KONTROLA I OCENA NAUCZANIA CZYNNOŚCI RUCHOWYCH
Bibliografia:
J.Bahrynowska-Fic „Właściwości i metodyka ćw. Fizycznych oraz sport inwalidzki”
Z.Czajkowski „Nauczanie i uczenie się nawyków ruchowych”
M.Niewiadomski „Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania fizycznego”
L.Lachowicz „Metodyka wychowanie fizycznego”
K.Meinel - „Motoryczność ludzka”
T.Ulatowski „Teoria i metodyka sportu”
W.Starota „ Znaczenie aktywności ruchowej w zachowaniu i polepszaniu zdrowia człowieka”
Współcześnie proces nauczania traktuje się jako wymianę informacji między nauczycielem i uczniem. W tej wymianie informacji należy również uwzględnić oddziaływanie środowiska - otoczenia. Wynikiem nauczania i uczenia się powinny być względnie trwałe zmiany w ruchowym zachowaniu się ucznia.
Przez nauczanie rozumiemy proces wyposażania ucznia w system wiadomości, umiejętności i nawyków, odbywający się pod kierunkiem nauczyciela przy jednoczesnej aktywnej postawie uczniów. Proces ten różnicuje się w zależności od wielu czynników m.in. od wieku uczniów i przedmiotu nauczania. Zasady, metody i środki nauczania oparte są na analizie procesu uczenia się. Analiza ta stanowi punkt wyjścia do skutecznego nauczania. Przeprowadzenie takiej analizy ułatwia przestrzeganie określonych zasad, dobór odpowiednich metod i środków nauczania stosowanych z uczniami na lekcjach wychowania fizycznego.
Nauczanie ruchów to oczywiście nie tylko kształtowanie nawyków ruchowych. Nawet jeśli pominie się pasjonujący, choć trudny do precyzyjnego zbadania, temat w jaki sposób nauczanie motoryczne wzbogaca charakter i intelekt człowieka oraz jaką rolę odgrywa ruch w poznawaniu świata, nauka czynności ruchowych przedstawia się jako proces znacznie wykraczający poza fizjologiczne prawa tworzenia się nawyków.
Wiemy, iż kondycja biologiczna i sprawność fizyczna naszego społeczeństwa nie jest dobra. Znamy również przyczyny takiego stanu rzeczy. Jednym ze znaczących czynników, od których zależy zdrowie całej populacji jak i pojedynczych uczniów, jest przyzwyczajenie ich do dbania o własną sprawność fizyczną, czyli „ruchową adaptację człowieka do środowiska biogeograficznego i społeczno - kulturowego”. Przejawia się ona poprzez wydolność organizmu, połączoną z odpowiednim ukształtowaniem cech motorycznych, poprzez różnorodne umiejętności ruchowe i rozwinięta motywację wewnętrzną. Jeżeli uczeń jest odpowiednio przygotowany pod względem motorycznym, może wykonać szereg pojedynczych czynności, ale opanowaniu wielu takich czynności, czyli umiejętności, potrafi już rozwiązywać stawiane przed nim zadania ruchowe. Z kolei wysoka motywacja wewnętrzna prowadzi dziecko do osiągania przez nie pożądanych , dla niego samego i dla środowiska efektów.
Ruch jest dla dziecka niezbędnym warunkiem rozwoju fizycznego, psychicznego
i społecznego. Stanowi nieodłączna część życia dziecka, które w tym okresie charakteryzuje się dużą ruchliwością wynikającą z potrzeby wyżycia się (głód ruchu). Tymczasem wiele z nich wychowuje się w warunkach niedostatku ruchu, hamowanego dyscypliną przedszkolną i domową. Taki stan powodowany niemożnością wyładowania nadmiaru energii wywołuje u tych dzieci stresy psychiczne i prowadzić może do zaburzeń lub dysharmonii w rozwoju psychiki dziecka oraz rozwijających się równolegle cech fizycznych i motorycznych.
Ogólną sprawność ruchową dziecka najłatwiej kształtować i doskonalić poprzez prowadzenie różnorodnych zabaw i ćwiczeń ruchowych. Ich wielorakość i wszechstronność oddziaływania pozwala dziecku nie tylko zaspokoić naturalną potrzebę ruchu, ale także zapewnia harmonijny rozwój fizyczny i prawidłowo przebiegający proces formowania się postawy ciała oraz zwiększanie się potencjału zdrowotnego organizmu.
Takie zabawy ruchowe pozwalają na wyznaczenie kilku standardów oceny poziomu rozwoju fizycznego i sprawności ruchowej dziecka:
1. Dziecko potrafi ustawić się z kolegami : w szeregu, w rzędzie, w kole
2. Rozumie umówione sygnały ( gesty, rysunki) i odpowiednio na nie reaguje
3. Zna pozycje wyjściowe do ćwiczeń : siad prosty, klęk podparty, przysiad, siad skrzyżny, leżenie przodem, leżenie tyłem
4. Potrafi stać na jednej nodze
5. Potrafi przyjąć prawidłową postawę podczas czworakowania
6. Potrafi przebiec wyznaczony odcinek w określonym czasie
7. Umie rzucić piłką do celu
8. Potrafi wspinać się na drabinki przyścienne i przeszkody terenowe
9. Potrafi z rozbiegu przeskoczyć przeszkodę o wysokości około 30 cm.
Wymienione standardy stanowią podstawę do wyznaczenia wskaźników które znajdą zastosowanie w określeniu umiejętności ruchowej poszczególnych dzieci w określonych grupach wiekowych.
Prawidłowości rozwoju motorycznego w kolejnych okresach rozwojowych (do wieku dorastania):
noworodek:
od czterech do sześciu tygodni po urodzeniu, niski stopień rozwoju motorycznego, dysponuje pewnym zasobem odruchów ruchowych (faza premotoryczna
wiek poniemowlęcy:
- faza premotoryczna (decydującą rolę pełnią odruchy ukształtowane w filogenezie), faza promotoryczna (ruchy mimowolne, impulsywne, brak akcji zamierzonych i dowolnych), faza motoryczna (postawa wyprostowana, opanowanie chwytu obcęgowego)
- równocześnie kształtują się wzajemne powiązania pomiędzy sferą czuciową (sensoryczną) i ruchową (motoryczną)
do 18 miesiąca życia obserwujemy nadmierne napięcie mięśniowe, hypertonię polegającą na przewadze pobudzenia nad hamowaniem
- narastająca intelektualizacja procesów motorycznych, związana z opanowaniem mowy, naśladowaniem dorosłych
- potrzeba ruchu oraz zadowolenie z wykonanej czynności
- wyraźnym stymulatorem sprzyjającym rozwojowi dziecka jest atmosfera zainteresowania, miłości oraz współdziałania starszego otoczenia
- obracanie głowy, unoszenie głowy (ok. 2 miesiąca), unoszenie głowy i tułowia na rękach (ok. 3-4 miesiąca), siedzenie podtrzymywane (5 miesiąc), swobodne siedzenie (7-9)
- stanie podtrzymywane (6), samodzielne z oparciem (9), bez oparcia (10-12), wstawanie samodzielne (15)
- raczkowanie (9-10), próby chodzenia (15)
okres przedszkolny:
- treść ruchów dziecka zaczyna przypominać ruchy dorosłego, forma jeszcze bardzo niedoskonała
- podstawowym ruchem lokomocyjnym staje się dwunożny chód, ale jeszcze niezgrabny (stąpanie na całych stopach, krok dostawny)
- doskonalenie ruchów i czynności,
- początek tzw. kombinacji ruchowych: łączenie niektórych ruchów w sekwencje równoczesne
- opanowanie swobodnego chodu i biegu
- pojawia się harmonia ruchów lokomocyjnych (ok. 5 roku), nazywanego „złotym okresem”
- przyswajanie motoryczności produkcyjnej i samoobsługowej (sprzątanie, ubieranie się, mycie, malowanie, szycie)
- drobne ruchy manualne, jak np. wiązanie sznurowadeł, wciąż jeszcze niedoskonałe
- przyswajanie kilku umiejętności ruchowych równocześnie
- biologiczna potrzeba ruchu (ruchy zbyt obszerne, rozrzutne)
- monotonne czynności są zbyt męczące
- niska zdolność koncentracji, częsta zmiana obiektów zainteresowania
- w kształtowaniu motoryczności zaczynają dominować wzorce społeczne, pojawia się współzawodnictwo
- wysoka harmonia ruchu, płynność i poczucie rytmu, najszybciej rozwija się zwinność, najwolniej siła
- zaznacza się dymorfizm płciowy, czyli zróżnicowanie sprawności i zainteresowań między chłopcami i dziewczynkami
okres szkolny:
- ruchliwość i wrażliwość na wpływy środowiska, utrudniająca koncentrację na jednej czynności
- szybkie usprawnienie ruchów manualnych, umiejętność posługiwania się prostymi narzędziami technicznymi, nauka rysowania i pisania
- doskonalenie ruchów lokomocyjnych
- zainteresowanie efektem wykonywanych czynności
- świadome kierowanie przebiegami ruchowymi
- silne zadowolenie z udanej akcji ruchowej
- stopniowe przystosowanie motoryczne do warunków szkolnych: opanowanie świadomie sterowanych ruchów pisania, zdolność do większej koncentracji, pojawianie się ruchów oszczędnych, bardziej podporządkowanych celowi
- etap dziecka doskonałego (5 klasa) - przedpokwitaniowy rozwój motoryki: celowość i ekonomiczność przebiegów ruchowych, ruchy są świadomie kierowane, całe postępowanie uporządkowane i rozumne, głód ruchu objawia się w aktywności wyższego rodzaju, prowadzącej do sportu, gier (określone reguły i przepisy)
- wysokie zróżnicowanie między osobami
- optymalny okres w całej ontogenezie dla uczenia się ruchów: wysoki poziom techniki, płynności, właściwego rytmu, harmonii i elastyczności
- nowe wzorce ruchowe (świat sportu, ekranu)
- wyraźne zróżnicowanie pomiędzy chłopcami i dziewczynkami: niejednakowe zainteresowania ruchowe, odmienność wykonania pewnych czynności, różny poziom cech motorycznych
e. okres pokwitania:
- mutacje motoryczności, wiążące się z nowymi biomechanicznymi warunkami pracy układu ruchowego
- zanik harmonii ruchów (dłuższe kończyny, wyżej położony środek ciężkości)
- ociężałość ruchowa, lenistwo i niechęć do wcześniej opanowanych działań
- zmniejsza się zdolność uczenia się ruchów, na co nakłada się zmęczenie
- w drugim etapie dojrzewania płciowego, w którym osobnik coraz bardziej upodabnia się do organizmu dorosłego, motoryczność osiąga wysoki poziom rozwoju
- pogłębiają się ruchowe odrębności płciowe: w wieku ok. 15 lat u dziewcząt kończy się naturalny proces rozwoju motorycznego, dalszy wzrost poziomu ruchowego jest uzależniony od ćwiczeń
- u chłopców etap inwolucji motorycznej przebiega później
f. okres młodzieńczy:
- początek zmian w motoryczności wynikających z trybu życia
- ostatecznie ukształtowane odmienności płciowe
- brak zdecydowanych zmian w stosunku do okresu poprzedniego
Każde dziecko reprezentuje inny poziom sprawności ruchowej i manualnej. W większości wypadków rozwój ruchowy zsynchronizowany jest z całokształtem jego rozwoju psychicznego. Zwykle dzieci opóźnione w rozwoju umysłowym wykazują opóźnienie rozwoju ruchowego. Zdarzają się jednak przypadki opóźnienia ruchowego u dzieci z tzw. normą intelektualną. Przejawem obniżonej sprawności ruchowej (motorycznej) są:
trudności w utrzymaniu równowagi przy staniu i skakaniu na jednej nodze
ogólna niezręczność, mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów
ogólne spowolnienie ruchowe
brak koordynacji ruchowej oraz zakłócenie koordynacji wzrokowo-ruchowej w zabawach, w których ruch odbywa się pod kontrolą oka
osiąganie z opóźnieniem różnych umiejętności w zakresie samoobsługi, zabaw i sportu.
Wszystkie te czynniki powodują niechęć do wszelkich ćwiczeń gimnastycznych.
Każde dziecko nasuwające podejrzenie zaburzeń wymienionych wyżej sfer rozwoju powinno być wnikliwie obserwowane przez nauczyciela i możliwie wcześnie objęte terapią na zespole wyrównawczym. Pomocnym narzędziem, które pozwoli nauczycielowi rozpoznać i zdiagnozować w/w zaburzenia jest TEST SIEDMIU PYTAŃ, za pomocą którego sprawdzamy:
Czy dziecko potrafi ustać z zamkniętymi oczami na lewej, potem na prawej nodze przez 5 sekund (obserwujemy równowagę).
Czy dziecko potrafi z odległości 1,5 metra rzucić piłką w umieszczony na ścianie kwadrat o wymiarach 25cm (obserwujemy koordynację wzrokowo - ruchową, dokładność, koncentrację).
Czy dziecko potrafi nawijać nić na szpulkę najpierw prawą, potem lewą ręką przez 12 sekund (obserwujemy cierpliwość, precyzję drobnych ruchów ręki, koordynację wzrokowo ruchową).
Czy dziecko potrafi obunóż przeskoczyć przeszkodę o wysokości 20 cm (obserwujemy poziom utrzymania równowagi, poczucie masy ciała).
Czy dziecko potrafi poruszać kciukami obu rąk równocześnie (obserwujemy koordynację ruchów).
Czy dziecko potrafi prawą, potem lewą ręką uderzać o stół pałeczką bez współruchów; mrużenie oczu, wysuwanie języka (obserwujemy koordynację słuchowo-ruchową).
Czy dziecko potrafi rysować z dużą szybkością pionowe kreski przez 15 sekund (obserwujemy tempo wykonywania czynności, precyzję ruchów, koordynację wzrokowo-ruchową).
Każdy test powinien być trafny i rzetelny. Powinien oceniać podstawowe zdolności motoryczne i powinien być łatwy do zastosowania w różnych warunkach. Dokonywanie pomiarów nie powinno zajmować wiele czasu i wymagać od badanego specjalnych umiejętności. Kryteria te doskonale spełnia INDEKS SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ K. ZUCHORY. Za pomocą tego testu można ocenić poziom określonych zdolności motorycznych. Może on być wykorzystywany do oceny własnej sprawności fizycznej, także poza szkołą ze względu na łatwość wykonywania poszczególnych prób. Ćwiczenia w nim zawarte mogą wykonywać ludzie zdrowi, bez względu na wiek i poziom sprawności fizycznej. Składa się on z 6 prób:
· próby szybkości;
· próby skoczności;
· próby siły ramion;
· próby gibkości;
· próby wytrzymałości;
· próby siły mięśni brzucha.
Suma punktów uzyskanych we wszystkich próbach pozwala określić poziom sprawności fizycznej dla danej grupy wiekowej. Wykonywanie ćwiczeń indeksu może być elementem współzawodnictwa w rodzinie, ponieważ punktacja i normy zastosowane w nim pozwalają na porównywanie osiągnięć człowieka dorosłego i dziecka.
Kolejnym przydatnym testem jest TEST COOPERA zwany testem 12 minut, został opracowany w 1970 roku przez lekarza amerykańskiego Kennetha Coopera dla astronautów. Obejmuje on chód, bieg, pływanie i kolarstwo. Test biegowy polega na przemierzeniu (w dowolny sposób: biegnąc, idąc - byle pieszo) jak największego dystansu w ciągu 12 minut.
Pokonany dystans należy odnaleźć w odpowiedniej dla płci i wieku komórce tabeli i odczytać wynik. Optymalne warunki wykonywania testu:
dobra nawierzchnia (np. bieżnia)
wyraźnie oznakowany dystans (np. chorągiewki co 100 metrów)
wyraźny sygnał startu i końca biegu podawany przez sędziego (np. gwizdek)
grupy nie większe niż 30 osób
Podobnie wykonuje się pozostałe elementy tego testu. Jest to bardzo użyteczny test gdyż mogą go wykonywać zarówno dzieci jak i osoby starsze.
Kluczowym celem wychowania fizycznego jest takie oddziaływanie, które uwzględniając pełny rozwój osobowości człowieka, doprowadził do pomnożenia jego potencjału biologicznego. Przy czym należy pamiętać o tym, że oprócz zdrowia, sprawności fizycznej, rozwijania zdolności i umiejętności ruchowych - chodzi tu również o higieniczny tryb życia, ładną postawę, harmonijny rozwój ciała. Nie wolno zapominać o tym, że poprzez wychowanie fizyczne współuczestniczy się również w kształtowaniu postawy społecznej ucznia. A także wyrabia się takie cechy osobowości jak: dzielność, odwaga, zdecydowanie, przedsiębiorczość i zaradność.
Maciej Demel stwierdza, że ocena szkolna z wychowania fizycznego jest bardzo istotnym czynnikiem, który motywuje i reguluje stosunek ucznia do przedmiotu nauczania. I w związku z tym spełnia funkcję społeczną i wychowawczą.
Funkcja dydaktyczna oceny szkolnej wynika z potrzeby stałego informowania nauczyciela i ucznia, w jakim zakresie zostały zrealizowane cele wytyczone przez program nauczania. Ocena jest w pewnym sensie rodzajem diagnozy pedagogicznej, która ułatwia nauczycielowi dobór środków postępowania dydaktyczno- wychowawczego. Ponadto jest płaszczyzną, na której można porównać wyniki poszczególnych uczniów i szkół.
Myśląc o funkcji wychowawczej mamy głównie na uwadze wpływ ocen na aktywność ucznia, jego motywację do uczenia się i samodoskonalenia. Kontrola i ocena zaspokajają również potrzebę samo potwierdzenia czy poznania własnej wartości-, co w moim odczuciu często odbiega od rzeczywistego stanu rzeczy i może być bardzo krzywdzące lub mylące.
Zdzisław Chromański stwierdza, że ocena szkolna z wf, powinna odnosić się do tych cech indywidualnych ucznia, których kształtowanie może mieć wpływ na stosunek do wychowania fizycznego i sportu. Ocena ta tym pewniej spełnia swoje funkcje, im bardziej stymuluje uczniów do ich przyszłych zadań w życiu. Ocena powinna być obiektywna, posiadać atrakcyjne i jasne kryteria.
Moim zdaniem podstawowym kryterium oceniania na lekcjach wf powinno być systematyczne uczestniczenie w zajęciach oraz zaangażowanie i aktywność podczas ćwiczeń, gdyż wśród uczniów których sprawność fizyczna czy umiejętności ruchowe mają diametralnie różny charakter, są członkowie klubów sportowych od wielu lat trenujący różne dyscypliny, ale też uczniowie chorzy, otyli itp.
Sprawność fizyczna jest zależna od wielu czynników: od wieku, płci, stanu zdrowia, uzdolnień i umiejętności ruchowych, budowy ciała, trybu życia, poziomu rozwoju zdolności motorycznych, motywacji, siły woli itp. Jest to właściwość bardzo indywidualna która zmienia się w ciągu życia człowieka. Dlatego też nie należy przeceniać znaczenia testów sprawności w wystawianiu oceny szkolnej. Wyniki testów w dużym stopniu zależą od czynników genetycznych budowy ciała, tempa rozwoju biologicznego. Z tych też powodów postęp sprawności fizycznej ucznia nie zależy wyłącznie od jego aktywności fizycznej.