Józef Piłsudski - Mesjasz i Federalista

Środkowej Europy

Patryk Dole

[e-mail]

The American University of Paris

Być zwyciężonym i nie ulec, to zwycięstwo.

J. Piłsudski

Pośród słynnych mężów stanu, którzy odegrali wybitną rolę

w dziejach Europy pierwszej połowy XX wieku, w

porównaniu z Leninem, Stalinem, Hitlerem i Churchillem,

Piłsudski pozostaje wyraźnie w cieniu. A przecież to jemu

właśnie Polska zawdzięcza swoje zmartwychwstanie w

latach 1918-1939, a Europa swoje ocalenie przed zaciekłością

bolszewizmu w czasie "cudu nad Wisłą" w sierpniu 1920

roku. Był on twórcą nowoczesnej Polski, a zarazem walczył

całe swoje życie o przywrócenie wielkości Polski, Litwy,

Ukrainy i Białorusi w koncepcji dawnej Rzeczypospolitej.

Piłsudski planował federację środkowej Europy w czasach

samookreślenia narodów, od Finlandii do

Morza Czarnego i Adriatyku, w celu obrony

krajów Europy Środkowej przed niemieckim

faszyzmem i rosyjskim komunizmem. Życie i

myśl Piłsudskiego to symbol tej idei.

Józef Klemens Piłsudski urodził się 5 grudnia

1867 w dworku w Zulowie na Litwie. Był on

drugim synem starej polsko-litewskiej rodziny

szlacheckiej żyjącej w zniewoleniu, które

narzuciły Polsce władze rosyjskie po upadku

Rzeczypospolitej w 1795, a zwłaszcza po

powstaniach 1830-31 oraz 1863-64 roku. Był pod

silnym wpływem swojej głęboko patriotycznej rodziny. Jego

1

matka była żarliwą patriotką, która opowiadała dzieciom

"nieskończone opowieści o polsko-litewskim bohaterstwie, a

w tajemnych, zamkniętych na cztery spusty szufladach

trzymała portrety polskich i litewskich patriotów, które

otwierała od czasu do czasu, aby pokazać je dzieciom". W

domu Piłsudskich żyła też ciotka przezywana "generałem" z

powodu swego nieugiętego patriotyzmu. Nic dziwnego, że

już w młodym wieku Piłsudski buntował się przeciw

rezygnacji swoich współrodaków, którzy żyli przytłoczeni

klęską przegranych powstań i antypolską polityką carskiej

administracji. Rusyfikacja sięgała szczytu, a celem jej było

wymazanie z pamięci Polaków tego wszystkiego, co polskie.

Polskie szkoły były pozamykane, używanie języka polskiego

w miejscach publicznych zakazane, a cała literatura polska

była na indeksie. Piłsudski wspominał owe czasy, które

spędził jako uczeń w gimnazjum jako najokropniejsze lata w

swoim życiu.

"Ich system - pisał - miał na celu zgniecenie do maksimum

niezależności i godności osobistej uczniów (...) Moja duma

była podeptana, kiedy musiałem słuchać kłamstw i

obraźliwych słów o Polsce, Polakach i ich historii". Piłsudski

został wyrzucony ze szkoły za używanie języka polskiego w

klasie. Jego dzieciństwo i dzieje jego rodziny tłumaczą

dlaczego historyk angielski Norman Davies pisze o

Piłsudskim jako o "buntowniku z pokolenia ugodowców i

romantyku w epoce pozytywizmu". Był on adeptem

polskiego mesjanizmu, który porównywał podział Polski w

1795 roku pomiędzy trzy "imperia zła" do ukrzyżowania

Jezusa: Polska była więc Chrystusem narodów!

Kiedy Piłsudski miał lat 19, został aresztowany i zesłany na

pięć lat do wschodniej Syberii tylko dlatego, ze był bratem

Bronisława Piłsudskiego. Ten ostatni, nic nie wiedząc o

przygotowywanym zamachu, dostarczył Aleksandrowi

Uljanowowi (bratu Lenina) chemikaliów, które posłużyły do

spreparowania bomby, jaką rzucono na cara Aleksandra III

w 1887 roku. Bronisław miał mniej szczęścia od Józefa:

zesłano go na wieloletnie roboty przymusowe na Syberii. Dla

Józefa natomiast pobyt na Syberii to były jakby długie

wakacje: polował i łowił ryby podziwiając piękne syberyjskie

2

krajobrazy. Zaprzyjaźnił się też wtedy z wybitnym socjalistą

polskim Bronisławem Szwarce, który też tam przebywał na

zesłaniu i wpłynął na rozwój chłopca.

Zainteresowanie Piłsudskiego socjalizmem i przyłączenie się

do tego ruchu datuje się jednak jeszcze sprzed jego

doświadczeń syberyjskich. Ale choć interesował się bytem

proletariatu wileńskiego, nie był socjalistą typowym. Czytał

Marksa, ale nie zgadzał się z jego teorią ekonomiczną - nie

był więc marksistą. Uważał, że walka robotników polskich

była walką z rosyjskim caratem, a nie walką klas. Innymi

słowy, Piłsudski posłużył się socjalizmem, by dać upust całej

swojej nienawiści do Rosji i caratu. Nie był jednak pewien

różnicy między socjalizmem i nacjonalizmem.

Po powrocie z Syberii założył pismo Polskiej Partii

Socjalistycznej "Robotnik", którego został redaktorem. Musiał

się jednocześnie ukrywać, bo władze uważały go za

politycznego wywrotowca. Ta działalność zmusiła go do

emigracji do Londynu, gdzie związał się z rewolucjonistami

polskimi na wygnaniu. Po powrocie do Polski w 1900 roku

został jeszcze raz aresztowany jako redaktor "Robotnika".

Przebywając pod wysokim nadzorem w więzieniu Piłsudski

zaczął symulować obłęd, licząc na umieszczenie go w

szpitalu psychiatrycznym w Sankt-Petersburgu, skąd

zamierzał uciec przy pomocy znajomego polskiego lekarza.

Lekarz, który go badał w wiezieniu, od razu spostrzegł się,

ze Piłsudski odgrywał komedie. Ale wzbudził w nim

współczucie swoimi opowieściami o Syberii, tym bardziej, ze

- na szczęście dla Piłsudskiego - lekarz uważał się za

Sybiraka a nie Rosjanina.

W latach 1904-1905 Piłsudski odbył podróż do Japonii, aby

uzyskać poparcie Japończyków przeciw Rosjanom - był to

przecież okres wojny japońsko-rosyjskiej. W tym czasie

zorganizował także bojówki, których zadaniem było

dokonywanie aktów dywersji i sabotażu. Zwycięstwo

Japonii nad Rosja zrobiło na Polakach wielkie wrażenie, ale

jednocześnie obawiali się oni o los tysięcy młodych polskich

żołnierzy, którzy ginęli na Dalekim Wschodzie. W Tokio

Piłsudski zaproponował utworzenie legionu polskiego

3

złożonego z jeńców Polaków. Sądził, ze partyzantka na

terenie Polski mogłaby osłabić armie rosyjską. Japończycy

mieliby w zamian dostarczyć jego ludziom broni i

zażądaliby utworzenia niepodległej Polski w czasie rokowań

pokojowych. Japończycy wahali się jednak z

zaangażowaniem się w sprawę polską. Plany Piłsudskiego

upadły z chwila przybycia do Tokio jego długoletniego

wroga i rywala, Romana Dmowskiego, który przyjechał tam,

by je pokrzyżować i przekonać Japończyków, by nie

wspomagali Polski przeciw Rosji.

Roman Dmowski (1864-1939) stał na czele Narodowej

Demokracji znanej pod nazwa endecji. W przeciwieństwie do

PPS Piłsudskiego znajdującego się na lewicy, endecy

znajdowali się na prawicy. Dmowski był tzw. realistą lub

pozytywistą. Sądził, że Polska może odzyskać częściową

niepodległość drogą legalną, zachowując wierność Rosji,

atakując Niemcy i podporządkowując się wielkim

mocarstwom. Innymi słowy Dmowski był konformistą, a nie

romantykiem. Jego hasłem była "Polska dla Polaków" czyli

kraj bez mniejszości narodowych. Polityka partii

Dmowskiego polegała na "nadstawianiu drugiego policzka",

inaczej mówiąc na "superugodowości". Endecy ostrzyli broń

przeciw wrogom wewnętrznym, PPS natomiast ostrzyła ja

przeciw wrogom zewnętrznym. PPS nawiązywała do

ideałów tolerancji Rzeczypospolitej, endecy je odrzucali. W

ramach tej logiki postawa tych ostatnich była zażarcie

antysemicka, piłsudczycy natomiast uważali Żydów za

nieodłączny element rzeczywistości polskiej.

Lata 1908-1921, to drugi okres kariery Piłsudskiego, w

którym musiał on odwoływać się do użycia siły, po tym jak

frakcje rewolucyjne w Rosji uległy rozproszeniu. Pieniądze

dla partii zdobył droga akcji terrorystycznej: 26 września

1908 w Bezdanach koło Wilna przeprowadził wraz z grupą

dwunastu bojowców atak na pociąg przewożący pieniądze

rządowe pochodzące z podatków. Rzucono bomby, które

otworzyły wagon pocztowy. Jeden konwojent został zabity,

pięciu innych było rannych. Piłsudski wyraził ówczesny stan

swego ducha w liscie-testamencie napisanym na wypadek

śmierci do swego przyjaciela, socjalisty Feliksa Perla:

4

"Nie idzie mi, naturalnie, o to bym Ci miał dyktować ocenę

mojej pracy i życia (...) Proszę tylko o to, byś nie robił ze mnie

"dobrego oficera lub mazgaja i sentymentalistę" (...) Walczę i

umrę jedynie dlatego, że w wychodku, jakim jest nasze życie

żyć nie mogę (...) Niech inni bawią się w hodowanie kwiatów

czy socjalizmu czy polskości (...) Ostatnią moją ideą, której

nie rozwinąłem jeszcze nigdzie, jest konieczność w naszych

warunkach wytworzenia w każdej partii, a tym bardziej

naszej, funkcji siły fizycznej (...) funkcji przemocy brutalnej

(...) Zrobiłem już dosyć dużo w tym kierunku, ale za mało,

by móc wypocząć na laurach (...) i teraz stawiam siebie na

kartę (...) Moneta! Niech ją diabli wezmą (...) wolę ją brać tak

jak zdobycz w walce niż żebrać o nią u zdziecinniałego z

tchórzostwa społeczeństwa polskiego, bo przecie jej nie

mam, a mieć muszę dla celów zakreślonych..."

Po akcji w Bezdanach, Piłsudski (a raczej jego partia PPS)

znalazła się w posiadaniu pieniędzy, o jakich nawet nie

mogła marzyc: 200812 rubli czyli około 100000 dolarów w

przeliczeniu na ówczesny kurs. W 1908 roku w Europie

wschodniej była to istna fortuna.

Akcje terrorystyczne Piłsudskiego przypominały podobne

akcje bolszewików. Dzieliła ich jednak zasadnicza

rozbieżność postaw: Piłsudski uważał, że patriotyzm polski

był lepszą drogą zapewnienia sobie lojalności współrodaków

niż tzw. walka klas. Po akcji w Bezdanach Piłsudski nie

ustawał w aktywności bojowej i zatrzymał się dopiero u

wrót niepodległości. Miał rację przepowiadając wybuch

wielkiej wojny pomiędzy mocarstwami imperialistycznymi.

Była to według niego niesłychana szansa dla Polski: dzięki

umiejętnej grze mógłby przy okazji wygrać kartę jej

niepodległości! Piłsudski przewidział wszystkie niemal

koleje pierwszej wojny światowej i stworzył legiony polskie

w Austrii pod przykrywką klubów strzeleckich. Doszedł do

stopnia generała brygady i poprowadził swoje oddziały aż w

Karpaty przekonawszy wielkie mocarstwa o ich

użyteczności w czasie wojny. Dowodził legionami w czasie

walk na froncie wschodnim w latach 1914-1917. Jako

minister wojny w Tymczasowej Radzie Stanu powołanej

przez mocarstwa centralne został aresztowany przez

5

Niemców po odmowie przysięgi na wierność kajzerowi.

Tydzień potem jego legiony zostały rozwiązane, oficerów

internowano. Sam Piłsudski był więziony w twierdzy w

Magdeburgu od lipca 1917 do listopada 1918.

Odwaga, żarliwość i zdeterminowanie Piłsudskiego

przyniosły więcej niż ktokolwiek mógł się spodziewać. Po

klęsce mocarstw centralnych Piłsudski wyszedł na wolność

10 listopada 1918. Kiedy przybywał na dworzec w

Warszawie, miał w reku kontrolę nad państwem, której nikt

nie mógł zdefiniować. Był na pewien czas najwyższym

dyktatorem narodu, który na przeciąg 123 lat zniknął ze

świadomości większości Europejczyków (nosił tytuł

naczelnika, ten sam co Kościuszko i Traugutt!). W słynnym

przemówieniu w czasie pierwszej sesji Sejmu Piłsudski

powiedział:

"Półtora wieku bitew częstokroć krwawych i pełnych

poświęcenia spotyka dziś zwycięstwo. Półtora wieku marzeń

o Polsce wolnej dziś się urzeczywistnia".

Ani Polski Komitet Narodowy (PKN) Romana Dmowskiego,

ani mocarstwa sprzymierzone nie miały nic wspólnego z

nominacją Piłsudskiego. Być może sama Opatrzność

przywiodła go do władzy. Dmowski był wściekły, bo

uważał, że nominacja Piłsudskiego była nielegalna, alianci

zaś nie mieli zaufania do byłego oficera austriackiego. Sami

chcieli objąć kontrolę nad władzami w Polsce.

W rzeczywistości nominacja Piłsudskiego nie była ani

legalna, ani nielegalna. Przyjechał do Warszawy prosto z

więzienia jako wygnaniec nie wiedząc dokładnie, co w niej

zastanie. Zupełnie tak jak Lenin poprzedniego roku znalazł

władzę na ulicy. Kiedy schylał się po nią, Feniks polski

wzbijał się właśnie z popiołów wojny, które miał pod

stopami.

Aby zrozumieć mesjanistyczne przeznaczenie Piłsudskiego i

sposób przejęcia przez niego władzy, trzeba uświadomić

sobie złożoność jego postaci. Była to osobowość wybitnie

charyzmatyczna: piękny mężczyzna, impulsywny i uczciwy

konspirator, wymagający moralista, bojownik i oczywiście

6

romantyk. W przeciwieństwie do polityków zachodniej

Europy o charakterze pozytywistyczno-biurokratycznym,

był on ukształtowany przez "realia rosyjskiego podziemia".

Według Normana Daviesa "posiadał w wysokim stopniu

wszystkie wady polityka: był uparty, zuchwały,

nieokrzesany, mściwy, dziecinny, małomówny i

nieprzewidywalny". Pytanie, czy rzeczywiście chodzi tu o

wady? Zważywszy sytuacje Polski w owym momencie, silna

osobowość Piłsudskiego była właśnie tym, czego ten kraj

potrzebował, by się wyswobodzić z kajdan rozbiorów.

Davies ciągnie dalej:

"Ale w latach 1918-1921 odegrał role w historii Polski, której

nikt nie może zakwestionować. Tak jak Churchill 20 lat

później swoją "największą godzinę" odnajdował w życiu

pełnym błędów i porażek. A jednak siła jego osobowości,

jego odwaga i upór były tak potężne, że potrafił narzucić

swoją wolę ludziom zarazem mniej lub bardziej rozważnym

od siebie. Nie ma człowieka w nowoczesnej historii Polski,

którego możnaby porównać z Piłsudskim".

W latach 1918-1921 Polska zapełniła próżnię, jaka

wytworzyła się po odejściu armii niemieckiej, która opuściła

zachodnią część cesarstwa rosyjskiego. Ani biali ani

czerwoni nie mieli zamiaru dopuścić do odrodzenia Polski,

zwłaszcza w granicach sprzed 1772 roku (tzn. sprzed

pierwszego rozbioru). Jest rzeczą pewną, że Piłsudski nie

chciał widzieć gen. Denikina u władzy w Moskwie przy

poparciu aliantów. Unikał zarazem konfliktu z

bolszewikami. Mimo nakazu Paryża i Londynu o wsparcie

Denikina podpisał tajny układ pokojowy z Leninem (jeśli

wierzyć N. Daviesowi i A. Zamoyskiemu).

Kiedy bolszewicy zwyciężyli białych zimą 1919 roku, zaczęli

przygotowywać się do przeniesienia rewolucji do Polski,

Niemiec i reszty Europy. W ciągu zaledwie pięciu miesięcy

Armia Czerwona powiększyła swoje siły z czterech do

dwudziestu dywizji! W tym samym czasie Piłsudski czynił

przygotowania, by zrealizować swoje marzenie o federacji w

próbie sił z Rosją. Jako dziecko wyobrażał sobie, że jest

Napoleonem I. Był on jego bohaterem i idolem przez całe

7

życie. Znał na pamięć wszystkie wojny cesarza, zwłaszcza

kampanię rosyjską. Musiał więc pójść za swoim

przeznaczeniem, jakim była wojna podobna do tej, która

rozegrała się sto lat temu.

Bolszewicy zaleli Ukrainę zmuszając atamana Semena

Petlurę (księgowego, który stał się ukraińskim bohaterem

narodowym!) do sojuszu z Piłsudskim. Według tego układu

Lwów miał pozostać przy Polsce, a Ukraina miała przyłączyć

się do federacji Piłsudskiego. 7 maja armia polska wyzwoliła

Kijów z zamiarem przekazania go Petlurze, w ramach

federacji polsko-ukrainskiej. 5 czerwca bolszewicy odbili

Kijów. Główną przeszkodą w odebraniu Kijowa i stworzeniu

federacji był brak poparcia Ukraińców dla Petlury i jego

nacjonalistycznej armii. Większość Ukraińców nie miała

zielonego pojęcia o tym, czym jest bolszewizm i dawała się

łatwo manipulować Rosjanom. Poza tym chłopi ukraińscy

byli to ludzie prości, którzy zachowali jeszcze wspomnienie

poddaństwa, jakie im narzuciła polska szlachta. Brali

Piłsudskiego za jeszcze jednego polskiego magnata jak w

XVIII wieku.

W końcu czerwca i na początku lipca szczęście zaczęło

dopisywać Rosjanom, kiedy przekroczyli linie polskie.

Rosyjski generał, 27-letni Michaił Tuchaczewski, rzucił w

rozkazie dziennym: Na Zachód! Droga rewolucji światowej

wiedzie dziś po trupie białopańskiej Polski! Od tej chwili nic

już nie mogło powstrzymać bolszewickiej nawały. Anglicy

odmówili pomocy dla Polaków. Pomoc francuska była

niewystarczająca mimo istnienia francuskiej misji wojskowej

przy polskim sztabie generalnym. Dokerzy gdańscy i

kolejarze czescy z Brna opóźniali dostawy zagraniczne, które

Polska płaciła gotówką. Gwałtowna propaganda pod hasłem

"Ręce precz od Rosji" odwróciła uwagę opinii światowej w

chwili, kiedy Rosja sowiecka atakowała Polskę. Ale nie

wszystko było stracone. Był jeszcze Piłsudski.

Czerwoni kozacy Gaj-Chana przeprawili się przez Wisłę

koło Warszawy 10 sierpnia. 12 sierpnia gazety w całej

Europie doniosły o kapitulacji Warszawy i Polski. W Berlinie

czerwoni przygotowywali się do rewolucji, kiedy Piłsudski

8

zastosował śmiałe uderzenie ze skrzydła (tzw. manewr

oskrzydlający), którego nauczył się studiując wojny

Napoleona. Zadał w ten sposób nagłą klęskę Armii

Czerwonej, jedyną jakiej zaznała w swojej historii: armia ta

była rozbita, wzięto około 100000 jeńców rosyjskich. Reszta

Armii Czerwonej uciekła do Prus i poprzez Litwę do Rosji.

Europa była ocalona.

Polska była gotowa do marszu na Moskwę, ale Lenin

poprosił o pokój, a alianci o wstrzymanie przez Polskę

operacji na wschodzie. 18 marca 1921 został podpisany w

Rydze pokój, który wyznaczył ostateczne granice Polski

przed druga wojną światową. Piłsudski surowo skrytykował

polską delegację w Rydze za porzucenie jego idei

federacyjnej. Urzeczywistnił jednak część swojego marzenia:

połowa terytorium Polski sprzed 1772 roku została

odzyskana! Znaczenie tej ostatniej bitwy kawalerii polskiej

na równinie europejskiej - "cudu nad Wisłą" albo "bitwy

warszawskiej" - doskonale określił ówczesny ambasador

brytyjski w Berlinie, lord D'Abernon, w stylu godnym

Gibbona:

"Gdyby Karol Młot nie zatrzymał inwazji Saracenów w

bitwie pod Tours, w szkołach Oxfordu nauczano by dziś

egzegezę Koranu, a ich uczniowie udowadnialiby tłumowi

obrzezańców świętość i prawdę objawień Mahometa. Gdyby

Piłsudski nie zatrzymał triumfalnego pochodu Armii

Sowieckiej w bitwie pod Warszawa, chrześcijaństwo

doznałoby niebezpiecznej porażki i samo istnienie cywilizacji

zachodniej zostałoby zagrożone. Bitwa pod Tours wyzwoliła

naszych przodków od jarzma Koranu; bitwa pod Warszawą

ocaliła zapewne Europę środkową i część Europy zachodniej

od jeszcze bardziej przewrotnego niebezpieczeństwa:

fanatycznej tyranii Sowietów".

W życiu wypełnionym realizacją swoich marzeń i projektów

Piłsudski poniósł porażkę jeśli chodzi o jego rodzimą Litwę.

Zamiast przybliżyć Polaków i Litwinów, tak jak to miało

miejsce w ciągu poprzednich pięciu stuleci, pogorszył

niewiarygodnie stosunki polsko-litewskie. Nie można jednak

obarczać go całkowitą odpowiedzialnością za tę katastrofę

9

kulturalną. Polacy i Litwini sami przyczynili się do tego

konfliktu.

Chociaż Piłsudski uważał Litwę za najlepszego kandydata

do federacji z Polską, wielu Polaków sądziło, ze federalizacja

Litwy przyda temu narodowi status zbyt zawyżony.

Uważali Litwę po prostu za prowincję polską, w której

Polacy zamieszkiwali nieliczne miasta, a ludność zacofana,

zwłaszcza chłopi mówiący innym językiem, zasiedlali wsie.

Wielu Polaków uważało, że Litwa powinna była być po

prostu przyłączona do Polski, bez specjalnego statusu.

Litwini zaś zapomnieli stare hasło Rzeczypospolitej - "za

naszą wolność i waszą" i unikali wojny z bolszewikami. Ich

przywódcy polityczni byli pochodzenia chłopskiego i woleli

tworzyć nacjonalistyczne organizacje polityczne przy

pomocy Niemców. Łatwo zatem zrozumieć, dlaczego

Piłsudski nie miał ochoty oddawać swojego ukochanego

Wilna w ręce litewskich nacjonalistów. W dodatku tylko 2%

mieszkańców Wilna mówiło po litewsku!

I tu właśnie leży sedno tragedii. Piłsudski dał tajny rozkaz

gen. Lucjanowi Żeligowskiemu, by maszerował na Wilno. 8

października 1920 oddziały polsko-litewsko-bialoruskie

wyzwoliły Wilno. "Nie bijemy się przeciw wam, wracamy

tylko do domu" powiedział Żeligowski litewskim oficerom.

Ludność Wilna i żołnierze polscy urodzeni w tym regionie

stanowili trzecia stronę w konflikcie polsko-litewskim. Błąd

Piłsudskiego nie polegał na rewindykacji Wilna, ale raczej na

tym, że nie doprowadził federacji do końca. Wierzył naiwnie,

że "krew nie powinna nas dzielić". W chwili kiedy

Żeligowski zamierzał przyłączyć całą Litwę do Polski,

Piłsudski rozkazał mu wstrzymać działania. Sądził, że kiedy

będzie kontrolował Wilno, Litwini pójdą na kompromis i

przystąpią do federacji z Polską. Skutek akcji Żeligowskiego

był odwrotny.

Piłsudski był mężem stanu, który wyprzedzał swoją epokę.

Kiedy inni byli nacjonalistami, faszystami lub imperialistami,

on starał się nawiązywać dobre stosunki z sąsiadami Polski,

by ocalić Europę środkową. Poza tym prowadził politykę

równowagi: podpisał przecież układ o nieagresji zarówno ze

10

Stalinem (1932) jak z Hitlerem (1934). Szkoda, że tak mało

innych mężów stanu uwierzyło jego marzeniom znanym

pod nazwa "wielkiego planu Piłsudskiego". Po drugiej

wojnie światowej, po Hitlerze, Stalinie, po okresie "zimnej

wojny", a obecnie globalizacji (czyli zachodniego

neokolonializmu) Piłsudski jawi się jako jeden z rzadkich

mężów stanu, którzy mieli racje. Zacytujmy na przykład jego

próbę wojny prewencyjnej przeciw Niemcom z 1933 roku,

jaka zaproponował Francji i która mogłaby zmienić losy

Europy (Francja wolała budować swoją słynną linie

Maginota, która okazała się bezużyteczna!) czy jego

nieustanne protesty przeciw nowym zbrojeniom. Ale

eurocentryści z Zachodu nie chcieli go słuchać. Traktowali

go jako anachronicznego romantyka i egzotycznego

imperialistę, na którego nie trzeba zwracać uwagi. Sami

uważali się za wysoko cywilizowanych pacyfistów. W idei

federacyjnej Piłsudskiego, Polska, jako najważniejszy i

najbardziej rozwinięty kraj Europy Środkowej, powinna była

związać się z krajami sąsiadującymi z nią z Czechami,

Słowakami, Litwinami, Białorusinami i Ukraińcami.

Wszystkie te kraje miałyby identyczny status w ramach

jednej federacji. To osłabiłoby Rosję, a zarazem wzmocniłoby

Polskę i inne kraje Europy Środkowej. Dziś wydaje to się

dobra alternatywa wobec NATO i Unii Europejskiej, jeśli

chodzi o tę część Europy.

Dodajmy jeszcze, że Piłsudski doskonale zdawał sobie

sprawę z rozbudzenia uczuć narodowych u większych i

mniejszych narodów wchodzących niegdyś w skład

imperium rosyjskiego (Ukraina, Łotwa, Estonia, Karelia,

Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Turkmenistan, Kozacy

Dońscy i Kubańscy, Tatarzy Krymscy i Nadwołżańscy i

inni), a które zniewolił na nowo imperializm sowiecki. Te

narody zrzeszone w Lidze Prometeusza zawsze mogły liczyć

na gorącą pomoc i poparcie Piłsudskiego, który zachęcał je

do walki o niepodległość. Obecna rzeczywistość polityczna

naszego kontynentu potwierdza słuszność myśli tego

wielkiego wizjonera.

Dzięki Piłsudskiemu, pomimo nieopisanych trudności, które

piętrzyły się przed tym młodym państwem, Polska nie tylko

11

zmartwychwstała, ale poczyniła ogromny skok naprzód we

wszystkich dziedzinach: społecznej, ekonomicznej,

kulturalnej, naukowej, technicznej i artystycznej. Był to

prawdziwy renesans tego kraju. Mądrość polityczna,

przenikliwość i niezwykła siła moralna i duchowa

Piłsudskiego, który umiał prowadzić Polskę linią środka,

unikając skrajności, przygotowały Polaków do stawienia

czoła najgorszym nieszczęściom, jakie miały niebawem ich

uderzyć. Choć ścisnięci jak w kleszczach "między czarną

śmiercią i czerwoną zarazą", potrafili zorganizować

nieugięty ruch oporu i wznieść się na szczyty heroizmu.

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku. Cztery lata później

jego apokaliptyczne przestrogi okazały się prorocze wobec

piekła, jakie rozpętały w Europie hordy Hitlera i Stalina.

Serce Piłsudskiego zostało złożone w grobie jego matki w

Wilnie, a ciało jego spoczywa obok królów polsko-litewskich

w katedrze na Wawelu w Krakowie. Dwa cytaty z jego

ukochanego poety, Juliusza Słowackiego, na grobie, który

kryje jego serce, na cmentarzu na Rossie w Wilnie, świadczą

o tym, czym był duch tego wielkiego człowieka:

Ty wiesz, ze dumni nieszczęściem nie mogą Za
innych śladem iść tą samą drogą.

Kto mogąc wybrać, wybrał zamiast domu Gniazdo na
skałach orla... niechaj umie Spać - gdy źrenice
czerwone od gromu, I słychać jęk szatanów w sosen
szumie... Tak żyłem.

Książki o Józefie Piłsudskim w księgarni Amazon:

Pilsudski : A Life for Poland

-- Waclaw Jedrzejewicz,

Zbigniew K. Brzezinski

Jozef Pilsudski, 1867-1935

-- Andrzej Garlicki, John

Coutouvidis

12

Copyright © 2000 by

Patryk Dole

13