1

Agnieszka Szajda

[e-mail]

Dlaczego dzieci kłamią?

„Gdyby kłamano po łacinie, świat byłby pełen latynistów”

1

oto duńskie przysłowie obrazujące

stosunek społeczeństw i narodów do kłamstwa. Zdają się je potwierdzać badania przeprowadzone

w latach 70. przez amerykańskich psychologów R. L. Wolka i A. Hanleya (autorzy wydanej w 1970

roku książki „The Right to lie”). Okazuje się, że ludzie kłamią nie tylko w sytuacjach ekstremalnych,

ale traktują kłamstwo jak nieodzowny element komunikacji międzyludzkiej.

Czy to już kłamstwo?

Podobnie sprawa się ma z dziećmi. Jednak należy odróżnić kłamstwa w okresie

przedszkolnym od kłamstw w młodszym i starszym wieku szkolnym. Te pierwsze są

charakterystyczną dla tego okresu rozwojowego cechą związaną ze skłonnościami do fantazjowania,

koloryzowania, konfabulacji i są kłamstwem pozornym. Nie wypływa ono z zamierzonego,

świadomego dążenia do wprowadzenia rodziców czy kolegów w błąd. Jest raczej wynikiem ubogiego

jeszcze słownictwa uniemożliwiającego precyzyjnie sformułować swoje myśli, niezrozumienia

wypowiedzi dorosłych zawierających trudne i niejasne słowa, wynikiem niedokładnego spostrzegania

rzeczywistości lub braku umiejętności dokładnego odtworzenia zdarzeń poprzedzających ich

zafałszowanie. Warto wiedzieć i pamiętać, że fantazjowanie to nie to samo, co kłamstwo. Sztuką jest

nauczyć się je odróżniać. Dotyczy ona dziecka i jego rodziców. Dziecko dorastając winno uczyć się

odróżniać to, co realne od tego, co nierealne. Gdy fantazjowanie trwa zbyt długo - wejście w młodszy

wiek szkolny (7-12 lat), możemy mieć powód do niepokoju. Już w wieku 3-4 lat, a tym bardziej w 5-6

latkom zdarza się skłamać rozmyślnie. Większość dzieci w młodszym wieku szkolnym celowo

i świadomie posługuje się kłamstwem. Nastolatki natomiast już dobrze wiedzą, że kłamstwo bywa

bardzo skutecznym środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu. Przyjrzyjmy się dyskusji młodzieży

na temat kłamstwa, na którą natrafiłam na forum Internetowym www.nastolatki.pl. Oto refleksje

i pytania Dominiki na temat obecności kłamstwa w jej życiu?

„Czy zastanawialiście się kiedyś nad wartością kłamstwa? Czy potraficie dostrzec kiedy

kłamiecie? A może robicie to tak często, że stało się to dla was częścią codzienności?. Niedawno

natknęłam się na książkę czeskiej pisarki pt. „Kara", w której pewna nastolatka karała się za każde

kłamstwo, nawet takie, które mnie wydaje się banalne i błahostkowe. Po przeczytaniu tej książki,

poczułam do siebie wstręt, ponieważ moje kłamstwa bywają o wiele cięższe, a ja je bagatelizuję i nie

przejmuję się nimi. Boję się, że kiedyś przyjdzie taki dzień, w którym nie odróżnię prawdy od

1

M. Glensk-Prądzyńska. Mądrości narodów wszystkich kontynentów. Przysłowia i wyrażenia przysłowiowe. Lektikon.

Poznań 1997.

2

kłamstwa, jednak najgorsze jest to, że kłamstwo bywa dobrem. "Małe kłamstwo w dużej sprawie, to

takie nic" - zawsze próbuję tak sobie tłumaczyć swoje zachowanie. Ech, cóż za podłość z mojej

strony. Kiedy kłamstwo jest złem, a kiedy dobrem? Czy można je tolerować? Czy można powiedzieć,

że nie było innego wyjścia niż kłamanie?

Autor: Dominika

2

Oto odpowiedzi i komentarze nastolatków na postawiony przez Dominikę problem.

• „A ja zawsze jestem szczera i tego oczekuje od innych ludzi...niestety nie wychodzi mi to często

na dobre, a ludzie nie zważają na to jakim się jest wobec nich, niektórzy krętactwa mają chyba we

krwi”.

• „Czasami kłamie się bez wiedzy… Czasami nawet nie wie się ze się skłamało, dopóki głębiej się

o tym nie pomyśli. Ale trzeba się nad tym zastanowić, bo ściemą naprawdę daleko nie zajdziemy”.

• „Kłamałabym o wiele mniej, gdyby rodzice tak nie wypytywali...”

• „Fajne i mądre słowa”.

• „Kłamać można, ale zależy w jakiej sytuacji i sprawie... tylko trzeba mieć świadomość, że zawsze

może się wydać.....”

• „Szczerość wobec drugiego człowieka, a w szczególności kogoś bliskiego, to podstawa. Kłamstwo

sprawia, że człowiek zostaje uważany za fałszywego - kłamstwo ma krótkie nogi”.

• „Kłamstwo to tylko kreowanie nowego świata, który często jest ciekawszy niż ten realny”.

W oparciu o powyższe wypowiedzi i codzienną obserwację życia dzieci i młodzieży można

wskazać na wiele powodów skłaniających do kłamstwa lub dających motywację do mówienia prawdy

Po co kłamią?

Co skłania dzieci i młodzież ich do mówienia nieprawdy ? Oto najczęstsze przyczyny:

• obrona przed karą za czyn niepożądany, różnymi formami poniżenia, odrzuceniem

• chęć wyróżnienia się pod jakimś względem, oszczędzenia komuś przykrości, uniknięcia

konfliktu, osiągnięcia korzyści, ukrycia prawdy, podniesienia swojej samooceny,

dowartościowania się, zapewnienia sobie komfortu psychicznego, pokonania przeszkód,

manipulacji innymi, dokuczenia komuś, przystosowania się do nowej sytuacji

• przymus zewnętrzny (rówieśnicy, okoliczności)

• z przyzwyczajenia

• ponieważ inni wokół nas kłamią

• ponieważ nie myślimy jasno

• dla rewanżu

• bez przyczyny

2

http://www.nastolatek.pl/pokaz.php?a=art&ida=1339 Por. adres internetowy. Dostęp: 22.04.2008r.

3

• by zapewnić sobie komfort psychiczny, unikając dezaprobaty, krytyki i wszelkich innych

komplikacji mogących wynikać z prostolinijnego powiedzenia prawdy, zyskać szacunek,

lepiej się zaprezentować, wyrazić swoje marzenia, podnieść w oczach kolegów i koleżanek

prestiż swój i rodziców, zaimponować rówieśnikom, przez to zyskać uznanie, a może nawet

dobra materialne.

Szczepionka na kłamstwo.

Co zatem robić? Jak reagować na kłamstwa naszych dzieci? Oto kilka wskazówek:

1.Trzymaj się faktów, spokojnie pytaj co się stało?

Jest duże prawdopodobieństwo, że jeśli spokojnie spytasz: „Co się stało z dywanem”, usłyszysz

ledwo słyszalne: „Potrąciłem łokciem sok i wylałem na dywan. Przepraszam".

2.Bądź łagodny, delikatny, sprawiedliwy i konsekwentny.

Nadużywanie kar, potęguje lęk i strach oraz pogłębia i zwiększa częstotliwość posługiwania się

kłamstwem. Zapewnij dziecko, że za uczciwe przyznanie się nie zostanie ukarane, zaś straty

wyrządzone kłamstwem naprawi - pomóż dziecku w ustaleniu formy zadośćuczynienia, np.

„pomazany kredkami plecak koleżanki trzeba uprać, a dotkniętą przykrymi słowami nauczycielkę

przeprosić”. Dotrzymaj w tym względzie słowa i konsekwentnie wyegzekwuj.

3. Chwal, gdy dziecko przyzna się do winy, to ogromna odwaga ze strony dziecka.

Mów o swoich odczuciach w tej sytuacji, zachęcaj do większej uwagi przewidywania skutków

kłamstwa. „Jest mi przykro, że poszedłeś na wagary i opuściłeś lekcje, ale cieszę się, że

powiedziałeś mi prawdę. Bardzo by mi zależało, by się to już więcej nie powtórzyło.

4. Wskazuj inne, alternatywne sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Np. Poplamiony dywan można wyczyścić, połamane w szkole krzesło naprawić bądź odkupić za

swoje kieszonkowe, a jeśli koszt naprawy jest wyższy można prosić rodziców o pomoc –

współfinansowanie lub pożyczkę do następnego miesiąca. W każdej sytuacji miłe widziane będzie

słowo „przepraszam".

5. Nie zadawaj dziecku kłopotliwych pytań w obecności osób trzecich.

Jeżeli przy nie lubianej koleżance, pytasz dziecko, czy ją lubi, nie ma wyjścia - musi skłamać.

Wie, że gdyby powiedziało prawdę, byłbyś niezadowolony.

6. Więcej słuchaj - mniej wypytuj, bądź uważny na to, co mówi dziecko.

Pozwól dziecku na tajemnice, uszanuj jego prywatność, prawo do intymności i zachowania

pewnych informacji tylko dla siebie. Przyparte do muru, uciekają się do kłamstw.

7. Unikaj etykietowania dziecka. Nazywaj i oceniaj postawy i zachowania dziecka.

Nie nazywaj go np. kłamczuchem, łgarzem, kombinatorem. Z czasem zaczyna ono wierzyć w to,

że jest odmieńcem, kimś innym, gorszym. Takie zachowanie prowadzi do wystąpienia

mechanizmu samospełniającego się proroctwa.

8. Pytaj z jakiego powodu nie chciało ujawnić prawdy? Traktuj dziecko poważnie

i z szacunkiem mimo popełnionego zła?

4

Już samo przyłapanie na kłamstwie jest dla dziecka wstydliwe i powoduje niezręczność.

Zrezygnuj zatem z ośmieszania i krzyku.

9. Zapewniaj o swojej miłości „pomimo, wszystko...”

Nie dziecko jest złe i godne potępienia, lecz czyn, działanie jakiego się dopuściło. Dziecko kocha

się za to że jest, a nie za to co robi i jak się zachowuje.

10.Wytłumacz, dlaczego warto mówić prawdę.

Poinformuj dziecko o konsekwencjach jakie niesie za sobą kłamstwo.: np. „Twoje kłamstwa

sprawią, że koledzy z czasem przestaną ci wierzyć i nie zechcą się z tobą dłużej przyjaźnić", „Jest

mi przykro, gdy kłamiesz, bo nie mogę ci ufać".

11. Bądź dla swojego dziecka nieskazitelnym wzorem prawdomówności i uczciwości

Mów prawdę i żyj nią, bądź uczciwy, buduj a nie burz, nie wprowadzaj zamieszania, nie daj się

zniewolić. Bądź dla swojego dziecka wiarygodny!

Niech słowa Roberta Baden-Powella będą dla nas wskazówką jak wychowywać dzieci i młodzież

do prawdomówności. Twórca światowego skautingu powiedział, iż codzienne kłamstwa są częstą

wadą młodzieży, ale i chorobą całego świata, na którą można się natknąć u prymitywnych plemion,

ale i w wysoko cywilizowanych krajach. Mówienie prawdy sprawia, iż człowieka staje się

autorytetem, zmienia się charakter człowieka i narodu. Dlatego „ciąży na nas obowiązek by zrobić

wszystko co można, aby wpoić dzieciom i młodzieży poczucie honoru i nauczyć ich

prawdomówności”.

Bibliografia:

1. H. Filipczuk. Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym. Warszawa 1989.

2. E. B. Hurlock. Rozwój dziecka. Warszawa 1985.

3. G. Courtois. Rady dla rodziców. Olsztyn 1990.

4. M. śebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1986.