I. Zadania podejmowane przez antropomotorykę. 

• ogólne koncepcje i modele w zakresie sprawności fizycznej i motoryczności człowieka,

• badania zmian motoryczności człowieka w ontogenezie pod kątem podatności na wpływy zewnętrzne i opracowania efektywnych sposobów realizacji procesów kształcenia i nauczania,

• uwarunkowania sprawności fizycznej i motoryczności człowieka: genetyczne, środowiskowe, morfologiczne,

• stawianie diagnoz dot. sprawności fizycznej i efektów motorycznych jako elementów decydujących o rozwoju i funkcjonowaniu organizmu, ze szczególnym akcentem na zasady konstruowania i wykorzystania metod oceny motoryczności i testów sprawności fizycznej,

• zbieranie i systematyzowanie wiedzy dot. procesu uczenia ruchów i nauczania umiejętności ruchowych,

• gromadzenie i systematyzowanie wiedzy o skuteczności kształcenia motorycznego i sprawności fizycznej,

• klasyfikacja ćwiczeń ruchowych oraz ocena ich efektywności i zajmowanego miejsca z punktu widzenia zadań spełnianych w procesie kształcenia i nauczania.

 

VII. Teoretyczne przesłanki procesu uczenia się i nauczania czynności ruchowych 

1. Społeczne potrzeby uczenia się czynności ruchowych 

       Systematyczne ćwiczenie ruchowe ułatwia uczenia się zarówno czynności dnia codziennego, jak i opanowanie nowych ruchów służących zabawie, pracy, twórczości artystycznej czy też wypoczynkowi, nawet wówczas, kiedy ich struktura koordynacyjna odbiega od posiadanych już umiejętności ruchowych.

       Odpowiedni zasób umiejętności ruchowych typu sportowo-zabawowego warunkuje również udział w rekreacji fizycznej. 

2. Pojęcie uczenia się motorycznego 

Uczenie się jest zazwyczaj rozważane w trzech aspektach: 1/ poznawczym, 2/ afektywnym, 3/ psychomotorycznym.

       Poprzez uczenie się motoryczne na ogół rozumie się zamierzone i niezamierzone zdobywanie i utrwalanie określonych umiejętności ruchowych przez powtarzanie. Schmidt 1988 definiował uczenie się motorycznie jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności ruchowych.

       Najbardziej dla nas interesującą postacią uczenia się jest to, które posiada charakter uczenia się kierunkowego, a więc nauczania.

       W uczeniu się motorycznym pierwszoplanową rolę poczynają odgrywać: intelekt, świadomość i procesy antycypacji.

       Uczenie się ruchu przebiega również mimowolnie, tzn. przez naśladownictwo lub metoda prób im błędów („przybliżeń i poprawek”, porażek i sukcesów”).

       W opanowywaniu nowych ruchów w procesach wychowania i kształcenia fizycznego niekwestionowaną rolę odgrywają wspomniane już procesy uczenia kierowanego, czyli nauczania. Uczenie się ruchów można wówczas traktować jako przepływ informacji pomiędzy systemem nauczającym a systemem uczącym się.  

3. Etapy uczenia się oraz uczenie się nawykowe i uczenie się rozwiązywania problemu 

Uczenie się przez jednostkę jakiejś umiejętności ruchowej postępuje przez kilka etapów.

• Etap poznawczy - uczący się musi dołożyć wszelkich starań, aby dobrze zrozumieć istotę i cele czynności, której ma się nauczyć. Uczący się analizuje przekazane informacje i podejmuje pewien plan działania. Pierwszym próbom wykonywania danej czynności towarzyszy zawsze duża liczba błędów i duża zmienność w wykonywaniu. Często uczący zdaje sobie sprawę z występujących błędów ale nie potrafi ich wyeliminować.

• Etap kojarzeń - charakteryzuje się dążeniem do łączenia danej umiejętności w płynną całość oraz stałymi zabiegami o osiągnięcie zamierzonego ruchu. Chociaż liczba błędów staje się coraz mniejsza, to mają one tendencje do powracania. Uczący się ma na ogół pełną świadomość wielu jeszcze niedoskonałości i zakłóceń występujących w strukturze danej umiejętności.

• Etap samodzielności - jest osiągany po pewnym okresie praktyki. Uczący się wykonuje daną czynność ruchową z coraz to mniejszą liczbą błędów. Umiejętność ruchowa charakteryzuje się dobrą koordynacją i sprawia wrażenie, że jej wykonywanie nie sprawia większych trudności. Wykonywane czynności automatyzują się. Uczący staje się jednak sam coraz sprawniejszym w identyfikacji błędów, jest jakby nauczycielem dla siebie samego.

 

       Oczywiście nie każdy ćwiczący osiąga poszczególne wyżej wymienione etapy w tym samym czasie.

       Indywidualną formę rekreacji i działalności ruchowej, charakteryzującą się zautomatyzowanym przebiegiem i tym, że jej wykonanie nie wymaga jakiejś specjalnej koncentracji uwagi i myślenia nazywa się - nawykiem ruchowym.

       Fizjologicznym podłożem tworzenia się nawyków są łańcuchy odruchów warunkowych.

       Kształtowanie się czynności ruchowych o charakterze nawyku zachodzi w określonych etapach. W fizjologii mówi się najczęściej o fazach tworzenia nawyku ruchowego i kolejno po sobie następujących procesach: 1/ generalizacji, 2/ koncentracji, 3/ automatyzacji. Przewęda i Wasilewski 1979 wyróżnili fazy: 1/ łączenia pojedynczych czynności w całość, 2/ usuwania błędów, 3/ precyzyjnej analizy ruchu (automatyzacja), 4/ uplastycznienia czynności ruchowej.

       Wyróżnia się obok wyżej wymienionych, uczenie się rozumiane jako rozwiązywanie problemu. 

4. Tworzenie współczesnych teorii i modeli uczenia się motorycznego 

Teorie i modele uczenia się motorycznego wg Singera

• asocjatywne (oparte na skojarzeniu) - akcentuje się związek w układzie „bodziec-reakcja” (S-R),

• cybernetyczne - nacisk położono na mechanizmy samokontroli i samoregulacji,

• informatyczne - nacisk kładzie się na procesy odbioru, podjęcia decyzji i zdolności korekty,

• adaptacyjne (przystosowawcze) - podkreśla się rolę wyższego i niższego poziomu kontroli (zarządzania) oraz analogii „człowiek-komputer”,

• ogólno-opisowe - podkreśla się rolę generalnych charakterystyk danych umiejętności ruchowych i ukierunkowanie na cele praktyczne.

       Schmidt. Człowiek traktuje jako swoisty układ, który poprzez różne narządy odbiorcze otrzymuje i rozpoznaje bodźce, następnie w wyniku analizy wybiera i przetwarza odpowiedź, później ją szczegółowo programuje, aby w końcu wykonać ruch.

       Ogólna tendencja w tworzeniu teorii i rozwoju modeli uczenia się czynności ruchowych wskazuje na odchodzenie od analizy związku „bodziec-reakcja” i położenia większego nacisku na kwestię adaptacji, komunikacji i kontroli.

       

5. Determinanty przebiegu i efektów oraz gotowości do uczenia się motorycznego 

Pośród czynników warunkujących proces uczenia ruchów trzeba wymienić: 1/ właściwości uczącego się, 2/ okoliczności i czynniki charakteryzujące sytuację nauczania motorycznego, 3/ właściwości nauczającego.

       Do najważniejszych cech rozwojowych należy stopień dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno poziom rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i motorycznego, jak i psychicznego (umysłowego) oraz społecznego.

       Pojawiają się okresy szczególnie sprzyjające uczeniu się motorycznemu.

       Pośród indywidualnych cech wymienić trzeba w pierwszym rzędzie zróżnicowane predyspozycje ruchowe. Przez te właściwości rozumiemy zespół warunków wewnętrznych jednostki, określających szybkość uczenia się i poziom wykonania określonych czynności motorycznych.

       Istotnym czynnikiem szczególnie utrudniającym przyswojenie nowych ruchów, może być poziom sprawności poszczególnych zmysłów.

       Pragnący opanować jakąś umiejętność ruchową winien posiadać fizyczne możliwości odtwarzania danego ruchu. Chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i zadowalającą obszerność ruchu w stawach.

       Najistotniejszy jest związek efektów nauczania z cechami, które można określić jako ogólną postawę uczącego się.  

6. Nauczanie motoryczne w świetle potrzeb praktyki dydaktycznej 

Uczenie się czynności ruchowych daje się podporządkować zasadom dydaktycznym.

• zasada świadomej aktywności,

• zasada systematyczności,

• zasada poglądowości,

• zasada stopniowania trudności (dostępności),

• zasada trwałości.

       W praktyce wf proces kształtowania umiejętności ruchowych winien odbywać się w następującej kolejności:

• podanie ustalonej przyjętej nazwy ćwiczenia oraz jej znaczenia i możliwości zastosowania w sporcie, rekreacji czy po prostu życiu,

• zwięzły opis reguł działania - dla aktywizacji procesów myślowych i wytworzenia właściwego wyobrażenia o strukturze danego zadania ruchowego oraz dla przygotowania do świadomego odbioru pokazu,

• wzorowy pokaz ćwiczenia,

• myślowa analiza i konfrontacja wyobrażenia o ruchu z poznanym (w trakcie pokazu) obrazem,

• wykonanie ćwiczenia pod kontrolą, z dodatkową werbalną i obrazową informacją nauczyciela,

• stopniowe i systematyczne przejście do względnie samodzielnego wykonywania ćwiczenia w coraz bardziej złożonych (rzeczywistych) warunkach.

     Można wspomnieć jeszcze o metodach nauczania, wyróżnianych ze względu na całościowe lub analityczne podejście do struktury nauczania zadania ruchowego:

• metoda całościowa (syntetyczna) polega na nauczaniu ruchu w pełnej formie, a więc z uwzględnieniem wszystkich elementów i charakterystyk ruchu. Ten sposób postępowania ma duże znaczenie w przypadku zadań mniej złożonych oraz na ogół w  nauczaniu motorycznym dzieci,

• metoda nauczania częściami (analityczna) oparta jest na odrębnym nauczaniu logicznie wyodrębnionych elementów z całości nauczanego ruchu. Dopiero po ich opanowaniu łączymy i porządkujemy poszczególne elementy ponownie w całość,

• metoda nauczania kombinowana (mieszana) - można nauczać w zasadzie w całości, jedynie zatrzymując się przy uczeniu tych elementów, w których uczący się napotyka na poważniejsze trudności. Można też postępować w ten sposób, że wyucza się najpierw pierwszego elementu całego ruchu, następnie dodajemy do pierwszego drugi, itd. aż dochodzimy do opanowania całej umiejętności ruchowej.

     Do prób (metod) optymalizacji procesu uczenia ruchów można zaliczyć trening mentalny - istota tego treningu sprowadza się do pobudzenia przemyśleń i wyobrażeń ruchu, bez natychmiastowego podejmowania działania, panuje przekonanie, że nie ma nic lepszego nad umiejętne połączenie fizycznego i mentalnego treniengu. Na wyróżnienie zasługuje też nauczanie programowe, które opiera się na odpowiednio ułożonym, wcześniej empirycznie sprawdzonym programie, zawierającym logiczne powiązane dawki informacji o czynności motorycznej. Uczeń powinien opanować określoną porcję materiału, a do następnej przechodzi dopiero po sprawdzeniu poziomu wykonania poprzedniej. Odmienną metodę stanowi sieciowy model nauczania ruchu oraz teoria modelowania. W tej teorii próbuje się określić, w jakich warunkach funkcjonowanie danego układu stanie się optymalne. 

VIII. Pomiar w badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka. 

1. Potrzeba definiowania badanego obiektu. Metody jakościowe a ilościowe. 

      Do zdefiniowania właściwości obiektów podlegających badaniu niezbędne jest określenie:

• co jest obserwowane,

• w jakich warunkach należy przeprowadzać obserwacje,

• jakich należy dokonać operacji,

• jakich użyć miar i przyrządów,

• jak przeprowadzić obserwacje,

• jak interpretować ich wyniki (Góralski 1976).

     W badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka można wyróżnić dwa podstawowe sposoby podejścia do badanych problemów: metody jakościowe i metody ilościowe.

     Metody jakościowe - charakteryzują się tym, że w przedstawieniu i analizowaniu zjawisk nie odwołujemy się do jakiegokolwiek pomiaru. W badaniach analizuje się dane zjawisko pod względem jakościowego przebiegu części składowych danej czynności ruchowej, związków między nimi oraz pełnionych przez nie funkcji. Przykładem wykorzystania metod jakościowych jest analiza tzw. kryteriów przebiegu ruchu, a więc takich właściwości jak: rytm, płynność, precyzja, dokładność, harmonia, itd.

     We współczesnych badaniach nad motorycznością człowieka występuje silna tendencja do możliwie najszerszego odwoływania się do metod ilościowych, których cechą jest pomiar (tzw. motometria). CD w dalszej części rozdziału. 

2. Określenie, właściwości i potrzeba pomiaru. 

      Magnusson (1981) podaje następującą definicję: pomiar to przyporządkowanie liczb cechom przedmiotów lub osób według pewnych zasad, których prawidłowość można zweryfikować empirycznie. Innymi słowy, za pomocą układu liczbowego możemy oddać nasilenie występowania pewnej cechy w przedmiotach lub osobach.

      W badaniach nad sprawnością fizyczną i motoryczną człowieka w większości złudne jest oczekiwanie, że sytuacja badacza jest tu o wiele łatwiejsza niż pomiar w takich dyscyplinach jak psychologia, socjologia czy pedagogika.  

3. Typy skal pomiarowych. 

W teorii pomiaru mówi się o czterech rodzajach pomiaru, nazywanych typami skal pomiarowych: nominalnej, porządkowej, interwałowej i stosunkowej. Podstawowym kryterium tego podziału jest sposób przypisywania liczb badanym przedmiotom czy zdarzeniom.

Skala nominalna - pojęcie skali nominalnej wiąże się z występowaniem określonej klasyfikacji, czyli podziałem określonego zbioru elementów ze względu na pewne cechy.

Skala porządkowa - w tym wypadku nie tylko grupujemy badanych w kategorie lecz porządkujemy je. Porządkujemy pewne kategorie pod względem stopnia, a jakim posiadają one pewną cechę ale nie jesteśmy w stanie określić natężenia tej cechy. Pomiar porządkowy nie daje żadnych informacji o wielkości kolejnych różnic między elementami. Skala porządkowa przy spełnieniu pewnych warunków umożliwia ponadto takie operacje jak: ustalanie wartości środkowych (median), centyli i obliczanie współczynników korelacji rangowej.

Skala interwałowa - umożliwia nie tylko rangowanie poszczególnych obiektów pod względem stopnia posiadania jakiejś cechy, ale także określenie odległości między nimi. W tej skali operuje się równymi jednostkami pomiaru (równymi interwałami). Dokonując pomiaru w tej skali, nie zakłada się występowania tzw. absolutnego punktu zerowego.

Skala stosunkowa (ilorazowa) - stanowi najwyższy poziom pomiaru. W tej skali punkt zerowy nie jest dowolny, a więc w pewnym układzie warunków mierzona cecha może być równa zeru. W związku z tym przy ocenie rezultatów pomiarów można określić, ile razy jeden obiekt jest większy od drugiego.

Skala porządkowa ma wszystkie właściwości skali nominalnej, a skala interwałowa na wszystkie właściwości skali porządkowej, itd.

Etapy związane z wnioskowaniem statystycznym:

• opis modelu, czyli określenie obiektów tworzących daną populację, wyszczególnienie liczby i rodzaju zmiennych charakteryzujących populację i określenie rodzaju skal pomiarowych,

• opis reprezentatywnej próby, czyli określenie sposobu pobrania próby i dokonania pomiarów,

• zestawienie hipotez statystycznych,

• wykorzystanie odpowiednich metod statystycznych do weryfikacji postawionych hipotez, wykonanie obliczeń, weryfikacja hipotez,

• sformułowanie wniosków.

 

4. Kryteria poprawności testów w badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością. 

      Wymogi stawiane przed pomiarem: pomiar musi być obiektywny, trafny, rzetelny, wystandaryzowany, znormalizowany (Kostrzewski 1970, Brzeziński 1978).

      Próbę spełniającą te wymogi nazywamy testem. Pozwala ona na wnioskowanie, w jakim natężeniu dana cecha występuje u badanej osoby.

1. Obiektywność - test sprawności fizycznej musi być tak skonstruowany, aby dwie różne osoby, prowadzące niezależnie od siebie badania tej samej osoby, dochodziły do identycznego lub zbliżonego rezultatu.

2. Trafność - próbą trafną jest taka, która mierzy oczekiwaną właściwość, a więc tę, którą miała mierzyć. Zwykle za  miarę trafności testu przyjmuje się współczynnik korelacji z przyjętym kryterium. Rzetelność jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem trafności. Test nierzetelny nie może być trafny, ale test rzetelny trafnym być nie musi. Określając trafność próby spr. fiz., odpowiadamy na następujące pytania:

• Którą właściwość czy kombinację różnych właściwości test mierzy?

• Jak trafnie dany test określa odpowiednie kryterium?

• Jak trafnie dany test mierzy model teoretyczny, dla którego nie istnieje proste kryterium trafności?

• Jakie są dowody na to, że model teoretyczny sam reprezentuje rzeczywistą cechę odznaczającą się mierzalnymi różnicami indywidualnymi? (Mekota 1988).

b1) Trafność teoretyczna - zakłada, że pomiar wyraża wszystkie najistotniejsze symptomy interesującego (zdefiniowanego teoretycznie) zjawiska. Trafność teoretyczną można określić kilkoma sposobami:

• Metoda sprawdzania różnic między grupami - porównanie wyników uzyskanych przez sprinterów oraz skoczków z wynikami biegaczy na długich dystansach.

• Metoda analizy macierzy korelacji i analizy czynnikowej - określenie jako trafnej takiej próby wśród innych prób badających te same właściwości, której położenie w danym zespole było najbardziej centralne, a związki najbardziej silne.

• Metoda badania wewnętrznej struktury testu - analizuje się korelację między różnymi testami albo różnymi częściami testu.

• Metoda badania, w jaki sposób wyniki testowe ulegają wpływom środowiska lub jak różnią się poszczególne osoby pozycją na linii zmienności danej cechy.

• Metoda wielowymiarowych analiz statystycznych.

       Stwierdzono, że w ocenie potencjalnej strony motoryczności dużą trafnośc posiadają test Coopera, bieg na dystansie 1500m (m), 800m (K), bieg wahadłowy wg Eurofitu, rzut piłką lekarską ponad głową, skok w dal z miejsca, bieg po kopercie, podciąganie na drążku.

       Wiele złożonych elementów spr. fiz. nie może być ocenianych jednym testem, ponieważ w tych wypadkach w ogóle nie można takiej próby znaleźć. Stąd tworzy się różne zestawy zwane bateriami testów.

B2) Trafność treściowa (wewnętrzna) - może dotyczyć sytuacji, w której chcemy ocenić, w jakim stopniu pokrywa się np. sprawdzian umiejętności sportowo - technicznych z tym, co było wyuczone zgodnie z zakresem programowym w danym okresie szkolnym.

B3) Trafność prognostyczna i równoległa - przy jej obliczaniu chcemy za pomocą testu przewidywać pozycję osób w rozkładzie, którym dysponować będziemy dopiero po jakimś czasie. O trafności równoległej mówimy wtedy, kiedy istnieje potrzeba zastąpienia jednego typu pomiaru czy pomiarów innym testem czy testami.

c) Rzetelność próby - informuje o wielkości błędu pomiaru. Z pojęciem rzetelności pomiaru wiąże się stabilność wyników uzyskiwanych przez badane osoby w pomiarach powtarzalnych. Innymi słowy, powtórzenie pomiaru w tych samych warunkach powinno dać te same rezultaty. W praktyce współczynnik rzetelności można określić przez kilkakrotne badanie losowo wybranej grupy osób rozważaną próbą w tych samych warunkach, w jakich zamierza się ją następnie stosować. Wśród sposobów ustalania rzetelności pomiaru wymienia się metody: powtarzania pomiaru, połówkową, testów równoległych oraz Kudera-Richardsona. Z rzetelnością bezpośrednio wiąże się wielkość tzw. standardowego błędu pomiaru. W badaniach nad spr. fiz. i moto najczęściej w ocenie rzetelności stosuje się metodę powtarzania testu. W metodzie tej ten sam test jest stosowany co najmniej dwukrotnie.

      Sposoby zwiększania rzetelności testu (wg Zaciorskiego):

• przez bardziej rygorystyczną standaryzację,

• zwiększenie liczby prób,

• zwiększenie liczby oceniających i podnoszenie ich umiejętności różnicowania zjawisk,

• wprowadzenie ewiwalentnych testów,

• powiększenie motywacji badanych.

d) Standaryzacja - ujednolicony sposób posługiwania się testem. W instrukcji stanowiącej integralną część każdego testu, powinny znaleźć się wszystkie wyjaśnienia dot. sposobu i warunków prowadzenia pomiaru.

e) Normalizacja - test jest znormalizowany, jeżeli został stworzony układ odniesienia, który pozwala ocenić, jakie miejsce ze względu na daną cechę zajmuje badana osoba w całej populacji.

5. Klasyfikacje i uwagi krytyczne o metodzie testowej. 

Testy, które są obecnie stosowane w badaniach nad spr. fiz. i moto człowieka, można ująć w różne grupy. Ze względu na cel, jaki stawia się w końcowej analizie, można podzielić testy na: pedagogiczne i laboratoryjne (badawcze).

Testy pedagogiczne - tworzone wyraźnie w intencji pedagogicznej ingerencji w procesy wychowania, nauczania i rozwoju sprawności osobnika.

Testy laboratoryjne - mierzą w sposób bardziej obiektywny i dokładny różne zdolności, umiejętności i zachowania ruchowe osobnika.

Podejmując się klasyfikacji funkcjonujących w praktyce pedagogicznej wyróżnić można dwa podejścia główne:

• Tradycyjne (autoteliczne), w którym ważne są przede wszystkim osiągnięcia motoryczne (ruchowe) jak: przeskoczyć poprzeczkę, możliwie szybko przebiec dystans, dalej rzucić piłką itd. W tej grupie trzeba wyróżnić: testy oceniające głównie umiejętności ruchowe (sprawność techniczną), testy mające ambicje mierzenia czystych cech (zdolności) motorycznych (siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe, zdolności koordynacyjne).

• Heteroteliczne (instrumentalne), w którym celem głównym jest promocja zdrowia, a więc pomiar sprawności ma spełniać funkcję motywującą do rozwijania zdrowia (dobrej wydolności tlenowej, sprawności aparatu ruchu, prawidłowej struktury i budowy ciała), ale i kształtowania pewnego stylu życia nastawionego na satysfakcjonujący wygląd, wysoką zdolność do pracy i dobre samopoczucie.

Wykorzystanie w praktyce laboratoryjnej (badawczej) metody do oceny różnych elementów spr. fiz. i moto testy można podzielić na :

• testy bez użycia aparatury pomiarowej (podnoszenie ciężarów, rzuty piłką lekarską, biegi zwinnościowe, podciąganie na drążku),

• pomiary prowadzone z użyciem aparatury badawczej (dynamometry, platformy tensometryczne)

 

IX. Przykładowe metody oceny spr. fiz. (motorycznej). 

Jednym z zadań antropomotoryki jest tworzenie zobiektywizowanych metod oceny spr. fiz. (rozwoju moto). Każdy wybrany do oceny sposób pomiaru spr. fiz. powinien odpowiadać kryteriom obiektywności, trafności, rzetelności, standaryzacji i normalizacji.

Kontrola służy przede wszystkim postawieniu diagnozy, rozbudzeniu świadomości, rozwijaniu pozytywnej postawy wobec ciała oraz powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy.

Test spr. fiz. nie może być wykorzystywany do patrzenia na ćwiczących w kategoriach - zwycięzcy i pokonani. Kontrola powinna stać się pretekstem do tego, aby kształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie, czyli jak żyć w kulturze fizycznej. 

A. Miernik rozwoju psychomotorycznego niemowląt Marii Zdańskij - Brinckem i Napoleona Wolańskigo.

Podstawą oceny jest obserwacja zachowania się moto dziecka. Autorzy wyróżnili 4 rodzaje ruchów niemowlęcia: 6 faz rozwoju ruchów głowy i tułowia, 9 faz rozwoju pozycji siedzącej, 9 faz rozwoju postawy stojącej oraz 10 faz rozwoju lokomocji. Następnie określili przeciętny wiek ich występowania u dziewcząt i chłopców oraz dokonali oceny punktowej służącej do przeprowadzania oceny graficznej metodą zbiorczą.

B. Metoda oceny spr. moto dzieci przedszkolnych Haliny Gniewkowskiej (1965)

Autorka metody proponuje oceniać przebieg rozwoju moto dziewcząt o chłopców w wieku 3,5 do 6,5 lat na podstawie następujących prób lekkoatletycznych: szybkość niegu na 20 m, długość skoku w dal z rozbiegu, odległość rzutu piłeczką palantową.

C. Test spr. moto dla dzieci przedszkolnych Bożeny Sekity (1988).

Składają się na niego następujące próby: siła - rzut znad głowy piłką lekarską o ciężarze 1 kg, moc - oceniana skokiem w dal z miejsca, zwinność - bieg wahadłowy 4x5 m, szybkość ruchów - bieg na dystansie 20 m.

D. Miernik spr. fiz. Jana Mydlarskiego.

Został opracowany w okresie międzywojennym z inicjatywy marszałka Piłsudskiego. Zaproponowano stosowanie następujących prób: bieg na 60 m ze startu niskiego, skok wzwyż z rozbiegu na wprost lub ukośnie, rzut piłką palantową (80 g) lewą i prawą ręką (suma wyników).

Miernik miał służyć do określenia indywidualnego poziomu spr. fiz. dzieci i młodzieży w wieku 10-19 lat.

E. Miernik spr. fiz.  Romana Trześniowskiego.

Kontynuacja wcześniejszych prac Mydlarskiego. Opracowany miernik został przeznaczony do oceny spr. fiz. dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 19 lat i jkładał się z następujących prób: bieg na 40 m (z wysokiego startu) lub 60 (z niskiego startu) dla uczniów powyżej 10,5 lat, skok wzwyż (technika dowolna), skok  w dal z rozbiegu, rzut piłką palantową - 80 g, rzut granatem - 500 g - dla uczniów powyżej 14,5 lat.

F. Test spr. moto Ludwika Denisiuka.

Bateria testów została opracowana dwukrotnie (1969, 1975). Na baterią testów składało się 5 prób, które, jak przyjmowano, miały mierzyć ściśle określone cechy motoryczne: szybkość (biegi krótkie) dystans w zależności od wieku, zwinność (bieg z przewrotem na materacu), siła (rzut piłką lekarską znad głowy w przód), moc (wyskok dosiężny lub skok w dal z miejsca), wytrzymałość (przysiady z wyrzutem nóg lub bieg 300m - do wyboru).

Bateria testów Denisiuka miała być wykorzystywana w procesie świadomego kierowania rozwojem cech moto uczniów.

G. Test sprawności studentów Stefana Pilicza.

Zmodyfikował i dostosował do warunków polskich baterię testów amerykańskich. Autor zaproponował następujący zestaw prób: skok w dal z miejsca - próba mocy, rzut piłką lekarską znad głowy w przód - próba siły, bieg zygzakiem (koperta) - próba zwinności.

H. Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej (ICSPFT).

Stosowanie w różnych krajach i regionach świata niejednolitych metod oceny nie pozwala na prowadzenie jakiejkolwiek analizy porównawczej spr. fiz. współczesnej populacji. W 1964 roku w Tokio powołano Międzynarodowy Komitet ds. Standaryzacji Testów Spr. Fiz. W 1971 roku w Oxfordzie oddano do użytku baterię testów, zwaną popularnie Międzynarodowym Testem Sprawności Fizycznej. Komitet zalecił stosowanie testu dla osób w wieku od 6 do 32 lat i zaproponował następujące próby: bieg 50 m (próba szybkości), skok w dal z miejsca (próba mocy), bieg wytrzymałościowy na dystansie 600,800,1000 m (w zależności od płci i wieku), pomiar dynamometryczny siły dłoni, podciąganie na drążku lub wytrzymanie w zwisie na drążku (próba siły rąk i barków), bieg wahadłowy 4x10m z przenoszeniem klocka (próba zwinnościowa), skłony w przód z leżenia tyłem w czasie 30 sek (próba siły mięśni brzucha), głębokości skłonu tułowia w przód (próba gibkości).

W Polsce z inicjatywy Trześniowskiego przeprowadzono w 1979 roku badania około 233,5 tysiąca młodzieży szkolnej.

I. Test Sprawności Fizycznej Zdzisława Chromińskiego.

Ten test w latach 80-tych został wprowadzony do szkół w Polsce specjalnym zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania. Test obejmował następujące próby: bieg krótki (40m ze startu wysokiego dla uczniów w wieku 7-9 lat, 60m ze startu niskiego 0 10 lat i więcej), rzut piłką lekarską oburącz w tył ponad głową (1 kg dla uczniów w wieku 7-8 lat, 2 kg dla uczniów w wieku 9 lat, 3 kg dla U w wieku 10 lat i powyżej), bieg wytrzymałościowy (trucht za liderem w tempie około 7-8 min/km dla uczniów 7,8,9 lat, 600m (dziewczęta) i 1000m (chłopcy) dla uczniów w wieku 10 lat i powyżej).

Test posiadał opracowane podziały norm (3-stopniowa skala), którym towarzyszyła odpowiednia tabela poprawek (w zależności od wysokości ciała) dla wyników w rzucie piłką lekarską.

J. Indeks Sprawności Fizycznej Krzysztofa Zuchory.

Indeks spr. fiz. stanowił instrument pomiarowy mający służyć samokontroli i samoocenie. W omawianej baterii testów uwzględniono następujące próby:

• próba szybkości - bieg sprinterski w miejscu w ciągu 10 s z jednoczesnym klaśnięciem pod uniesioną nogą - uwzględnia się sumę klaśnięć,

• próba skoczności - skok w dal z miejsca - odległość mierzy się stopami,

• próba siły ramion - wykonuje się zwis wolny na drążku lub gałęzi, a miarą sprawności siłowej jest czas wytrzymania w odpowiedniej pozycji,

• próba gibkości - oceny dokonuje się w zależności od głębokości skłonu T w przód,

• próba wytrzymałości - o wyniku decyduje czas trwania biegu lub pokonany dystans - bieg należy wykonywać w tempie 120 kroków na minutę,

• siła mięśni brzucha - miarą jest tu czas wykonywania ćwiczenia polegającego na poprzecznych nożycach w pozycji leżąc na plecach.

Każde ćwiczenie jest punktowane w skali 1 - 6. Suma punktów za poszczególne próby daje obraz spr. fiz. w zależności od danej kategorii wieku.

K. Bateria testów dla oceny spr. fiz. osób dorosłych TKKF.

Jest to materiał służący samokontroli i samoocenie spr. fiz. propagowany przez TKKF m. in. w broszurze: „Sprawdź swoją spr. fiz.”. Autorem opracowania byli Pilicz i Żmudzki (1973), którzy zaproponowali uwzględnienie następujących testów: siły (uginanie i prostowanie ramion w podporze - pompki) - CH - bez podpierania się kolanami, DZ - z podpieraniem się kolanami, mocy (wyskok dosiężny), gibkości (głębokość skłonu tułowia w przód), wytrzymałości (bieg lub marsz) - ocenę przeprowadza się w sposób zróżnicowany w zależności od wieku i płci.

L. Powszechna Karta Sprawności Fizycznej.

PKSF została opracowana przez Pilicza przy współpracy Demela na zlecenie GKKFiT w 1978 roku. Za podstawowe elementy podlegające ocenie autorzy uznali: kontrolę ciężaru ciała, kontrolę postawy ciała (wg podanych zasad w lustrze), wybrane wskaźniki fizjologiczne (wydolność wg Beukera i Richtera), zestaw 19 prób (testów) spr. fiz.

M. Europejski Test Sprawności Fizycznej - „Eurofit”.

Testy Eurofitu (1989,1993) stanowią kolejną propozycję unifikacji w skali ponadpaństwowej pomiaru spr. fiz. dzieci i młodzieży, dostosowaną do potrzeb szkolnego wychowania fiz. i sportu oraz badań naukowych. Idea testu zrodziła się w Komitecie Badań nad Sportem przy Radzie Europejskiego Komitetu Rozwoju Sportu. W 1988 roku opracowano ostateczną wersję „Eurofitu”. Bateria testów jest oparta na nowoczesnej koncepcji rozumienia sprawności fizycznej, a autorzy wyróżnili nie tylko elementy powiązane z osiągnięciami, ale i wprost powiązane ze zdrowiem.

Bateria testów obejmuje 10 prób, poprzez które mierzy się 6 tzw. wymiarów i 9 czynników sprawności. Ponadto konieczne jest uwzględnienie pomiarów antropometrycznych oraz wieku i płci. Testy Eurofitu są przeznaczone głównie dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym 6-18 lat, ale mogą też być stosowane w grupach starszych. Zasługą prof. Grabowskiego oraz Szopy jest spopularyzowanie tej baterii testów w Polsce. Dokonali oni w 1989 roku tłumaczenia oryginału na język polski. W 1993 roku test nieznacznie zmodyfikowano i uzupełniono.

- Tabela-komponenty, czynniki i testy spr. fiz. (wg Eurofit 1993)

Wymiar	Czynnik	Test	Kolejność prób
Wydolność tlenowa	Wydolność tlenowa	Wytrzymałościowy   bieg wahadłowy. Ergometryczny test rowerowy.	9
Siła	Siła statyczna Siła eksplozywna (moc)	Zaciskanie ręki Skok w dal z miejsca	5 4
Wytrzymałość mięśniowa	Siłą funkcjonalna Siła tułowia	Zwis o ramionach ugiętych Z leżenia siady	7 6
Szybkość	Bieg zwinnościowy Szybkość ruchów kończyny górnej	Bieg wahadłowy: 10x5 m Stukanie w krążki (tapping)	8 2
Gibkość	Gibkość	Skłon w siadzie	3
Równowaga	Równowaga całego ciała	Postawa równoważna (flaminga) na jednaj nodze	1
Pomiaru antropometryczne		Masa ciała (kg) Otłuszczenie ciała (4 fałdy skórno-tłuszczowe: dwugłowy ramienia, trójgłowy ramienia, podłopatkowy, bok tułowia)
Dane identyfikacyjne		Wiek (lata, miesiące) Płeć

 

N. Eurofit dla osób dorosłych.

Bateria testów Eurofit dla dorosłych powstała z inicjatywy Rady Europy w Strasburgu w celu unifikacji w skali europejskiej metod pomiaru spr. fiz. również wśród osób dorosłych (od 20 roku życia).

O. Test Sprawności Fizycznej Dzieci i Młodzieży YMCA.

Test został opracowany na zlecenie YMCA przez profesora B. Dona Franksa (1989), a w polskim tłumaczeniu (Osiński, Wachowski) został wydany w 1994 roku przez AWF w Poznaniu. Głównym celem pomiaru sprawności jest tu promocja zdrowia i motywowanie do kształtowania pożądanego stylu życia, nastawionego na uczestnictwo w aktywności fizycznej, satysfakcjonujący wygląd, wysoką zdolność do pracy i dobre samopoczucie. Test ujmuje wyłącznie pięć komponentów uznawanych za istotne dla zdrowia.

Test Sprawności Fizycznej Dzieci i Młodzieży - YMCA - próby testowe
Komponent sprawności	Próba testowa
Wydolność tlenowa	Bieg na 1 mile (1609 m)
Względna szczupłość ciała	Pomiar fałdu skórno - tłuszczowego na mięśniu trójgłowym ramienia i łydce
Gibkość/zdrowy dolny odcinek kręgosłupa	W siadzie głębokość skłonu
Siał mięśniowa/wytrzymałość - brzuch/zdrowy dolny odcinek kręgosłupa - ramiona	Z leżenia - półskłony Zmodyfikowane podciąganie się

Wyniki testu są analizowane na podstawie rzeczywistych potrzeb z punktu widzenia standardu zdrowia, a nie w odniesieniu do pozycji osobnika w populacji. Konstrukcja norm nie jest tu więc oparta na statystycznej ocenie miejsca osobnika w zmienności danej cechy w populacji, ale kryterium stanowi tu wyłącznie pożądany poziom zdrowia.

Konkluzje.

Kontrola powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy, a tym samym stać się pretekstem do tego, aby uczyć, jak ukształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie i w ogóle - jak żyć w kulturze fizycznej. 

X. Podstawowe przesłanki konstrukcji i realizacji programu aktywności fizycznej. 

1. Różnorodność potrzeb i ograniczenia w stanowieniu celów kształtowania sprawności fizycznej. 

Sportowy wyczyn przesycony jest przede wszystkim ideą rywalizacji i specjalizacji ruchowej, a w procesie wychowania i kształcenia fizycznego odwołujemy się do wszechstronności działania. O ile w sporcie zawsze celem nadrzędnym będzie sportowe mistrzostwo w określonej stereotypem ruchowym konkurencji czy dyscyplinie, to tu stawiamy sobie chwalebny cel rozwijania zdrowia, przygotowania człowieka do życia i odczuwania pełnej satysfakcji w działaniu. W sporcie zawodniczym - typ i forma ruchowego działania, pokonywany ciężar, intensywność wysiłku i przygotowanie do sukcesu w rywalizacji z innymi określają sposób postępowania, zaś WF i rekreacja muszą się liczyć przede wszsytkim z troską o zdrowie, sprawność fizyczną i wydolność ustroju oraz tymi potrzebami, jakie stawia przed człowiekiem zdrowy styl życia. 

2.Anaerobowy i aerobowy system dostarczanie energii jako podstawa klasyfikacji typów wysiłku fizycznego. 

Wykonanie jakiegokolwiek ćwiczenia i fizycznej pracy wiąże się z potrzebą dostarczania niezbędnej energii. Wyróżnia się dwa podstawowe systemy dostarczania energii: anaerobowy, aerobowy.

System anaerobowy - jest związany z dostarczaniem znacznej energii w krótkim czasie np. bieg na 100 m. w pierwszej fazie - alaktalnej (bezmleczanowej) do resyntezy ATP są wykorzystywane mięśniowe zasoby fosfokreatyny. W drugiej fazie laktalnej (mleczanowej), energia jest uzyskiwana w procesie glikolizy.

System aerobowy - dostarcza energii do wykonywania zadań o mniejszym wysiłku, ale wykonywanych przez dłuższy czas. Przyjmuje się, że tego typu wysiłki trwają z reguły  powyżej 4 minut. W typowych wysiłkach aerobowych złożone metaboliczne przemiany zachodzące w komórkach pracujących mięśni są realizowane przy pełnym pokryciu zapotrzebowania na tlen.

- Wykorzystywany system energii w zależności od czasu trwania i typu wysiłku fizycznego (wg Wuest, Bucher 1991)

System dostarczania energii	Czas trwania	Typ wysiłku fizycznego
Anaerobowy	0 - 90 s	Każdy rodzaj wysiłku sprinterskiego (bieg, pływanie, jazda na rowerze). Krótki czas trwania, eksplozywna aktywność.
System kombinowany	90 s - 4 min	Aktywność na średnich dystansach (bieg na dystansie 0,5 - 1 mili). Przerywana aktywność fizyczna.
Aerobowy	> 4 min	Wysiłki na dłuższych dystansach. Długo trwająca przerywana aktywność fizyczna.

 

3. Metody oddziaływania wysiłkiem fizycznym. 

W procesie kształtowania i doskonalenia poszczególnych elementów spr. fiz. są wykorzystywane różne metody oddziaływania wysiłkiem fizycznym, w sporcie zwane metodami realizacji obciążeń treningowych. Kryterium klasyfikacji tych metod stanowi ciągły bądź przerywany charakter wysiłku.

Metody ciągłe

Podstawową cechą tych metod jest brak przerw odpoczynkowych. Występuje tu równocześnie duży zakres pracy podejmowanej w warunkach równowagi tlenowej. Metody ciągłe są bardzo skuteczne w zwiększaniu tlenowych zdolności ustroju oraz w poprawie ogólnej odporności na wysiłek. Wśród grupy metod o charakterze ciągłym wyróżnia się metodą ciągłą jednostajną i ciągłą zmienną. Metoda ciągła jednostajna cechuje się długotrwałą pracą wykonywaną ze względnie równomierną intensywnością. Metoda ciągła zmienna charakteryzuje się, co prawda, stałym wysiłkiem, ale intensywność ulega zminom.

Metody przerywane.

Znamienną cechą tej grupy metod są planowane, powtarzane zmiany obciążenia i wypoczynku. Metoda interwałowa charakteryzuje się z góry założonym pojawianiem się zaprogramowanego obciążenia i niepełnego odpoczynku. Istotą metody jest to, że kolejny wysiłek jest zawsze podejmowany przy niezlikwidowanym zmęczeniu po uprzednim obciążeniu. Interwałowa metoda oddziaływania wysiłkiem fizycznym występuje w dwu wariantach: ekstensywnym i intensywnym. M. interwałowa ekstensywna cechuje się obciążeniem umiarkowanym o średniej mocy, krótkim czasem wypoczynku i dużą liczbą powtórzeń. M. interwałowa intensywna jest oparta na wysiłkach o wyjątkowo wysokiej intensywności. Jest stosowana wyłącznie w treningu ściśle sportowym dla rozwoju tzw. wytrzymałości szybkościowej oraz tempowej.

Do grupy metod przerywanych zaliczamy też metodę powtórzeniową. Wysiłki mają z reguły bardzo intensywny charakter i są powtarzane po optymalnym z punktu widzenia potrzeby wypoczynku czasie przerwy. Konieczny jest tu powrót organizmu do niemal całkowitej równowagi. W sporcie metoda ta jest wykorzystywana jako podstawowa w wypadku kształcenia siły maksymalnej, szybkości i wytrzymałości szybkościowej. 

4. Zasady w realizacji programu treningu. 

Istnieją pewne ogólne zasady, których uwzględnienie jest ważne w konstruowaniu programu treningu, niezależnie od stawianych przed treningiem szczegółowych celów (Heyward 1997)

Zasada specyficzności treningu - wskazuje ona, że fizjologiczna i metaboliczna odpowiedź oraz adaptacja do ćwiczeń treningowych są specyficzne oraz zależne od typu ćwiczeń i zaangażowanych grup mięśniowych.

Zasada zwiększonego obciążenia - poprawa poszczególnych komponentów spr. fiz. wymaga, aby fizjologicznych system ustroju był poddany takiemu obciążeniu, do którego dany ćwiczący nie jest przyzwyczajony.

Zasada progresji w treningu - program zajęć winien prowadzić do stopniowego przyrostu objętości i obciążeń treningowych.

Zasada uwzględniania początkowego poziomu - jednostka z niskim początkowych poziomem spr. fiz. będzie osiągała większy relatywny (%) postęp i szybsze tempo poprawy w porównaniu z osobami z przeciętnym i wyższym poziomem wyjściowym.

Zasada indywidualnego zróżnicowania - indywidualna reakcja na trening jest bardzo różna i zależy od takich czynników jak: wiek, początkowy poziom spr. fiz. i stan zdrowia. Program treningu przede wszystkim powinien uwzględniać specyficzne potrzeby, zainteresowania, zdolności i preferencje ćwiczących.

Zasada zmniejszania się efektów - każda osoba posiada genetycznie wyznaczony pułap, który stanowi granicę możliwości poprawy w efekcie treningu. Kiedy osobnik zbliża się do tego genetycznego pułapu, tempo poprawy spr. fiz. maleje, a w końcu nawet, mimo treningu, poziom się obniża.

Zasada odwracalności zmian - pozytywne fizjologiczne efekty i korzyści dla zdrowia wynikające z podejmowania aktywności fizycznej i ćwiczenia są odwracalne (cofają się). Kiedy jednostka zaprzestaje treningu efekty sprawnościowe szybko maleją, a w ciągu kilku miesięcy traci się większość wcześniejszych pozytywnych zmian treningowych. 

5. Główne elementy w konstrukcji programu treningu. 

Chociaż wskazania do treningu powinny być zawsze dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości, wyróżnia się pewne wspólne elementy. Te podstawowe elementy obejmują: formę ćwiczeń, intensywność, czas trwania, częstotliwość treningów, progresję ćwiczeń.

Forma ćwiczeń - pewne formy ćwiczeń są lepiej dostosowane do rozwoju określonego komponentu spr. fiz., niż inne. Jeżeli celem są zmiany w zakresie składu ciała, gęstości kości i poziomu stresu, to wielu ekspertów zaleca stosowanie zróżnicowanych form ćwiczeń (marsze, jooging, jazda na rowerze, wchodzenie po schodach, taniec, podnoszenie ciężarów, narciarstwo biegowe, ćwiczenia z użyciem trenażerów, statyczne rozciąganie, ćwiczenia progresywnej relaksacji oraz Tai Chi.

Intensywność - specyfika zmian fizjologicznych i metabolicznych w ustroju jest zależna od intensywności ćwiczeń, a ta od: celu, wieku, zdolności, preferencji i poziomu spr. fiz.

Czas trwania wysiłku jest odwrotnie skorelowany z jego intensywnością. Wysoka intensywność ćwiczenia zawsze wywołuje konieczność wcześniejszego jego zaprzestania. Dla starszych oraz mniej sprawnych zaleca się raczej przedłużanie czasu treningu niż wzrost intensywności.

Częstotliwość treningów - częstotliwość odnosi się tu do liczby zajęć treningowych w jednym tygodniu. Badania naukowe wskazują, że trening w naprzemienne 3 dni w tygodniu jest z reguły wystarczający dla poprawy różnych komponentów sprawności fizycznej. Dla poprawy poziomu zdrowia zaleca się również umiarkowany trening podejmowany codziennie.

Progresja ćwiczeń - systematyczny trening wywołuje przystosowawcze zmiany fizjologiczne i metaboliczne. Wówczas dla poprawy poziomu sprawności układu krążeniowo - oddechowego oraz mięśniowo - szkieletowego jest konieczne progresywne zwiększanie obciążenia przez stopniowy przyrost częstotliwości, intensywności i czasu trwania ćwiczeń. 

6. Struktura jednostki treningowej. 

Podstawowy podział jednostki treningowej:

Rozgrzewka - celem tej pierwszej, wprowadzającej części treningu jest stopniowe zdrożenie do treningu. Chodzi tutaj o wytworzenie stanu gotowości funkcjonalnej i stosowne pobudzenie wszystkich układów. Zwykle na rozgrzewkę przeznacza się 5 - 10 minut. Stwierdzono, że dobrze prowadzona rozgrzewka prowadzi do optymalnego pobudzenia układu nerwowego, skraca czas reakcji, przygotowuje stawy i więzadła, wzmaga reakcję biochemiczną w mięśniach, poprawia kurczliwość i moc mięśni, zwiększa uwalniacze tlenu z mioglobiny, poprawia motywację do ćwiczeń.

Część główna treningu - jest to podstawowa część treningu o najbardziej zróżnicowanym charakterze. Należy precyzyjnie określić cel postępowania, uwzględnić osobnicze i pozaosobnicze uwarunkowania, a w końcu dobrać najskuteczniejsze środki i metody.

Część końcowa - uspokajająca - ta część jest często w praktyce lekceważona. Tymczasem chodzi tu o stopniowe uspokojenie całego ustroju przez coraz niższą intensywność ćwiczeń i relaksację psychiczną. Taki stopniowy aktywny wypoczynek ułatwia eliminację spalonych produktów przemiany energii. Znacznie szybciej dochodzi do regeneracji sił, ustępuje zmęczenie i bóle mięśni. Pod koniec tej części prowadzi się łagodne ćwiczenia rozciągające. 

7. Prowadzenie programu aktywności fizycznej. 

Podstawowym problemem, przed którym staje prowadzący program, jest przekonanie do ćwiczeń danej osoby czy całej grupy, a dalej takie postępowanie, aby aktywność fizyczną uznano za trwały element stylu życia. W Polsce tylko około 6% populacji osób dorosłych podejmuje zadowalającą aktywność fizyczną, a około 40% praktycznie nie podejmuje jej w ogóle.

Czynniki wpływające na uczestnictwo w AF:

1. Czynniki biologiczne (względne otłuszczenie ciała, nadmierna masa),

2. Czynniki psychologiczne (motywacja do ćwiczeń, wiara w skuteczność, osiągalność celów, lęki, niepokoje, introwersja),

3. Czynniki społeczne (wsparcie rodziny, problemy w rodzinie, konflikty z pracą, zarobki i poziom wykształcenia),

4. Czynniki behawioralne (palenie, czas wolny, poziom zaufania),

5. Czynniki środowiskowe realizacji programu (wsparcie społeczne, lokalizacja i odpowiednie wyposażenie, prowadzący i nadzorujący, początkowa intensywność ćwiczeń, różnorodność form ćwiczeń, koszty finansowe (wg. Heyward 1997)

Martin i Dubbert (1985) w następujący sposób systematyzują te elementy, które powodują, że osoba wyjątkowo łatwo może rezygnować z systematycznej aktywności fizycznej:

• nadwaga,

• niska motywacja,

• obawa przed ćwiczeniem,

• brak wsparcia ze strony współmałżonka,

• niestosowne wyposażenie w urządzenia,

• zbyt wysoka intensywność ćwiczeń,

• brak społecznego wsparcia w czasie i po ćwiczeniach.

Ustalenie międzynarodowego spotkania poświęconego promocji zdrowia wśród dorosłych dot. najkorzystniejszych warunków podejmowania aktywności fizycznej:

• dostrzegane są konkretne korzyści,

• jest ona przyjemna,

• daje poczucie kompetencji ruchowej w danej aktywności fizycznej,

• jest zapewnione bezpieczeństwo,

• jest łatwy do niego dostęp,

• można bez trudności umieścić ją w rozkładzie dnia,

• negatywne konsekwencje są minimalne,

• uświadomiona jest potrzeba urozmaicenia wielogodzinnego na co dzień siedzącego trybu życia aktywnością bardziej intensywną,

• program jest konsultowany z ćwiczącymi,

• lekarz również ją zaleci.

Prowadzący proces treningu powinien uwzględnić następujące elementu (Heyward 1997):

• edukowanie ćwiczącego o pozytywnych korzyściach podejmowania aktywności fizycznej,

• poznanie wyjściowego poziomu zdrowia ćwiczącego przed podjęciem treningu,

• wybór, prowadzenie i interpretacja wyników testów każdego komponentu sprawności fizycznej,

• zaprojektowanie indywidualnego programu ćwiczeń,

• prowadzenie zajęć treningowych,

• stała analiza efektów ćwiczenia i osiągnięć oraz korekta błędów,

• uświadomienie ćwiczącym, co jest szczególnie w zakresie ćwiczeń wskazane, a czego wykonywać oni nie powinni,

• motywowanie ćwiczących do zwiększenia ich zainteresowania ćwiczeniami.

---