oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

1

JA I MY, (oni)

TEORIE TOŻSAMOŚCI

SPOŁECZNEJ

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

2

Teoria Tożsamości Społecznej

Henriego Tajfela

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

1.

Ludzie motywowani są do utrzymania
pozytywnego obrazu własnej osoby

2.

Poczucie własnej wartości w dużym stopniu opiera
się na przynależności do określonych grup -
identyfikacji z określoną grupą lub grupami

3.

Osiąganie pozytywnej tożsamości społecznej
powstaje w rezultacie porównań międzygrupowych
faworyzujących grupę własną - osiąganie i
utrzymywanie pozytywnej samooceny

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

3

Teoria Tożsamości Społecznej
Henriego Tajfela c.d.

Mechanizmy działania tożsamości społecznej opierają się na

dwóch rodzajach czynników:

„

MOTYWACYJNYCH -

dążenie ludzi do utrzymania,

podwyższania samooceny

„

POZNAWCZYCH - procesy kategoryzacji

™

Zachowania społeczne tworzą kontinuum, na którego
krańcach znajdują się

zachowania interpersonalne vs. intergrupowe.

™

Powiązane są one w różnym stopniu z angażowaniem
tożsamości osobistej i społecznej

.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

4

Teoria Tożsamości Społecznej

Henriego Tajfela c.d.

„

Tożsamość osobista

Zachowania

interpersonalne:
działania jednostki, która cechuje się określonymi,

indywidualnymi właściwościami oraz określonymi

relacjami interpersonalnymi z innymi jednostkami

„

Tożsamość społeczna

Zachowania

intergrupowe:
działania jednostki, która występuje jako członek

grupy. Mniej istotne jest to, kim jest jako osoba,
ważniejsze jest do jakiej grupy przynależy

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

5

Teoria Tożsamości Społecznej
Henriego Tajfela c.d.

„

Przynależność do wielu grup i kategorii
społecznych - człowiek posiada wiele
tożsamości społecznych (np. kobieta,
student, Polak,).

„

Aktywizacja określonej tożsamości zależy
od układu czynników sytuacyjnych i
kontekstowych

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

6

Kiedy określona tożsamość społeczna

staje się wyrazista i reguluje
zachowaniem podmiotu, prowadzi to
następujących konsekwencji

1.

spostrzeganie własnej osoby oraz własne zachowania
sterowane są przez normy własnej grupy i jej
stereotypy

2.

skłonność do zachowań homogenicznych,
zuniformizowanych, rozpiętość zachowań jest
mniejsza niż by na to wskazywały indywidualne
różnice między członkami grupy

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

7

3.

percepcja członków odpowiedniej grupy obcej
jest zgodna ze stereotypami tej grupy

4.

zachowania wobec członków innych grup są
mało zróżnicowane, są oni spostrzegani jako
wzajemnie podobni - homogenizacja grupy
obcej.

5.

zachowania intergrupowe nabierają charakteru
rywalizacyjnego

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

8

Badanie (Taylor i in.) wg. paradygmatu „kto powiedział co”

OB. oglądały film przedstawiający dyskusje trzech białych i trzech czarnych

mężczyzn. Następnie proszono je o przypomnienie konkretnych kwestii

wypowiadanych przez poszczególne osoby oraz przypisanie wypowiedzi

określonym osobom.

Popełniano więcej błędów wewnątrz kategorialnych ( tj. np. wypowiedź jednej

osoby czarnej przypisywana jest innej osobie czarnej) niż między

kategorialnych (wypowiedź osoby czarnej przypisywana osobie białej)

Kategoryzacja – wytwarza niemal automatycznie dwa

efekty

:

1.

Tendencyjność w spostrzeganiu polegająca na

wzmacnianiu różnic między kategorialnych i

wzmacnianiu podobieństw wewnątrz kategorialnych –

tzw. efekt akcentuacji

2.

Ewaluatywne i behawioralne różnicowanie między

kategoriami, faworyzowanie grupy własnej (in-group

bias) kosztem grupy obcej

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

9

Teoria autokategoryzacji

Johna TURNERA

Ja definiowane jest na podstawie trzech poziomów

kategoryzacji

:

1.

Ja jako istota ludzka

2.

Ja jako członek rozmaitych grup społecznych takich

jak klasa społeczna, ras, narodowość, zawód –

kategoryzacja oparta na podobieństwie i różnicach

wynikających z przynależności do pewnych grup i nie

przynależności do innych.

3.

Ja jako niepowtarzalna jednostka – kategoryzacja

oparta na porównaniach jednostki z innymi członkami

grupy własnej

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

10

Teoria autokategoryzacji

Johna TURNERA c.d.

Percepcja Ja zmienia się wzdłuż dymensji,

z jednej strony jednostka spostrzega siebie jako

osobę unikalną, różną od członków grupy
własnej

tożsamość osobista

z drugiej widzi siebie poprzez grupę, jako osobę

tożsamą do innych członków grupy i różną

od członków grupy obcej

tożsamość

społeczna

Tożsamość społeczna to inaczej społeczne ja

kategorialne tj. wynikające z podziału MY – ONI –

grupa własna vs. grupa obca.

.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

11

Teoria kategoryzacji Ja wyjaśnia fenomen grupy w terminach struktury i

funkcji koncepcji Ja tj. systemu reprezentacji poznawczych dotyczących
własnej osoby – kategorie Ja

Kategoryzacja Ja – poznawcze włączenie Ja do

pewnej klasy i traktowanie go jak identycznego –
podobnego, wymiennego.

Kategoryzacja Ja może odbywać się na różnych poziomach abstrakcji,

które pozostają ze sobą w stosunkach inkluzywnych – kategorie na
niższych poziomach mogą wchodzić do kategorii na poziomie wyższym.

W warunkach typowych obydwa poziomy kategoryzacji (osobisty i grupowy)

są do pewnego stopnia wyraziste.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

12

„

Pewne czynniki mogą zwiększyć wyrazistość kategoryzacji grupowej

– zwiększyć podobieństwo do innych członków grupy własnej na

wymiarach definiujących członkostwo grupowe

.

To prowadzi do

DEPERSONALIZACJI

( kontekstualna zmiana poziomu tożsamości, a nie jej utrata)

Depersonalizacja to stereotypowe spostrzegania siebie

jako dającego się wymienić na inny egzemplarz –

reprezentanta danej kategorii.

Depersonalizacja to inaczej subiektywna stereotypizacja

Ja w terminach relewantnej kategorii społecznej, która

stanowi poznawczą determinantę zachowania

grupowego.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

13

Czynniki sprzyjające depersonalizacji tj.
przełączeniu tożsamości indywidualnej na
społeczną:

1.

Konflikt, konfrontacja, spotkanie z inną grupą

2.

Wyraźna odrębność własnej grupy od otoczenia

3.

Podmiot działający jako reprezentant własnej grupy

4.

Aktywizacja ważnych norm grupowych

5.

Uniformizm wewnątrz grupowy

6.

Gdy zachowania innych osób wobec podmiotu mają
charakter zachowania wobec członka grupy

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

14

Warunki wpływające na użycie określonej
kategorii w procesie kategoryzaji

1.

Dostępność poznawcza (accesibility) – chroniczna –

częstość używania kategorii w przeszłości, czasowa –

„uprzedniość” jej aktywizacji

2.

Ocena przez podmiot użyteczności danej kategorii

3.

Kontekstualne wybijanie się określonych właściwości

obiektu.

Kategoryzacja Ja (ja kobieta, ja nauczyciel, ja Kaszub)

jest zjawiskiem zmiennym, kategorie Ja nie są

absolutnymi własnościami podmiotu – stałymi

strukturami umysłowymi, lecz zależnymi od kontekstu

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

15

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY

(

minimal group paradigm. MGP

)

„

Osoby badane podzielone są losowo na dwie
grupy w sposób arbitralny np. grupa K i grupa
W, kryterium - np. preferencje dotyczące sztuki
współczesnej.

„

Dowolne kryterium podziału jest wystarczające
do podziału grupy na własną (MY) i obcą (ONI)

„

Jako zmienna zależna w tego typu badaniach
występuje: alokacja zasobów (np. przydzielanie
nagród pieniężnych członkom grupy własnej vs.
obcej, przydzielanie punktów)

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

16

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.

„

Zdaniem Tajfela (social identity theory – SIT) kategoryzacja My –
Oni jest podstawą do formowania społecznej tożsamości.
Jednostki dążąc do pozytywnej tożsamości uzyskują ją poprzez
poszukiwanie porównań miedzy grupą własną i obcą w taki
sposób, aby to faworyzowało grupę własną (ingroup).

Niektóre dane empiryczne dowodzą zjawiska dyskryminowania

grupy obcej (outgroup). Rezultaty badań wskazują, że
członkowie grupy czuli się bardziej szczęśliwi,
usatysfakcjonowani i pewni siebie, bardziej zadowoleni z
przynależności do grupy własnej, po działaniach
dyskryminujących grupę obcą w porównaniu z sytuacją przed ich
podjęciem

.

Według Tajfela jest to dowód na to, że ludzie mogą

dyskryminować grupę obcą w celu uzyskania bardziej

pozytywnej własnej tożsamości społecznej

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

17

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.

(

minimal group paradigm. MGP

)

„

Według Rabbie’go (Behavioral Interaction Model - BIM) efekt
dyskryminacji w minimalnej sytuacji grupowej wynika ze
współzależności między członkami grupy w osiąganiu
nagradzających wyników. Jednostki kierują się dążeniem do
zaspakajania ich własnych interesów.

„

W sytuacji MGP jednostki oczekują wzajemności od członków grupy
własnej – faworyzują ich bardziej niż członków grupy obcej w
rozdziale zasobów, ponieważ oczekują, że na zasadzie wzajemności,
też będą preferowani przez grupę własną. Preferowanie członków
grupy własnej jest więc najlepszym sposobem dla jednostki na
uzyskanie maksymalnych osobistych korzyści w podziale
zasobów.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

18

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.

(minimal group paradigm. MGP)

„

Badanie (Gagnon& Bourhis, 1996) testujące powyższe dwa wyjaśnienia:

Uczestnicy eksperymentu dokonywali podziału punktów w dwóch

warunkach:

Warunki autonomii pozytywnej (powiedziano im w tajemnicy, że tak

naprawdę niezależnie od wszystkiego i tak oni dostaną maksymalną
liczbę punktów możliwych do zdobyć w eksperymencie) oraz w

Warunkach współzależności (równej zależności od członków grupy własnej

i obcej)

Zgodnie z BIM uczestnicy w warunkach pozytywnej autonomii nie powinni

dyskryminować członków grupy obcej, gdyż wyeliminowano wzajemną
zależność –potencjalne korzyści uczestnika nie zależały od zachowania
członków grupy własnej.

Zgodnie z SIT, uczestnicy w warunkach autonomii powinni tak samo jak w

warunkach współzależności, dyskryminować członków grupy obcej w
celu zyskania pozytywnej tożsamości.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS Sopot

19

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY c.d.

Rezultaty nie potwierdziły BIM, uczestnicy w obu warunkach podobnie

dyskryminowali grupę obcą. Dodatkowe analizy dotyczące siły
identyfikacji z grupą własną pokazały, że silna dyskryminacja
wystąpiła u osób silnie identyfikujących się z grupą oraz nie
wystąpiła u tych uczestników, którzy słabo identyfikowali się z grupą
własną.

W innym badaniu, w którym wprowadzono warunki negatywnej

autonomii (powiedziano uczestnikom w sekrecie, że naprawdę i tak
nie otrzymają żadnych pieniędzy w tym eksperymencie)
dyskryminacja również zależała od poziomu identyfikacji a nie od
warunków. Zdaniem Tajfela, badania pokazują, że SIT lepiej
wyjaśnia faworyzowanie własnej grupy i dyskryminowanie grupy
obcej