Nauczanie czynnościowe
Nauczanie czynnościowe matematyki to postępowanie dydaktyczne uwzględniające konsekwentnie operatywny charakter matematyczny równolegle z psychologicznym procesem prowadzącym od czynności konkretnych przez wyobrażone do operacji abstrakcyjnych.
Metoda ta cechuje się wielką dbałością o precyzję i porządek, o jasność i dobre zrozumienie pojęć matematycznych, o zgodność pojęć szkolnych z pojęciami naukowymi.
Podstawą działalności matematycznej ucznia jest zrozumienie pojęć i twierdzeń i jednoczesne uświadomienie sobie w którym miejscu budowli matematycznej się znajduje.
Główną działalnością ucznia jest rozwiązywanie zadań. Dobór zadań rozwiązywanych podczas lekcji jest niezwykle ważny. Powinien odpowiadać wymaganiom stawianym przez matematykę, dydaktykę, psychologię i pedagogikę. Uczeń tworzy sobie taką koncepcję matematyki, jaka ukazuje mu się przez pryzmat rozwiązywanych przez niego zadań.
Celem nadrzędnym tej metody jest, aby uczeń zdobywał wiedzę operatywną, a nie na drodze chaotycznych prób rozwiązywania schematycznych zadań.
Przy zastosowaniu tej metody uczeń konstruuje swoją wiedzę w interakcji z materiałami i zadaniami na drodze bogatych doświadczeń pod kierunkiem nauczyciela i we współpracy z kolegami.
W metodzie tej kładzie się nacisk nie tylko na wiadomości, ale także na umiejętności. Stroną aktywna na lekcji powinien być przede wszystkim uczeń. Nauczyciel powinien pełnić rolę doradcy i inspiratora.
Podczas przygotowywania propozycji dydaktycznego opracowania jakiegoś pojęcia w sposób czynnościowy należy dokonać matematycznej analizy operacji tkwiących w tym pojęciu. Równolegle uwzględniając prawidłowości psychologiczne należy zaplanować różnego rodzaju ćwiczenia, które pozwolą uczniowi przebyć drogę od czynności konkretnych poprzez wyobrażone do abstrakcyjnych.
Umiejętności uczniów znajdują zastosowanie przy wykonywanych przez uczniów czynnościach. Wykonując czynności uczniowie zdobywają nowe doświadczenia.
Nauczanie czynnościowe asymiluje w sposób naturalny różne elementy innych koncepcji, jeżeli są one pomocne w realizacji nadrzędnego celu jakim jest wszechstronny rozwój dziecka.
Stosowanie metod aktywnych pozwala na spontaniczne poszukiwania i wymaga, aby każda prawda, którą trzeba odkryć, była na nowo odkrywana przez ucznia lub przynajmniej odtworzona, a nie tylko mu przekazana.
Metodę nauczania czynnościowego w swojej pracy przedstawię na przykładzie realizacji tematu lekcyjnego w klasie piątej „Figury przystające”.
Praca ta nie jest planem metodycznym lekcji, lecz służy pokazaniu metody w realizacji tematu lekcyjnego, a więc ograniczę się w niej do doboru zadań prowokujących konkretne czynności.
ZADANIA PROWOKUJĄCE CZYNNOŚCI KONKRETNE.
Zadanie 1.
Narysuj na kartce papieru dowolny trójkąt i dowolny pięciokąt. Obrysuj te figury 3 razy i wytnij. Po wycięciu nałóż na siebie trójkąty i pięciokąty. Co zauważyłeś?
Uczniowie po wycięciu i nałożeniu figur zauważą, że figury te są identyczne.
Zadanie 2.
Zaznacz wierzchołki trójkątów i pięciokątów w tych samych miejscach na wyciętych figurach. Zmierz długości odpowiednich boków i kątów.
Wykonując te czynność uczniowie zauważają, że nie tylko odpowiednie boki, ale i kąty są równe.
Zadane 3. Spróbuj nałożyć na siebie trójkąt i pięciokąt.
Uczniowie zauważają, że to jest niemożliwe.
Przytoczone przykłady zadań mają na celu manualne doświadczenie ucznia oraz wzrokowe i doświadczalne spojrzenie na temat lekcyjny.
Uczeń zauważa na konkretnych przykładach figur, że pewne figury są takie same, a więc maja boki odpowiednie i kąty odpowiednie identyczne.
Po tych spostrzeżeniach możemy wyjaśnić uczniom pojęcie figur przystających.
Uczniowie powinni na podstawie konkretnych przykładów wycinanych figur podać jakie własności mają figury przystające.
ZADANIA PROWOKUJĄCE CZYNNOŚCI WYOBRAŻONE.
Zadanie 1.
Z rozsypanki figur wybierz te figury, które są przystające.
Zadanie 2.
Narysuj dwa dowolne wielokąty tak, aby były przystające.
Zadanie 3.
Narysuj dwa koła o promieniu 2 cm. Czy te figury są przystające?
Zadanie 4.
Narysuj dwa kwadraty. Jeden o boku 4 cm, a drugi o boku 3 cm. Czy te kwadraty są przystające?
Zadanie 5.
Narysuj trapez równoramienny i jego przekątne. Wypisz pary powstałych trójkątów przystających.
Uczeń podczas wykonywania tych zadań w oparciu o doświadczenie wyniesione z poziomu operacji konkretnych przewiduje czy dana figura jest przystająca.
ZADANIA PROWOKUJĄCE CZYNNOŚCI ABSTRAKCYJNE.
Zadanie 1.
Prostokąt jest podzielony przekątnymi na różne figury. Co to za figury i czy są przystające ?
Zadanie 2.
Trapez jest podzielony przekątnymi.Co możesz powiedzieć o utworzonych figurach ?
Zadanie 3.
Uzupełnij wypowiedzi tak, aby otrzymać zdania prawdziwe.
W wielokątach…………………….odpowiadające kąty są………………..i odpowiadające boki są…………………
Dwie figury są……………………..jeżeli jedną z tych figur możemy
……………………………..dokładnie na drugą.
Zadania prowokujące czynności abstrakcyjne to zadania w których uczeń przekształca, analizuje i porównuje.
Z każdym zestawem zadań doświadczenie ucznia coraz bardziej wzbogaca się.
Język opisu zmienia się konkretnego, poprzez obrazowy, intuicyjny na ściśle matematyczny operujący pojęciami abstrakcyjnymi.
Porównując ze sobą trzy typy zadań można zauważyć, że różnią się one dość wyraźnie. W trzeciej grupie zadań zmienia się materiał na którym uczeń operuje. Doświadczenie ucznia wzbogaca się coraz bardziej. Czynności inspirowane przez trzy typy zadań nie tylko wzbogacają wiedzę ucznia, ale prowadzą stopniowo do doświadczeń wykonywanych już nie tylko w umyśle, ale w sferze słów i symboli.
Dobór zadań jest ważny z punktu widzenia poznawczego i emocjonalnego. Chodzi bowiem o to, aby zadania interesowały uczniów, aby odczuwali oni satysfakcję i radość podczas ich rozwiązywani. Okazuje się, że w niektórych sytuacjach wszystko jest dla ucznia łatwe. Problemem jest tylko sposób zdobywania trafnych modeli.
Analizując tematy lekcyjne prowadzone metodą nauczania czynnościowego można stwierdzić, że uzyskuje się lepsze efekty nauczania. Wykonywanie poszczególnych czynności wpływa na wyższą operatywność ucznia.
Stosując w praktyce metodę nauczania czynnościowego można ją weryfikować i obserwować jej efekty.
Analiza pojęć matematycznych z punktu widzenia metody czynnościowej ukazuje jak bardzo skomplikowana jest droga kształtowania się w umyśle ucznia danego pojęcia.
Stosując w praktyce tą metodę należy pamiętać, że nie osiągniemy zamierzonych celów bez wysiłku ucznia i nauczyciela.
|