zaleceń. Przy 4 tabl. /dobę poziom stosowania się do zaleceń wynosi niecałe 50%.

– część pacjentów obawia się leczenia psychotropowego, najczęściej obawiają się oni, że lek

„uzależni” ich lub zmieni i „nie będą już tą samą osobą co wcześniej”

7

Inne

– obawa przed stygmatyzacją. Pacjenci często boją się, że ktoś zobaczy że posiadają leki

psychotropowe i że zostaną oni zaszufladkowani jako „wariaci”.

Najnowsze badania pokazują, że tylko 35% pacjentów leczonych z powodu schizofrenii

przestrzega zaleceń zgodnie z tą definicją, a zaledwie jedna trzecia dawek zostaje przyjęta
w wyznaczonym czasie. Warto podkreślić, że w przypadku większości leków przeciw psychotycznych
takich chociażby jak kwetiapina czy klozapina, nawet przyjęcie leku w pełnej dawce dobowej ale poza
wyznaczonymi ramami czasowymi może skutkować dużymi wahaniami dobowymi poziomu leku,
a w konsekwencji stać się przyczyną pogorszenia stanu psychicznego. Jako praktycy wiemy,
że nieleczenie schizofrenii wiąże się z określonymi konsekwencjami. W zakresie konsekwencji
medycznych najczęściej podnosi się znaczenie braku współpracy dla przebiegu schizofrenii. Najnowsze
badania pokazują, że aż 85% pacjentów przerywających leczenie w ciągu dwóch lat od pierwszego
epizodu schizofrenii doświadcza nawrotów wymagających hospitalizacji. Stwierdzono, że niepełna
współpraca (np. pomijanie dawek leków) w okresie zaledwie od 1 do 10 dni w terapii przeciw-
psychotycznej w ciągu roku jest związana z wystąpieniem

.

Przy każdym kolejnym nawrocie mamy większe trudności z uzyskaniem remisji, uzyskujemy gorsze
efekty stosowanych terapii, zwiększa się liczba powikłań leczenia (jest to związane ze stosowaniem
dawek wysokich i bardzo wysokich oraz politerapii), a wszystko to prowadzi w konsekwencji
do wzrostu lekooporności. Ważne jest również dla przebiegu schizofrenii fakt, iż każdy kolejny nawrót
powoduje obumieranie neuronów co związane jest z neurotoksycznym działaniem psychozy oraz
niekorzystnych czynników zewnętrznych. Zjawisko neurodegeneracji znajduje odzwierciedlenie
w badaniach neuroobrazowych osób z długoletnim przebiegiem schizofrenii. W grupie chorych
na schizofrenię dochodzi do związanego z wiekiem oraz ilością zaostrzeń spadku objętości istoty szarej
oraz białej mózgu. W przypadku istoty szarej obserwuje się całkowite zmniejszenie jej ilości,
ze szczególnym nasileniem w okolicy kory czołowej i wzgórza, natomiast zmiany zanikowe istoty białej
głównie dotyczą okolicy czołowej, skroniowej i ciemieniowej.

sojusz terapeutyczny i problemy z systemem służby zdrowia

niski status socjoekonomiczny

przesądy oraz postawa „religijna”

negatywny przekaz medialny

podwojenia się ryzyka hospitalizacji

8

Konsekwencje braku współpracy

– Ryzyko nawrotu

– Zła kontrola objawów

– Ponowna hospitalizacja

– Trudności w uzyskaniu remisji

– Pogorszenie efektów stosowanych terapii

– Gorsze wyniki dotyczące funkcjonowania

– Korzystanie z pilnej pomocy psychiatrycznej

– Problemy z prawem

– Stosowanie przemocy

– Pogorszenie zdolności intelektualnych

– Mniejsze zadowolenie z życia

– Częstsze nadużywanie substancji i częstsze występowanie problemów

związanych z alkoholem

– Wzrost powikłań leczenia

– Samobójstwo

Dla pacjenta ponadto wystąpienie zaostrzenia psychotycznego wiąże się z cierpieniem, lękiem,

możliwością wystąpienia autoagresji lub agresji, zachowaniami suicydalnymi (10% pacjentów ze
schizofrenią ginie śmiercią samobójczą), deterioracją, potrzebą opieki ze strony innych, utratą
przyjaciół, a często i rodziny.

Dla rodziny odstawienie przez chorego leków skutkuje narażeniem na zachowania agresywne,

koniecznością zapewnienia mu opieki, obawą o przyszłość, cierpieniem, lękiem, pogorszeniem statusu
materialnego.

Koszty społeczne braku współpracy związane są z koniecznością częstych interwencji

medycznych i hospitalizacji, wydatkami na świadczenia socjalne, renty, zasiłki związane ze złym
funkcjonowaniem chorych. Dlatego coraz częściej podnosi się konieczność opracowania strategii
na rzecz zmniejszenia braku współpracy co pomogłoby poprawić rokowanie w schizofrenii.

– Wzrost lekooporności

9

Czy należy z pacjentem rozmawiać o przestrzeganiu zaleceń

Niektórzy obawiają się, że pytanie pacjentów o to czy przyjmują regularnie leki może być przez

nich odebrane jako przejaw braku zaufania i spowodować zerwanie sojuszu terapeutycznego.
Statystyki pokazują, że warto jednak założyć iż większość naszych pacjentów nie współpracuje
w terapii. Decyzja o nieprzestrzeganiu zaleceń może być podjęta w sposób zamierzony, gdy pacjent
uważa, że już ich nie potrzebuje, ponieważ czuje się lepiej, a chorobę traktuje jako słabość i wstydzi się
brania leków lub po prostu boi się (np. że przez otoczenie będzie traktowany jak niepełnosprawny).
Natomiast chory, który z powodu objawów chorobowych (ma np. duże zaburzenia pamięci)
nie stosuje się do zaleceń, nie robi tego celowo. Na początku rozmowy należy ustalić czy pacjent
odstawia leki w sposób zamierzony czy też ma trudności ze zrozumieniem i przestrzeganiem zaleceń.
W przypadku zamierzonego nie stosowania się do zaleceń warto rozmowę na temat leczenia zacząć
od stwierdzenia, że wątpliwości związane z terapią są czymś zwyczajnym i że większość naszych
pacjentów ma podobne dylematy. Warto kwestie przestrzegania zaleceń podnosić na każdym etapie
terapii, nie należy zakładać, że jeśli my wiemy że leczenie jest niezbędne i poinformowaliśmy o tym
pacjenta, to on również będzie to rozumiał. Niekiedy pacjenci zakładają, że wyjaśnienia personelu
medycznego obowiązują tylko do następnego spotkania i jeśli zalecenia nie zostaną powtórzone
to pacjent czuje się zwolniony z ich przestrzegania. Pacjenci chcą żyć bez poczucia, że są chorzy i bez
konieczności przyjmowania leków. Choroba traktowana jest przez nich jako ograniczenie i często
spychana na granicę świadomości lub wręcz jest wypierana. Włączając chorego w dialog co dają leki
a w czym przeszkadzają, rozmawiając o doświadczeniach pacjenta związanych z leczeniem oraz jego
zaprzestaniem dajemy mu poczucie, że ma wpływ na swój stan zdrowia i że jest traktowany w sposób
zindywidualizowany. Czasem również warto włączyć członków rodziny w proces terapii, można także
skorzystać z formuł psychoedukacyjnych, dzienniczków samooceny itp.

Pacjentowi łatwiej jest podjąć decyzję na temat leczenia gdy wie:

– na czym polega choroba, jaki jest jej przebieg i rokowanie bez leczenia?

– dlaczego terapia powinna być rozpoczęta właśnie teraz?

– jakie są wady i zalety takiej decyzji?

– dlaczego proponowane są takie, a nie inne leki?

– jakie działania uboczne, wczesne i późne, mogą się wiązać z zastosowanymi lekami?

– jak można zmniejszyć lub zapobiec wystąpieniu niektórych działań ubocznych,

jak radzić sobie z niepożądanymi objawami przyjmowanych leków?

– jakie są kliniczne dowody skuteczności stosowanego leczenia?

W kontakcie z pacjentem niezbędne jest kontrolowanie swoich emocji oraz nie wchodzenie z nim

w spory, nie okazywanie zgorszenia czy potępienia. Nie należy rozmawiać z chorym psychicznie jak

10

z małym dzieckiem, nie należy również stosować podstępów i wykrętów ( np. ten zastrzyk to witaminy).
Chory mający poczucie, że pracownik medyczny jest zainteresowany jego problemami i dolegli-
wościami, że odnosi się do niego ze zrozumieniem, będzie swobodniej mówił o swoich potrzebach,
a współpraca z nim stanie się łatwiejsza. Aby nawiązać i utrzymać kontakt z pacjentem chorym
psychicznie należy zachęcać go do mówienia o swoich przeżyciach, wypowiadanie bowiem obaw,
lęków, rozdrażnień i złości zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa.

W celu lepszego nawiązania kontaktu z pacjentem należy:

– założyć, że pacjent może współdecydować o terapii

– czasem warto ustalić z pacjentem okres próbny oceny efektywności leczenia

– uszanować podane przez pacjenta powody braku współpracy

– nie strofować i nie pouczać pacjenta, gdy przyzna się do nieprzestrzegania zaleceń

– traktować informację o niepełnej współpracy jako dowód zaufania

Czasami chory odczuwa lęk lub niechęć przed zmianą terapii. Obawia się, że lek będzie miał

objawy niepożądane, będzie za „mocny” lub nieskuteczny. Warto wówczas ustalić okres próbny oceny
efektywności leczenia, można rozważyć także włączenie członków rodziny w decyzje dotyczące
sposobu leczenia. Warto pamiętać, że najważniejsze jest nasze przekonanie o tym, że proponowane
leczenie jest najlepszym rozwiązaniem dla niego. Rekomenduj nowe leczenie pacjentowi z pewnością
„jestem przekonany, że jest to najlepsze rozwiązanie dla ciebie… ”

Długodziałające leki przeciwpsychotyczne LAI

– Działanie pro-poznawcze (interwencje ukierunkowane na terapię wczesnych deficytów

poznawczych mogą mieć kluczowe znaczenie dla zapobiegania przewlekłej niepełno-
sprawności)

– Działanie mielinizacyjne

Czego można oczekiwać od długodziałającego leku przeciwpsychotycznego

– skutecznego leczenia objawów wytwórczych, negatywnych i poznawczych

– lepszej tolerancji

Strategie na rzecz poprawy współpracy

11

– większej akceptacji przez pacjentów

– zmniejszenia częstości nawrotów

– zmniejszenia częstości ponownej hospitalizacji

– większej szansy na prawidłowe funkcjonowanie społeczne

Dla kogo leki długodziałające

Długodziałające leki przeciwpsychotyczne ze względu na wygodę w stosowaniu, łatwy schemat

dawkowania oraz znaczne korzyści związane z możliwością optymalizacji poziomu leku (m.in. mniej-
sze ryzyko przedawkowania) powinny być rozpatrywane jako wybór terapeutyczny w przypadku
każdego pacjenta z rozpoznaną schizofrenią. Rekomendacje kanadyjskie zalecają zaproponowanie
pacjentowi i jego rodzinie leczenia w formie długodziałającej na czas 2-5 lat od wystąpienia
zaostrzenia.

Zalety LAI

Możliwość jednoznacznego stwierdzenia czy nawrót jest wynikiem odstawienia leków
czy też niezależny od kontynuacji farmakoterapii

Możliwość szybkiej interwencji, gdy pacjent nie przyjmie iniekcji

Rodzina zwolniona z obowiązku pilnowania pacjenta czy wziął leki

Bardziej stabilne stężenie leku w surowicy krwi

Mniejsze ryzyko przedawkowania substancji

Chory nie musi codziennie pamiętać o konieczności przyjmowania leku,
ma większe poczucie „normalności”

Chory jest swobodniejszy poza domem

Chory ma poczucie wpływu na chorobę

Chory nie sprawia kłopotu rodzinie, opiekunom, dla rodziny oznacza to lepszą atmosferę
w domu, mniej kłopotów z pilnowaniem

12

To co najważniejsze …

Pacjenci z remisją łatwiej osiągają:

Pacjent współpracujący – korzyści

– Wymaga mniejszej uwagi/opieki

– Jest w lepszym stanie psychicznym

– Będzie miał zadowoloną rodzinę

– Osiągnie remisję

– Będzie naszym wspólnym sukcesem terapeutycznym - a to daje satysfakcję

Kontrola nad chorobą

Dzieje się tak, gdy najpierw wystąpienie choroby daje osobie poczucie, że zdarzyło się coś na

co nie miała wpływu, a potem co gorsza leczenie jest czymś narzuconym z zewnątrz, na co także
ta osoba nie ma wpływu. Wtedy takie leczenie jest traktowane jako coś obcego, niechcianego,
narzuconego z zewnątrz. Najmniej korzystnym skutkiem takiej sytuacji jest odrzucenie leczenia jako
próba odzyskania wpływu i kontroli nad sobą. Dopiero kiedy dbanie o własne leczenie staje się
samodzielną decyzją i odpowiedzialnością danej osoby wtedy zaczyna mieć ono głębszy sens. Służy
wtedy dbaniu o własne samopoczucie i poziom życia, a nie wypełnianiu czyichś wskazówek. Wiedza
o zasadach leczenia pochodząca z psychoedukacji może służyć odzyskiwaniu kontroli nad sobą samym,
swoim życiem i nad swoją przyszłością. Ma ona sens jeśli zostaje przyjęta i zaakceptowana przez osobę
leczoną jako część jej własnych przekonań i jej własnych motywacji do leczenia. Jeśli będzie traktowana
jako coś obcego, narzuconego – zawsze może zostać odrzucona, a leczenie przerwane. Uświado-
mienie że decyzje podejmowane dzisiaj, będą miały skutki widoczne po wielu latach, jest także próbą
uświadomienia osobie leczonej jej odpowiedzialności za dalszy przebieg terapii i jej skuteczność.

- lepsze wykształcenie

- zatrudnienie

- satysfakcję z leczenia

- lepszą sieć społeczną

- większe wsparcie w rodzinie

- możliwość wchodzenia lub utrzymywania relacji osobistych w tym intymnych

!

13

Fakty i mity o lekach przeciwpsychotycznych w iniekcjach o przedłużonym działaniu

Jest to grupa kilku leków przeciwpsychotycznych (neuroleptyków), dla których udało się

stworzyć takie ich preparaty, które po wstrzyknięciu domięśniowym powoli uwalniają się w organizmie.
Dzięki temu chory ma w swoim organizmie stałe stężenie tego leku, tak jakby codziennie przyjmował
pewną dawkę leku doustnie. Zastrzyki wykonuje się co 2-4 tygodnie, ponieważ taki jest okres
utrzymywania się leku w stałym stężeniu. W ten sposób nie trzeba codziennie pamiętać o przyjmo-
waniu jakiejś ilości tabletek, a konieczność wykonania kolejnego zastrzyku pozwala nadzorować
proces terapii. Leki te powoli wchłaniają się z miejsca podania i przenikają do krążenia ogólnego
omijając w procesie wchłaniania przewód pokarmowy.

W przypadku leków starszej generacji tzw. klasycznych leków przeciw psychotycznych w formie

depot takich jak zuklopentixol, flupentixol czy haloperidol leki te w formach o przedłużonym działaniu
występują w postaci estrów olejowych. Oznacza to, że jednym ze składników leku może być np.
oczyszczony olej arachidowy. Leki depo zawierające estry olejowe mogą mieć większy potencjał
drażniący w miejscu iniekcji, gdyż zazwyczaj nie wchłaniają się całkowicie, co skutkuje stałym
podrażnieniem okolicznych tkanek, może powodować bolesność i obrzęk oraz prowadzić do zrostów.
Dysponujemy lekami po których odczyny powstają stosunkowo często oraz takie gdy występują
wyjątkowo rzadko. Do nowoczesnych leków o bardzo niskim potencjale drażniącym (nie zawiera
tłuszczu) zalicza się rysperydon w postaci iniekcji, który zbudowany jest z powoli uwalnianych mikrosfer
a rozpuszczalnikiem jest woda. Lek ten praktycznie nie wywołuje bólu podczas iniekcji, odczynów
miejscowych, zrostów (ból porównywalny do placebo). W przypadku tego preparatu zwiększenie
dawki leku nie wymaga zwiększenia ilości podanych ampułek. Lek występuje w trzech dawkach 25 mg,
37,5 mg oraz 50 mg, ale objetość iniekcji wynosi 2 ml. dla każdej z dawek.. Jeśli chcemy zwiększyć
dawkę haloperidolu do 150 mg w iniekcji oznacza to, że powinniśmy podać 3 amp, czyli 3 ml leku
w dwóch wkłuciach. Dlatego warto podkreślić, że bolesność i zrosty są związane głównie z przyjmo-
waniem klasycznych leków depot, nowoczesne leki takich objawów niepożądanych w zasadzie
nie wywołują.

W przypadku tabletek faktycznie codziennie, a nawet kilka razy dziennie o określonej godzinie

musimy przyjmować zalecony lek, żeby utrzymać jego efekt terapeutyczny, czyli żeby po prostu był
skuteczny. Nieprzyjęcie nawet jednej dawki leku może spowodować takie obniżenie jego poziomu we
krwi, że przestanie on działać. W przypadku leków przeciwpsychotycznych w iniekcjach o przedłużo-

Co to są leki przeciwpsychotyczne w iniekcjach o przedłużonym działaniu (neuroleptyki depot).

Leki Depot bolą i robią się po nich zrosty.

Tabletki są bezpieczniejsze - widzę, co łykam.

14

nym działaniu cechą pozytywną tego rodzaju leków jest fakt utrzymywania się ich stałego stężenia
we krwi przez okres kilku tygodni. Dzięki temu leki te nie muszą być aplikowane codziennie. Do zalet
form depot można również zaliczyć zmniejszenie łącznej podanej dawki leku przy uzyskaniu
porównywalnego skutku jak przy leczeniu w formie tabletek. Bardziej stabilne stężenie leku, jego
mniejsza całkowita dawka to też mniejsze ryzyko wystąpienia objawów ubocznych. Badania pokazują,
że liczba objawów ubocznych po neuroleptykach depot nie jest większa, niż przy ich doustnym
stosowaniu. Bardzo ważny jest natomiast fakt, że stosowanie leków przeciwpsychotycznych
w iniekcjach o przedłużonym działaniu co najmniej dwukrotnie redukuje ryzyko nawrotu psychozy,
w porównaniu ze stosowaniem typowych leków antypsychotycznych w formie doustnej.

Zarówno w jednym jak i drugim przypadku nie można podać leku wbrew czyjejś woli.

Codzienne przyjmowanie leków w formie tabletek wymaga oprócz „chęci” przyjęcia leków również
wielu logistycznych działań. Należy przede wszystkim codziennie pamiętać o przyjęciu leku w określo-
nym czasie. Jeśli w porze łykania tabletek nie przebywamy w domu, musimy pamiętać o konieczności
zabrania leków ze sobą (noszenie przy sobie leków zwiększa prawdopodobieństwo, że ktoś je
zauważy) i przyjęcia ich w mniej komfortowych warunkach (np. w sklepie) lub przyjęcia ich w innych
godzinach, co powoduje wahania poziomu leku. Leki w formie iniekcji o przedłużonym działaniu są
po prostu wygodniejsze i bezpieczniejsze. W ich przyjmowaniu nie ma elementu zmuszania,
czy robienia czegoś wbrew woli. Osoba przyjmująca zastrzyk musi się na niego zgodzić więc ma
kontrolę nad swoim leczeniem, a uzyskana poprawa stanu zdrowia daje większą szansę na uzyskanie
kontroli nad własnym życiem. Co ważne nowoczesne leki w formie depot mają różne formy podania
i niektóre można podawać bezpiecznie (także w warunkach domowych) zarówno w mięsień
pośladkowy jak i naramienny.

Zarówno w przypadku zgłoszenia się do PZP, do apteki w celu wykupienia leków jak

i do gabinetu zabiegowego istnieje niewielkie ryzyko, że ktoś znajomy nas tam zobaczy. Nie oznacza
to jednak, że sam fakt, iż znaleźliśmy się w danym miejscu, np. gabinecie zabiegowym stygmatyzuje
nas jako osoby chore psychicznie. Jeśli jednak obawa, że ktoś nas zobaczy jest tak silna, że boimy się
zgłosić na zastrzyk, to istnieje kilka sposobów żeby poradzić sobie z tym problemem. Możemy zgłosić
się do gabinetu zabiegowego w porze najmniejszego ruchu np. w godzinach bardzo wczesnych
lub późno wieczornych, możemy poprosić o wykonanie iniekcji w warunkach domowych np. w ra-
mach zamówionej wizyty domowej w Poradni lub Zespołu Leczenia Środowiskowego, którego rola
polega na pomocy w podobnych sytuacjach.

Jak biorę tabletki to sam kontroluję leczenie, w przypadku zastrzyku nie.

Jak pójdę na zastrzyk to będą wiedzieć, że jestem chory.

15

PIŚMIENNICTWO

 1.

Acosta F.J., Ramallo-Fariña Y., Bosch E., Mayans T., Rodríguez C.J., Caravaca A. Antipsychotic treatment

®

dosing profile in patients with schizophrenia evaluated with electronic monitoring (MEMS ). Schizophr
Res. 2013 May;146(1-3):196–200.

2.

Acosta F.J., Ramallo-Fariña Y., Siris S.G. Should full adherence be a necessary goal in schizophrenia?
Full versus non-full adherence to antipsychotic treatment. Compr Psychiatry. 2014 Jan;55(1):33–9.

3.

Andreasen, N.C., Grove, W.M., 1986. Thought, language, and communication in schizophrenia: diagnosis
and prognosis. Schizophr Bull 12:348–359.

4.

Borkowska A. Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych i możliwości ich oceny. Psychiatria w Praktyce
Klinicznej 2009; 2, 1: 30–40.

5.

Emsley R. et al. Symtom Recurrence Following Intermittent Treatment in First Episode Schiozophrenia
Successfully Treated for 2 years: A 3-Year Open – Label Clinical Study, J Clin Psychaitry 73;3, April 2012.

6.

Fisher M., Loewy R., Hardy K., Schlosser D., Vinogradov S. Cognitive interventions targeting brain plasticity
in the prodromal and early phases of schizophrenia. Annu Rev Clin Psychol. 2013;9:435–63.

7.

Gargiulo PA, Landa De Gargiulo AI. Glutamate and modeling of schizophrenia symptoms: Review of our
Findings: 1990-2014. Pharmacol Rep. 2014 Jun;66(3):343–352.

8.

Greenstone J.L., Leviton S.C. Interwencja kryzysowa. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
2004.

9.

http://www.jaoa.org/content/105/1/13.full

10. Kaplan H.I. & Sadock B.J. Synopsis of Psychiatry (6th Ed.). Baltimore: Williams & Wilkins 1991.

11. Kępiński A. Poznanie chorego. 1989; wyd. II Warszaw PZWL

12. Kubacka-Jasiecka D. Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Wydawnictwa Aka-

demickie i Profesjonalne, Warszawa 2010.

13. Kuperberg G., Hackers S., 2000; Schisophrenia and cognitive function, Current Opinion in Neurobiology

10; 205–210.

14. Nuechterlein K.H., Ventura J., Subotnik K.L., Bartzokis G. The early longitudinal course of cognitive deficits

in schizophrenia. J Clin Psychiatry. 2014;75 Suppl 2:25–9.

15. Olney J.W. New insights and new issues in developmental neurotoxicology. Neurotoxicology. 2002

Dec;23(6):659–68.

16. Stewart J. Mosty zamiast murów Podręcznik komunikacji interpersonalnej. PWN, Warszawa, 2008.

17. Velligan D.I., Kamil J.H. Enhancing patient adherence: introducing smart pill devices. JTherapeutic Delivery.

June 2014, Vol. 5, No. 6, Pages 611–613.

18. Weiden P.J. J. Clin. Psychiatry 2007,6-8;14–19.

19. Wilczek-Rużyczka E. Komunikowanie się z chorym psychicznie. Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2007.

PHPL/PSY/1115/0016a