1

Czarnecka Jadwiga, „Katalog przedmiotowy…”

Katalog przedmiotowy jest to katalog rzeczowy zbiorów biblioteki, w którym opisy
bibliograficzne poszczególnych publikacji ułożone są w kolejności alfabetycznej haseł
przedmiotowych, informujących o treści lub/i formie tych publikacji.
Podstawę tworzenia katalogu przedmiotowego stanowi język haseł przedmiotowych. Jest to
jeden z wielu języków informacyjno-wyszukiwawczych, które należą do kategorii języków
sztucznych. Język informacyjno-wyszukiwawczy ma spełniać 2 funkcje: jest podstawą
sporządzania opisów rzeczowych poszczególnych publikacji (dokumentów) i umożliwia
wyszukiwanie tych opisów w zbiorze informacyjnym (katalogu, kartotece).

1. Ogólne zasady sporządzania opisu przedmiotowego.
Tworzenie katalogu przedmiotowego polega przede wszystkim na sporządzaniu opisów
przedmiotowych dla tych publikacji, które mają być objęte katalogiem. Opisy te – same lub
łącznie z opisami bibliograficznymi – biblioteka może przejmować z „Przewodnika
Bibliograficznego”, sporządzać we własnym zakresie lub korzystać z opisów
opracowywanych przez bibliotekę wyższego stopnia organizacyjnego.
Opisy przedmiotowe muszą być tworzone zgodnie z regułami ogólnymi, ale z zastosowaniem
przyjętych dla danego zbioru (np. biblioteki) przepisów szczegółowych.
Jednostką opisu przedmiotowego jest przyjęta jednostka opisu bibliograficznego, a więc całe
dzieło (publikacja samoistna piśmienniczo i wydawniczo).
Sformułowanie opisu przedmiotowego powinno być poprzedzone dokładnym rozpoznaniem,
czyli analizą treści opisywanej publikacji i sporządzeniem charakterystyki słownej. Analiza
treści ma doprowadzić do ustalenia najważniejszych jej elementów. Jako elementy treści
publikacji przyjmuje się obiekty fizyczne żywotne (osoby) oraz nieżywotne, a także zjawiska,
pojęcia abstrakcyjne, jednostki geograficzne, wydarzenia, ciała zbiorowe. Są one traktowane
przy sporządzaniu opisu przedmiotowego jako przedmioty publikacji.
Za jeden przedmiot uznawana jest grupa przedmiotów pokrewnych, które w efekcie stają się
odrębną, złożoną całością. Są to określone dziedziny wiedzy oraz dziedziny życia
kulturalnego i gospodarczego.
Zależnie od tego, jak obszernie ujmowane są w treści publikacji określone przedmioty, uznaje
się je za ważne lub mniej ważne. Wyróżnić można: przedmiot główny, przedmioty
równorzędne, przedmioty poboczne. Przedmiot główny lub przedmioty równorzędne mogą
być ujmowane w publikacjach całościowo lub w odpowiednich ograniczeniach. Do kategorii
ograniczeń należą: ujęcia przedmiotów z punktu widzenia określonej dziedziny, aspekty w
jakich przedmioty te są ukazywane, a także formalne sposoby ich przedstawiania w
publikacjach.
Na charakterystykę słowną treści publikacji składają się: słowa kluczowe czyli pojedyncze
wyrazy lub wyrażenia, przejmowane z tytułu lub z tekstu publikacji. Powinny one wskazywać
na istotne elementy charakteryzowanej treści.
Do charakterystyki słownej wprowadza się nazwy przedmiotów publikacji uznanych za
ważne tj. nazwę przedmiotu głównego lub przedmiotów równorzędnych oraz przedmiotów
pobocznych. Jeżeli jednak przedmioty w publikacji przedstawione są w odpowiednim
ograniczeniu tj. w określonym ujęciu lub aspekcie, wtedy do charakterystyki wprowadza się
jeszcze słowa kluczowe, wskazujące na te właśnie ujęcia czy aspekty. Ma ona wyrażać treść
publikacji w sposób syntetyczny, za pomocą niewielu określeń.
Na podstawie charakterystyki słownej formułuje się opis przedmiotowy danej publikacji,
składający się z jednego lub większej liczby haseł przedmiotowych.
Pierwszym i głównym elementem każdego hasła przedmiotowego jest temat, utworzony z
jednego, dwu lub kilku wyrazów i umieszczany zawsze na pierwszym miejscu. Temat

2

jednowyrazowy ma formę rzeczownika w pierwszym przypadku. Jeżeli przedmiot publikacji
przedstawiony jest w ujęciu całościowym (względnie całościowym), temat stanowi jedyny
element hasła przedmiotowego. Na ograniczenie tego przedmiotu wskazuje odpowiedni
określnik czy określniki, umieszczone po temacie. Hasło przedmiotowe, w którym występuje
sam temat, jest hasłem przedmiotowym prostym. Hasło przedmiotowe z określnikiem czy
określnikami – to hasło przedmiotowe rozwinięte.
Liczba hasła przedmiotowego w opisie uzależniona jest od liczby przedmiotów publikacji
uznanych za ważne. Opis przedmiotowy utworzony tylko z jednego hasła przedmiotowego
jest hasłem przedmiotowym jednokrotnym; opis przedmiotowy, na który składa się kilka
haseł przedmiotowych – to opis przedmiotowy wielokrotny. Opis przedmiotowy zarówno
jedno-, jak i wielokrotny – to określonego rodzaju adnotacja o treści danej publikacji.
Przy redagowaniu opisu przedmiotowego należy tak je formułować, aby odpowiadały
możliwie najlepiej oczekiwaniom użytkowników katalogu przedmiotowego, tj. aby
odpowiadały na zgłaszane przez czytelników zapytania informacyjne.


2. Słownictwo i gramatyka języka haseł przedmiotowych BN.
Na słownictwo języka haseł przedmiotowych składają się jednostki elementarne tego języka,
czyli tematy, tematy z dopowiedzeniami i określniki. Są to wyrazy pojedyncze lub wyrażenia,
przejmowane z języka naturalnego, które służą do formułowania haseł przedmiotowych.
Muszą to być terminy znane, prawidłowe, nieprzestarzałe i niegwarowe oraz funkcjonujące w
piśmiennictwie. Ich prawidłowość znaczeniowa i pisownia powinny być sprawdzone w
encyklopediach i słownikach terminologicznych.

Temat jest nazwą przyjętą dla określenia przedmiotu (jednego z przedmiotów) publikacji lub
jej formy. Nazwy, z których tworzone są tematy, powinny być jednoznaczne, trafne,
poświadczone w literaturze naukowej. Tematy mogą być jedno-, dwu- lub kilkuwyrazowe.
Występują zawsze w pierwszym przypadku, w liczbie pojedynczej lub mnogiej. Tematy
podwójne łączymy spójnikiem „i”.
Zależnie od przedmiotu, do którego odnosi się nazwa przyjęta jako temat, wyróżnia się
tematy rzeczowe ogólne i tematy rzeczowe jednostkowe.
Tematy rzeczowe ogólne – to nazwy pospolite, niejednostkowe, wskazujące na przedmioty
fizyczne, pojęcia, zjawiska i procesy abstrakcyjne oraz na istotne cechy, własności i stany
przedmiotów.
Specjalną kategorię tworzą tematy językowo – etniczne, które mogą być traktowane jako
przynależne do grupy tematów ogólnych lub uznane za jedna z kategorii tematów
jednostkowych.
Tematy językowo – etniczne wskazują na przedmioty nacechowane językowo-etnicznie z
zakresu filologii, sztuki i mitologii. Tworzone są od nazw języków, narodów lub krajów.
Tematy rzeczowe jednostkowe – to nazwy własne, indywidualne przedmiotów. Są to
tematy: osobowe, geograficzne, etniczne, chronologiczne, korporatywne oraz inne
jednostkowe.
Tematy osobowe – nazwy osób rzeczywistych i czasem – w określonych okolicznościach –
nierzeczywistych, a także nazwy grup osobowych, np. Jan III Sobieski.
Tematy geograficzne (i toponimiczne) – to nazwy jednostek geograficznych różnych
kategorii, np. Azja.
Tematy etniczne, będące nazwami grup ludnościowych, tworzy się wtedy, gdy z różnych
względów nie można przyjąc tematu geograficznego, wskazującego na miejsce zamieszkania
całej określonej grupy, np. Cyganie.

3

Tematy chronologiczne – tworzone są od nazw wydarzeń historycznych (zawierają często
daty) np. Powstanie 1794 r. kościuszkowskie.
Tematy korporatywne – to nazwy ciał zbiorowych różnych kategorii, np. Organizacja
Narodów Zjednoczonych.
Inne tematy jednostkowe – to tytuły dzieł anonimowych lub zbiorowych, nazwy świąt
religijnych itp.
Tematy formalne – to nazwy form piśmienniczych (najczęściej literackich) lub
wydawniczych opisywanej publikacji.
Przy niektórych tematach (ogólnych i jednostkowych) podawane są dopowiedzenia, które
wskazują na różne znaczenia tematów mających tę samą formę oraz objaśniają lub
uzupełniają treść tematów nasuwających wątpliwości.
Przy tematach ogólnych dopowiedzenia podawane są:
- jeżeli tematy mają tę samą formę, ale różne znaczenia (są homonimami),
- gdy jedna z nazw jest powszechnie znana i zrozumiała, dopowiedzenie umieszcza się tylko
przy drugiej nazwie,
- jeżeli nazwa tematu może być odbierana wieloznacznie,
- jeżeli nazwa tematu jest mało znana.

Określniki – to niesamodzielne składniowo elementy hasła przedmiotowego. Występują
tylko w połączeniu z tematem i współtworzą hasło przedmiotowe rozwinięte. Wskazują na
różnego rodzaju ograniczenia przedmiotów publikacji:
- na ujęcia i aspekty, w jakich przedmioty są przedstawiane, również na te ich własności,
których nazwy nie występują jako tematy,
- na lokalizacje przedmiotów w czasie i przestrzeni,
- na formy piśmiennicze publikacji.
Tym samym określniki uściślają w pewnym stopniu znaczenie hasła przedmiotowego.
Umożliwiają odpowiednie porządkowanie w katalogu przedmiotowym grup kart opisowych,
na których występują hasła z tym samym tematem.
Określniki dzielimy na treściowe i formalne. Określniki treściowe to określniki ogólne
(klasowe i przedmiotowe), określniki jednostkowe i określniki lokalizujące (geograficzne i
chronologiczne), które należą także do określników jednostkowych. Określniki formalne mają
charakter ogólny.
Podobnie jak tematy, określniki to również nazwy jedno-, dwu- lub wielo- wyrazowe, ale
mniej rozbudowane. Określniki „podwójne” łączy się spójnikiem „i”. Jako określniki
chronologiczne przyjmowane są liczebniki. Poszczególne określniki wprowadzane do hasła
przedmiotowego poprzedza się kreską (myślnikiem).
Określniki ogólne, a przede wszystkim treściowe, tworzone są na zasadzie uogólniania;
często mają zakres obszerniejszy niż treści, na które wskazują.
Określniki klasowe wskazują na ujęcia przedmiotów z punktu widzenia określonej dziedziny
wiedzy, kultury, działalności gospodarczej itp. Określnikami klasowymi stają się więc nazwy
tych dziedzin np. górnictwo.
Funkcje określników przedmiotowych są różnorodne. Określnik przedmiotowy wskazuje na
stan, w którym przedmiot się znajduje lub któremu podlega, na czynność, którą wykonuje lub
której jest przedmiotem, na zjawiska z nim związane oraz na jego część lub własność, która
nie wystąpiła jako temat.
Określnik jednostkowy wyrażany jest za pomocą nazwy jednostkowej (własnej); występuje
przy temacie jednostkowym.
Do kategorii określników lokalizujących należą:
- określnik geograficzny – określnik wskazujący (za pomocą nazwy występującej jako temat
geograficzny) na terytorium, z którym przedmiot jest wyraźnie związany,

4

- określnik chronologiczny – mający postać liczebnika; informuje o czasie przejawiania się
przedmiotu lub powstania dzieła (utworu) literackiego.
Do kategorii określników ogólnych należy określnik formalny – wskazujący na formę
piśmienniczą publikacji, czyli na sposób ujęcia i przedstawienia jej treści.
Przy wprowadzaniu określników do hasła przedmiotowego ważne jest zachowanie
konsekwencji w ich doborze, a to oznacza przyjmowanie zawsze tych samych określników
dla wyrażania tych samych czy zbliżonych uwarunkowań przedmiotu. Zakłada się, że w hp
nie powinno być więcej niż 5 różnego rodzaju określników.
Przy odczytywaniu hp przyjmuje się kolejność: określnik formalny, określniki treściowe,
temat, określnik geograficzny, określnik chronologiczny.

Odsyłacz - w kp zapis pomocniczy, który kieruje za pomocą skrótu: zob. lub zob. też do
odpowiedniej jednostki lub jednostek jhp występujących w danym katalogu.
Wyróżniamy:
Odsyłacz całkowity - odsyłacz kierujący za pomocą skrótu: zob. od wyrazu lub zestawienia
wyrazów nie występujących w słownictwie danego kp do równoznacznej jednostki lub
jednostek jhp (rozumianych szerzej niż w języku naturalnym), które w tym słownictwie
funkcjonują; może występować jako odsyłacz wyliczający, orientacyjny i wyliczająco-
orientacyjny.
Odsyłacz hierarchiczny (systematyczny) - odsyłacz, który za pomocą skrótu: zob. też
kieruje od jednostki jhp o zakresie szerszym do jednostki (jednostek) jhp o zakresie węższym;
jest odsyłaczem uzupełniającym wyliczającym.
Odsyłacz kojarzeniowy - odsyłacz łączący za pomocą skrótu: zob. też jednostki jhp, między
którymi występują relacje kojarzeniowe (dwustronne); jest odsyłaczem uzupełniającym.
Odsyłacz orientacyjny - odsyłacz, który wskazuje na metodę poszukiwań; podaje po skrócie:
zob. lub zob. też jednostki jhp lub przykładowe jednostki jhp, do których odsyła; występuje
jako odsyłacz całkowity lub uzupełniający.
Odsyłacz uzupełniający - odsyłacz łączący za pomocą skrótu: zob. też jednostki jhp, między
którymi istnieją relacje hierarchiczne lub kojarzeniowe; występuje jako odsyłacz
hierarchiczny wyliczający lub orientacyjny oraz jako odsyłacz kojarzeniowy.
Odsyłacz wyliczający - odsyłacz, który po skrócie: zob. lub zob. też podaje wszystkie jed-
nostki jhp, do których kieruje; występuje jako odsyłacz całkowity lub uzupełniający.

3. Tematy ogólne.

Opisy przedmiotowe z tematami ogólnymi rzeczowymi.
Opis przedmiotowy jednokrotny z tematem rzeczowym ogólnym przyjmowany jest dla
publikacji odnoszącej się do jednego (głównego) przedmiotu, któremu temat taki przysługuje.
Op jednokrotny utworzony z hasła przedmiotowego prostego otrzymują publikacje, w których
występuje jeden przedmiot (główny), ujęty względnie całościowo, bez eksponowania jego
cech, własności czy aspektu, w jakim jest on przedstawiony.
Publikacja, która zawiera wykład określonej dziedziny wiedzy otrzymuje op jednokrotny;
nazwa danej dziedziny występuje wówczas jako temat hp prostego.
Jeżeli przedmiot jest przedstawiony w pewnym ograniczeniu, do hp wprowadza się
odpowiedni określnik lub określniki (1-3).
Po określniku: zagadnienia, może wystąpić określnik lokalizujący.
Op wielokrotny tworzony jest przede wszystkim dla publikacji, których treść odnosi się do
kilku przedmiotów. Gdy jeden przedmiot publikacji przedstawiony jest w dwóch (lub więcej)
ujęciach czy aspektach, formułuje się dwa (ew. więcej) hp z takim samym tematem i różnymi

5

określnikami. Skład op wielokrotnego oraz redakcja poszczególnych hp zależą od liczby
ujmowanych przedmiotów.
4 grupy opisów, które za pomocą względnie ujednoliconych struktur wskazują na utwory
literackie lub filmy zawierające określone wątki tematyczne oraz na dzieła sztuki (dzieła
plastyczne), które odnoszą się do określonych przedmiotów (mają określona tematykę):
a) tematyczne zbiory (antologie) utworów literackich (lub utworów pogranicza literackiego),
b) opracowania, których przedmiotem są utwory literackie i filmy o określonej tematyce,
c) albumy tematyczne, utworzone z reprodukcji dzieł sztuki (dzieł plastycznych)
d) opracowania odnoszące się do takich dzieł.
Hp i op ze spójnikiem „a” – spójnik ten, łączący dwa tematy, wprowadzany jest do hp w
sytuacjach, gdy przedstawione w publikacji przedmioty podlegają wpływom (zależnościom)
wzajemnym lub jednostronnym.

Opisy przedmiotowe z tematami formalnymi.
Hasła przedmiotowe z tematami formalnymi przyjmowane są dla określonych publikacji,
jeżeli:
1) nie można przyjąć hp z tematem rzeczowym
2) publikacja obejmuje teksty literackie (także dla dzieci i młodzieży)
Hasła z tematem formalnym często spełniają funkcje op jednokrotnych, ale wchodzą również
w skład op wielokrotnych, obok haseł z innymi tematami formalnymi lub/i rzeczowymi.
W op z tematami formalnymi występują określniki chronologiczne i formalne oraz
(nietypowo) jeden określnik treściowy.
Na pierwszą grupę składają się przede wszystkim:
- encyklopedie i leksykony ogólne,
- słowniki językowe jedno-, dwu- i wielojęzyczne ogólne i specjalne różnej kategorii,
- atlasy świata geograficzne i historyczne,
- publikacje, które otrzymują hp z tematem formalnym, wskazującym jednocześnie na
przynależność ich treści do określonej dziedziny.

3. Tematy osobowe.

Tematy osobowe to nazwy własne:
a) poszczególnych osób, istniejących realnie w przeszłości lub obecnie,
b) grup osobowych, tj. rodzin i rodów oraz dynastii,
c) postaci mitycznych i legendarnych,
d) postaci fikcyjnych z literatury, filmu itp.
Do tematów osobowych można zaliczyć również nazwy własne paraosobowe: Bóg, Duch
Ś

więty.

Przy tematach określonych kategorii umieszcza się dopowiedzenia np. Franciszek z Asyżu,
ś

w. Jeżeli nazwa osobowa jest wspólna dla dwóch osób, przyjmuje się dwa tematy osobowe,

np. 1. Cyryl św. 2. Metody św. (nie: Cyryl i metody, święci)
Hp z tematem osobowym otrzymuje publikacja, w której określona osoba lub grupa osobowa
występuje jako przedmiot główny lub równorzędny w stosunku do innych przedmiotów
publikacji. Jako temat osobowy może wystąpić też nazwa osoby będącej podmiotem
(autorem) opisywanego dzieła, autobiografii, pamiętnika, listów, a także autora dzieł, ujętych
w bibliografii podmiotowej. Tematem osobowym może być nazwa twórcy lub twórców (nie
więcej niż trzech) dzieł plastycznych, zdjęć fotograficznych. Temat osobowy może wystąpić
w hp bez określnika lub z określnikiem czy określnikami. Jeżeli przedmiotem publikacji jest
określone dzieło, tj. utwór literacki, praca naukowa lub dzieło sztuki, bezpośrednio po
temacie podaje się tytuł tego dzieła, ujęty w cudzysłów. W hp z tematami osobowymi nie

6

podaje się określników geograficznych i chronologicznych. Do op publikacji, której
przedmiotem jest określona osoba, wprowadza się w zasadzie hp nadrzędne adekwatne do
treści tej publikacji. Opracowania, które ukazują życie i/lub działalność danej osoby czy osób,
ujęte całościowo lub w odniesieniu do pewnego okresu, wydarzenia, miejsca itp., otrzymują z
hp z tematem osobowym określnik: biografia, a w hp nadrzędnych, wskazujących na
charakter (zakres) działalności tej osoby (osób), określnik: - biografie.
Pamiętniki (wspomnienia), których przedmiotem jest również lub wyłącznie inna osoba czy
grupa osobowa, otrzymują, obok hp z tematem osobowym będącym nazwą autora, także hp z
tematem osobowym, wskazującą na tę inną osobę czy grupę osobową. W haśle tym
występuje wtedy określnik: - pamiętniki.

7

Tematy geograficzne i toponimiczne

Temat geograficzny – temat jednostkowy, który jest nazwą części świata, wielkiego

terytorium, określonego państwa lub grupy państw.

Jako tematy geograficzne występują nazwy:

a) kontynentów i większych ich części, np. Europa, Azja Wschodnia
b) wielkich terytoriów, obejmujących grupę ziem czy krajów, np. Skandynawia,

Syberia

c) państw współczesnych i historycznych, np. Francja, Mezopotamia, Prusy, Austro-

Węgry, Jugosławia, ZSRR, Kazachstan

d) grupy państw (krajów) wyodrębnionych ze względów etnicznych, kulturowych,

ustrojowych, ew. innych, np. Ameryka Łacińska, Bliski Wschód

Nazwy geograficzne występujące łącznie traktowane są jako jeden temat, np. Asyria
i Babilonia.

Nie występuje nazwa Świat. W takim wypadku przyjmuje się nazwę dziedziny,
z punktu widzenia której zostało dzieło napisane, np. Historia, Podróżnictwo,
Geografia.

Używamy go, gdy publikacja opisuje daną jedn. geogr. z różnych punktów widzenia.
Wystąpił problem przy konstrukcji haseł – czy podać: Polska – biografie czy Biografie
– Polska. Przy niżej wymienionych określnikach zawsze stosuje jako pierwszy temat
geograficzny:

-

biografie

-

emigracja

-

gospodarka

-

historia

-

konstytucja (zwykle też z datą
roczną – określnik jednostkowy)

-

kultura

-

ludność

-

podróżnictwo

-

polityka

-

socjologia*

-

statystyka*(mogą też występować
jako temat)

-

ustrój

W innych przypadkach, zawsze jest jako pierwszy temat rzeczowy oraz określnik
geograficzny.
Do tematów geograficznych można dodawać określniki chronologiczne, formalne
(Polska – informator; Hiszpania - przewodnik). Określniki mogą występować
pojedynczo (Polska – historia) lub w grupach (Polska – historia – encyklopedia),
a także w postaci określnika jednostkowego (Polska – konstytucja 1997 r.).

Kiedy dokument zawiera wiele przedmiotów geograficznych i nie sposób ich
wszystkich wprowadzić, przyjmuje się hp z szerokim zakresem, np. Wielkie morza
Europy –

1. Europa – geografia 2. Morze.

Przy działaniach polit. dwóch krajów względem siebie stosujemy: Polska i Niemcy.
Dzieje wzajemnych stosunków politycznych –

1. Niemcy – polityka – Polska 2. Polska –

polityka – Niemcy

8

Przy działalności innej niż polityczna, stosuje się pomiędzy nazwami państw spójnik
„a”, np. Stosunki polsko-ukraińskie 1917-1947. Od tragedii do współpracy. –

1. Polska

a Ukraina – historia - 20 w. 2. Ukraina a Polska – historia – 20 w.

Polsko-niemieckie powiązania gospodarcze w XX w

. 1. Niemcy a Polska – gospodarka –

20 w. 2. Polska a Niemcy – gospodarka – 20 w.

Zbiory biografii, przewodniki krajoznawcze, czasem utwory publicystyczne
i pamiętniki (np. u Kapuścińskiego Imperium czy Cesarz) oraz albumy, a także mapy
i atlasy, które otrzymują określnik formalny – mapy, - mapy samochodowe otrzymują
temat geograficzny.

Temat toponimiczny – temat jednostkowy, który jest odmianą tematu geograficznego;

nazwy przyjmowane jako tematy toponimiczne wskazują na
jednostki wodne (bez względu na ich wielkość lub objętość), na
wyspy, półwyspy wybrzeża, przylądki, góry, pustynie, puszcze,
niziny itp., na jednostki regionalne i administracyjne, na miasta
i wsie.

Jako tematy toponimiczne występują nazwy:

a) regionów, prowincji, dzielnic kraju lub państwa, np. Polska Północna, Małopolska,

Mazury

b) miejscowości, np. Kraków, Zakopane, Rybnik, Wysoka
c) jednostek wodnych, np. Atlantyk, Bałtyk, Gdańska Zatoka, Wisła, Czarne Morze
d) wysp, archipelagów, półwyspów, wybrzeży, przylądków, np. Borneo, Kamczatka
e) gór, wyżyn, nizin, pojezierzy, zagłębi, kotlin, pustyń, jaskiń, np. Tatry, Pomorskie

Pojezierze, Gobi

f) lasów i puszcz, np. Tucholskie Bory, Kurpiowska Puszcza
g) polskich parków narodowych, np. Drawski Park Krajobrazowy, Słowiński Park

Narodowy, Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych

Jeżeli opisywana publikacja dotyczy części jakiejś większej elementu, wtedy
stosujemy określnik jednostkowy:
a) przy rezerwatach i parkach narodowych, w tym jaskiń, np.

Bieszczady – Park Narodowy
Góra Świętej Anny – Park Krajobrazowy
Wałsza, dolina – Rezerwat Krajobrazowy
Kletno k. Wałbrzycha – Jaskinia Niedźwiedzia

b) dzielnice, ulice należące do miast

Kraków – Podgórze
Warszawa - Stare Miasto
Kraków – Wawel – Smocza Jama

c) nieruchomości w danej miejscowości

Poznań – Ratusz
Warszawa – Pałac Zamoyskich
Oświęcim – obóz koncentracyjny

9

d) instytucji, organizacji o charakterze regionalnym lub/i z siedzibą w danym

mieście:

Warszawa – Biblioteka Narodowa
Kraków – Teatr „Cricot 2”
Lublin – Uniwersytet M. Curie-Skłodowskiej – Ogród Botaniczny

e) imprez na terenie miejscowości

Poznań – Powszechna Wystawa Krajowa

f) wydarzeń historycznych, które miały miejsce na danym terenie, w zasadzie chodzi

o bitwy

Samosierra – bitwa 1808 r.
Modlin – bitwa 1939 r.

Od 1996 r. dla wydarzeń historycznych są przyjmowane tematy historyczne.

Wśród opisów przedmiotowych wielokrotnych wyróżniamy opisy, w których hasła
przedmiotowe są swoim wzajemnym uogólnieniem lub uszczegółowieniem, np.

Sztuka Płocka –

1. Płock – sztuka – historia 2. Sztuka polska – historia

.

Wybrałem góry. Z Sudetów w Himalaje –

1. Alpinizm – Nepal . Himalaje – sport.

Podania i opowieści o zamkach śląskich –

1. Legendy i podania polskie 2. Śląsk –

etnografia

Zamek w Kórniku –

1. Kórnik – Zamek – przewodni 2. Zamki i pałace – Polska –

przewodnik

Zaproszenie „Pod Barany” –

1. Domy kultury – Polska 2. Kraków – pałac Pod

Baranami – Krakowski Dom Kultury

Na te tematy obiera się nazwy występujące jako przyjęte w nazewnictwie popularnym,
jako podstawę przy ich ustalaniu przyjmuje się najnowsze wydania encyklopedii
i słowników, a jeżeli ich tam nie ma, przyjmuje się nazwę obcą, która wystąpiła
w opisywanej publikacji. Zasady przy ustalaniu:

a) na pierwszym miejscu nazwa własna – Wielkanocna Wyspa, Malajski Archipelag,

Bałtyckie kraje

b) zawsze wybiera się funkcjonującą nazwę krótszą – Bałtyk (a nie Bałtyckie Morze),

Atlantyk (a nie Atlantyckie Morze). Wyjątek – Spokojny Ocean (a nie Pacyfik).

c) jeżeli współczesna nazwa państwa jest taka sama, jak starożytna, dodaje się

określnik chronologiczny –

Egipt – 16 w. p.n.e. Egipt – 20 w.

d) przyjęto nazwy:

-

Niemcy, Republika Demokratyczna (dla NRD)

-

Niemcy, Republika Federalna (dla RFN)

-

Anglia (do 1995 r. włącznie dla Wielka Brytania)

-

ZSRR (dla Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich)

e) przy zmianie nazwy państwa, podaje się nazwę ostatnio wprowadzoną: Etiopia

(nie Abisynia), Sankt Petersburg (nie Leningrad)

f) jeżeli nazwa odnosi się do wielu jednostek geograficznych, należy podać

dopowiedzenie:

-

Rym, miasto

10

-

Rzym, państwo

-

Piła, okręg

-

Piła, miasto

-

Hel, miasto

-

Hel, półwysep

g) po nazwach miast i wsi polskich podawane jest (po nazwach miast od 1993)

dopowiedzenie dot. miasta wojewódzkiego:

-

Lipusz k. Gdańska

-

Kazimierz Dolny k. Lublina

11

Tematy i hasła przedmiotowe wskazujące na grupy etniczne

Temat etniczny – temat jednostkowy, który jest nazwą grupy etnicznej

Grupa etniczna – to grupa społ., która wyróżnia się: odrębnym językiem (czy gwarą),
swoistą kulturą oraz poczuciem więzi społ. i która ma swoją nazwę.

W zasadzie dla grup etnicznych przyjmuje się nazwy obszarów, na których
zamieszkują z określnikiem – ludność lub – etnografia. Na aspekt w jakim dana grupa
jest przedstawiona wskazują hasła współwystępujące.

Polska lat osiemdziesiątych. Obraz demograficzny.

1. Polska – ludność – od 1956 r.

Mazurzy –

społeczność pogranicza.

1. Mazury – ludność – od 1944 r. 2. Warmia – ludność – od

1944 r.

Mniejszość narodowa występuje pod nazwą kraju swego pochodzenia, np. Ludność
ukraińska w Polsce –

1. Ukraina – ludność – historia – Polska

Polonia w Europie.

1. Polska – emigracja – historia – Europa – 20 w.

Tematy etnograficzne są nadawane w przypadku, kiedy nie można danej grupy
określić za pomocą tematu geograficznego. Wyróżnia się 5 grup:

1)

Różne ludy - Germanie, Słowianie, Ludy mongolskie, Ludy tureckie oraz
ich podgrupy np. Karaimi

2)

Grupy nie mające własnego państwa – Cyganie, Eskimosi, Kurdowie,
Aborygeni australijscy, Indianie, afrykańscy Murzyni oraz ich podgrupy,
np. Masajowie, Buszmeni, a także Murzyni amerykańscy

3)

Grupy ludów starożytnych, których państwa istniały bardzo krótko i nie
zawsze pokrywały się z obszarem zamieszkania danego ludu, np.
Fenicjanie, Hetyci, Sumerowie

4)

Grupy, których duża część żyje poza obszarem państwa – Żydzi, Ormianie,
Tatarzy

5)

Grupy uznane za część jakiegoś narodu, ale utrzymujące odrębność
etniczną – Huculi, Kaszubi, Kurpie, Łemkowie, Słowińcy.

Po tych tematach nie występują określniki jednostkowe.

12

Tematy chronologiczne

Temat chronologiczny – temat jednostkowy, który jest nazwą określonego wydarzenia
historycznego.

Są to:

a) wojny

Wojna 1618-1648 r. trzydziestoletnia
Wojna 1939-1945 r.
Wojny 1803-1815 napoleońskie

b) rewolucje (podaje się tylko datę początkową)

Rewolucja 1789 r. francuska
Wiosna Ludów
Komuna Paryska 1871 r.

c) konfederacje, powstania, wojny domowe itp.

Konfederacja 1792 r. targowicka
Powstania 1591-1704 r. kozackie
Wojna domowa 1936-1939 r. hiszpańska
Podziemie polityczne i zbrojne, 1944-1956 r.

d) sobory powszechne oraz konferencje, sejm oraz senat określonej kadencji

Sobór Watykański II
Konferencja Okrągłego Stołu, Warszawa 1989 r.
Sejm – 1788-1792 r.
Sejm – 1993-

e) inne wydarzenia, mające określoną datę roczną

Olimpiada 1988 r., Seul

Ten temat składa się z 3 części: 1. wskazuje na rodzaj wydarzenia, 2. określa jego
chronologię za pomocą cyfr arabskich 3. dopowiedzenie nie zawsze występuje;
tworzona od nazwy osoby, kraju, miesiąca itp. w formie przymiotnika charakteryzuje
bliżej wydarzenie.

Jeżeli nazwa wydarzenia jednoznacznie go identyfikuje, to wtedy nie podaje się
innych dopowiedzeń, np. Wiosna Ludów.

Gdy w nazwie wydarzenia pojawia się liczba (w cyfrach rzymskich), która
umiejscawia je w czasie – nie podaje się liczb dokładniejszych, np. Sobór Watykański
II.

Można też stosować tematy ogólne z bliższymi określnikami, np. Wojna lotnicza,
Wojna morska, Ruch oporu.

Nie występują jako tematy chronologiczne same daty czy nazwy okresów
historycznych, np. Wiek 19, Rok 1848, Starożytność. Nazwy nurtów kulturalnych czy
religijnych są jednak stosowane, jak Renesans czy Reformacja.

Określnik – bitwy nie występuje po wyrażeniach Wojna lotnicza, Wojna morska,
Wojna partyzancka.

Określnik – udział ... (poszczególnych narodów czy obywateli) umieszczany jest po
tematach chronologicznych będących nazwami powstań, rewolucji, wojen domowych
oraz tematach: Ruch oporu, Wojna partyzancka, Wojna 1939-1945 r., np. Wojna
1939-1945 r. – udział Polaków.

Określniki chronologiczne nie występują z tematami chronologicznymi ani z tematem:
Ruch oporu, który odnosi się tylko do okresu 1939-1945.

13

Układ haseł przedmiotowych względem siebie określa często ujęcie tematu, np.
Ś

wieccy.

1. Laikat – zagadnienia 2. Sobór Watykański II 3. Teologia katolicka – zagadnienia

Jeżeli w opisach występuje hasło z tematem: Wojna 1939-1945 r. i określnikiem –
jednostki wojskowe, to nie wprowadza się hasła z tematem: Wojsko, choć nie dotyczy
to haseł wskazujących na określone jednostki wojskowe, jak np.

1. Piechota – historia –

Polska – 20 w. 2. Wojna 1939-1945 r. – kampania wrześniowa – jednostki wojskowe

Jeżeli jednak nie są wskazane konkretne jednostki, to wprowadza się hasło z tematem:
Wojsko.

Hasła toponimiczne + określniki chronologiczne – np. Arnhem.

1. Arnhem – bitwa 1944 r.

2. Wojska powietrznodesantowe – historia – Anglia – 1939-1945 r.

Polska bitwa o Monte Cassino.

1. Monte Cassino – bitwa 1944 r. 2. Wojsko – historia – Polska –

1939-1945 r.

Przy publikacjach opisujących wybrane wydarzenie historyczne, związane z danym
miejscem używamy haseł wielokrotnych – związanych z tematem chronologicznym
oraz związanym z tematem toponimicznym z określnikiem rzeczowym – historia.

Udział Ziemi Tarnowskiej w powstaniu styczniowym.

1. Powstanie 1863 r. styczniowe

2. Tarnów, okręg – historia – 19 w.

Jeżeli przedmiotem publ. jest miasto w określonym okresie, nie powinno się dawać
hasła z tematem chronologicznym, np. Warszawa 1914-1918.

1. Warszawa – historia –

1914-1918 r.

I odwrotnie – jeżeli temat chronologiczny wskazuje na miejsce, nie powinno się
umieszczać hasła toponimicznego, chyba, że treść odnosi się do pewnego aspektu
zdarzeń, np. Ludność cywilna w czasie Powstania Warszawskiego.

1. Powstanie 1944 r.

warszawskie 2. Warszawa – ludność – historia – 1939-1945 r.

W określeniu zbrodni katyńskiej nie używa się określników chronologicznych,
a prawie zawsze używa się: 1. Katyń – martyrologia polskich oficerów.

Tematy chronologiczne otrzymują też biografie osób uczestniczących w wydarzeniach
hist. Jak np. Obrona Polski 1939. Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie...

1. Wojna 1939-1945 r. – kampania wrześniowa 2. Wojsko – biografie – Polska – 20 w.

Hasła z tematem chronologicznym otrzymują także opisy antologii, których
przedmiotem są wydarzenia historyczne, opisy wydawnictw albumowych,
obejmujących fot. i filmy, oraz utwory publicystyczne, pamiętniki, listy, mowy
i kazania, których przedmiotem jest dane wydarzenie historyczne.