Armia "Kraków" ("Małopolska")

Dowódca: generał Antoni Szylling
Szef sztabu: płk. dypl. Stanisław Wiloch

Skład Armii "Kraków"

Grupa Operacyjna "Bielsko"
6. Dywizja Piechoty (głównie jako odwód armii)
21. Dywizja Piechoty Górskiej
1. Brygada Górska KOP
1. pułk piechoty KOP
batalion KOP "Snów I"
batalion KOP "Snów II"
2. pułk piechoty KOP
batalion KOP "Berezwecz"
batalion KOP "Wilejka"
batalion KOP "Wołożyn"
batalion Obrony Narodowej "Zakopane"
batalion Obrony Narodowej "Żywiec"
3. dywizjon 65 pułku artylerii lekkiej
151. bateria artylerii górskiej
152. bateria artylerii górskiej
kompania forteczna "Węgierska Górka"
kompania forteczna "Jeleśnia"
55. i 56. plutony artylerii pozycyjnej
61. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
51. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
oddział wydzielony "Ignacy"

Grupa Operacyjna "Śląsk"
23. Górnośląska Dywizja Piechoty
55. Dywizja Piechoty Rez. (bez pułku)
Grupa Forteczna "Katowice"
bataliony forteczne 11, 73 i 75 pułku piechoty
batalion Obrony Narodowej "Chorzów"
1, 2 i 3. batalion karabinów maszynowych
batalion forteczny karabinów maszynowych "Mikołów"
kompania forteczna ckm specjalnych "Niezdara"
95. dywizjon artylerii ciężkiej
52. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
54. pociąg pancerny
23. dywizjon artylerii ciężkiej
1. dywizjon artylerii plot zmot.

7. Dywizja Piechoty
batalion Obrony Narodowej "Kłobuck"
Krakowska Brygada Kawalerii

51. dywizjon pancerny (8 samochodów pancernych i 13 tankietek TK-3 lub TKS)
batalion Obrony Narodowej "Lubliniec"

1. i 131. dywizjon artylerii plot 75mm wz. 1897/14/17 (działa półstałe)
9. bateria artylerii plot zmot. 75mm wz. 36/37
501., 502., 503., osłony lotniska i dwa fabryczne plutony artylerii plot 40mm

Lotnictwo - 2. Pułk Lotniczy w Krakowie:
24. eskadra rozpoznawcza (10 x PZL-P23B "Karaś")
23. eskadra obserwacyjna (7 x RWD-14 "Czapla")
26. eskadra obserwacyjna (7 x R-XIIID "Lublin")
3. dywizjon myśliwski: 121 i 122 eskadra myśliwska (20 x PZL-P11C)
3. pluton łącznikowy
6. kompania balonów obserwacyjnych

Odwód armii:
10. Brygada Kawalerii (Zmotoryzowanej)
6. Dywizja Piechoty (częściowo w GO "Bielsko")
51. pociąg pancerny

Jednostki planowane:
11. Dywizja Piechoty (działająca również na rzecz armii "Karpaty")
22. Dywizja Piechoty Górskiej
45. Dywizja Piechoty Rez.

Sytuacja i opis zadań

Głównym zadaniem armii "Kraków" była obrona rejonu przemysłowego Górnego Śląska oraz
obszaru na południowy-zachód od Krakowa. Do obrony armia miała wykorzystać fortyfikacje
stałe Obszaru Warownego "Śląsk" oraz fortyfikacje w górach. Plan nie przewidywał silnego
uderzenia Niemców na tym kierunku, a zupełnie już niedoceniono zagrożenia uderzeniem ze
strony Słowacji na tyły armii "Kraków". Armia "Kraków" wg. założeń miała osłaniać odwrót
wszystkich wojsk na południowy-wschód. Niemcy przeznaczyli jednak do ataku na armię
"Kraków" aż 14-16 wielkich jednostek dzięki czemu uzyskali ponad trzykrotną przewagę
liczebą. Przewaga niemiecka w sprzęcie wojennym była wręcz niewyobrażalna.

Niespodziewany, silny atak ze strony Słowacji już 2 września zmusił jednostki armii
"Kraków" do rozpoczęcia odwrotu w celu uniknięcia okrążenia. Od tego czasu cofała się na
wschód po Zamość i Tomaszów Lubelski, gdzie 20 września osaczona ze wszystkich stron po
zaciekłej bitwie przestała istnieć.

Armia "Łódź"

Dowódca: generał dywizji Juliusz Rómmel
Szef sztabu: płk dypl. Aleksander Pragłowski

Skład Armii

2. Dywizja Piechoty Legionów
10. Dywizja Piechoty
28. Dywizja Piechoty
30. Dywizja Piechoty
44. Dywizja Piechoty Rez. (jako poszczególne pułki)

Wołyńska Brygada Kawalerii
Kresowa Brygada Kawalerii

Sieradzka Brygada ON: bataliony "Wieluń I", "Wieluń II", "Kępno", "Ostrzeszów"
Oddział Wydzielony "Wieluń"
Pułk KOP

3. batalion ckm
7. batalion ckm
50. batalion saperów

301. (2.) batalion czołgów (pierwotnie przeznaczony dla Armii "Prusy")

2/4. Pułk Artylerii Ciężkiej
10. Pułk Artylerii Ciężkiej
6. Pułk Artylerii Ciężkiej

2 pociągi pancerne: "Piłsudczyk" oraz "Śmiały"

Lotnictwo:
3. Dywizjon Lotnictwa Myśliwskiego z 6. Pułku Lotniczego
161. i 162. eskadra myśliwska
32. eksadra rozpoznawcza
63. i 66. eskadra obserwacyjna
10. pluton samolotów łącznikowych
3. kompania balonów obserwacyjnych

Sytuacja i opis zadań

Do podstawowych zadań wyznaczonych siłom Armii "Łódź" należała osłona w kierunku na
Łódź i Piotrków oraz nacieranie na nieprzyjaciela z kierunku Sieradza na zachód. Armia
miała także utrzymywać styczność z Armią "Kraków" na kierunku Radomsko - Skarżysko.
Na pozycje Armii "Łódź" miało spaść najsilniejsze niemieckie uderzenie. Jednak pomimo
tych przewidywań nie przeznaczono dla tego zgrupowania wystarczających sił, a jeszcze w
ostatniej chwili uszczuplono je o 22. Dywizję Piechoty.
Armia "Łódź" przez cztery dni w ciężkich walkach opóźniała niemiecką inwazję. Następnie w
walkach odwrotowych większością swych sił obsadziła Twierdzę Modlin pod dowództwem
generała brygady Wiktora Thommée.

Armia "Pomorze"

Dowódca:

generał dyw. Władysław Bortnowski

Szef sztabu: płk dypl. Ignacy Izdebski

Skład Armii

Grupa Operacyjna "Czersk" (wcześniej Zgrupowanie "Tuchola") -
generał brygady Stanisław Grzmot-Skotnicki:
Pomorska Brygada Kawalerii
81. dywizjon pancerny (9 samochodów pancernych wz. 34, 13 tankietek
TK)
Oddział Wydzielony "Chojnice":
1. batalion strzelców
Batalion Obrony Narodowej "Czersk"
Batalion Obrony Narodowej "Tuchola"
kompania saperów KOP "Hoszcza"
2. bateria 11. dywizjonu artylerii konnej
1. dywizjon z 9. pułku artlerii lekkiej z 9. Dywizji Piechoty
Oddział Wydzielony "Kościerzyna":
Batalion Obrony Narodowej "Kościerzyna"
Batalion Obrony Narodowej "Gdynia II"

9. Dywizja Piechoty
Batalion Obrony Narodowej "Koronowo"

15. Dywizja Piechoty
Batalion Obrony Narodowej "Nakło"
Batalion Obrony Narodowej "Bydgoszcz"

Oddział Wydzielony "Starogard":
2. pułk szwoleżerów

Oddział Wydzielony "Tczew":
2. batalion strzelców
pluton saperów z 15. batalionu saperów
pluton czołgów (3 x Renault R-17 na prowadnicach kolejowych, 3 x TKS)

Oddział Wydzielony "Wisła":
209. pułk piechoty
Batalion Obrony Narodowej "Starogard"
2. batalion z 65. pułku piechoty
kompania Batalionu Obrony Narodowej "Tczew"
48. dywizjon artylerii lekkiej

Oddział Wydzielony "Wisła" Flotylli Rzecznej PMW z bazą w Brdyujściu:
ciężki kuter uzbrojony ORP "Nieuchwytny" (1 x 40mm plot., 1 x 37mm)
kutry uzbrojone KU-4, KU-5 i KU-6 (2 kutry posiadały po jednej armacie 37mm,
pozostałe były uzbrojone w ckm-y)

kutry meldunkowe KM-12 i KM-13
ścigacz rzeczny KU-30

Oddział Wydzielony "Toruń":
Batalion Przysposobienia Wojskowego "Toruń"
68. dywizjon artylerii lekkiej

Korpus interwencyjny (rozwiązany 31 sierpnia):
13. Dywizja Piechoty (skierowana transportami kolejowymi na południe)
27. Dywizja Piechoty (przeznaczona jako odwód Armii "Pomorze")

46. batalion saperów
pociąg pancerny nr 14

Grupa Operacyjna "Wschód" - generał brygady Mikołaj Bołtuć:
4. Dywizja Piechoty
Batalion Obrony Narodowej "Brodnica"
16. Dywizja Piechoty
83. batalion wartowinczy
Batalion Obrony Narodowej "Świecie"
82. grupa fortyfikacyjna
Oddział Wydzielony "Jabłonowo":
208. pułk piechoty rez.:
Batalion Obrony Narodowej "Jabłonowo"
Batalion Obrony Narodowej "Grudziądz"
improwizowany batalion marszowy (z nadwyżek 4. Dywizji Piechoty)

Wzmocnienia podczas trwania działań wojennych:
26. Dyzwizja Piechoty (przekazana 5 września ze składu Armii "Poznań")

Lotnictwo:
3. dywizjon lotnictwa myśliwskiego z 4. pułku:
141. i 142. eskadra lotnictwa myśliwskiego (22 x PZL P-11c)
42. eskadra lotnictwa rozpoznawczego
43. i 46. eskadra lotnictwa obserwacyjnego (R-XIII)
7. i 8. pluton lotnictwa łącznikowego
1. kompania balonów obserwacyjnych

Sytuacja i opis zadań

Armia "Pomorze" miała za zadanie obronę na kierunkach z Prus Zachodnich i z Gdańska na
Bydgoszcz oraz z Prus Wschodnich na Toruń i Włocławek. W ramach Armii miał działać
Korpus Interwencyjny stworzony pod wpływem wzrostu zagrożenia Gdańska przez pucz
Niemców. Korpus został jednak rozwiązany 31 sierpnia. Siły Armii były rozdzielone przez
Wisłę, na której operowała flotylla okrętów rzecznych.
Armia "Pomorze" brała udział w bitwie w Borach Tucholskich, obronie Bydgoszczy i w
bitwie nad Bzurą pod Łowiczem i Sochaczewem.

Armia "Poznań"

Dowódca: generał Tadeusz Kutrzeba
Szef sztabu: płk dypl. Stanisław Lityński

Skład Armii "Poznań"

14. Dywizja Piechoty
71. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
25. Dywizja Piechoty
82. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
Batalion Obrony Narodowej "Krotoszyn"
Batalion Obrony Narodowej "Ostrów"
26. Dywizja Piechoty
31. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
72. kompania czołgów rozpoznawczych (13 x TK-3 lub TKS)
Batalion Obrony Narodowej "Wągrowiec"
Batalion Obrony Narodowej "Kcynia"
Batalion Obrony Narodowej "Żnin"

Wielkopolska Brygada Kawalerii
71. dywizjon pancerny (8 samochodów pancernych i 13 tankietek TK-3 lub TKS)
Batalion Obrony Narodowej "Kościan"
Batalion Obrony Narodowej "Leszno"
Batalion Obrony Narodowej "Rawicz"
Batalion Obrony Narodowej "Jarocin" ("Koźmin")
17. batalion saperów

dywizjon pociągów pancernych:
"Śmierć", "Paderewski", "Sosnkowski", "Poznańczyk" i "Danuta"

7 pułk artylerii ciężkiej
7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej

Brygada Obrony Narodowej "Poznań" ("Wielkopolska"):
"Oborniki", "Szamotuły", "Opalenica", "Poznań I", "Poznań II", "Skoki"

Odwód armii:
17. Dywizja Piechoty
Podolska Brygada Kawalerii (wcześniej wołyńska)
62. dywizjon pancerny (8 samochodów pancernych i 13 tankietek TK-3 lub TKS)

Lotnictwo - 3. pułk lotniczy:
131. i 132. eskadra myśliwska (2 x 10 PZL P-11C)
33. eskadra obserwacyjna (7 x RWD-14 "Czapla")
36. eskadra obserwacyjna (7 x R-XIII "Lublin" i 2 x RWD-8)
34. eskadra rozpoznawcza (10 x PZL P-23B "Karaś")
11. (6.?) pluton łącznikowy
4. kompania balonów obserwacyjnych

Sytuacja i opis zadań

Podstawowym zadaniem armii "Poznań" była osłona skrzydeł armii "Łódź" i "Pomorze" oraz
obrona na kierunku Frankfurt - Poznań. Dowództwo armii mieściło się w Poznaniu, jednak
sztab przybył do swych kwater z Warszawy dopiero 29 sierpnia 1939 roku.

Główne kierunki ataków niemieckich nie były wymierzone w Wielkopolskę, jednak badziej z
powodów politycznych na tym terenie zgromadzono ponad 100'000 polskich żołnierzy.
Zagrożeni odcięciem od sił głównych zaczęli wycofywać się bez walki. Po kilku dniach
trwania wojny armia "Poznań" wraz z armią "Pomorze" była zmuszona do przebijania się
przez siły niemieckie, które dotarły już pod Warszawę - tak doszło do bitwy nad Bzurą. W
obliczu braku centralnego dowodzenia siłami polskimi bitwa ta została jednak przegrana. Nie
pomogła tu determinacja i poświęcenie prostych żołnierzy ani oficerów. Resztki armii
przebijały się przez Puszczę Kampinowską do Warszawy i wzięły udział w jej obronie.

Na terenie Wielkopolski wkraczające siły Wehrmahtu dokonały setek aktów ludobójstwa na
cywilach oraz jeńcach wojennych.

Armia "Modlin"

Dowódca:

generał Emil Krukowicz-Przedrzymirski

Szef sztabu: płk dypl. Stanisław Grodzicki

Skład Armii

Mazowiecka Brygada Kawalerii

20. Dywizja Piechoty
Batalion Obrony Narodowej "Mazury II"
1. samodzielny batalion ckm
1. samodzielna kompania ckm
59. dywizjon artylerii lekkiej
78. dywizjon artylerii lekkiej
88. dywizjon artylerii ciężkiej
81. bateria artylerii plot
kompania km plot

Nowogrodzka Brygada Kawalerii
Batalion Obrony Narodowej "Mazury I"
5. Batalion strzelców
4. pułk strzelców konnych
91. dywizjon pancerny

Mazowicka Brygada Obrony Narodowej: "Kurpie"

Załogi przedmości:
"Modlin":
trzy rezerwowe bataliony 32. pułku piechoty
13. i 14. kompania artylerii pozycyjnej
71. dywizjon artlerii lekkiej
"Różan":
115. pułk piechoty (bez batalionu)
dywizjon 61. pułku artylerii lekkiej
11. pluton artylerii pozycyjnej
1. kompania ckm plot
115. kompania saperów
"Płock":
Batalion Obrony Narodowej "Warszawa I"
15. bateria 1. dywizjonu artylerii lekkiej
11. grupa fortyfikacyjna
"Pułtusk":
batalion 115. pułku piechoty
Batalion Obrony Narodowej "Warszawa III"
12. pluton artylerii pozycyjnej
kompania saperów KOP "Wilejka"
"Zegrze":
Batalion Obrony Narodowej "Warszawa II"
pluton z 78. pułku artlerii lekkiej
"Wyszogród":
kompania Batalionu Obrony Narodowej "Warszawa I"

60. batalion saperów
pociąg pancerny

1. Pułk Artylerii Ciężkiej
98. Dywizjon Artylerii Ciężkiej

Odwód Armii:
8. Dywizja Piechoty

Lotnictwo:
152. eskadra lotnictwa myśliwskiego (10 x PZL P-11, 1 x RWD-8)
41. eskadra lotnictwa rozpoznawczego (8 x PZL-24b "Karaś")
53. eskadra lotnictwa obserwacyjnego (7 x RWD-14 "Czapla")
11. pluton lotnictwa łącznikowego
5. i 7. kompania balonów obserwacyjnych

Wzmocnienia otrzymane w toku działań:
33. Dywizja Piechoty Rez.
Odwód "Wyszków":
1. Dywizja Piechoty Legionów
41. Dywizja Piechoty Rez.

Sytuacja i opis zadań

Armia "Modlin" miała za zadanie obronę na kierunku Prusy Wschodnie - Warszawa i
Płock. Wysuniętą pozycją obronną były fortyfikacje przed Mławą. Niestety z powodu
zbyt późnego rozpoczęcia robót oraz braku materiałów budowlanych zdołano ukończyć
je tylko w niewielkiej części. Najsłabsze umocnienia były na odcinku wschodnim
bronionym przez Mazowiecką Brygadę Kawalerii. Do wybuchu wojny na tym obszarze
zdołano zbudować jedynie 3 z zaplanowanych 40 obiektów, a brygada przybyła w swój
rejon dopiero 30 sierpnia.
Poczatkowo siłami dwóch dywizji piechoty Armia "Modlin" broniła się wzdłuż granicy,
następnie wzdłuż Bugu i Narwi, a na koniec w Modlinie i w Warszawie. Niektóre jej
elementy odeszły głębiej na południe kraju i broniły się do ostatnich dni września.

Armia "Karpaty" ("Małopolska")

Dowódca: generał Kazimierz Fabrycy
Szef sztabu: płk dypl. Witold Morawski

Skład Armii "Karpaty"

Odcinek "Słowacja"
2. Brygada Piechoty Górskiej:
1. nowosądecki pułk strzelców podhalańskich
samodzielny batalion KOP "Żytyń"
1. pułk piechoty KOP "Karpaty" (dwubatalionowy)
bataliony ON "Limanowa", "Nowy Sącz", "Gorlice"
153. bateria artylerii górskiej
51. i 52. pluton artylerii pozycyjnej
3. Brygada Piechoty Górskiej:
2. pułk piechoty KOP "Karpaty" (dwubatalionowy)
bataliony ON "Jasło", "Krosno", "Brzozów", "Jarosław", "Sanok", "Rzeszów", "Przemyśl"
Grupa Operacyjna "Jasło" (odwód) - batalion ON "Sambor"

Odcinek "Węgry"
1 pułk piechoty "Karpaty" (2 bataliony)
Karpacka Półbrygada Obrony Narodowej:
bataliony ON "Stryj", "Stanisławów", "Huculski I", "Huculski II"
batalion Obrony Narodowej "Turka"
216 pułk piechoty

Artyleria przeciwlotnicza
11. bateria dział plot 40mm (z 11 Karpackiej Dywizji Piechoty)
22. bateria dział plot 40mm (z 22 Dywizji Piechoty Górskiej)
205., 213...220., 504. pluton dział plot 40mm
dwa plutony dział plot 40mm (lotnicze)
trzy plutony dział plot 40mm (fabryczne)
bateria dział plot 75mm (fabryczna - Stalowa Wola)

Saperzy
1. kompania z 22 batalionu saperów
1. kompania z 11 batalionu saperów
124. kompania saperów rez.
125. kompania saperów rez.

Lotnictwo:
31. eskadra rozpoznawcza (9 x PZL-P23B "Karaś")
56. eskadra obserwacyjna (7 x R-XIIID "Lublin")
5. pluton samolotów łącznikowych (3 x RWD-8)

Siły przydzielone 3 września
11. Karpacka Dywizja Piechoty (w niepełnym składzie, początkowo skierowana do armii
"Kraków", której częściowo podlegała)
24. Dywizja Piechoty (z Odwodu "Kutno")

Siły przydzielone 5 września
12. Dywizja Piechoty (część transportów)
36. Dywizja Piechoty Rez. (z armii "Prusy")

Sytuacja i opis zadań

Wzrost niemieckiej aktywności w Słowacji sprawił, że wzrosło prawdopodobieństwo ataku z
południa. Stało się koniecznym utworzenie nowej armii, która osłaniałaby ten kierunek. 11
lipca 1939 roku zapadła decyzja o utworzeniu armii "Karpaty".

Sztab ulokował się w Rzeszowie, a eskadry lotnicze w rejonie Kolbuszowej na lotniskach
polowych. Większość sił armii stanowiły jednostki nieregularne - bataliony Obrony
Narodowej. Były bardzo słabo uzbrojone w broń maszynową i moździerze, a dział
przeciwpancernych i artylerii wogóle nie posiadały.

Armia "Karpaty" miała bronić odcinka o długości 350 km, w tym około 150 km granicy ze
Słowacją. Głównymi zadaniami była osłona Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz
skrzydła i tyłów armii "Kraków". Obrona miała polegać na wykorzystaniu fortyfikacji,
naturalnych przeszkód terenowych i niszczeń. Największymi przeszkodami nie były góry lecz
rzeki Dunajec i San, jednak z powodu suszy w 1939 roku okazało się, że nie są one żadną
przeszkodą. Z powodu małej liczebności armii nie zdołano ukończyć umocnień polowych, a
na fortyfikacje stałe zabrakło funduszy. Niski stan osobowy armii spowodował, że niektóre
doliny musiały być bronione przez pojedyncze kompanie.

Armia "Karpaty" od samego początku działań ściśle współpracowała z armią "Kraków". 6
września obie armie zostały przemianowane na jedną armię "Małopolska". Od 11 września
armia walczyła w ramach Frontu Południowego pod dowództwem

generała Kazimierza

Sosnkowskiego

.

Niekorzystny rozwój wypadków i przytłaczająca przewaga nieprzyjaciela postawiły przed
armią "Karpaty" nowy cel - utrzymanie dostępu do granicy rumuńskiej. W trudnych walkach,
bez odpowiedniego sprzętu i zaplecza, armia "Karpaty" wypełniała swoje zadania aż do 22
września. Do największych bitew stoczonych przez jednostki tej armii należą m.in. walki o

Wietrznicę, Nowy Sącz, Gorlice, Jasło, Przemyśl, Jarosław, Rzęsnę Ruską, Lwów i Stary
Sambor.

Armia "Prusy"

Dowódca: generał Stefan Dąb-Biernacki
Szef sztabu: płk dypl. Tomasz Obertyński

Skład Armii

Grupa północna:
13. Dywizja Piechoty (z Korpusu Interwencyjnego)
19. Dywizja Piechoty
29. Dywizja Piechoty
Wileńska Brygada Kawalerii
1. batalion czołgów (49 czołgów lekkich 7TP)
3. Pułk Artylerii Ciężkiej
11., 12. i 13. Dywizjon Artylerii Najcięższej

Grupa południowa:
3. Dywizja Piechoty Legionów
12. Dywizja Piechoty
36. Dywizja Piechoty
2. Pułk Artylerii Ciężkiej
50. Dywizjon Artylerii Lekkiej

Grupa Operacyjna Kawalerii Nr 1
81. zmotoryzowany batalion saperów

Lotnictwo:
2. kompania balonów obserwacyjnych

Sytuacja i opis zadań

Armia "Prusy" była odwodem Naczelnego Wodza. Miała wykonać przeciwnatarcie w
kierunku Łodzi, Koniecpola i Radomska lub na korzyść północnego skrzydła Armii
"Kraków". Bitwa nie miała być ostatecznym rozwiązaniem, a jedynie miała dać czas innym
oddziałom na odskok za linię Wisły, na drugą linię obrony oraz miała uchronić Armie
"Kraków" i "Łódź" przed rozbiciem.
Podczas tworzenia planów strategicznych wykorzystania Armii "Prusy" nie wzięto jednak
pod uwagę faktu, że armia ta nie zdąży przeprowadzić mobilizacji i koncentracji zanim Armie
"Kraków" i "Łódź" zostaną pobite w bitwie granicznej. Mobilizację jednostek Armii
przewidziano bowiem na 10-12 dzień mobilizacji powszechnej. Armia "Prusy" nie otrzymała
ponadto żadnych jednostek lotnictwa, co znacznie zmiejszyło jej możliwości rozpoznania i
komunikacji. Miała jedynie 22 działa przeciwlotnicze, co czyniło ją bezbronną wobec ataków
lotnictwa niemieckiego.

Północna grupa Armii "Prusy" wzięła udział w bitwach pod Piotrkowem Tryb. i
Tomaszowem Maz., a następnie częścią sił wycofała się za Wisłę. Grupa południowa została
rozbita w bitwie pod Iłżą.

Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew"

Dowódca: generał Czesław Młot-Fijałkowski
Szef sztabu: ppłk dypl. Stanisław Podkowiński

Skład SGO

18. Dywizja Piechoty
33. Dywizja Piechoty Rez.

Podlaska Brygada Kawalerii
Suwalska Brygada Kawalerii

Załoga "Osowiec"
Załoga "Wizna"
53. batalion saperów
34. Grupa Forteczna

81. Dywizjon Artylerii Lekkiej

Lotnictwo - ppłk. Stanisław Nazarkiewicz:
151. eskadra myśliwska
51. eskadra rozpoznawcza
13. eskadra obserwacyjna
9. pluton łącznikowy

Sytuacja i opis zadań

Zadaniem SGO "Narew" była osłona wschodniego skrzydła Armii "Modlin" oraz obrona
północno-wschodnich terenów wzdłuż Narwi, Biebrzy i Kanału Augustowskiego. 6 września
przekazała 33. Dywizję Piechoty Rez. do Armii "Modlin", a 12 września utraciła 18 Dyzwizję
Piechoty w okrążeniu pod Zambrowem. Brygady kawalerii po wycofaniu się do Puszczy
Białowieskiej kontynuowały walkę w ramach SGO "Polesie".

Odwód "Kutno"

Skład odwodu

5. Dywizja Piechoty
24. Dywizja Piechoty

9. Pułk Artylerii Ciężkiej
71. Dywizjon Artylerii Lekkiej

Sytuacja i opis zadań

Według planów odwód "Kutno" miał stanowić wsparcie dla działań armi "Pomorze" i
"Poznań". Jednak ostatecznie nie został sformowany. 24. Dywizję Piechoty przydzielono do
Armii "Karpaty". 5. Dywizja Piechoty siłami 19 pułku piechoty działała w ramach Armii
"Pomorze" pod Płockiem, a dwoma pozostałymi pułkami w obronie Warszawy.

Odwód "Wyszków"

Dowódca: generał brygady Wincenty Kowalski

Skład obwodu:

1. Dywizja Piechoty Legionów
35. Dywizja Piechoty Rez.
41. Dywizja Piechoty Rez.

przedmoście "Różan" i "Pułtusk" (początkowo w składzie armii "Modlin")

1/2. Pułk Artylerii Ciężkiej

Sytuacja i opis zadań

Odwód "Wyszków" miał współdziałać z armią "Modlin" oraz SGO "Narew". W zależności
od głównego kierunku ataku Niemców odwód ten miał atakować w kierunku na Ciechanów
lub bronić się na linii Narwi. Dywizje 1. i 41. wzieły udział w walkach na północy kraju, a 35.
Dywizja Piechoty została przekazana początkowo do SGO "Narew", a 12 września została
skierowana do obrony Lwowa.

Odwód "Tarnów"

Skład odwodu

22. Dywizja Piechoty Górskiej
38. Dywizja Piechoty Rez.

Sytuacja i opis zadań

Odwód "Tarnów" został stworzony w celu wsparcia działań armi "Kraków" i "Karpaty". Już 1
września 22. Dywizja Piechoty Górskiej została przekazana pod rozkazy Armii "Kraków". 38.
dywizja Piechoty Rezerwowa mogła zostać sformowana dopiero 9 września. Została
przekazana pod rozkazy Armii "Karpaty".

Grupa Obrona Wybrzeża

Dowódca: kontradmirał Józef Unrug
Szef sztabu:

Skład Grupy Obrony Wybrzeża

Lądowa Obrona Wybrzeża - płk. Staniasław Dąbek
1. Morski Pułk Strzelców
2. Morski Pułk Strzelców
1. Batalion Marynarzy
1. Batalion Straży Granicznej
1. Batalion rezerwowy
Morski Dywizjon Żandarmerii (bez 1 plutonu)
Policja Państwowa
oddziały ochotnicze (wraz z kompanią kosynierów)
dywizjon artylerii lekkiej (4 x 105mm, 7 x 76mm)
bateria "Canet" na Oksywiu (2 x 100mm)
dwa plutony artylerii piechoty (4 x 75mm)
pluton artylerii pozycyjnej (2 x 76mm)
pluton artylerii na lorach (w Kartuzach)
1. Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej
1. batalion saperów
1. kompania łaczności
Morska kompania reflektorów

Rejon Umocniony Hel - komandor Włodzimierz Steyer
Batalion KOP
oddziały przeciwdesantowe
półkompania łączności
kompania obsługi portów
pluton Morskiego Dywizjonu Żandarmerii
Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej:
31. Bateria im. H.Laskowskiego (4 x 152mm)
32. Bateria "grecka" (2 x 105mm)
33. Bateria "duńska" (2 x 105mm)
4 półbaterie przeciwdesantowe (8 x 75mm)
kompania karabinów maszynowych
2. Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej (6 x 75mm, 12 x 40mm, kompania km)

okręt pomocniczy ORP "Smok"
ścigacze motorowe Straży Granicznej ORP "Batory", ORP "Kaszub" i ORP "Mazur"

Wojskowa Składnica Tranzytowa na Westerplatte - major
Henryk Sucharski / kpt. Dąbrowski
kompania strzelców (zwiększona - 41 ckm-ów i rkm-ów)
1 armata polowa 75mm
2 armaty ppanc 37mm
4 moździerze 81mm

Morska Obrona Wybrzeża - komandor dypl. Stefan
Frankowski
kontrtorpedowiec ORP "Wicher"
stawiacz min ORP "Gryf"
dywizjon minowców: ORP "Czajka", ORP "Jaskółka", ORP
"Mewa", ORP "Rybitwa", ORP "Czapla" i ORP "Żuraw"
grupa kanonierek: ORP "Generał Haller" i ORP "Komendant
Piłsudski"
okręt dla nurków ORP "Nurek"
szkolny okręt artyleryjski ORP "Mazur"

Dywizjon Okrętów Podwodnych - komandor porucznik Aleksander Mohuczy
okręt podwodny ORP "Sęp" i ORP "Orzeł"
podwodny stawiacz min ORP "Ryś", ORP "Żbik" i ORP "Wilk"

Morski Dywizjon Lotniczy w Pucku - komandor porucznik Edward Szystowski
Eskadra liniowa (10 lub 12 x R-XIII "Lublin" Hydro)
Eskadra szkolna (5 x R-XIII "Lublin" Hydro)
pluton towarzyszący (3 samoloty lądowe)

Sytuacja i opis zadań

Zadaniem Grupy Obrony Wybrzeża była osłona mobilizacji oraz obrona Oksywia, Gdyni,
Helu i Westerplatte. Rejon Umocniony Hel dysponował około 3000 ludźmi oraz 32 działami
kalibru od 40mm do 152mm. Według planów miał się bronić 3 miesiące. Lądowa Obrona
Wybrzeża pułkownika Dąbka dysponowała łącznie 15000 żołnierzy oraz około 50 działami
kalibru 40mm do 105mm. Siły te miały przez 8-10 dni bronić Gdyni i Oksywia. Kompania
strzelców na Westerplatte liczyła 182 ludzi i miała bronić się przez 6 godzin. Niemcy
przeciwstawili GOW ponad dwukrotnie liczebniejsze wojska niewspółmiernie lepiej
uzbrojone w broń ciężką i wspierane przez silne lotnictwo. Pomimo tego polscy żołnierze do
końca wypełnili swój obowiązek z najwyższym poświęceniem. Płk. Dąbek po kilkunastu
dniach bohaterskich walk, okrążony z garstką pozostałych przy życiu żołnierzy i oficerów i
wobec braku możliwości dalszej obrony popełnił samobójstwo.
Siły morskie były w bardzo trudnej sytuacji z uwagi na przygniatającą przewagę wroga
zarówno na wodzie jak i w powietrzu. Z tego też powodu, w ramach akcji "Pekin", w ostatniej
chwili przed wybuchem wojny wycofano do Anglii 3 najnowocześniejsze kontrtorpedowce
ORP "Błyskawica", ORP "Grom" i ORP "Burza". Pozostałe okręty miały za zadanie stawiać
zapory minowe oraz przerywać szklaki komunikacyjne wroga. W rezultacie nie wykonawszy
żadnych bardziej znaczących działać zostały zatopione przez lotnictwo (m.in. ORP "Gryf" i

ORP "Wicher"), internowane (ORP "Sęp") lub przedostały się do Anglii (ORP "Wilk" i ORP
"Orzeł").

Improwizowane Zgrupowanie Korpusu
Ochrony Pogranicza gen. bryg. W. Orlik-
Rückemana

Improwizowane Zgrupowanie KOP powstało w rejonie Kuchecka Wola-Kuchcze-Chrapin-
Moroczno. Po ześrodkowaniu liczyło około 8700 żołnierzy (w tym 300 oficerów).

Dowództwo i sztab:

•

dowódca -

gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückeman

•

zastępca dowódcy - płk.dypl. Ludwik Bittner

•

szef sztabu - mjr. dypl. Lucjan Gawroński

•

szef służby sanitarnej - płk.dr.med. Władysław
Markiewicz

Oddziały i pododdziały:

•

Brygada KOP "Polesie" - płk. Tadeusz Rózycki-
Kołodziejczyk

o

baon KOP "Ludwikowo" - kpt. Andrzej
Szumlinski

o

baon KOP "Sienkiewicze"- ppłk. Jan
Dyszkiewicz

o

baon KOP "Dawigródek" - mjr. Jacek Tomaszewski

•

pułk KOP "Sarny" - ppłk. Nikodem Sulik

o

baon forteczny KOP "Sarny" - mjr. Bronisław Brzozowski

o

baon forteczny KOP "Małyńsk"- mjr. Piotr Frankowski

o

baon KOP "Rokitno" - mjr. Jan Wojciechowski

o

baon KOP "Bereżne" - mjr. Antoni Żurowski

o

szwadron kawalerii KOP "Bystrzyce" - rtm. Wiktor Jakubowski

•

baon KOP "Kleck" - kpt. Stanisław Zwojszczyk

•

kompania forteczna "Tyszyca" - mjr Lucjan Grott

•

kompania PW "Sarny" - kpt. Władysłąw Matolski

•

kompania artylerzystów - kpt. Rudolf Schreiber

•

improwizowany oddział z GO "Grodno" - płk w st. spocz. Edward Czerny

•

improwizowanay dywizjon artylerii - mjr w st. pocz. Stefan Czernik

•

bateria dział 75 mm

•

bateria haubic 100 mm

•

załoga 51 pociągu pancernego (od 23 września) - kpt. Zdzisław Rokossowski

•

załoga 54 pociagu pancernego - kpt. Józef Kulesza

•

kompania saperów KOP "Stolin"

•

baon marszowy 76 pp. - mjr. Józef Balcerzak

•

baon flotylli Pińskiej - kpt. Bogusław Rutyński

•

baon saperów - mjr. Marian Czeżowski

•

baon forteczny "Osowiec" - mjr. Antoni Korpal

Inne związki operacyjne Wojska Polskiego
powstałe po 1 września 1939 roku

Armia "Lublin"

•

Dowódca:

generał dywizji Tadeusz Piskor

Szef sztabu: płk dypl. J. Zawisza

•

Skład Armii

39. Dywizja Piechoty Rez.
Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa
grupa kawalerii płk. Tadeusza Komorowskiego
grupa "Sandomierz"
2. dywizjon 9. pułku artylerii ciężkiej

•

Sytuacja i opis zadań

Armia "Lublin" została powołana równolegle z obroną Warszawy 3 września. Jej
głównym zadaniem była obrona środkowej Wisły. Wraz z Armią "Kraków"
uczestniczyła w bitwie tomaszowskiej, gdzie skapitulowała 20 września. 39. Dywizja
Piechoty oraz kawaleria wzięły udział w drugiej bitwie tomaszowskiej i przetrwały do
27 września.
.................................................................................................

Armia "Warszawa"

•

Dowódca:

generał dywizji Juliusz Rómmel

Szef sztabu: płk A. Pragłowski

•

Skład Armii

załoga Warszawy pod dowództwem gen. bryg. Waleriana Czumy:
17 batalionów piechoty, 64 działa, 36 czołgów
grupa operacyjna gen. bryg. Juliusza Zulaufa:
części 5., 20., 44. i 21. Dywizji Piechoty
obóz warowny Modlin wzmocniony oddziałami Armii "Łódź"
ocalałe części Armi "Pomorze" i "Poznań" po bitwie nad Bzurą:
15. i 25. Dywizja Piechoty
Wielkopolska i Podolska Brygada Kawalerii
13. Dywizja Piechoty (odtworzona)

•

Sytuacja i opis zadań

Armia "Warszawa" została powołana 8 września jako kontynuacja Grupy Armii
"Warszawa". Jej siły powiększały się z upływem czasu o jednostki wycofujące się z
różnych kierunków. Dowództwo i sztab utworzyli oficerowie Armii "Łódź".
Armia "Warszawa" broniła stolicy do 27 września, a Modlina do 28 września.
.................................................................................................

Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie"

•

Dowódca:

gen. bryg. Franciszek Kleeberg

Szef sztabu: płk dypl. Mikołaj Łapicki

•

Skład Grupy

60. Dywizja Piechoty ("Kabryń")
50. Dywizja Piechoty ("Brzoza" - załoga twierdzy Brześć)
Dywizja Kawalerii "Zaza" gen. brygady Z. Podhorskiego
Podlaska Brygada Kawalerii generała brygady L. Kmicica-Skrzyńskiego
Grupa Korpusu Ochrony Pogranicza (pozostałości wojsk gen. W. Orlika-Rückemana)
Flotylla Pińska (załogi)
improwizowana eskadra lotnictwa łącznikowego
2 pociągi pancerne

•

Sytuacja i opis zadań

SGO "Polesie" została utworzona rozkazem Naczelnego Wodza z 11 września. W jej
skład weszły oddziały z ośrodków zapasowych 18, 20 i 30 dywizji piechoty,
wycofujące się jednostki kawalerii, marynarze z Flotylli Pińskiej oraz inne
improwizowane oddziały. Łącznie SGO "Polesie" zgromadziła około 18 tys.
żołnierzy.
Wojska grupy wypełniły lukę na północy polskiego frontu i na kilka dni zamknęły
drogę niemieckiemu 19 Korpusowi Pancernemu pod Brześciem i Kobryniem. Generał

Kleeberg po przemarszach na południe oraz w kierunku broniącej się Warszawy i
licznych potyczkach zebrał swoje wojska w okolicach Włodawy, zreorganizował je i
ruszył w kierunku Gór Świętokrzyskich aby rozpocząć walkę partyzancką. Na
południe od Łukowa i południowy-zachód od Radzynia Podlaskiego SGO "Polesie"
stoczyła zwycięską bitwę z dwoma niemieckimi dywizjami zmotoryzowanymi (14
Korpus Zmotoryzowany) w dniach 1-5 października. Skapitulowała 6 października
pod Kockiem z powodu braku amunicji jako ostatnia regularna jednostka wojskowa w
kampanii wrześniowej. Część oddziałów poddałą się dopiero 8 października i tą datę
Niemcy uznali za ostatni dzień kampanii polskiej.
.................................................................................................

Grupa obrony Lwowa

•

Dowódca: generał Władysław Langer
Szef sztabu: płk dypl. B. Rakowski

•

Skład Grupy

•

Siły we Lwowie:
bataliony zapasowe i improwizowane generała F. Sikorskiego
35. Dywizja Piechoty Rez. (z SGO "Narew")
Grupa grodzieńska płk. dypl. B. Hulewicza (3 pułki piechoty i 3 dywizjony artylerii
lekkiej)
Lwowska Brygada Obrony Narodowej (7 batalionów)

•

Siły na zewnątrz miasta:
grupa kawalerii płk. dypl. Iwanowskiego pod Żółkwią
oddziały płk. Dmyszewicza pod Hołoskiem
10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej (od 15 września)

•

Sytuacja i opis zadań

Zgrupowanie odpierało ataki niemieckie na Lwów i jego okolice od 12 do 21
września. Ogółem skupiało 26 batalionów piechoty wspieranych 94 działami. 22
września obrońcy skapitukowali poddając miasto wojskom sowieckim.