1

Reagowanie

Mechanizm ruchowe

KFZiE WBiOS U

Ś

2008

Mechanizmy sterowania reakcjami

x

Ś

rodowisko

R

Reakcja Organizmu

Zmiana Bodźców

Ś

rodowiska

OUN

UO

AUN

NGD

E

Efektory Somatyczne

i Autonomiczne

OGD

Nadrzędne

Gruczoły Dokrewne

Autonomiczny

Układ Nerwowy

Obwodowy

Układ Nerwowy

Ośrodkowy

Układ Nerwowy

Obwodowe

Gruczoły Dokrewne

BB / BW

Bodziec Środowiska

2

Reagowanie - odruch

ODRUCH - def. reakcja adaptacyjna za po

ś

rednictwem UN

Definicja do kitu! Dlaczego?

Patrz dalej

ŁUK ODRUCHOWY:

Receptor

Dr. do

ś

rodkowa

O

ś

rodek odruchu

Dr. od

ś

rodkowa

Efektor

SCHEMAT FUNKCJONALNY - ETAPY ODRUCHU:

... - Bodziec - Reakcja - Wzmocnienie = Bodziec

- p

ę

tla sprz

ęż

enia zwrotnego

Odruchy

Klasyfikacja odruchów:

•

Odruchy proste (jednosynaptyczne) i zło

ż

one (wielosynaptyczne) ... itp

•

Odruchy włókienkowe, rdzeniowe (bezwarunkowe) i mózgowe
(motywowane)

•

Odruchy bez wyboru (A), z wielokrotnym wyborem (B), z wyborem i
zaniechaniem (C), kojarzeniowe (D)

•

Odruchy toniczne, postawne statyczne i poprawcze, orientacyjne,
lokomocyjne, manipulacyjne ... itp

•

Odruchy bezwarunkowe (wrodzone) i warunkowe (wyuczone)

bodziec bezwarunkowy - zmienia stan organizmu, zaburza homeostaz

ę

bodziec warunkowy - nie zmienia stanu organizmu, mo

ż

e by

ć

zapowiedzi

ą

bod

ź

ca bezwarunkowego

•

Odruchy warunkowe klasyczne (Pawłow) i instrumentalne (Skinner)

3

Odruchy

Typy łuku odruchowego :
A/ włókienkowy

jednonerurony

B/ rdzeniowy

np. miotatyczny
(dwuneuronowy)

C/ rdzeniowy

np. obronny
(trójneuronowy)

D/ mózgowy

motywowane,
warunkowe,
wieloneuronowe
(nie

zobrazowany)

Naczynie krwiono

ś

ne

Synapsy

Ciało neuronu

Zako

ń

czenia czuciowe

Powierzchnia ciała

Neuron czuciowy

Neuron ruchowy

Mi

ę

sie

ń

Neuron czuciowy

Neuron ruchowy

Mi

ę

sie

ń

Interneuron

Odruch dwuneuronowy, monosynaptyczny - na rozci

ą

ganie

Odruch, włókienkowy - „jednoneronowy”

Odruch trójneuronowy, bisynaptyczny - obronny

A

C

B

Podstawa - odruchy wrodzone

Odruchy wrodzone, w tym atawistyczne - surowiec do warunkowania

• odruchy wegetatywne i samozachowawcze, w tym:

kichanie, kaszel, mruganie,

ś

linienie, łzawienie, przełykanie, wydzielanie

soków trawiennych, o. wymiotny, defekacji, mikcji, oddychania, zespół
odruchów kr

ąż

eniowo-oddechowych

• odruch napinania szyi (w pozycji na brzuchu)

• odruch oczu lalki (opó

ź

nianie ruchu oczu przy biernym ruchu głowy)

• odruch zgi

ę

cia tułowia Galanta (wygi

ę

cie tułowia w stron

ę

dotkni

ę

cia)

• odruch chwytny (Darwina) z r

ą

k i stóp, (o. Babi

ń

skiego ze stóp)

• skrzy

ż

owany odruch kroczenia, odruch chodzenia, odruch pływania

• odruch Moro (przeciwupadkowy: wyrzut ko

ń

czyn z chwytem),

4

Warunkowanie

Warunkowanie

Schemat behawioralny

n x (BW

BB

R)

BW

R

Warunkowanie ze wzmacnianiem:

♦

pozytywnym - nagroda

♦

negatywnym - kara

Warunkowanie według ró

ż

nych ceduł (ceduła) wzmocnienia:

♦

nieregularnie (najskuteczniejsze!)

♦

po stałej liczbie prób

♦

po stałym czasie

Warunkowanie - hamowanie

Hamowanie odruchów:

• zewn

ę

trzne (konkurencja)

• wewn

ę

trzne przez:

♦

wygaszanie (niewzmacnianie)

♦

ró

ż

nicowanie

(istotne w badaniu zdolno

ś

ci percepcyjnych zwierz

ą

t)

♦

opó

ź

nianie

5

Formy reagowania ruchowego

wg G.Viauda

+

-/+

-

-

Nowość - uczenie

-

+/-

+

+

Stereotypowość

+

+

-/+ ?

-

Składnik
orientacyjny

wygaszanie

motywacji

wygaszanie

napędu

potrzeby

osiąganie

ekstremum,

optimum

unikanie,
osiąganie

bodźca

Efekt reakcji

sekwencyjna

sekwencyjna

prosta

prosta,

narządu

Złożoność reakcji

+

+

-/+ ?

-

Aktywacja napędu

znak

znak

czynnik

czynnik

Rodzaj bodźca

-

+/- ?

+

+

Dziedziczenie

Zachowanie

inteligentne

Instynkt

Taksja

i tropizm

Odruch

i nastia

Własności reakcji

Klasyfikacja behawioru

wg Chmurzy

ń

skiego

Odr.

celownicze

Odr. repulsji

Odr.

specyficzne

-

-

Tropizmy

Odr.

posturalne

-

Części
ciała

Optokineza

Odr.

poprawcze

Odr.

celownicze

Taksje

Odr. retrakcji

Kinezy

Taksje

Odr.

posturalne

R. startowa

Nastie

Tanatoza

Całego
ciała

Kierunkowe

Kierunkowe

Bezkierunkowe

Kierunkowe

Bezkierunkowe

Reakcje

operacyjne

Reakcje lokomocyjne

Reakcje posturalne

Zakres
reakcji

6

Instynkt

Wrodzony Mechanizm Wyzwalaj

ą

cego

motywacja

selektywne spostrzeganie

Bodziec Wyzwalaj

ą

cy

charakterystyczny,

gatunkowo specyficzny bodziec zło

ż

ony

Zachowanie Instynktowne:

- Apetencja

Reakcja Orientacyjna
Reakcji Zorientowana

- Konsumacja

Reakcja Konsumacyjna

ko

ń

cowa = terminalna

albo

Sztywny Wzorzec Zachowania

Reakcje zintelektualizowane

Czynno

ś

ci dowolne:

• praksje

• kombinacje ruchowe

• czynno

ś

ci zintelektualizowane

Inteligentne reakcje typu

• konkretnego

• abstrakcyjnego

Zachowania komunikacyjne

i Zachowania zrytualizowane (ryty)

Charakter praksji najlepiej obrazuj

ą

apraksje

7

Fizjologia czynno

ś

ci ruchowych

Kategorie czynno

ś

ci motorycznych i poziomy ich integracji:

• toniczne (napi

ę

cie podstawowe)

- rdze

ń

; twór siatkowaty

• postawne (posturalne) statyczne (postawa w bezruchu)

- j

ą

dra przedsionka

• postawne statokinetyczne (poprawcze)

- j

ą

dra przedsionka;

wzgórki czworacze

• lokomocyjne (przemieszczanie)

- rdze

ń

; j

ą

dra podstawy, kora

• orientacyjne - celownicze (spostrzeganie)

- wzgórki czworacze, kora

• manipulacyjne, pedipulacyjne, mandibulacyjne ... (operowanie)

- j

ą

dra podstawy, kora

• ekspresyjne - komunikacyjne

- j

ą

dra podstawy, kora

Fizjologia czynno

ś

ci ruchowych

Kategorie czynno

ś

ci motorycznych i poziomy ich integracji

Kora

J

ą

dra

przedsionka

Wzgórki

czworacze

Mó

ż

d

ż

ek

Rdze

ń

kr

ę

gowy

Mi

ę

sie

ń

J

ą

dra

podstawy

Istota

czarna

J

ą

dro

czerwienne

Twór
siatkowaty

+ -

8

Mi

ęś

nie jako efektory

Jednostka motoryczna:

200-400 mi

ęś

ni wyró

ż

nialnych anatomicznie (ró

ż

nice

osobnicze)
0,25

×

10

9

włókien mi

ęś

niowych,

0,45

×

10

6

motoneuronów,

dywergencja: neuron : włókna = 1 : (2-6)

1 : (n

×

100)

(wielko

ść

jednostki a precyzja regulacji siły skurczu)

Typy włókien

gruby „FT”

30-80 Hz

w 20 ms

10-30 ms

Włókna FT

(FTa, FTb)

cienki „ST”

15-30 Hz

w 80 ms

120 ms

Włókna ST

Cechy

motoneuronu

(typ Aa)

Częstotliwość

drażnienia

tetanicznego

Szczyt

siły skurczu

Okres skurczu

pojedynczego

Skurcz mi

ęś

ni - regulacja

Regulacja działania mi

ęś

nia

• odpowied

ź

włókien mi

ęś

niowych in situ: tetanus niezupełny

zupełny

• desynchronizacja - synchronizacja jednostek - dr

ż

enie (tremor)

• rola bezwładno

ś

ci mi

ęś

ni i przesuni

ę

cia pobudze

ń

w fazie

Sumowanie skurczów pojedynczych w skurczu t

ęż

cowym

Skurcz pojedynczy

Wypadkowa siła skurczu

Zapis serii
depolaryzacji

Skurcz t

ęż

cowy

9

Skurcz mi

ęś

ni - regulacja

Regulacja siły skurczu mi

ęś

ni:

•

zgodnie z zasad

ą

miejsca - przez rekrutacj

ę

jednostek motorycznych

•

zgodnie z zasad

ą

cz

ę

stotliwo

ś

ci - przez sumowanie czasowe

skurczów pojedynczych od skurczu t

ęż

cowego niezupełnego do

zupełnego

pierwiastek z amplitudy zintegrowanego EMG jest proporcjonalny do siły

skurczu

Kierowanie mi

ęś

niami

Rdzeniowy poziom sterowania motoryk

ą

Lokalny aparat ruchowy:

• w j

ą

drach rdzenia kr

ę

gowego i j.j. nerwów III, IV, V, VI, VII, IX, X, XI, XII

• motoneurony A

α

, A

γ

(30%), interneurony (k. Renshaw - hamulcowe), ...

• zako

ń

czenia neuronów z dróg: piramidowych i pozapiramidowych, dróg

własnych rdzenia, zako

ń

czenia neuronów dróg czuciowych, neurony

autonomiczne, ...

Ko

ń

cowa wspólna droga - motoneuron (Ch.Sherington)

• wg neurologów:

„motoneurony ni

ż

sze” = prawdziwe „obwodowe” rogu przedniego,

„motoneurony wy

ż

sze” - o

ś

rodkowe neurony dróg ruchowych rdzenia

Neurony rozrusznikowe - „pacemakers” u bezkr

ę

gowców (Viersma)

• Generatory rytmu:

generator rytmu drapania, kroczenia ...

10

Kontrola zwrotna ruchów

Układ propriocepcji = czucia własnego mi

ęś

ni (Ch.Sherington)

Zakres czucia:
•

rozci

ą

gni

ę

cie = długo

ść

•

napi

ę

cie = siła

•

k

ą

t zgi

ę

cia w stawie

•

ruch - wibracja

Receptory i narz

ą

dy zmysłów:

•

ciałka buławkowate Golgiego w

ś

ci

ę

gnach

A

α

Ib

•

ciałka zmysłowe Ruffiniego torebki stawowej

A

β

II

•

ciałka blaszkowate Pacciniego okostnej

A

β

II

•

wrzeciona mi

ęś

niowe

dynamiczne, fazowe - grube, torebkowe, zako

ń

czenia pier

ś

cieniowio-

spiralne) - włókna typu I, A

α

Ib

statyczne, toniczne - cienkie, ła

ń

cuszkowe, zako

ń

czenia bukietowe

- włókna typu II, A

β

II

Kontrola zwrotna ruchów

P

ę

tla gamma

- system neuronów czuciowych
z wrzecionek i ruchowych (A

α

i A

γ

) ze

zwrotnym hamowaniem jednostek
mi

ęś

ni antagonistycznych

- monosynaptyczny łuk odruchu
antygrawitacyjnego kr

ę

gowców

l

ą

dowych (Nauta)

- do

ś

wiadczenie Brondgesta

P

ę

tla gamma nie inicjuje skurczu, tj. nie

jest tak,

ż

e drogi zst

ę

puj

ą

ce pobudzaj

ą

motoneuron gamma i dopiero skurcz
wrzecionka aktywuje z kolei
motoneurony alfa i powoduje skurcz
całej jednostki motorycznej (A.B.
Vallbo).

Ciałko
buławkowate
Golgiego

Wrzeciono
mi

ęś

niowe

A

ββββ

= II

A

αααα

= I b

A

γγγγ

A

αααα

= I a

A

αααα

11

Poziom rdzeniowy

Czynno

ś

ci motoryczne

organizowane na poziomie
rdzeniowym

•

odruchy miotatyczne -
podstawowe napi

ę

cie

antygrawitacyjne

•

odruchy obronne: retrakcji
(cofania) i repulsji (odpychania)

•

skrzy

ż

owane odruchy wyprostne:

obronny i postawny Philipsona

•

reakcja scyzorykowa na
przeci

ąż

enie,

•

automatyzm kroczenia -
naprzemiennie sprz

ęż

ony

(S.Grillner, M.L.Shik)

•

...

- +

+ -

Bodziec bólowy

Zmiany rozkładu napięć w kończynach

podczas skrzyżowanej reakcji wyprostnej

+

+

Retrakcja

Repulsja

PODRAśNIENIE

REAKCJA

Poziom pnia mózgu

Opuszka, Pie

ń

Mózgu - Pozapiramidowy poziom sterowania motoryk

ą

System poł

ą

cze

ń

pozapiramidowych:

Strzałka w gór

ę

wskazuje gradient narastania czynno

ś

ci posturalnej

Strzałka w dół wskazuje gradient narastania czynno

ś

ci lokomocyjnych i operacyjnych

m. osiowe

i kończyn

- z jąder podstawy

lokomocja

droga czerwienno-rdzeniowa

m. osiowe

i kończyn

- połączenia przez

móżdżek i t.s.

droga oliwkowo-rdzeniowa

m. osiowe

i kończyn

- odruchy orient.

i poprawcze

droga pokrywowo-rdzeniowa

m. osiowe

- pobudza

prostowniki

droga przedsionkowo-rdzeniowa boczna
d. przedsionkowo-rdzeniowa przyśrokowa

mięśnie

osiowe

- hamuje

prostowniki

droga siatkowo-rdzeniowa przednia
(z tworu siatkowatego tylno-przyśrokowego)

mięśnie

osiowe

- pobudza

prostowniki

droga siatkowo-rdzeniowa boczna
(z tworu siatkowatego przednio-bocznego)

12

Poziom pnia mózgu

Czynno

ś

ci motoryczne organizowane na poziomie pnia mózgu

•

Odruchy posturalne toniczne
- statyczne - przedsionkowe i szyjne (karkowe) - z tworu siatkowatego, j

ą

der

przedsionka, j

ą

dra n. XI, p

ę

czka podłu

ż

nego po

ś

rodkowego pnia mózgu,

- statokinetyczne (poprawcze) - przedsionkowe, szyjne, pokrywowe
(przestrzenna orientacja wzrokowa) - z j

ą

der przedsionka, j

ą

dra n. XI, p

ę

czka

podłu

ż

nego po

ś

rodkowego pnia mózgu, j

ą

der wzgórków czworaczych (pokrywy)

•

Odruchy orientacyjne - wzrokowe i słuchowe z j

ą

der wzgórków czworaczych

(pokrywy)
w tym:

system kierowania ruchami gałki ocznej

- układ skojarzonego spojrzenia

•

Odruchy obronne pnia mózgu oraz odruchy somatyczne skojarzone
z odruchami autonomicznymi,
w tym:

mrugania, przełykania, kaszlu, kichania, wymiotny, ruchy j

ę

zyka, ...

•

Odruchy oddechowe i wytwarzanie rytmu oddechowego: ...

Poziom pnia mózgu

Mechanizm sztywno

ś

ci

odmó

ż

d

ż

eniowej

Uwaga:
Urazowe uszkodzenia
kr

ę

gosłupa szyjnego i pnia

mózgu:

- mechanizm

ś

mierci przez

„skr

ę

cenie karku” lub

powieszenie

- sztywno

ść

odmó

ż

d

ż

eniowa

- z pnia mózgu,

- pora

ż

enie wiotkie:

tetraplegia, paraplegia i
hemiplegia ... - z rdzenia
szyjnego.
Ataksje mó

ż

d

ż

kowe ...

J

ą

dra

przedsionka

ci

ę

cie

Rdze

ń

kr

ę

gowy

Mi

ę

sie

ń

Twór

siatkowaty

+

-

-

+ +

Z kory i j

ą

der podstawy

++

+

+

-

-

-

+

Mó

ż

d

ż

ek

13

Poziom podkorowy

J

ą

dra Podstawy - Pozapiramidowy poziom sterowania motoryk

ą

Kora czuciowa,

asocjacyjna,

przedruchowa

Kora

ruchowa

Jądro ogoniaste

Skorupa

Gałka blada

Istota czarna

Jądro

czerwienne,

Twór

siatkowaty

Jądra

oliwki

Móżdzek

Wzgórze brzuszne

Niskowzgórze

Glu

GABA, Ach

DA

System poł

ą

cze

ń

pozapiramidowych:

P

ę

tle sprz

ęż

e

ń

zwrotnych

pr

ąż

kowiowo-czarnych

i czarno-pr

ąż

kowiowych

oraz ich wyj

ś

cia drogami

poza-piramidowymi

Gałka blada (pallidum)
- ruchy masowe
noworodka, odruchy
atawistyczne

Pr

ąż

kowie (striatum)

- hamowanie gałki bladej,
ruchy bł

ę

dne niemowl

ę

cia

Korowe sterowanie ruchami

Kora Mózgowa - Piramidowy poziom sterowania motoryk

ą

System poł

ą

cze

ń

piramidowych i pozapiramidowych inicjowanych korowo:

• 30% neuronów d.piramid. z pola 4 wg Brodmana







• 30% neuronów d.piramid. z pola 6 wg Brodmana







V warstwa kory

• 40% neuronów d.piramid. z pola 3,1,2 wg Brodmana







- n. piramidowe (Betza)

• 5% neuronów bezpo

ś

rednio do motoneuronów

cz

ęść

do neuronów czuciowych i interneuronów w rdzeniu kr

ę

gowym

Wg Duus: Diagnost…

14

Korowe sterowanie ruchami

Kora Mózgowa - Piramidowy poziom sterowania motoryk

ą

System poł

ą

cze

ń

piramidowych i pozapiramidowych inicjowanych korowo:

• 30% neuronów d.piramid. z pola 4 wg Brodmana







• 30% neuronów d.piramid. z pola 6 wg Brodmana







V warstwa kory

• 40% neuronów d.piramid. z pola 3,1,2 wg Brodmana







- n. piramidowe (Betza)

• 5% neuronów bezpo

ś

rednio do motoneuronów

cz

ęść

do neuronów czuciowych i interneuronów w rdzeniu kr

ę

gowym

m. osiowe i
kończyn

- połączenia
przez móżdżek i t.s.

także: droga oliwkowo-rdzeniowa

m. osiowe i
kończyn

- z jąder podstawy
lokomocja

także: droga czerwienno-rdzeniowa

mięśnie
osiowe

- pobudza
prostowniki

droga przednia

mięśnie
kończyn

- pobudza
zginacze

droga piramidowa boczna

Reagowanie w pracy

Stereoptyp dynamiczny (Pawłow) - układ odruchów i czynno

ś

ci wyuczonych

stanowi

ą

cy aktualny repertuar reakcji

Czas reakcji prostej (w ms):

Na czas reakcji składa si

ę

:

•

czas przyrz

ą

dowy (? ms),

•

czas recepcji (1-10 ms),

•

czas o

ś

rodkowy (100-200 ms),

•

czas motoryczny (40 ms)

Składowe czasu reakcji wg Pierona:
• Stałe Minimum
• oraz Zmienny Margines (zale

ż

ny od warunków zewn. i stanu)

Czas reakcji:

prosta „a” < alternatywna „b” < alternatywna „c” < asocjacyjna
(„b” - wybór wielokrotny , „c” - wybór wielokrotny z zaniechaniem)

300

- 1600

900

200-400

180

140

140

Czas [ms]

zimno <

< ciepło <

< smak

< ból <

<zapach<

<światło<

< dotyk <

dźwięk <

Rodzaj
bodźca

15

Reagowanie w pracy

Czas reakcji z N wyborami:

T = a

××××

lg N lub

T [ms] = 270 ln (N+1) (... Krause)

Czas reakcji

• maleje asymptotycznie ze wzrostem wytrenowania reakcji

• zmienia si

ę

zgodnie z zasad

ą

tolerancji (tj. ma minimum) wraz ze

wzrostem cz

ę

sto

ś

ci sygnałów do reakcji

• zale

ż

y od:

treningu, rodzaju bod

ź

ca, ilo

ś

ci ró

ż

nych bod

ź

ców, siły bod

ź

ca, cz

ę

sto

ś

ci

ekspozycji bod

ź

ca, nastawienia - motywacji, gotowo

ś

ci - struktury

fazowej bod

ź

ca, zło

ż

ono

ś

ci obiektu, rodzaju reakcji

Indywidualne (50%) i mi

ę

dzyosobnicze (400-900%) wahania czasu reakcji

- rozkład ró

ż

nic osobniczych: ujemnie - lewosko

ś

ny (g

ęś

ciej z lewej)

Reagowanie w pracy

Szybko

ść

i siła reakcja ruchowej (Hill):

(F + a)

××××

(V + b) = k

Zasady optymalizacji stereotypów dynamicznych w psychologii i fizjologii

pracy:

• unika

ć

zb

ę

dnych zmian stereotypu dynamicznego - zysk ze zmian musi

uzasadnia

ć

koszty

• zmiany stereotypu wprowadza

ć

powoli - uwzgl

ę

dnia

ć

tempo

przewarunkowania wykonawców

• ogranicza

ć

ilo

ść

sygnałów i przyrost liczby sygnałów w miar

ę

rozbudowy

systemu z upływaj

ą

cym czasem

ć

wiczy

ć

stereotypy reakcji w sytuacjach awaryjnych

16

Motoryczno

ść

Zasady rozwoju motorycznego:

•

Od generalizacji do specjalizacji
„aktywno

ść

zgeneralizowana poprzedza aktywno

ść

zlokalizowan

ą

” - wyspecjalizowan

ą

•

Post

ę

p w rozwoju ruchowym przebiega w dół osi cefalokaudalnej

i wedle nast

ę

pstwa proksimo-dystalnego

Nowe kategorie czynno

ść

ruchowej pojawiaj

ą

si

ę

tym pó

ź

niej im dalej od mózgu

•

Rozwój od ruchów symetrycznych przez asymetryczne do zlateralizowanych
Asymetria utrudniona przez zjawisko transferu bilateralnego pobudze

ń

•

Od ruchów cyklicznych do acyklicznych
Acykliczne wymagaj

ą

hamowania ...

•

Zmiana modalno

ś

ci dominuj

ą

cej w sprz

ęż

eniu sensomotorycznym

- od proprio - i tango- do tele- archaicznych i tele- nowoczesnych .. ;
- od bod

ź

ców pierwszoukładowych do bod

ź

ców drugoukładowych

- od eksterioryzacji (jawno

ś

ci ruchów) do interioryzacji i intelektualizacji (np. czytanie)

•

Nowe stereotypy metod

ą

prób i bł

ę

dów w cyklu:

... asocjacja - stabilizacja - dysocjacja - reasocjacja - ...

zmodyf. za: (M.Demel, A. Skład: Teoria wychowania fizycznego ... str 114-115.)

Motoryczno

ść

Charakterystyka motoryczno

ś

ci:

• Tre

ść

ruchu - skutek, cel ruchu :

- produkcyjna, sportowa, wyrazowa, bojowa, samoobsługowa ... etc.

• Idea ruchu - motywacja

• Cechy motoryczne:

- siła, szybko

ść

, wytrzymało

ść

, gibko

ść

,

- zwinno

ść

= zr

ę

czno

ść

= koordynacja, ... i pochodne.

• Forma przestrzenna (wg Kurta Meinla) :

- własno

ś

ci strukturalne:

struktura fazowa, harmonia

- własno

ś

ci dynamiczne:

rytm, płynno

ść

, transmisja, elastyczno

ść

,

- własno

ś

ci psychiczne:

precyzja, antycypacja, nasycenie ruchu, zakres umiej

ę

tno

ś

ci

17

Motoryczno

ść

Analiza motoryczno

ś

ci:

• elementy ruchowe - skurcz jednego mi

ęś

nia, jednej grupy w jednym odcinku

ła

ń

cucha kinematycznego (zgi

ę

cie, wyprostowanie, odwiedzenie,... itp.)

• akty ruchowe - równoczesna akcja kilku mi

ęś

ni lub grup w kilku ogniwach

ła

ń

cucha kinematycznego (cios, krok, skok, skłon ... itp.)

• działanie ruchowe - zło

ż

enie nast

ę

pczych, dopełniaj

ą

cych si

ę

aktów

prowadz

ą

cych do wykonywania sensownej czynno

ś

ci:

(chodzenie, piłowanie, kr

ę

cenie korb

ą

, uderzanie ... itp.)

• czynno

ść

ruchowa - zło

ż

enie działa

ń

ruchowych prowadz

ą

ce do uzyskania

elementarnego celu działania (wbicie gwo

ź

dzia, napisanie listu na komputerze ...)

• post

ę

powanie ruchowe - zbiór czynno

ś

ci okre

ś

lonych celem - skutkiem

(trening sportowy, praca zawodowa, czynno

ś

ci rekreacyjne)

Motoryczno

ść

Etapy rozwoju ruchowego (A.Homburger *, S.Szuman **)

• archeokinetyczny * - ruchów bł

ę

dnych ** - noworodka

• paleokinetyczny * - ruchów sensomotorycznych **

• mesokinetyczny * - ruchów manipulacyjnych **

• neokinetyczny * - praksji i kombinacji ruchowych **

Fazy rozwoju ruchowego (..)

• faza premotoryczna (pallidarna) - odruchów wrodzonych

• faza protomotoryczna (strialna) - ruchów bł

ę

dnych, warunkowania

• faza eumotoryczna (kortykalna) - praksji i kombinacji ruchowych

18

Indeks motoryczno

ś

ci

Poziom wykonania i nale

ż

na punktacja za prób

ę

Próba

Płe

ć

min

1 pkt

dst

2 pkt

db

3 pkt

bdb

4 pkt

wys

5 pkt

wyb

6 pkt

S

ZYBKO

ŚĆ

10 sek biegu w miejscu

z klaskaniem pod
udami

K

12

16

20

25

30

35

miara:

liczba kla

ś

ni

ęć

M.

15

20

25

30

35

40

S

KOCZNO

ŚĆ

skok w dal z miejsca

odmierzany stopami

K

5 st

6 st

7 st

8 st

9 st

10 st

miara:

ilo

ść

stóp w

zaokr

ą

gleniu

M.

5 st

6 st

7 st

8 st

9 st

10 st

S

IŁA RAMION

czas zwisu na r

ę

kach

na dr

ąż

ku

podchwytem z
rosn

ą

c

ą

trudno

ś

ci

ą

K

zwis na
wyprosto
wanych
r

ę

kach

3 sek

zwis na
wyprosto
wanych
r

ę

kach

10 sek

zwis na
wyprosto-
wanej
jednej
r

ę

ce

3 sek

zwis na
wyprosto-
wanej
jednej
r

ę

ce

10 sek

zwis na
obu
r

ę

kach z

głow

ą

powy

ż

ej

chwytu
3 sek

zwis na
obu
r

ę

kach z

głow

ą

powy

ż

ej

chwytu
10 sek

miara:

czas trwania z
rosn

ą

c

ą

trudno

ś

ci

ą

M.

zwis na
wyprosto-
wanych
r

ę

kach

10 sek

zwis na
wyprosto-
wanej
jednej
r

ę

ce

10 sek

zwis na
obu
r

ę

kach z

głow

ą

powy

ż

ej

chwytu
3 sek

zwis na
obu
r

ę

kach z

głow

ą

powy

ż

ej

chwytu
10 sek

zwis na
jednej
r

ę

ce z

głow

ą

powy

ż

ej

chwytu
10 sek

zwis
kolejno
na prawej
i lewej
r

ę

ce z

głow

ą

powy

ż

ej

chwytu
10 sek

Indeks motoryczno

ś

ci

G

IBKO

ŚĆ

skłon z pozycji na

baczno

ść

z rosn

ą

ca

gł

ę

boko

ś

ci

ą

K

chwyt
obur

ą

cz

za kostki

palcami
r

ą

k do

palców
stóp

palcami
rak do
podło

ż

a

wszystki
mi
palcami
r

ą

k do

podło

ż

a

wn

ę

trzem

dłoni do
podło

ż

a

głow

ą

do

kolan

miara:

gł

ę

boko

ść

M.

chwyt
obur

ą

cz

za kostki

palcami
r

ą

k do

palców
stóp

palcami
rak do
podło

ż

a

wszystki
mi
palcami
r

ą

k do

podło

ż

a

wn

ę

trzem

dłoni do
podło

ż

a

głow

ą

do

kolan

W

YTRZYMAŁO

ŚĆ

czas [min] biegu w

miejscu 120 kr/min
lub dystans biegu w
[m.]

K

1 min

200 m

3 min

500 m

6 min

1000 m

10 min

1500 m

15 min

2000 m

20 min

2500 m

miara:

czas [min] lub
dystans [km]

M.

2 min

400 m

5 min

1000 m

10 min

2000 m

15 min

2500 m

20 min

3000 m

30 min

4000 m

S

IŁA MIE

Ś

NI BRZUCHA

le

żą

c na plecach

no

ż

yce poziome

nogami tu

ż

nad

podło

ż

em

K

10 sek

30 sek

1 min

1,5 min

2 min

3 min

miara:

czas [sek] lub [min]

M.

30 sek

1 min

1,5 min

2 min

3 min

4 min

19

Inne testy motoryczno

ś

ci

Test uzdolnie

ń

ruchowych Oziereckiego w modyf. Bara

ń

skiego

Test Denver do oceny rozwoju psychomotorycznego dziecka

Test Gniewkowskiej i Moliere
•

szybko

ść

- bieg 20 m.

•

siła nóg - skok w dal z rozbiegiem

•

siła r

ą

k - rzut piłeczk

ą

tenisow

ą

•

równowaga - przej

ś

cie po równowa

ż

ni

•

dokładno

ść

- rzut woreczkiem do tarczy

Test sprawno

ś

ci motorycznej Sekity

•

siła - rzut piłk

ą

lekarsk

ą

1 kg

•

moc - skok w dal z miejsca

•

zwinno

ść

- bieg wahadłowy 4 x 5 m.

•

szybko

ść

ruchów r

ę

ki - test nakłu

ć

otworów na płytce testowej

Inne testy motoryczno

ś

ci

Test sprawno

ś

ci fizycznej R. Trze

ś

niowskiego

•

szybko

ść

- bieg 40 m. z wysokiego startu lub 60 m. z niskiego startu (pow. 10,5

lat)

•

moc - skok wzwy

ż

technik

ą

dowoln

ą

•

siła nóg - skok w dal z rozbiegu (technik

ą

dowoln

ą

)

•

siła r

ą

k - rzut piłka palantow

ą

80 g lub rzut granatem 500 g (chłopcy pow. 14,5 lat)

•
Test sprawno

ś

ci motorycznej L. Denisiuka

•

szybko

ść

- w biegach krótkich: kl. I-III - 30 m.; kl. IV - 40 m.; kl. V - 40-60 m.; kl.

VI-VII - 60 m.

•

zwinno

ść

- bieg z dwukrotnym przewrotnem na materacu i odcinkiem na

czworakach

•

siła - rzut piłk

ą

lekarsk

ą

zza głowy: kl. I-IV - 1 kg; kl. V-VII - 2 kg

•

moc - wyskok dosi

ęż

ny Seargenta lub skok w dal z miejsca

•

wytrzymało

ść

- próba Barpiego - przysiady z wyrzutem nóg w tył i kla

ś

ni

ę

ciem lub

bieg 300 m.

Test Barrow’a w modyfikacji S. Pilicza
•

moc - skok w dal z miejsca

•

siła - rzut piłka lekarsk

ą

(M. - 3 kg, K - 2 kg)

•

zwinno

ść

- bieg zygzakiem po kopercie 5 x

20

Test Denver

Test Denver 1-2 miesi

ą

c

Dziecko:
• Spogl

ą

da na twarz (pocz

ą

tkowo z odległo

ś

ci 15 cm)

•

Ś

mieje si

ę

w odpowiedzi na u

ś

miech, słowa

•

Ś

ledzi kolorowy przedmiot na łuku 90°(np. czerwony kł

ę

buszek wełny najpierw zatrzymujemy w polu

widzenia dziecka, w odległo

ś

ci 15 cm od jego twarzy, a nast

ę

pnie przesuwamy w bok po łuku)

• Reaguje na d

ź

wi

ę

k dzwonka – trzymamy dzwonek z boku i nieco za uchem, aby dziecko nie mogło go

widzie

ć

, spokojnie dzwonimy, dziecko powinno zareagowa

ć

np. ruchem gałek ocznych, przyspieszeniem lub

zmian

ą

rytmu oddechu itp.

• Wydaje inne d

ź

wi

ę

ki ni

ż

płacz np. gruchanie itp.

• Podnosi głow

ę

w poło

ż

eniu na brzuchu i na sztywnym podło

ż

u do k

ą

ta 45° w stosunku do podło

ż

a

Test Denver 3-4 miesi

ą

c

Dziecko:
•

Ś

mieje si

ę

spontanicznie samo, bez pobudzania go u

ś

miechem lub głosem

•

Ś

ledzi przedmiot na łuku 180°

• Składa r

ą

czki razem

• Ujmuje grzechotk

ę

w r

ą

czk

ę

• Spogl

ą

da na rodzynek poło

ż

ony przed nim na białym tle

• Si

ę

ga po zabawk

ę

, poło

ż

one przed nim na stole w zasi

ę

gu jego r

ę

ki

• W czasie zabawy wydaje wysokie, radosne piski
• W poło

ż

eniu na brzuchu unosi głow

ę

do k

ą

ta 90°w stosunku do podło

ż

a

• W poło

ż

eniu jw., wspieraj

ą

c si

ę

na ramionach, unosi głow

ę

i klatk

ę

piersiow

ą

• Trzymane w pozycji siedz

ą

cej utrzymuje samo głow

ę

• Samo przewraca si

ę

z brzuszka na plecy

Test Denver

Test Denver 5 - 6 miesi

ą

c

Dziecko:
• Usiłuje zatrzyma

ć

zabawk

ę

, gdy delikatnie próbujemy mu j

ą

zabra

ć

• Usiłuje przyci

ą

gn

ąć

zabawk

ę

, je

ś

li kładziemy j

ą

nieco poza zasi

ę

giem jego r

ę

ki

• Siedzi, szuka kolorowej piłeczki – pokazujemy mu j

ą

najpierw, a nast

ę

pnie usuwamy jednym ruchem poza

zasi

ę

g jego wzroku, powinno zd

ąż

y

ć

wzrokiem za znikaj

ą

c

ą

piłeczk

ą

• Siedzi, bierze dwa klocki – kładziemy je przed nim na stole i zach

ę

camy do ich wzi

ę

cia, powinno wzi

ąć

ka

ż

dy do innej r

ę

ki i potrzyma

ć

• Przekłada klocek z r

ę

ki do r

ę

ki, je

ś

li podamy mu drugi klocek do tej samej r

ę

ki, w której trzyma pierwszy, to

powinno przeło

ż

y

ć

pierwszy do drugiej r

ę

ki i chwyci

ć

drugi

• Zagarnia rodzynek upuszczony na jasne podło

ż

e w zasi

ę

gu jego r

ą

k, stara si

ę

chwyci

ć

go zagarniaj

ą

cym

ruchem r

ę

ki

• Odwraca si

ę

w kierunku głosu

• Bawi si

ę

w „a ku – ku”, gdy wygl

ą

damy np. z boku, spoza kartki papieru, a nast

ę

pnie chowamy si

ę

za t

ą

kartk

ę

, obserwuj

ą

c jego reakcje przez mał

ą

dziurk

ę

, powinno spogl

ą

da

ć

tam gdzie uprzednio widziało twarz

osoby dorosłej

• Samo przewraca si

ę

z pleców na brzuszek

• Postawione utrzymuje ci

ęż

ar ciała na nogach, gdy cz

ęś

ciowo zwolnimy podtrzymywanie

• Siedzi bez podtrzymania 5 sekund, gdy posadzimy je na stole i powoli usuwamy r

ę

ce, upewniaj

ą

c si

ę

przez

cały czas,

ż

e dziecko nie upadnie

• Stoi podtrzymywane przez min. 5 sekund
• Zjada bezglutenowy biszkopcik trzymany w r

ą

czce

21

Test Denver

Test Denver 7 - 8 miesi

ą

c

• Dziecko:
• Wykazuje reakcj

ę

niepokoju na obecno

ść

nieznajomych mu osób

• Bawi si

ę

w „kosi – kosi” lub „pa – pa”

• Uderza o siebie klockami trzymanymi w obydwu r

ą

czkach

• Chwyta kciukiem i palce np. rzucony przed nim na stole rodzynek
• „mama” i „tata” mówi nieznaczeniowo, wypowiada te sylaby, chocia

ż

nie musi kojarzy

ć

ich z rodzicami

• na

ś

laduje d

ź

wi

ę

ki mowy, powinny by

ć

podobne do tych, które wła

ś

nie słyszy

• siada samo z pozycji le

żą

cej

• staje samo, przytrzymuj

ą

c si

ę

r

ą

czkami por

ę

czy, siatki kojca, ale bez pomocy starszych

• zaczyna chodzi

ć

, przytrzymuj

ą

c si

ę

przedmiotów (mebli)

Test Denver 9 - 12 miesi

ą

c

• Dziecko:
• bawi si

ę

piłk

ą

– toczymy do niego piłk

ę

i zach

ę

camy, aby potoczył j

ą

do nas z powrotem

• mo

ż

e wskaza

ć

palcem o co mu chodzi lub wyrazi

ć ż

yczenie specyficznym okre

ś

leniem słownym, byle nie

płaczem

• pije z normalnego kubka, nie rozlewa zbyt wiele
• rodzynek chwyta precyzyjnie „p

ę

setowo” (przeciwstawiaj

ą

c kciuk i palec wskazuj

ą

cy)

• „mama” i „tata” u

ż

ywa znaczeniowo, tylko o swoich rodzicach, dokładnie wiedz

ą

c, o kogo chodzi

• stoi samodzielnie (gdy odsuwamy r

ę

ce, ubezpieczaj

ą

c dziecko z pewnej odległo

ś

ci, powinno sta

ć

samodzielnie od kilku sekund coraz dłu

ż

ej)

• stoj

ą

c schyla si

ę

i podnosi mał

ą

zabawk

ę

• chodzi samodzielnie

Test Denver