Techniki malarskie

Malarstwo akwarelowe jest artystyczną techniką malarską, w której wykorzystane są farby akwarelowe. Można
malować nimi na głównie na papierze, w dawnych czasach używano pergaminu, a także kości. Najlepsze efekty
uzyskuje się na papierze akwarelowym lub papierze czerpanym. Technika jest bardzo stara, pracował nią już
Albrecht Durer, choć w tamtych czasach akwarela służyła często jako podmalówka dla obrazu malowanego
farbami kryjącymi typu gwasz lub tempera. Technika ta rozwinęła się najbardziej w Anglii w 18 - 19 wieku w
malarstwie pejzażowym, pracował nią Turner, a również Blake (ten nie robił pejzaży). Akwarele są farbami
wodnymi, nie ma koloru białego, dlatego światła uzyskuje się poprzez zostawienie niezamalowanego obszaru
jasnego papieru. Akwarele są przeźroczyste, a więc można nakładać delikatnie warstwy, tworząc w ten sposób
cienie. Zbyt wiele warstw nie jest wskazane (trzy maksymalnie), gdyż żaden papier nie wytrzyma takiej ilości
wody i po prostu zacznie się odkształcać. Akwarela charakteryzuje się brakiem ostrych konturów, lekkim
rozmyciem kształtów. Często akwarela występuje w dziełach, tworzonych technikami mieszanym, np. z
rysunkiem tuszem, czy temperą, a również z pastelą oraz wieloma innymi. Akwarela jest wykorzystywana często
w malarstwie pejzażowym, ilustracjach do książek, obecnie do kolorowania komiksów.
Farby akwarelowe artystyczne są farbami wodnymi, czyli takimi, które rozcieńcza sie wodą. Spoiwem łączącym
pigment są różne substancje: guma arabska, miód pszczeli, gliceryna, kamfora (tu: środek antyseptyczny).

Malarstwo olejne jest artystyczną techniką malarską, w której wykorzystane są farby olejne. Można malować
na płótnie, desce, odpowiedni usztywnionym papierze, czy tekturze oraz innych nietypowych materiałach.
Jednak płótno oraz deska są najbardziej rozpowszechnione ze względu na swoją trwałość.

Farby olejne artystyczne są farbami, w których spoiwem jest olej, najczęściej lniany. Utarty pigment jest
rozpuszczony lub w postaci zawiesiny zawarty w oleju. Największym prekursorem, a właściwie twórcą farb
olejnych był Jan van Eyck.

Malarstwo akrylowe jest artystyczną techniką malarską, w której wykorzystane są farby akrylowe. Można nimi
malować na płótnie, papierze, desce, właściwie na wszystkim czego akryl jest się w stanie trzymać. Powstały
dość późno, a w latach 30-tych 20 wieku, a popularność zyskały w latach 50-tych 20 wieku. Jednymi z
pierwszych, którzy zaczęli je stosować byli: Mark Rothko, Jackson Pollock. Największą popularność akrylom
przyniósł POP ART. Maluje się nimi tak jak farbami wodnymi, są podobne w zachowaniu, przypominają trochę
temperę, ale jest jedna duża różnica. Można nimi malować na płótnie, można tworzyć dzięki nim różne, nawet
wypukłe faktury. Można je rozcieńczać wodą, specjalnym medium do akrylu (matowym lub błyszczącym).
Akryl może być użyty do sitodruku, do malowania pędzlami, możliwości jest wiele. Po wyschnięciu akryle są
wodoodporne. Nikt nie wie jak są trwałe, gdyż istnieją zbyt krótko. Innymi sławnymi malarzami, którzy używali
akryli to: Andy Warhol, Roy Lichtenstein. Farby akrlowe artystyczne są farbami polimerowymi. Spoiwem jest
polimer akrylowy.

Tempera to technika malarska znana od starożytności. Do końca XV w. była techniką najpopularniejszą. Polega
na użyciu farb, których spoiwo (białko, żółtko, guma, klej, kazeina) mieszane jest z żywicami i olejami. Nazwą
tempera określa się także obraz, malowany tą techniką.
Jest wiele receptur na spoiwo temperowe, zarówno chude, jak i tłuste. Tempera daje powierzchnię
charakteryzującą się szczególną tonacją i żywością barwy, nie werniksowana - wygląda płasko i lekko
połyskuje. Nie żółknie i nie czernieje z upływem czasu, zazwyczaj nie pęka. Malowanie warstwowe jest
ułatwione, dzięki temu, że tempera długo schnie. Ta właściwość sprawia jednak pewne kłopoty - trudność w
uzyskaniu płynnych przejść między kolorami i konieczność stosowania kreskowania. Technikę tę można
wykorzystywać samodzielnie, ale także do robienia podmalówek w malarstwie olejnym.

Enkaustyka, antyczna technika malarska, w której spoiwem był wosk pszczeli.

Pigmenty

starte z woskiem

nakładano na gorąco (szpachelkami lub pędzlem). Trwałe barwy, odporne na wilgoć, ulega jednak destrukcji pod
wpływem wysokich temperatur.

Technika doprowadzona do doskonałości w Egipcie (

fajumskie portrety

), w I i II w. w

Grecji

i

Rzymie

, próby

wskrzeszenia enkaustyki w

renesansie

, bez pomyślnych wyników.

Witraż, ozdobne wypełnienie okna lub

rozety

wykonane z kawałków kolorowego

szkła

wprawianych w

ołowiane

ramki, stosowane głównie w

kościołach

. Ramki stanowią kontur rysunku, kreskowanie na szkle lub

malowanie na nim przeźroczystymi farbami podkreśla charakterystyczne elementy (głowę, oczy, ręce,
fałdowanie szat, cieniowanie figur itp.). Technika witrażu znana była od wczesnego

średniowiecza

, a rozwinęła

się w

sztuce gotyckiej

. Renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków

XIX

i

XX

w

sztuce secesji

. W

średniowieczu witraże pełniły również funkcje dydaktyczne, miały za zadanie przekazywanie treści religijnych
ludziom nie znającym pisma.

1 Techniki malarskie

Fresk (z

wł.

fresco - świeży) - malowidło ścienne wykonane na mokrym

tynku

. Inne nazwy to al fresco i buon

fresco.

Potocznie określeniem fresk nazywa się wszelkie malowidła ścienne, wykonane różnymi technikami.
Prawidłowo jednak nazwa fresk odnosi się tylko do tych, które zostały wykonane na mokrym tynku

Freski malowane są na mokrym tynku wykonanym jako wielowarstwowy z warstwami wykonanymi z

zapraw

o

różnym składzie. Pierwsza warstwa zwana arriciato leży bezpośrednio na murze, jest gruba. Zawiera ona

wapno

gaszone

, gruboziarnisty piasek i odłamki cegieł lub kamieni. Druga warstwa to intonaco. Jest to warstwa gładka

do malowania. Zawiera wapno gaszone, drobny piasek cedzony lub pył marmurowy. Na tej warstwie zaczyna się
malować fresk.

Fresk malowany jest specjalnymi farbami przy użyciu pędzli. Farby zawierają barwniki odporne na alkaliczne
działanie

wapna

. Barwnik rozprowadzany jest wodą deszczową. Spoiwem jest podłoże intonaco, ponieważ

wapno gaszone z

dwutlenkiem węgla

tworzy krystaliczny

węglan wapnia

, który trwale wiąże cząsteczki farby.

Fresk jest trwały bo spaja się z podłożem, w ten sposób uzyskuje się trwałe, intensywne barwy.

Fresk maluje się partiami, ponieważ warstwę intonaco kładzie się partiami tak dużymi, jakie można zamalować
w ciągu dnia (giornata) - po zaschnięciu konieczne jest skucie niezamalowanych partii i położenie świeżej
warstwy. Przed naniesieniem fresku na ścianę tworzy się kartony, a przy użyciu siatki powiększa się wzór.
Kontury odciska się w świeżym tynku.

Mozaika – dekoracja w postaci

ornamentu

lub obrazu, wykonana z drobnych, o różnej kolorystyce (dwu lub

wielobarwne) i kształcie kamyczków, kawałków

szkła

,

ceramiki

. Elementy są przyklejone do podłoża np. przez

ułożenie na

niezwiązanej

zaprawie

, żywicy pochodzenia roślinnego (

mastyks

z drzewa Pistacia lentiscus).

Stosowana jest do zdobienia

posadzek

, ścian w

budownictwie

sakralnym i świeckim,

mebli

(zwłaszcza blatów

stołów, biurek).

Technika znana była już w

starożytności

. Najstarsze, znalezione pochodzą sprzed pięciu tysięcy lat (

Uruk

). W

starożytnej Grecji

pierwsze mozaiki układano z

otoczaków

znalezionych na brzegach rzek i morza. Technika ta

zwana była "

opus

barbaricum". Mozaiki miały kolorystykę biało-czarną z mniejszymi polami żółtymi,

brązowymi i czerwonymi. W

okresie hellenistycznym

stosowano technikę "opus segmentatum", polegającą na

zastosowaniu odpadów kamiennych powstałych przy pracach rzeźbiarskich i kamieniarskich. Kolejnym krokiem
było zastosowanie regularnych płytek, kostek (tesseer) z

marmuru

i innych kamieni, nawet

kamieni

półszlachetnych

,

szkła

. Chcąc jak najdokładniej odwzorować obraz używano niejednokrotnie bardzo małych

elementów, nawet o krawędzi 1

mm

. Technika ta znana była pod nazwą "opus vermiculatum" (

łac.

vermis -

robak). Zachowały się do czasów współczesnych mozaiki w

Pompejach

, będące przykładem zastosowania tej

techniki.

Techniki graficzne

Druki wklęsłe

Miedzioryt, technika graficzna

druku wklęsłego

, również odbitka wykonana tą metodą. Na gładko

wypolerowanej i zagruntowanej powierzchni płyty miedzianej wykonuje się rysunek za pomocą metalowych
rylców, następnie szlifuje się płytę węglem drzewnym, lekko podgrzewa i wciera farbę w wycięte bruzdy. Po
usunięciu farby z gładkiej partii płyty odbija się rysunek na wilgotnym papierze pod prasą. Z płyty można
wykonać kilkaset odbitek.

Miedzioryt charakteryzuje się delikatną, prawie kaligraficzną, ostrą kreską. Jest to najstarsza technika graficzna
w metalu, stosowana już w XV w. (prawdopodobnie rozwinęła się z technik złotniczych). Rozkwit sztuki
miedziorytu przypada na 2. poł. XV i XVI w. (

A. Mantegna

,

A. Dürer

). W XVII w. zdobył popularność warsztat

miedziorytniczy czynny w kręgu

P.P. Rubensa

. Obok artystów pracujących indywidualnie powstawały

pracownie rytownicze, w których wykonywano plansze wg rysunków znanych artystów.

Istnieją też specjalne rodzaje miedziorytu: 1) miedzioryt barwny powstał ok. 1710, ryciny odbija się za pomocą
trzech płyt przy użyciu kolorów podstawowych (niebieskiego, czerwonego, żółtego), można w ten sposób
otrzymać pełną gamę barw. 2) miedzioryt punktowy powstaje przez zastosowanie zamiast rylca metalowych
punc (

puncowanie

), którymi wybija się w płycie drobne punkciki. Ich mniejsze lub większe zagęszczenie tworzy

2 Techniki malarskie

modelunek o bardzo delikatnych konturach. Technika ta znana jest od XVI w., rozwinęła się szczególnie w
Anglii.

Staloryt (stal + łc. ritus) poligr. technika graficzna druku wklęsłego polegająca na rytowaniu rysunku w płycie
stalowej, pokryciu go farbą i odbiciu na papierze, wykorzystywana przy drukowaniu banknotów, znaczków
pocztowych; także odbitka, rycina wykonana tą techniką.

Akwaforta, technika graficzna wklęsła, polegająca na trawieniu w kwasie azotowym rysunku wykonanego
stalową igłą na płycie miedzianej pokrytej

werniksem

. Igła, usuwając werniks, odsłania powierzchnię płyty,

która po wytrawieniu zatrzymuje farbę w powstałych rysach. Od głębokości rysy zależna jest grubość kreski na
rycinie. Pierwsze akwaforty pochodzą z początku XVI w., szczyt rozwoju tej techniki przypadł na XVII w., a od
początku XX w. nastąpił jej renesans. Uprawiali ją m.in.:

A. Dürer

,

Rembrandt

, J. Callot,

G.B. Piranesi

,

F. Goya

,

a w Polsce

J.P. Norblin

, M. Płoński,

J. Pankiewicz

i

J. Mehoffer

.

Akwatinta, technika graficzna wklęsła, w której trawi się płaszczyznę płyty pokrytej ziarenkami

werniksu

.

Kwas azotowy trawi miejsca na płycie nie pokryte werniksem, a przez powtarzanie nakładania werniksu i
trawienia poszczególnym miejscom płyty nadaje się ciemniejsze tony. Akwatinta daje efekt plam o różnym
natężeniu i przypomina lawowany rysunek (

lawowanie

), często łączona jest z

akwafortą

. Technikę akwatinty

wynalazł około 1768 francuski grafik (sztycharz) J.B. Le Prince. Mistrzem akwatinty był

F. Goya

. Stosowana w

grafice do dziś.

Druki wypukłe

Drzeworyt, technika graficzna druku wypukłego i nazwa odbitki uzyskanej tą techniką. Rysunek wykonuje się
wprost na gładkiej powierzchni klocka lub nałożonej nań warstwie gruntu. Następnie metalowymi dłutami,
rylcami lub nożami wybiera się tło rysunku (które nie drukując na odbitce pozostanie białe), na klocku zaś
pozostaje wypukły rysunek, który zatrzymując farbę będzie elementem drukującym. Przygotowaną formę
powleka się farbą (często czarną) i ręcznie odbija bezpośrednio na kartach papieru otrzymując rysunek na białym
tle.

Ze względu na sposób cięcia drewna podczas wykonywania rysunku wzdłuż lub w poprzek słojów wyróżnia się
odpowiednio: drzeworyt wzdłużny, zw. langowym (wykonywany w drewnie miękkim, np. jabłoń, orzech,
grusza, w którym tło wybiera się gł. wzdłuż słojów), i drzeworyt poprzeczny, zw. sztorcowym (wykonywany w
drewnie twardym np. bukszpan czy wiśnia, pozwalającym na cięcia w poprzek słojów), wynaleziony u schyłku
XVIII w. przez angielskiego grafika T. Bewicka. Drzeworyt poprzeczny zyskał wielką popularność, gdyż -
oprócz trwałości pozwalającej na większą ilość odbitek - umożliwiając cięcie w różnych kierunkach pozwalał na
uzyskanie precyzyjnego rysunku, zróżnicowanej kreski i subtelnych tonów.

Gipsoryt, technika graficzna wypukła polegająca na wycięciu rylcami rysunku w specjalnie przygotowanej
płycie gipsowej, pokryciu farbą części wypukłych i odbiciu na papierze (partie wyżłobione pozostają białe,
części wypukłe tworzą kompozycję).

Linoryt, linoleoryt, technika graficzna

druku wypukłego

, również odbitka wykonana tą techniką - stosowana od

końca XIX w., zbliżona do drzeworytu wzdłużnego.
Jako płytę stosuje się wycinek linoleum. Rysunek wycina się w linoleum nożyczkami, dłutkami itp., a następnie
po pokryciu farbą nie wyciętych części wypukłych wykonuje się odbitkę. Dzięki miękkości materiału cięcia są
zwykle dosyć szerokie. Linoryty mogą mieć różnorodny charakter - od kontrastowych powierzchni czarno-
białych do drobnych elementów linearnych.
Linoryty można stosować też do druków wielobarwnych, jak również do odbitek dużych formatów.

Druki płaskie

Litografia, technika graficzna

druku płaskiego

, w której rysunek przeznaczony do odbicia wykonuje się w

kamieniu litograficznym. Także odbitka wykonana tą techniką.
Zasada litografii oparta jest na właściwości wody i tłuszczu: cały kamień po wykonaniu rysunku (tłustą farbą,
specjalną kredką lub tuszem) poddaje się działaniu słabego

kwasu azotowego

, który spływając z tłustej

powierzchni zabezpiecza miejsca niezarysowane przed przyleganiem

farby drukarskiej

.

Następnie po przemyciu wodą powierzchnię kamienia gumuje się (rozcieńczona

guma arabska

pełni rolę

utrwalacza), po wysuszeniu całość zmywa się

terpentyną

i wodą, wreszcie nanosi się farbę drukarską, która

przylega do kamienia tylko w miejscach, gdzie wykonano rysunek, i wykonuje się odbitkę.

3 Techniki malarskie

Technikę litografii wynalazł ok. 1796 A. Senefelder. Pierwsze litografie stosowano do powielania pisma. Jako
technika artystyczna rozpowszechniła się w 1. połowie XIX w.

Algrafia, aluminografia, technika druku płaskiego, w której rysunek przeznaczony do odbicia wykonuje się tak
jak w

litografii

, tyle że na płycie aluminiowej. Technika stosowana w drukarstwie od schyłku XIX w., obecnie

wyparta przez

offset

, nadal używana w grafice.

4 Techniki malarskie