Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodzku

–

Kościół, stanowiący najwspanialszy zabytek sakralny Kłodzka znajduje się w samym centrum
miasta, na starówce, na środku placu Kościelnego, który stanowi lekkie wzniesienie w kształcie
cypla. Dawniej świątynia otoczona była murem cmentarnym, którego pozostałością jest północna
brama, zwana "Czarną Bramą". Z kolei cmentarz w tym miejscu został zlikwidowany po 1624 roku,
kiedy obiekt przejęli jezuici.
Oś kościoła skręcona jest o 41° ku południowi względem kierunku zachód-wschód. Tak silne
odchylenie od tradycyjnej orientacji spowodowane było bardzo wyraźnym obniżeniem terenu w
północno-wschodniej części placu. Wymiary budowli są znaczne. Całkowita długość wraz z
przyporamiwynosi 61,65 m, zaś jego szerokość (z przedsionkiem i kaplicami) - 44,50 m. Długość
nawy głównej w świetle wynosi 53,65 m, szerokość w świetle - 22,40 m

Pierwotny obiekt sakralny wzmiankowany był w 1183roku. W 1194 roku joannici otrzymali od
księcia czeskiego i biskupa praskiego Henryka Przemyślidy funkcje parafialne dla ludności
zamieszkałej na podgrodziuwraz z kaplica pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Mieli oni
następnie rozpocząć budowę kościoła, o którym wiemy wyłącznie, że w 1319 roku posiadał aż
dziewięć ołtarzy, przez co był budowlą o dosyć pokaźnych rozmiarach, wybudowaną z drewn

Kamień węgielny pod budowę obecnego kościoła mieli położyć joannici w 1344 roku z inicjatywy
arcybiskupa Arnoszta z Pardubic, co wiązało się z wizjami jakich miał doznać w czasach młodości
w Kłodzku, gdzie dorastał.

Mały Arnoszt chodził tu do szkoły przyklasztornej joannitów i w kościele parafialnym NMP
przeżył widzenie, które naznaczyło go na całe życie. Jak sam wyznał po latach pewnego razu,
kiedy po nieszporach został chwilę w kościele, zobaczył na znajdującym się na ołtarzu obrazie
NMP z Jezusem na łonie, jak NMP odwróciła się od niego plecami. Po chwili, kiedy widzenie
minęło, ze strachu uświadomił sobie, że to jest boże ostrzeżenie przed skutkami lekkomyślnego
życia. To przeżycie spowodowało u niego głęboką przemianę moralną. Z Kłodzkiem czuł później
przez całe życie silną więź (...) Kościół NMP w Kłodzku na długo przed śmiercią Arnoszt wybrał
na miejsce swojego ostatniego spoczynku i kazał tu wykonać swój nagrobek

Arcybiskup umierając zapisał w swoim testamencie z 1364 roku cele dalszej budowy poważne
sumy. Według niektórych uczonych rozpoczęto budowę od zachodu, co było dosyć ciekawym
posunięciem Prace planowano rozpocząć w 2. połowie XIV wieku, jednak zamiary te zaczęto
realizować dopiero na początku XV wieku. Zbudowano wtedy wschodnią część świątyni
prezbiterium, kaplicę św. Zygmunta i mury kaplicy św. Anny (obecna Kaplica Zmarłych)

Rozbudowa

Wojny husyckie zahamowały dalszą budowę kościoła na kilkanaście lat, którą wznowiono dopiero
po 1468 roku. Do 1468 roku gotowa już została główna nawa oraz wieża południowa, zwana Białą,
na której murach (narożnik południowo-wschodni wieżyczki schodowej) znajduje się znak krzyża
maltańskiego i data 1465. Prawdopodobnie wtedy miało miejsce wznowienie prac budowlanych po

kolejnej przerwie. Budowę wieży północnej, zwanej Czarną, rozpoczęto w 1487 roku. Wysokością
nie dorównywała ona wieży południowej, a jej budowę doprowadzono do poziomu przedostatniego
gzymsu sąsiedniej, a zakończoną ją przypuszczalnie ok. 1522 roku
Wcześniej bo w 1482 roku zakończoną budowę Ogrójca przy portalu północnym, a w 1490 roku -
naw bocznych. Kaplica św. Jakuba powstawała w latach 1500 - 1501. Pół wieku później pokryto
nawę główna sklepieniem murowanym. Do tego czasu istniał drewniany strop.
W okresie reformacji mimo zamieszek i waśni budowę kontynuowano nadal. W II poł.XVI w
kościół znajdował się w rękach protestantów, chociaż joannici zachowali dla katolickich
nabożeństw nawę południową oraz kaplicę św. Jakuba. Świątynia uległa uszkodzeniu podczas
wojny trzydziestoletniej.

Barokizacja

Odbudowę i jednocześnie modernizację obiektu w stylu barokowym prowadzili jezuici, którzy
przejęli kościół w 1624 roku. Wykonano wtedy między innymi nową posadzkę, nadbudowano
empory, podwyższono nawy boczne, gotyckie sklepienia ozdobiono sztukaterią, a w miejsce
kaplicy św. Anny powstała Kaplica Zmarłych. W 1723 roku kościół wzbogacił się o nowe organy.
W tym czasie powstały też konfesjonały. W latach 1-szej poł XVIII w wzniesiono obecny ołtarz
główny

Architektura

Kościół jest przykładem okazałem kamiennej późnogotyckiej budowli sakralnej o cechach cechach
wyraźnie nawiązujących do praskiego gotyku. Świątynia jest trójnawową bazyliką z emporami o
siedmiu przęsłach i trzech apsydach zakończonych półośmiobocznie, silnie oszkarpowanych.
Brakuje w nim transeptu. Do korpusu przylegają od północy: hala czteroprzęsłowa z Ogrójcem, a
przed nią przedsionek, zaś obok cylindryczna klatka schodowa, wiodąca na emporę północną. Na
wschód od Ogrójca znajduje się kaplica żałobna. Od południa przylegają: przedsionek, kaplica św.
Jakuba, schody na emporę południową i do galerii łączącej świątynię z dawną komturią oraz
zakrystią z przedsionkiem.
Wejście główne nie znajduje się na osi nawy, ale przesunięte jest w prawo, w kierunku
południowym. Portal późnogotycki o ościeżach rozczłonkowanych, przenikającymi się w kluczu
laskami o profilu gruszkowym, które opierają się na kręconych cokołach ze śmigą. Znacznie
ciekawszy jest portal południowy z ok. 1462 roku z gzymsem wstęgowym tworzącym tympanon.
Znajduje się tu rzeźba przedstawiająca veraicon, przedstawiająca chustę z wizerunkiem Chrystusa,
trzymaną przez św. Weronikę i dwóch aniołów
Okna naw bocznych i bocznych są bogato profilowane w ościeżach. Pierwsze z nich posiadają
maswerki typowe dla gotyku. Okna nawy głównej zostały skrócone poprzez nadbudowane empory.
Wystrój wnętrza utrzymany jest głównie w stylu barokowym

Nawa główna

Prezbiterium wraz z ołtarzem głównym
Sklepienie nawy głównej jest siatkowe. W prezbiterium dawne sklepienie siatkowe zastąpiono
kolebkowym przechodzącym w półkopułę. Zdobienia autorstwa Geronimo Fatchone i Andrea
Carove nie zniekształciły jego gotyckich cech, ale nawet je uwypukliły. Wypełniły one pola
sklepienia symetrycznymi motywami ornamentalnymi. Wystrój i wyposażenie wnętrza jest
gotycko-barokowe. Najwyższą kondygnację nawy głównej zdobią barokowe gzymsy i pilastry.

Między otworami empor znajdują się popiersia 14 patronów Kłodzka autorstwa F. K. Veita, a nad
nimi malowidła wykonane przez karola Dankwarta, tworzącego w Nysie, ilustrujące hymn Salve
Regina. Na filarach w bogatych owalnych ramach widnieją obrazy pierwszych świętych zakonu
jezuitów, w tym między innymi Polaków: Stanisława Kostki i Melchiora Grodzickiego, które
zostały umieszczone w nawie głównej. Między przęsłami stoją figury 12 apostołów – 1680 r.

Prezbiterium
Prezbiterium należące do najstarszych części kościoła posiada wystrój późnobarokowy. Z tego
samego okresu pochodzi ołtarz główny autorstwa wrocławskiego jezuity Christophera Tauscha,
który w pomysłowy sposób wkomponował go w gotyckie prezbiterium. W ołtarzu pod
baldachimem stoi bogato zdobiona symbolami ewangelistów i rzeźbami aniołów gotycka rzeźbiona
w drzewie cedrowym figura "Kłodzkiej Madonny" z połowy XV wieku. Nad baldachimem jest
attyka z wolimi oczyma i Panem Bogiem w szczycie. Po obu stronach ołtarza usytuowane są
rzeźby: św Jana Chrzciciela z lewej i św. Piotra z prawej. Cały wystrój rzeźbiarski wyszedł spod
ręki J. A. Siegwitza.
Pod pierwszym filarem północnym, licząc od prezbiterium, wnosi się biały marmurowy pomnik
klęczącego arcybiskupa Arnoszta, wykonany przez czeskiego rzeźbiarza Jana Jandę z 1864 roku,
wykonany na obchody 500-lecia śmierci fundatora. Zastąpił on pierwotny nagrobek, który został
przesunięty do nawy bocznej. Został on ustawiony na obecnym miejscu w 1964 roku. Tam gdzie
znajdowało się pierwotnie nagrobek umieszczono epitafium w języku polskim

Nawa boczna północna

Przestrzeń nawy bocznej zakryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Cały ciąg nawy wieńczy
ołtarz św. Franciszka Ksawerego - patrona Kłodzka. Został wykonany w 1739 roku przez czeskiego
artystę Pacaka, w miejsce wcześniejszego ołtarza Michała Klahra, po którym zostały tylko figury
aniołów. W centralnej części ołtarza, w bardzo ozdobnej ramie jest obraz przedstawiający patrona
miasta, namalowany przez kłodzkiego malarza historycznego, Hieronima Richtera z XIX wieku.
Obraz podtrzymują postaci dwóch Indian. Po obu stronach znajdują się figury św. Rocha i Karola
Boromeusza. Całość wieńczy monogram maryjny w obramieniu z główek puttów w glorii. Po obu
stronach widnieją postaci aniołów z kartuszami, a w części centralnej łaciński napis: O! Deus Ego
Amo Te (O Boże, kocham Cię). Na obu konsolach dźwigających kręcone kolumny są interesujące
obrazki przedstawiające sceny z życia Franciszka Ksawerego autorstwa nieznanego barokowego
malarza
Pod posadzką na wysokości pierwszego filara licząc od prezbiterium znajduje się krypta dla
zmarłych książąt ziębickich wykopana w 1558 roku, kiedy to ich prochy zostały przeniesione z
kościoła bernardynów

Kaplica żałobna powstała w 1683 roku w miejsce skasowanej poprzednio kaplicy św. Anny z
inicjatywy hr. Montani z Ołdrzychowic którego krypta rodzinna znajduje się przed nią. Jest ona
utrzymana w schyłkowym baroku niemieckim. Została zmodernizowana w połowie XVIII wieku

[

Ogrójec
Kaplica powstała w 1520 roku. Zawiera niezwykle interesującą renesansową rzeźbę Judasza
Iskarioty i Dwunastu Siepaczy. Z kolei naprzeciw znajduje się inna grupa rzeźb przestawiającą
modlącego się Chrystusa w towarzystwie trzech śpiących apostołów. Całość łączy w sobie
średniowieczną konwencję z renesansową dydaktyką. Dawniej tędy prowadziło główne wejście do
kościoła od strony miasta.

Chrzcielnica
W części zachodniej północnej nawy umiejscowiona jest późnogotycka chrzcielnica wykonana z
piaskowca, która osłonięta jest kratą. Jest to dosyć surowo obrobiony, ośmiogranny blok, nieco
zagłębiony w obecnej posadzce, wykonany z piaskowca. Jej fundatorem był hrabia kłodzki Ulrich
von Hardeck Na chrzcielnicy widnieje oprócz jego herbu, następujące symbole: krzyż maltański i
lew luksemburski

Nagrobek Arnoszta z Pardubic
Pierwotny nagrobek Arnoszta z Pardubic
Przy drugim przęśle północnej nawy bocznej, licząc od ołtarza głównego, umiejscowiony jest
pierwotny nagrobek fundatora kościoła farnego. Powstał on u schyłku XIV wieku. Składa się
marmurowej tumby z czerwonego marmuru i leżącej na niej rzeźby przedstawiającej arcybiskupa,
wykonanej z białego wapienia. Z nagrobkiem wiąże się legenda o jego rozpadzie bez udziału rąk
ludzkich, który został przepowiedziany przez samego arcybiskupa i co nastąpiło sto lat po jego
śmierci