A P E L   P O L E G Ł Y C H Stoimy dziś z pochylonym czołem, pełni zadumy i skupienia, do uroczystego apelu poległych, pomordowanych i zaginionych oddając hołd Żołnierzom walczącym na wszystkich frontach.                STAŃCIE DO APELU! CZEŚĆ ICH PAMIĘCI! Wołam wszystkich, żołnierzy II Korpusu Polskiego gen.Władysława  Andersa i I Dywizji Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki, którzy oddali życie w bojach pod Monte Cassino i Lenino Wzywam Was wszystkich, którzyście o Polskę walczyli, dla niej cierpieli i za nią ginęli na wszystkich frontach świata. WZYWAM WAS DO APELU! POLEGLI NA POLU CHWAŁY! Wzywamy do Apelu wszystkich, którzy za to że byli Polakami cierpieli, ginęli w łagrach, syberyjskich śniegach, daleko od domu, w męce konając z głodu. WZYWAM WAS DO APELU! CZEŚĆ ICH PAMIĘCI! Wołam wszystkich znanych z imienia i bezimiennych Polaków, którym nie dany był powrót do kraju ojczystego, których ślady dawno zawiał śnieżny bułan północy i gorące piachy pustyni. STAŃCIE DO APELU! CZEŚĆ ICH PAMIĘCI! Do Was zwracam się: Wy, którzy przeżyliście koszmary wojny, głodu i pracy ponad siły, Do Was: potomni: synowie i córki Żołnierzy i Łagierników Jeśli my zapomnimy o Nich  niech Bóg zapomni o nas! POLEGLI NA POLU CHWAŁY!                                                                                   CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!

Wojsko Polskie II RP

Chrześcijanie - Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczpospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować, aby mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski. Tak mi dopomóż Bóg i święta Syna jego męka. Amen.

Niechrześcijanie prócz mahometan - Przysięgam Bogu Wszechmogącemu być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczpospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży Konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować abym mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski. Tak mi dopomóż Bóg. Amen.

Mahometanie - Przysięgam Panu Bogu Jedynemu być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży Konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować, abym mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski. Bereetjum Mine Allachivy Veresulini illeclezine a hetdeteum minel masiurkine BilWałłagi, Tałłagi, Amin.

odpowiedniki stopnia szeregowego, to:

legionista, starszy legionista (w pułkach piechoty Legionów);

szwoleżer, starszy szwoleżer; strzelec konny,

starszy strzelec konny; saper, starszy saper.

W korpusie służby uzbrojenia:

kapral = podmajstrzy;

plutonowy = młodszy majster wojskowy;

sierżant = majster wojskowy.

W korpusie kapelanów:

kapitan = kapelan;

major = starszy kapelan;

podpułkownik = proboszcz;

pułkownik = dziekan;

generał brygady = dziekan generalny;

generał dywizji = biskup.

Piechota:

strzelec, starszy strzelec, kapral,

plutonowy, sierżant, starszy sierżant, chorąży,

podporucznik, porucznik, kapitan, major, podpułkownik,

pułkownik, generał brygady, generał dywizji,

generał broni, Marszałek Polski

Kawaleria:

zamiast strzelca - ułan,

zamiast sierżanta - wachmistrz,

zamiast kapitana - rotmistrz

Artyleria:

zamiast strzelca - kanonier,

zamiast st.strzelca - bombardier,

zamiast sierżanta - ogniomistrz

Marynarka:

marynarz, st. marynarz,

mat, bosmanmat, bosman, st. bosman,

chorąży marynarki, podporucznik marynarki,

porucznik marynarki, kapitan matynarki,

komandor podporucznik, komandor porucznik,

komandor, kontradmirał, wiceadmirał, admirał.

Armie i samodzielne grupy operacyjne Wojska Polskiego 1939

związki operacyjne tworzone na mocy rozkazów Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych marszałka E. Rydza Śmigłego w III 1939 i w miesiącach późniejszych w ramach realizacji planu “Zachód”.

Armia "Modlin”

utworzona 23 III 1939, dowódca generał brygady E. Przedrzymirski-Krukowicz, szef sztabu pułkownik S. Grodzki. Skład: 2 dywizje piechoty (8 i 20), 2 brygady kawalerii (Nowogrodzka i Mazowiecka) oraz Brygada Obrony Narodowej (ON) "Warszawa”, w toku walk wzmocniona grupą odwodową “Wyszków” generała brygady W. Kowalskiego. Jej zadaniem była obrona Warszawy od północy. Po przegranej bitwie granicznej 1-3 IX w rejonie Mławy i obronie na linii Bug-Narew, 10 IX przekazała zajmowane pozycje armii "Warszawa” i wykonała odwrót na południowy wschód. Od 11 IX w składzie Frontu Północnego wzięła udział w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim (21-26 IX).

Armia “Pomorze”

utworzona 23 III 1939, dowódca generał dywizji W. Bortnowski, szef sztabu pułkownik I. Izdebski. Skład: 4 dywizje piechoty (4,15,16, 27), Pomorska Brygada Kawalerii, 2 brygady Obrony Narodowej (ON) ("Pomorze" i "Chełmno"). Na kierunku działania armii znajdował się także dwudywizyjny (9 i 27 dywizje piechoty) Korpus Interwencyjny, przeznaczony do ewentualnych działań w Gdańsku. Jej zadaniem była obrona przed atakami nieprzyjaciela z Pomorza Zachodniego i Prus Wschodnich. W walkach 1-3 IX straciła 1/3 sił. Od 6 IX trwał odwrót armii w kierunku Warszawy. Generał Bortnowski podporządkował się dowódcy armii "Poznań”. Siły obydwu armii stoczyły bitwę nad Bzurą .

Armia "Poznań”

utworzona 23 III 1939, dowódca generał dywizji T. Kutrzeba, szef sztabu pułkownik S. Lityński. Skład: 4 dywizje piechoty (14, 17, 25, 26), 2 brygady kawalerii (Wielkopolska i Podolska), 2 brygady Obrony Narodowej ("Poznań i "Kalisz"). Jej zadaniem była obrona poznańskiego obszaru operacyjnego przed atakami nieprzyjaciela z kierunku Frankfurtu nad Odrą i zabezpieczenie skrzydeł armii “Pomorze” i “Łódż”. Nie brała udziału w pierwszych dniach wojny, zagrożona okrążeniem wycofywała się na wschód. 9 IX wraz z armią "Pomorze” podjęła działania zaczepne, rozpoczynając bitwę nad Bzurą.

Armia "Łódź"

utworzona 23 III 1939, dowódca generał dywizji J. Rómmel, szef sztabu pułkownik A. Pragłowski. Skład: 4 dywizje piechoty (10, 28, 30 i od 2 IX 2 dywizja piechoty), 2 brygady kawalerii (Wołyńska i Kresowa) i Brygada Obrony Narodowej “Sieradz”. Jej zadaniem było prowadzenie obrony na kierunku gł. uderzenia nieprzyjaciela, tj. na linii: Częstochowa, Łódź, Warszawa. Wysunięta nad granicę opóźniała natarcie niemieckich sił pancernych. 5 IX rozpoczęła odwrót w kierunku przepraw na Wiśle. Po odcięciu dowództwa, komendę nad większością sił przejął gen. brygady W. Thommée i do 29 IX bronił twierdzy Modlin. Pozostałe jednostki weszły w skład Frontu Północnego.

Armia “Kraków”

dowódca generał brygady A. Schylling, szef sztabu pułkownik S. Wiloch. Skład: 5 dywizji piechoty (6, 7, 21, 23 i 55 rezerwowa) 1 brygada górska, grupa forteczna “Katowice”, 2 brygady kawalerii (Krakowska i 10 zmotoryzowana), w toku działań wzmocniona 22 DP z odwodów Naczelnego Wodza. Jej zadaniem była obrona Górnego Śląska i Krakowa. 2 IX, po przełamaniu przez Niemców obrony na skrzydłach, rozpoczęła odwrót z zamiarem zorganizowania obrony na linii Nidy i Dunajca, następnie Sanu. Wraz z armią "Lublin” stoczyła tzw. pierwszą bitwę tomaszowską (Tomaszów Lubelski, 17-20 IX), zakończoną klęską wojsk polskich.

Armia "Karpaty”

utworzona 4 VII 1939 (6 IX wraz z armią "Kraków" przemianowana na armię “Małopolska”). Dowódca generał dywizji K. Fabrycy, szef sztabu pułkownik W. Morawski. Skład: 2 brygady górskie (2 i 3), Brygada Obrony Narodowej “Karpaty” i 1 pułk Korpusu Ochrony Pogranicza, po 4 IX wzmocniona 3 dywizjami piechoty (11, 24, 38) z odwodu Naczelnego Wodza. Jej zadaniem było dozorowanie przejść karpackich od Czorsztyna do granicy z Rumunią i osłona Centralnego Okręgu Przemysłowego. Od 13 IX dowodzona przez generała broni K. Sosnkowskiego. Poniosła duże straty podczas odwrotu na linię Sanu, ostatecznie rozbita w krwawych walkach pod Lwowem 20 IX.

Armia "Prusy”

utworzona latem 1939 jako odwód Naczelnego Wodza, dowódca generał dywizji S. Dąb-Biernacki, szef sztabu pułkownik T. Obertyński. Do rozpoczęcia działań wojennych nie osiągnęła pełnych stanów osobowych. Podczas kampanii wrześniowej wystąpiła w dwóch grupach: północnej dowodzonej przez generała Dęba-Biernackiego w składzie 3 dywizji piechoty (13, 19 i 29), Wileńskiej Brygady Kawalerii i batalionu czołgów, oraz południowej, złożonej z nie w pełni sformowanych 3 dywizji piechoty (3, 12 i 36) pod dowództwem generała brygady S. Skwarczyńskiego. Jej zadaniem było wykonywanie przeciwuderzeń na korzyść armii" Kraków” i armii "Łódź”. Grupa północna po walkach w rejonie Piotrkowa i Tomaszowa Mazowieckiego (5-6 IX) przedarła się na prawy brzeg Wisły, grupa południowa po klęsce pod Iłżą (8 IX) została odcięta od Wisły. Część oddziałów przedarła się do Warszawy, część walczyła w ramach Frontu Północnego.

Armia "Lublin”

utworzona 4 IX. Dowódca generał dywizji T. Piskor, szef sztabu pułkownik J. Zawisza. Skład: 39 DP, Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa oraz oddziały improwizowane. Jej zadaniem była obrona przepraw na Wiśle między Modlinem i Sandomierzem. Po odwrocie znad Wisły rozbita wraz z armią "Kraków” pod Tomaszowem Lubelskim (17-20 IX).

Armia "Warszawa”

utworzona 8 IX. Dowódca generał dywizji J. Rómmel, szef sztabu pułkownik A. Pragłowski. Skład: wojska garnizonu warszawskiego pod dowództwem generała brygady W. Czumy, grupa operacyjna generała brygady W. Zulaufa i grupa operacyjna generała Thommée, broniąca Modlina. Jej zadaniem była obrona Warszawy. Broniła stolicy do 28 IX.

Samodzielna Grupa Operacyjna (SGO) "Narew”

powstała w III 1939, dowódca generał brygady C. Młot-Fijałkowski, szef sztabu podpułkownik S. Podkowiński. Skład: 2 dywizje piechoty (18 i 33 rezerwowa) i 2 brygady kawalerii (Podlaska i Suwalska). Jej zadaniem była obrona północno-wschodnich obszarów kraju i osłona wschodniego skrzydła armii “Modlin”. 6 IX w bitwie pod Zambrowem utraciła 18 Dywizję Piechoty, brygady kawalerii przebiły się do Puszczy Białowieskiej, następnie walczyły w SGO “Polesie”.

Samodzielna Grupa Operacyjna “Polesie”

utworzona 11 IX, dowódca generał brygady F. Kleeberg, szef sztabu pułkownik M. Łapicki. Skład: 2 dywizje piechoty (50 i 60), dywizja kawalerii gen. brygady Z. Podhorskiego i Podkarpacka Brygada Kawalerii generała brygady L. Kmicica-Skrzyńskiego. 2-5 X stoczyła pod Kockiem zwycięską, ostatnią bitwę w kampanii wrześniowej 1939.

Naczelne Dowództwo (ND)

organ pracy Naczelnego Wodza utworzony 1 września 1939 w wyniku mobilizacyjnego rozwinięcia GISZ i Sztabu Głównego WP.

Utworzenie i organizacja KG NW

Kwatera Główna Naczelnego Wodza mieściła się w Warszawie, w wybudowanym w 1939 r., czteropiętrowym budynku przy ul. Rakowieckiej (koło al. Niepodległości) posiadającym trzykondygnacyjny schron przeciwlotniczy. Naczelny Wódz dowodził wojskami w polu (armie) za pomocą swego Sztabu i dowódców broni. Podlegał mu również minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, który na obszarze krajowym dowodził jednostkami mobilizowanymi i zapasowymi. W czasie walki, po zaangażowaniu odwodu głównego, planowano rozwinąć punkt dowodzenia NW w m. Belsk Duży k. Grójca.

Organizacja Kwatery Kwatery Głównej Naczelnego Wodza przedstawiała się następująco: Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych Adiutantura Dowódcy broni i delegaci przy Naczelnym Wodzu Sztab Naczelnego Wodza Urząd Głównego Komisarza Cywilnego Szefostwo Komunikacji Naczelnego Wodza Pododdziały obsługi i ochrony

Szczegółowa organizacja i obsada personalna KG NW Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych - marsz. Edward Rydz-Śmigły główny adiutant NW - płk dypl. Tadeusz Münnich oficer do zleceń NW - płk dypl. Zdzisław Zygmunt Wenda oficer do zleceń NW - płk dypl. Kazimierz Glabisz oficer do zleceń NW - płk dypl. Bronisław Kowalczewski kierownik Samodzielnego Referatu Personalnego - płk dypl. Zbigniew Brochwicz-Lewiński kierownik Kancelarii Przybocznej - ?

Dowódcy broni i delegaci naczelny dowódca artylerii - gen. bryg. Stanisław Miller naczelny dowódca lotnictwa i OPL - gen. bryg. Józef Zając szef Sztabu Naczelnego Dowódcy Lotnictwa i OPL - gen. bryg. pil. Stanisław Ujejski naczelny dowódca saperów i szef fortyfikacji - gen. bryg. Mieczysław Dąbkowski oficer sztabu - ppłk sap. Jerzy Sochocki naczelny dowódca broni pancernych - płk dypl. Józef Kapciuch delegat biskupa polowego - płk ks. Stanisław Sinkowski delegat szefa Biura Wyznań Niekatolickich - ?

Urząd Głównego Komisarza Cywilnego główny komisarz cywilny - płk Wacław Kostek-Biernacki Biuro Głównego Komisarza Cywilnego Biuro Cenzury kpt. rez. piech. Włodzimierz Marszewski

Sztab Naczelnego Wodza

Kierownictwo szef Sztabu Naczelnego Wodza - gen. bryg. Wacław Stachiewicz I zastępca szefa Sztabu NW - gen. bryg. Tadeusz Malinowski II zastępca szefa sztabu do spraw operacyjnych - płk dypl. Józef Jaklicz III zastępca szefa SG WP - naczelny kwatermistrz - płk dypl. Józef Wiatr oficer do zleceń szefa Sztabu NW - płk dypl. Henryk Piątkowski

Komórki organizacyjne podporządkowane I zastępcy szefa Sztabu NW Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej

Komórki organizacyjne podporządkowane II zastępcy szefa Sztabu NW do spraw operacyjnych Oddziału II szef - płk dypl. Józef Smoleński Oddział III szef - płk dypl. Stanisław Kopański zastępca szefa - ppłk dypl. Józef Szostak szef Wydziału Operacyjnego - płk dypl. Tadeusz Klimecki szef Wydziału Sytuacyjnego - ppłk dypl. Leopold Okulicki szef Eszelonu I Szefostwa Komunikacji NW - gen. bryg. Aleksander Szychowski naczelny dowódca łączności - płk dypl Heliodor Cepa oficer łącznikowy dowódcy Floty - kmdr ppor. Józef Boreyko szef propagandy - płk dypl. Roman Umiastowski, następnie ppłk Wacław Lipiński

Komórki organizacyjne podporządkowane III zastępcy szefa Sztabu NW - naczelnemu kwatermistrzowi oficerowie do zleceń naczelego kwatermistrza: ppłk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki ppłk dypl. Edward Ulanicki ppłk dypl. Wacław Grudniewicz Oddział I szef - ppłk dypl. Juliusz Bischof I zastępca szefa - płk dypl. Roman Saloni II zastępca szefa - ppłk dypl. Józef Sierosławski szef Wydziału Ogólno Mobilizacyjnego - ppłk dypl. Jan Heine szef Wydziału Organizacyjnego - ppłk dypl. Juliusz Bischof szef Wydziału Administracji Rezerw - ppłk dypl. Jan Kornaus szef Wydziału Materiałowego - ppłk dypl. Edward Ulanicki Oddział IV szef - ppłk dypl. Mieczysław Sulisławski szef intendentury - gen. bryg. Karol Masny szef służby uzbrojenia - płk Karol Błaszkowicz szef służby zdrowia - płk dr Ksawery Maszadro szef służby weterynaryjnej - płk lek. wet. Jan Ślaski dowódca taborów i szef remontu - mjr tab. Albin Nowotny naczelny dowódca żandarmerii - płk Felicjan Plato Bałaban szef służby sprawiedliwości - gen. bryg. Teofil Maresch szef służby geograficznej - ppłk. Jerzy Lewakowski naczelny dyrektor poczty polowej - ppłk Henryk Doskoczyński inspektor wojsk etapowych - gen. bryg. Stanisław Kwaśniewski komendant kwatery głównej - płk dypl. Adam Mniszek kierownik Samodzielnego Referatu Ewidencji Oficerów Dyplomowanych - ? kierownik Kancelarii Przybocznej szefa Sztabu NW - ?

Szefostwo Komunikacji Naczelnego Wodza szef komunikacji NW - minister komunikacji - Juliusz Ulrych (płk dypl.) Eszelon I Szefostwa Komunikacji NW w siedzibie SG WP szef Eszelonu I - gen. bryg. Aleksander Szychowski Eszelon II w Ministerstwie Komunikacji szef Eszelonu II - I wiceminister komunikacji - inż. Julian Piasecki (mjr dypl. sap.) Eszelon III w Ministerstwie Komunikacji szef Eszelonu III - II wiceminister komunikacji - inż. Aleksander Bobkowski (płk dypl.) Dowództwo Wojsk Kolejowych w polu dowódca Wojsk Kolejowych

Pododdziały obsługi i ochrony Batalion Sztabowy Kompania Asystencyjna Nr 201 mob. w Warszawie przez 30 Pułk Strzelców Kaniowskich Kompania Asystencyjna Nr 202 mob. w Warszawie przez 30 Pułk Strzelców Kaniowskich Oddział Ochronny Żandarmerii mob. w Warszawie przez 1 Dywizjon Żandarmerii Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 102 Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 103 Pluton Policji mob. przez Policję Państwową Kolumna Samochodów Osobowych KG NW mob. w Warszawie przez Kolumnę Samochodową GISZ Pluton Karabinów Maszynowych Nr 201 mob. w Rembertowie przez 3 Batalion Strzelców Pluton Karabinów Maszynowych Nr 202 mob. w Rembertowie przez 3 Batalion Strzelców Pluton Karabinów Maszynowych Nr 203 mob. w Warszawie przez 21 Pułk Piechoty Pluton Karabinów Maszynowych Nr 204 mob. w Warszawie przez 21 Pułk Piechoty Sąd Polowy Nr 76 mob. w Warszawie przez Powiatową Komendę Uzupełnień Warszawa Miasto I Kompania Łączności Wielkiej Kwatery Głównej mob. w Zegrzu przez Centrum Wyszkolenia Łączności i 1 Batalion Telegraficzny Pluton Radio dla Kompanii Łączności WKG mob. w Warszawie przez Pułk Radiotelegraficzny Poczta Polowa Nr 41 mob. w Warszawie przez Dyrekcję Okręgu Poczt i Telegrafu w Warszawie

Wszystkie pododdziały obsługi i ochrony miały być wystawione 3 dnia, w I rzucie mobilizacji powszechnej (plutony nr 201 i 202 miały być wyposażone w karabiny maszynowe wz. 08). Etat Kwatery Głównej Naczelnego Wodza obejmował wraz z baonem sztabowym (bez oddziałów kwatery głównej i personelu głównego komisarza cywilnego): 232 oficerów broni 50 oficerów służb 188 podoficerów 351 szeregowych 45 pracowników cywilnych

formacja zbrojna odrodzonego Państwa Polskiego w latach 1918-1939. Rodowód Wybuch I wojny światowej spowodował, że olbrzymia cześć żołnierzy - Polaków z ziem poszczególnych zaborów zmuszona była stanąć w szeregach obcych armii. Poza tymi wojskami powstały także polskie oddziały ochotnicze, walczące bądź po stronie państw koalicyjnych bądź centralnych. We Francji powstał oddział Bajończyków, w Rosji Legion Puławski Gorczyńskiego. Były to jednak jednostki małe. Pierwszy przestał istnieć na skutek strat, a drugi nie mógł się rozwijać z uwagi na uwarunkowania polityczne. Większym zawiązkiem Wojska Polskiego niepodległej Rzeczypospolitej były Legiony Polskie. Stworzył je w 1914 brygadier Józef Piłsudski. Kadrą tych formacji byli członkowie konspiracyjnych stowarzyszeń wojskowych. Od 1908 istniał Związek Walki Czynnej. W 1909 powstały Drużyny Bartoszowe i Drużyny Strzeleckie. Organizacje te po połączeniu dały początek Związkowi Strzeleckiemu. Legiony Polskie Z chwilą wybuchu wojny powstała I Brygada Legionów Józefa Piłsudskiego i II Brygada pod dowództwem gen. Hallera. W zimie 1915-1916 obie brygady dały początek Polskiemu Korpusowi Posiłkowemu. Na wiosnę 1917 nastąpił zatarg z państwami centralnymi i, z wyjątkiem II Brygady, Legiony zostają rozformowane. Część żołnierzy została internowana, część wcielona do wojska austriackiego, a część utworzyła Polnische Wehrmacht. II Brygada pozostała w Polskim Korpusie Posiłkowym i walczyła na Bukowinie. Równocześnie rozpoczęło się tworzenie Polskiej Organizacji Wojskowej, która przygotowywała się do walki zbrojnej przeciw mocarstwom centralnym. Korpusy wschodnie Po przewrocie w Rosji na wiosnę 1917 formują się kolejne korpusy polskie. Ich tworzeniem kierował Naczelny Polski Komitet Wojskowy . W 1917 na Białorusi powstał I Korpus Polski pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W 1918 liczył początkowo ok. 29 tys. żołnierzy, później ok. 23,5 tys. W tym samym roku I Korpus uznał zwierzchnictwo Rady Regencyjnej. 21 maja 1918 został rozbrojony przez Niemców. W grudniu 1917 w Besarabii powstał II Korpus, z którym w marcu 1918 połączyła się II Brygada płk Józefa Hallera. Liczył on wówczas 7 tys. ludzi. Dowodził nim J. Stankiewicz, a od kwietnia 1918 - płk Haller. W maju 1918 II Korpus został otoczony przez wojska niemieckie pod Kaniowem i po całodziennej walce zmuszony do kapitulacji. Na początku 1918 z oddziałów polskich na Ukrainie sformowano liczący ok. 3 tys. żołnierzy III Korpus Polski, dowodzony przez gen. Eugeniusza de Henning-Michaelisa. Formacja ta walczyła na Ukrainie z bolszewikami, po czym w czerwcu 1918 została rozbrojona przez Austriaków. W 1918 w Odessie utworzono oddziały polskie pod dowództwem kpt. S. Skrzyńskiego, liczące ok. 1,5 tys. ludzi, nazywane również IV Korpusem, rozwiązane po próbie rozbrojenia ich przez Austriaków. Część żołnierzy korpusów polskich stała się zalążkiem 4. i 5. dywizji strzeleckich oraz oddziału murmańskiego, utworzonych w lecie 1918. Błękitna Armia Latem 1919 rozpoczęło się formowanie Armii Polskiej we Francji (nazywanej potocznie Błękitną Armią). Armia została zorganizowana na zasadzie zaciągu ochotniczego we Francji spośród Polaków służących w wojsku francuskim, polskich jeńców wojennych z armii państw centralnych, a także z polskiej emigracji z Francji, Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii. Pierwszym dowódcą był Francuz gen. Louis Archinard, od 4 października 1918 armią dowodził gen. Józef Haller. We Włoszech, ze skromnego Legionu utworzonego z jeńców - Polaków z armii austriackiej, utworzono pułki, które przewiezione do Francji wzmocniły Błękitną Armię. Na Syberii tworzyła się dywizja pod dowództwem gen. Waleriana Czumy. Formalnie wchodziła ona w skład armii gen. Hallera jako 5 Dywizja Syberyjska. Wojska wielkopolskie Układ rozejmowy w Compiegne nie doprowadził do wyzwolenia Wielkopolski. Nastąpiła jednak daleko idąca aktywizacja społeczeństwa wielkopolskiego. Umożliwiła ona częściową polonizację władz lokalnych. Wysiłki mające na celu opanowanie garnizonów wojskowych nie dały jednak spodziewanego wyniku i społeczeństwo wielkopolskie było zmuszone do tworzenia od podstaw własnych sił zbrojnych. Poczynaniom tym sprzyjał rozkaz pruskiego ministra wojny w sprawie powołania oddziałów Służby i Straży Bezpieczeństwa. Wszędzie tam, gdzie przeważała ludność polska, miały one w rzeczywistości polski charakter. Oddziały wchodzące w skład tej organizacji stanowiły zaczątek sił zbrojnych, które 27 grudnia 1918 rozpoczęły w Poznaniu akcję powstańczą. W toku działań pozbrojnych rozwinęły się one w wojska wielkopolskie, na których czele 16 stycznia stanął gen. Józef Dowbor-Muśnicki, były dowódca I Korpusu Polskiego. Kadra dowódcza formowanej armii została w poważnym stopniu obsadzona przez oficerów byłych polskich formacji organizowanych w Rosji. Świetną kadrę podoficerską stanowili Polacy z armii niemieckiej. Wiosną 1919 wydano dekrety o poborze kolejnych roczników. Stworzyło to możliwość uzupełnienia istniejących już batalionów oraz nowych oddziałów. Sformowano 12 pułków strzelców wielkopolskich. Nastąpiła też reorganizacja terytorialnych władz wojskowych. Wielkopolskę podzielono na trzy okręgi wojskowe, a rozlokowane w nich oddziały scalono w 3 dywizje strzelców wielkopolskich. W maju 1919 siły wojsk wielkopolskich zostały podporządkowane Naczelnemu Dowództwu Wojska Polskiego. Początkowo miało to charakter poufny. Oddziały wielkopolskie, liczące wówczas około 72 000 żołnierzy, były już jednak traktowane jako część składowa Wojska Polskiego, które wkraczało na wyższy stopień organizacji. Wojsko Litwy Środkowej Wraz z ogłoszeniem przez generała Lucjana Żeligowskiego powstania Litwy Środkowej, wojsko, którym dowodził i które brało udział w "buncie", stało się automatycznie Wojskiem Litwy Środkowej. Wojsko to w rzeczywistości stanowiło zawsze autonomiczną część sił zbrojnych Rzeczypospolitej. Już we wrześniu 1921 zaczęto przemianowywać pułki Wojsk Litwy Środkowej zgodnie z numeracją ustaloną dla całości Wojska Polskiego. Miński Pułk Strzelców przyjął nazwę 86 pułku piechoty, a 2 pap został przemianowany na 29 pułk artylerii polowej. Jesienią 1921 1. i 2. Dywizja Piechoty Litewsko-Białoruskiej otrzymały numerację 19 DP i 29 DP. Gdy w kwietniu 1922 Litwa Środkowa zjednoczyła się z Polską, znaki formalnej odrębności Wojska Litwy Środkowej praktycznie już nie istniały. Formowanie Wojska Polskiego Formowanie Wojska Polskiego odbywało się w skomplikowanej sytuacji politycznej. Natrafiało na poważne trudności natury organizacyjno-kadrowej. Miało dość często charakter improwizowany i spontaniczny. Niekiedy wymuszane było zmieniającymi się warunkami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi odradzającego się państwa. Na przełomie października i listopada 1918 gotową formację kadrową stanowiła tylko Polska Siła Zbrojna, złożona z dwóch pułków piechoty i różnych oddziałów pomocniczych. Zdecydowano się na pobór żołnierzy byłych polskich formacji wojskowych oraz na członków tajnych organizacji. Możliwości werbunkowe kształtowały się nieźle. Szeregi POW liczyły ponad 30 000 członków. W kraju znajdowało się przeszło 15 000 byłych legionistów i ponad 20 000 żołnierzy zdemobilizowanych w Rosji. Zasadnicze rezerwy mobilizacyjne stanowili jednak mieszkańcy byłego Królestwa Polskiego i Polacy służący w szeregach obcych armii. W dalszej przyszłości można było liczyć ponadto na żołnierzy służących jeszcze w polskich formacjach wojskowych w Rosji oraz na żołnierzy z Armii gen. Hallera we Francji. Naczelne władze Wojska Polskiego 28 października 1918 roku szefem powołanego trzy dni wcześniej Sztabu Generalnego Wojska Polskiego został gen. Tadeusz Rozwadowski. Z chwilą objęcia tego stanowiska rozpoczął on organizowanie centralnych instytucji wojskowych oraz nowych oddziałów Wojska Polskiego. 11 listopada 1918 zwierzchnią władzę nad wojskiem przejął Józef Piłsudski jako naczelny wódz. Nastąpiła dalsza organizacja naczelnych władz wojskowych: Ministerstwa Spraw Wojskowych i Sztabu Generalnego WP. Ministerstwo Spraw Wojskowych W skład ministerstwa wchodziły określone jednostki organizacyjne zajmujące się różymi dziedzinami spraw wojskowych. Były to departamenty: Mobilizacji i Uzupełnień, Techniczno-Komunikacyjny, Gospodarczy, Artylerii, Szkolnictwa Wojskowego, Prawno-Wojskowy i Sekcja Ogólna Od 1919 w jego skład weszły kolejne departamenty: Personalny, Spraw Morskich (rozwinięty z dawnej sekcji Marynarki Wojennej), do Spraw Koni i Taborów oraz Informacyjny. Przy ministerstwie powołano ponadto instytuty: Wojskowo-Techniczny, Wojskowo-Geograficzny oraz Główny Urząd Zaopatrzenia Armii. W drugiej połowie 1919 nastąpiła kolejna reorganizacja ministerstwa. W jej wyniku zostały powołane generalne inspektoraty: Piechoty, Jazdy i Artylerii oraz inspektoraty: Budynków Wojskowych, Wojsk Łączności, Wojsk Kolejowych, Szkół Wojennych, Inżynierii i Saperów, Wojsk Lotniczych, Wojsk Taborowych, Wojsk Samochodowych, Żandarmerii, Straży Granicznej oraz Obozów Jeńców. Ministrami byli kolejno: płk Jan Wroczyński, gen. Józef Leśniewski i gen. Kazimierz Sosnkowski. Sztab Generalny WP Pierwszym szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego powołanego przez Radę Regencyjną 25 października 1918 roku został gen. Tadeusz Rozwadowski. Rozpoczął on formowanie zalążków polskiego wojska. Od 16 listopada 1918 Rozwadowskiego zastąpił gen. Szeptycki. Sztab Generalny funkcjonował wówczas w składzie dziesięciu wydziałów. Były to: I Organizacyjny, II Łączności, III Kolejowy, IV Techniczny, V Demobilizacyjny, VI Informacyjny, VII Naukowy, VIII Geograficzny, IX Personalny i Adiutantura. Od 7 lutego 1919 funkcje szefa Sztabu Generalnego sprawował płk Stanisław Haller, a od lipca 1920 ponownie gen. Tadeusz Rozwadowski. Tworzenie jednostek bojowych Wielkie jednostki Licząc się z istniejącymi możliwościami materialnymi, przystąpiono na wiosnę 1919 do tworzenia dziesięciu dywizji piechoty, Dywizji Litewsko-Białoruskiej, brygady górskiej i pięciu brygad jazdy. Każdą dywizję piechoty miały stanowić cztery pułki piechoty. Sformowano 40 pułków piechoty, 4 pułki piechoty litewsko-białoruskiej i 2 pułki górskie: a ponadto 2 pułki szwoleżerów i 13 pułków ułanów W połowie 1919 zdecydowano o zjednoczeniu wojska narodowego w jednolity organizm. Chodziło o scalenie formacji zorganizowanych w kraju i na froncie wschodnim z formacjami utworzonymi w Wielkopolsce, we Francji oraz w Rosji. Na terytorium państwa polskiego transportem kolejowym przyjechały z bronią formacje armii gen. Hallera. W połowie czerwca 1919 z Odessy przez Rumunię przedostała się również 4 Dywizja Strzelców gen. Żeligowskiego. Poszczególne dywizje piechoty otrzymały jednolitą numeracje. Dywizje sformowane w kraju otrzymały numery od 1 do 9. W skład 10 Dywizji Piechoty weszły kadry 4 Dywizji Strzelców gen. Żeligowskiego, a jej pułki otrzymały miano "Strzelców Kaniowskich". Jej jazda częściowo zasiliła 6 pułk ułanów, a częściowo utworzyła nowy - 14 pułk ułanów. Rozkazem z 1 września 1919 dywizje Armii gen. Hallera otrzymały numery 11—13 oraz dostarczyły kadr pozwalających na utworzenie 18. Dywizji Piechoty i na rozwinięcie brygady podhalańskiej w dywizję górską. Dywizje wojsk wielkopolskich numery 14, 15, 17, a brygada jazdy numer VII. Numer 16 otrzymała dywizja sformowana na Pomorzu w pierwszych tygodniach 1920. Dywizja Litewsko-Białoruska została rozwinięta w dwie wielkie jednostki. Zjednoczone Wojsko Polskie na przełomie lat 1919-1920 dysponowało więc 21 dywizjami piechoty, 7 brygadami jazdy, formacjami artylerii oraz oddziałami wszystkich broni i służb. W formacjach skierowanych na front oraz w oddziałach rozmieszczonych w kraju służyło około 600 000 żołnierzy. Jednostki ochotnicze 5 lipca 1920 powołano Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej i przystąpiono do tworzenia formacji, która składałaby się z ochotników nie zobowiązanych do świadczenia służby wojskowej. Początkowe zamierzenia, obliczone na utworzenie dodatkowej Armii Ochotniczej, zostały jednak zmodyfikowane. Ograniczono się do formowania pułków, które mogły być użyte w działaniach bojowych jako wzmocnienie dywizji piechoty. Formowano też bataliony ochotnicze i kierowano je do poszczególnych pułków jako uzupełnienie strat osobowych. Ostatecznie utworzono cztero pułkową Dywizję Ochotniczą walcząca całością sił, ponadto 5 pełnych pułków ochotniczych i 22 pułki sformowane częściowo. Te ostatnie użyto jako uzupełnienie oddziałów regularnych, oraz kilku oddziałów specjalnych. Jednostki rezerwowe Zimą 1920 przystąpiono do dalszej rozbudowy Wojska Polskiego. Planowano rozwinięcie batalionów zapasowych poszczególnych pułków piechoty w pułki rezerwowe. Żołnierzy miał dostarczyć pobór sześciu nowych roczników. Planowano utworzyć 65 tego typu pułków. Po ich scaleniu w brygady miała powstać silna armia rezerwowa, przeznaczona do działań w odwodzie i na drugorzędnych odcinkach frontu. Z uwagi na ciężką sytuację gospodarczą kraju, plan ten zrealizowano tylko częściowo. Zdołano utworzyć 25 pułków rezerwowych. Większość z nich istniała tylko przez okres przejściowy. Ich stan osobowy był wykorzystywany do uzupełnienia strat walczących na froncie pułków piechoty. Pewna liczba pułków rezerwowych brała jednak udział w działaniach zbrojnych walcząc całością sił. Wojsko Polskie w szczytowym okresie swego rozwoju, w październiku 1920 miało w swoich szeregach ponad 900 000 żołnierzy. Składało się ze wszystkich rodzajów broni i służb, nie wyłączając lotnictwa i broni pancernych. Osiągnięto to m.in. dzięki pomocy wojskowej okazywanej przez mocarstwa Ententy, a głównie Francję. W walce o granice Na kresach południowo-wschodnich Wojna polsko-bolszewicka Bój o Wilno Pod koniec wojny polsko-bolszewickiej 1920, gdy wojska polskie przechodziły do kontrofensywy znad Niemna, do Polski powracały ziemie utracone uprzednio na rzecz Armii Czerwonej. Po zwycięstwach wojsk polskich nad Wisłą i Niemnem, bolszewicy, pragnąc wciągnięcia Polaków do konfliktu z Litwą, 27 sierpnia przekazali Wilno Litwinom. Tymczasem w kraju odezwały się głosy, żądające przyłączenia Wileńszczyzny do Polski. Przedstawiciele niemal wszystkich partii politycznych byli w tym przypadku zgodni. Józef Piłsudski miał olbrzymie zaufanie do gen. Lucjana Żeligowskiego . Pochodził on, podobnie jak sam Marszałek, właśnie z Wilna. I to jemu postawił, jakże nietypowe dla wojskowego zadanie, upozorowania buntu. Rankiem 7 października Żeligowski zarządził odprawę oficerów, na której oficjalnie podał wiadomość o "zbuntowaniu się" wobec dowództwa wojsk polskich i o rozpoczęciu samowolnego marszu na Wilno. Słowa generała wywołały duże wrażenie wśród oficerów nie biorących udziału w naradzie dnia poprzedniego. Zrozumiałe jest to, że część z nich odmówiła zerwania kontaktów z dowództwem i wykonania polecenia "buntu". Marsz oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego na Wilno rozpoczął się o 6 rano 8 października. Trasa do przebycia miała długość około 50 km, a na drodze polskich wojsk stanęły oddziały litewskie. Był to 4, 7 i 9 pułki piechoty. Żeligowski miał jednak zdecydowaną przewagę. Pierwsza potyczka - na terenie Puszczy Rudnickiej - zakończyła się wycofaniem Litwinów. Poważniejsze starcie miało miejsce pod Jaszunami. Siły Żeligowskiego sforsowały rzekę Mereczankę. 9 października wojska ruszyły dalej. W Wilnie uaktywnili się polscy powstańcy. Opanowali Górę Zamkową i okolice Zielonego Mostu. Powstańcom udało się zająć dużą część miasta jeszcze przed wkroczeniem regularnych wojsk. Wkraczające oddziały polskie spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem miejscowej ludności. 12 października gen. Lucjan Żeligowski wydał dekret dotyczący organizacji władzy na Litwie. Obwołał w nim siebie naczelnym dowódcą wojsk Litwy Środkowej, jako formacji zbrojnej niezależnego państwa. Jednocześnie zapowiedział utworzenie Tymczasowej Komisji Rządzącej. Utworzenie państewka Litwy Środkowej było tylko stadium przejściowym przed zamierzonym przyłączeniem jego ziem do Rzeczypospolitej. 20 lutego 1922 sejm wileński przegłosował przyłączenie miasta do Polski. Zadanie generała Lucjana Żeligowskiego w tym rejonie działań zostało zakończone. Wojsko Polskie pierwszych lat pokoju W latach 1921-1939 polskie siły zbrojne składały się z wojska i Marynarki Wojennej. W skład wojska wchodziły bronie główne: piechota, jazda (od 1924 r. - kawaleria) i artyleria, bronie techniczne: saperzy, łączność oraz wojska samochodowe i bronie pancerne, bronie pomocnicze: żandarmeria i tabory. Ponadto w skład wojska wchodziło lotnictwo oraz jednostki organizacyjne KOP (od 1924 r.) i Obrony Narodowej (od 1937 r.). Stan liczebny armii 31 lipca 1921 r. wynosił: 20.038 oficerów i urzędników wojskowych, 1.583 chorążych, 248.835 szeregowych i 67.390 koni. Bronie i służby Podstawowym rodzajem broni była piechota zorganizowana w 30 dywizji, w tym dwie dywizje górskie. Każda dywizja na stopie pokojowej liczyła 3 pułki piechoty i pułk artylerii polowej. Na stopie wojennej miała być wzmocniona pododdziałami innych broni oraz niezbędnymi służbami. Każdy z 84 pułków piechoty i 6 pułków strzelców podhalańskich składał się z trzech batalionów. Obowiązkowa służba wojskowa w piechocie trwała 18 miesięcy. Drugim rodzajem broni była jazda. Po zakończeniu działań wojennych Polska posiadała 40 pułków jazdy, w tym: 27 pułków ułanów, 3 pułki szwoleżerów i 10 pułków strzelców konnych oraz 10 dywizjonów artylerii konnej. Pułki ułanów i szwoleżerów oraz dywizjony artylerii konnej zorganizowane zostały w dziesięć samodzielnych brygad jazdy. Pułki strzelców konnych podporządkowane były dowódcom okręgów korpusów. Każdy z nich składał się z trzech szwadronów kawalerii i szwadronu karabinów maszynowych. W czasie wojny każda z czynnych dywizji piechoty otrzymać miała jeden szwadron strzelców konnych z plutonem karabinów maszynowych. W 1924 r. jazda przemianowana została na kawalerię i zreorganizowana. Pułki strzelców przestały pełnić funkcję kawalerii dywizyjnej. Utworzone zostały 4 dywizje i 5 samodzielnych brygad kawalerii oraz trzy nowe dywizjony artylerii konnej. Każda z dywizji składała się z trzech dwu pułkowych brygad kawalerii, dwóch dywizjonów artylerii konnej i trzech szwadronów (samochodów pancernych, łączności i pionierów). Samodzielne brygady kawalerii składały się z trzech pułków kawalerii, dywizjonu artylerii konnej i szwadronu pionierów, z wyjątkiem 5 SBK, która miała cztery pułki kawalerii i dodatkowo szwadron samochodów pancernych. Ze względu na przeznaczenie, artyleria dzieliła się na artylerię organiczną wielkich jednostek piechoty i kawalerii (wspomniane wyżej pułki artylerii polowej i dywizjony artylerii konnej) oraz artylerię samodzielną liczącą dziesięć pułków artylerii ciężkiej, jeden pułk artylerii najcięższej, dwa pułki artylerii górskiej, a także jeden dywizjon artylerii zenitowej, jak ówcześnie nazywano artylerię przeciwlotniczą. W 1924 r. dywizjon zenitowy przeformowano w pułk artylerii przeciwlotniczej oraz utworzono 10 samodzielnych baterii przeciwlotniczych. Pod koniec 1925 r. zlikwidowano cztery baterie, a pozostałych sześć przeformowano w samodzielne dywizjony artylerii przeciwlotniczej. Ponadto istniały dwa pododdziały: kompanii artylerii pieszej i dywizjonu artylerii pomiarowej. Lotnictwo wchodziło w skład wojsk lądowych. Podstawową formacją organizacyjno-administracyjną był pułk. W połowie lat dwudziestych Wojsko Polskie dysponowało 6 pułkami lotniczymi oraz dywizjonem lotnictwa morskiego. Pułki stacjonowały w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Lidzie i Lwowie, a dywizjon w Pucku. Wojska saperskie przeznaczone były do prac komunikacyjnych, fortyfikacyjnych, do niszczenia umocnień oraz do działań minerskich. Występowały dwa rodzaje jednostek: saperskie - wyszkolone wszechstronnie i specjalne (mostowe, elektrotechniczne, reflektorowe, plutony min rzecznych i plutony żeglugi śródlądowej). Wojska łączności dzieliły się na formacje ewidencyjne i nieewidencyjne. Oddziałami ewidencyjnymi były: pułki łączności, pułk radiotelegraficzny i samodzielne bataliony łączności. Do nieewidencyjnych zaliczano: Centralne Składy Łączności, Centralne Warsztaty Łączności, Centralną Stację Radiotelegraficzną, Obóz Szkolny Łączności oraz stacje telegraficzne i telefoniczne, obsługujące władze i instytucje wojskowe. Bronie pancerne w połowie lat dwudziestych stanowiły: pułk czołgów, 5 dywizjonów samochodów pancernych i 2 dywizjony pociągów pancernych. Formacje pancerne były wyposażone w 114 czołgów i 10 pociągów pancernych. W wojskach samochodowych istniało 10 dywizjonów samochodowych, po jednym w każdym okręgu korpusu. Marynarka Wojenna Do 1926 w jej skład wchodziły: 2 kanionierki ("Komendant Piłsudski" i "Generał Haller"), 4 trawlery ("Jaskółka", "Mewa", "Rybitwa" i "Czajka"), 5 torpedowców ("Mazur", "Krakowiak", "Ślązak", "Podhalanin" i "Kujawiak"), 4 monitory rzeczne ("Warszawa", "Toruń", "Pińsk" i "Horodyszcze") oraz 2 transportowce ("Warta" i "Wilia"). Przewidywano dalszy rozwój floty wojennej. Korpus Ochrony Pogranicza Poważną siłę bojową stanowił Korpus Ochrony Pogranicza. Był formowany od jesieni 1924. Podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwu Spraw Wojskowych. W 1926 składał się z 6 brygad ochrony granicy. Formacje korpusu, w których służyło około 16 000 żołnierzy pogranicza, były rozlokowane wzdłuż granic: sowieckiej, łotewskiej i litewskiej, a od 1939 także na rumuńskiej i z Prusami Wschodnimi. Szkolnictwo wojskowe Istotnym składnikiem wartości bojowej wojska było wyszkolenie korpusu oficerów. Kandydatów na oficerów zawodowych szkoliły: Oficerska Szkoła Piechoty, Oficerska Szkoła Kawalerii, Oficerska Szkoła Artylerii, Oficerska Szkoła Lotnictwa i Oficerska Szkoła Inżynierii. W sierpniu 1928 wszystkie te szkoły zostały przemianowane na szkoły podchorążych. Podoficerowie mogli uzyskać stopień oficerski w Szkole Podchorążych dla Podoficerów. Szeregowych z cenzusem (absolwenci szkół średnich i wyższych) przygotowywano na oficerów w szkołach podchorążych rezerwy różnych rodzajów wojsk i służb. Kursy doskonalenia oficerów były organizowane przez Doświadczalne Centrum Wyszkolenia. Powoływano na nie kapitanów przed awansem na stopień majora. Kursy doskonalenia oficerów prowadziły również: Oficerska Szkoła Lotnictwa i Oficerska Szkoła Inżynierii. Oficerów sztabowych kształciły: Wyższa Szkoła Wojenna i Wyższa Szkoła Intendentury, a także kursy Centrum Wyższych Studiów Wojskowych. Doskonalenie oficerów z wyższym wykształceniem wojskowym odbywało się też na francuskich wyższych uczelniach wojskowych. Oficerów i instruktorów Marynarki Wojennej szkolono w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu oraz w Szkole Specjalistów Marynarki w Świeciu. Pod rządami Marszałka W wyniku przewrotu wojskowego marszałek Józef Piłsudski przejął władzę w państwie. W nowym, utworzonym przez Kazimierza Bartla rządzie, objął on tekę ministra spraw wojskowych. Czynnikiem umacniającym władzę Marszałka były również wprowadzone przez niego zmiany w korpusie oficerskim. W 1921 na 145 generałów, którzy służyli w Wojsku Polskim, 12 wywodziło się z Legionów Polskich. W 1928 na 81 "czynnych" generałów było już 44 byłych legionistów. Objęli oni przy tym najważniejsze stanowiska dowódcze. Reorganizacja naczelnych władz wojskowych Piłsudski przeprowadził gruntowną reorganizację naczelnych władz wojskowych. Rozwiązano Ścisłą Radę Wojenną i zlikwidowano jej Biuro działające w ramach Sztabu Generalnego WP. Dekretem prezydenta z 6 sierpnia 1926 został utworzony Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ). Na jego czele stanął Generalny Inspektor, przewidziany w razie wojny na stanowisko Naczelnego Wodza. Wraz z utworzeniem Generalnego Inspektoratu ukształtował się dwutorowy system dowodzenia wojska: pokojowy sprawowany przez Ministerstwo Spraw Wojskowych i wojenny realizowany przez GISZ. Zmniejszono także kompetencje dowódców okręgów korpusów. Ich sztaby sprowadzone zostały do roli terytorialnego ogniwa administracji wojskowej . Przestały one pełnić funkcje organów wojennego systemu dowodzenia. Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Generalny Inspektor formalnie podlegał ministrowi spraw wojskowych. Kierował on przygotowaniami do wojny i miał nieograniczone prawo zgłaszania wszelkiego rodzaju postulatów. W rzeczywistości był on zwierzchnikiem ministra, a w swoich kompetencjach posiadał możliwość wydawania mu wiążących poleceń. W skład GISZ powołano też inspektorów. Byli to generałowie przewidziani w razie wojny na stanowiska dowódców poszczególnych armii. Do ich zadań w okresie pokoju należała inspekcja i szkolenie operacyjne przydzielonych im wielkich jednostek. Sztab Główny Generalnemu Inspektorowi podporządkowany został Sztab Generalny. W 1928 przemianowano go na Sztab Główny i zreorganizowano. Nastąpiło ograniczenie jego roli do funkcji organu wykonawczego w zakresie realizacji zadań związanych z przygotowaniami do wojny. W jego skład wchodziły oddziały: I Organizacyjno-Mobilizacyjny, II Wywiadowczy, III Szkoleniowo-Operacyjny, IV Kwatermistrzowski, a także Szefostwo Komunikacji Wojskowej, Inspektorat Saperów, Sztab Lotnictwa, Instytut Geograficzny i Samodzielny Referat Personalny. Zmiany w broniach i służbach Nastąpiły również częściowe zmiany w strukturze organizacyjnej wojska. Zostały zlikwidowane 3 spośród czterech istniejących dywizji kawalerii. Wzrosła natomiast liczba samodzielnych brygad kawalerii (z 5 do 12). W broniach pancernych od 1931 w Wojsku Polskim istniały 3 pułki pancerne (w Poznaniu, Żurawicy i Modlinie), dywizjon pancerny (w Brześciu nad Bugiem), 10 dywizjonów samochodowych i 2 dywizjony pociągów pancernych (w Jabłonnie koło Warszawy i w Krakowie). W 1933 nastąpiło połączenie oddziałów czołgów z oddziałami samochodowymi w 6 samodzielnych batalionów pancernych. W końcu lat dwudziestych zreorganizowano wojska saperskie. Z istniejących poprzednio 10 pułków saperskich pozostawiono 8 batalionów, a pułki saperów kolejowych zmniejszono do szczebla batalionu. Bataliony te połączono w 4, a w 1934 w 3 brygady, obejmujące łącznie 13 batalionów. Wojsko Polskie w latach 1936-1939 Po śmierci Józefa Piłsudskiego w naczelnych organach WP nastąpiły poważne zmiany personalne. Stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych objął gen. Edward Rydz-Śmigły. Ministrem spraw wojskowych został gen. Tadeusz Kasprzycki. Nastąpiły również przesunięcia w GISZ. W jego skład weszli m.in. Tadeusz Kutrzeba i Władysław Bortnowski. Szefem Sztabu Głównego mianowano gen. Wacława Stachiewicza. Nowe kierownictwo dążyło do uporządkowania podstawowych dziedzin życia wojskowego, a przede wszystkim do unowocześnienia jego dotychczasowej struktury oraz do wyposażenia wojska w nowoczesny sprzęt. Zamierzenia w dziedzinie modernizacji wojska były dość poważne. Szczególną inicjatywę w tym kierunku przejawiał Sztab Główny, który uzyskał większe niż poprzednio uprawnienia. Plan modernizacji i rozbudowy wojska Latem 1936 rozpoczęto prace znad planem unowocześnienia Wojska Polskiego. Powstał sześcioletni plan modernizacji i rozbudowy wojska. Założenia planu zmierzały w kierunku wzmocnienia siły ogniowej podstawowych rodzajów broni: piechoty i kawalerii. Przewidywał on zwiększenie w poszczególnych dywizjach piechoty ilości ręcznych i ciężkich karabinów maszynowych, granatników, karabinów przeciwpancernych i dział polowych do poziomu przodujących armii europejskich. Rozwój Marynarki Wojennej W okresie gdy przystąpiono do realizacji planu modernizacji i rozbudowy wojska, Marynarka Wojenna posiadała już dość znaczny potencjał bojowy. Składały się nań: dywizjon kontrtorpedowców ("Wicher" i "Burza"), dywizjon okrętów podwodnych ("Wilk", "Ryś", "Żbik" oraz torpedowiec "Kujawiak" i okręt pomocniczy "Sławomir Czerwiński"), dywizjon minowców (kanonierki: "Komendant Piłsudski" i "Generał Haller" oraz trałowce: "Jaskółka", "Mewa", "Czajka" i "Rybitwa"), zespół okrętów wydzielonych (okręty pomocnicze: "Wilia", "Iskra" i "Pomorzanin"). Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty posiadało 5 okrętów (okręt pomocniczy "Bałtyk" i torpedowce: "Mazur", "Ślązak", "Krakowiak" i "Podhalanin"). Dowództwu Floty podlegały ponadto: morski dywizjon lotniczy, (25 wodnopłatowców), morski batalion strzelców, morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej (8 dział 75 mm). W skład Rejonu Umocnionego Hel wchodziły m.in.: dywizjon artylerii przeciwlotniczej (6 dział 75 mm) i dywizjon artylerii nadbrzeżnej (4 działa 152 mm i 6 dział 100—105 mm). Flota wojenna dysponowała ponadto kompanią łączności i oddziałem minowym (okręt pomocniczy "Smok" i 3 krypy minowe). Rozbudowano też flotyllę rzeczną w Pińsku (2 monitory rzeczne, 2 kanonierki, 5 uzbrojonych statków rzecznych i 3 uzbrojone kutry rzeczne). W stoczniach zachodnich budowane były 2 nowoczesne niszczyciele ("Grom" i "Błyskawica";), 2 okręty podwodne ("Sęp" i "Orzeł") oraz stawiacz min ("Gryf"). W wyniku realizacji planu rozbudowy sił morskich flota wojenna miała się składać z 6 niszczycieli, 8 okrętów podwodnych, jednego stawiacza min, 8 trałowców, 3 ścigaczy oraz w/w okrętów wojennych i pomocniczych. Wojsko w marcu 1939 Wiosną 1939, gdy w stosunkach niemiecko-polskich rozpoczął się okres napięcia, w skład wojska wchodziły następujące jednostki organizacyjne wojska stałego, Obrony Narodowej i KOP: 30 dywizji piechoty (90 pułków piechoty, 30 pułki artylerii lekkiej, 7 dywizjonów artylerii ciężkiej, w tym 4 w trakcie formowania, 12 ośrodków sapersko-pionierskich i 30 kompanii łączności); 6 brygad i 5 półbrygad Obrony Narodowej (38 batalionów ON); 11 brygad kawalerii (38 pułków kawalerii, 11 dywizjonów artylerii konnej, 11 szwadronów pionierów i 11 szwadronów łączności); jeden pułk artylerii najcięższej, 10 pułków artylerii ciężkiej, 2 pułki artylerii lekkiej, w tym jeden motorowy, jeden dywizjon pomiarów artylerii, 2 dywizjony artylerii lekkiej; jeden pułk i 9 dywizjonów artylerii przeciwlotniczej; jedna brygada pancerno-motorowa (2 pułki zmotoryzowane, dywizjon przeciwpancerny, dywizjon rozpoznawczy), 10 batalionów pancernych, kadra jednego batalionu pancernego, 2 dywizjony pociągów pancernych; jeden pułk saperów, 7 batalionów saperów, jeden batalion mostowy, jeden batalion silnikowy, jeden batalion elektrotechniczny i 2 bataliony mostów kolejowych; jeden pułk radiotelegraficzny, 3 bataliony telegraficzne i 4 kadry batalionów telegraficznych; 10 dywizjonów żandarmerii oraz 2 dywizjony taborów i 8 kadr dywizjonów taborów; 6 pułków lotniczych (4 eskadry bombowe, jedna eskadra bombowa ćwiczebna, 15 eskadr myśliwskich, 18 eskadr towarzyszących, 17 eskadr liniowych) i 2 bataliony balonowe. W dniu 1 marca 1939 r. wojsko i Marynarka Wojenna (bez Korpusu Ochrony Pogranicza) liczyło 282.877 żołnierzy, w tym 17.561 oficerów zawodowych i 368 oficerów rezerwy powołanych na ćwiczenia, oraz 43.384 podoficerów zawodowych. Wojna obronna we wrześniu 1939 Mobilizacja (1939) Wysiłek mobilizacyjny Wojska Polskiego we wrześniu 1939 r. - wykaz jednostek WP zmobilizowanych w trakcie mobilizacji niejawnej i powszechnej w 1939 r., w oparciu o plan mobilizacyjny "W" i jego wariant "W2" oraz improwizowanych w toku działań wojennych z uwzględnieniem ilości i rodzajów uzbrojenia. Jednostki WP zmobilizowane i improwizowane Kwatery Główne Kwatera Główna Naczelnego Wodza, Grupy Armii (równorzędne) - improwizowane w oparciu o zmobilizowane dowództwa armii: Grupa Armii gen. Dąb-Biernackiego (Front Północny) Grupa Armii gen. Piskora (Front Środkowy) Grupa Armii gen. Sosnkowskiego (Front Południowy) Grupa Armii gen. Kutrzeby Grupa Armii gen. Rómmla Armie (równorzędne): zmobilizowane: Armia "Modlin" Armia "Pomorze" Armia "Poznań" Armia "Łódź" (Armia „Warszawa”) Armia "Kraków" Armia "Karpaty" (Armia „Małopolska”) Armia Odwodowa "Prusy" Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew" Dowództwo Floty improwizowane: Armia „Lublin” Grupy operacyjne (równorzędne): zmobilizowane: Grupa Odwodów "Wyszków" (Korpus Interwencyjny) Grupa Operacyjna "Wschód" (Grupa Operacyjna gen. Bołtucia) Grupa Operacyjna "Piotrków" Grupa Operacyjna "Śląsk" (Grupa Operacyjna „Jagmin”) Grupa Operacyjna "Bielsko" (Grupa Operacyjna „Boruta”) Grupa Operacyjna Kawalerii Nr 1 Grupa Operacyjna Kawalerii Nr 2 Grupa Operacyjna gen. bryg. Jana Kruszewskiego Grupa Operacyjna "Jasło” Grupa Operacyjna „Koło” (GO gen. bryg. Knolla-Kownackiego) zorganizowana na bazie Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VII, improwizowane w oparciu o dowództwa okręgów korpusów oraz dowództwa wielkich jednostek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” zorganizowana na bazie Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IX Grupa Operacyjna gen. bryg. Tokarzewskiego-Karaszewicza zorganizowana na bazie Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VIII, Grupa Operacyjna „Sieradz” (Grupa operacyjna gen. bryg. Dindorfa-Ankowicza improwizowana na bazie dowództwa 10 DP Dowództwo Obrony Warszawy zorganizowane w oparciu o Komendę Główną Straży Granicznej Grupa Operacyjna „Tadeusz” (utworzona 4.IX. przez dowódcę Armii „Modlin” dla koordynacji działań 8 DP, 20 DP i Nowogródzkiej BK oraz przedmość Płock i Wyszogród) Piechota Dywizje i równorzędne 30 dywizji piechoty czynnych nr 1 - 30, 9 dywizji piechoty rezerwowych nr 33, 35, 36, 38, 39, 41, 44, 45 i 55, 2 dywizje piechoty improwizowane nr 50 i 60, Lądowa Obrona Wybrzeża, Dowództwo Odcinka „Warszawa-Zachód” Dowództwa Obrony Warszawy, Dowództwo Odcinka „Warszawa-Wschód” Dowództwa Obrony Warszawy, Brygady (równorzędne) 3 brygady strzelców górskich nr 1, 2 i 3 Brygada KOP "Polesie", Grupa Forteczna Obszaru Warownego „Katowice”, 7 dowództw brygad Obrony Narodowej: Morska Brygada Obrony Narodowej w składzie Lądowa Obrona Wybrzeża Warszawska Brygada Obrony Narodowej jako Dowództwo Przedmościa "Zegrze" w składzie Armii "Modlin" Pomorska Brygada Obrony Narodowej jako Dowództwo Zgrupowania „Chojnice” w składzie Armii "Pomorze" Chełmińska Brygada Obrony Narodowej jako Dowództwo Oddziału Wydzielonego „Toruń” w składzie Armii "Pomorze" Poznańska Brygada Obrony Narodowej w składzie Armii "Poznań" Kaliska Brygada Obrony Narodowej w składzie Armii "Poznań" Sieradzka Brygada Obrony Narodowej jako Dowództwo Oddziału Wydzielonego Nr 2 w składzie Armii "Łódź" Zgrupowanie "Brześć" Pułki i równorzędne (132) 84 pułki piechoty nr 1 - 45 i 48 - 86, 6 pułków strzelców podhalańskich nr 1 - 6, 2 pułki strzelców górskich nr 1 i 2, 28 rezerwowych pułków piechoty nr 93, 94, 95, 96, 97, 98, 114, 115, 116, 133, 134, 135, 144, 145, 146, 154, 155, 156, 163, 164, 165, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 4 dyspozycyjne dowództwa pułku piechoty nr 208, 209, 214, 216, pułków KOP, 1 zmotoryzowany pułk piechoty: 1 psp Rejon Umocniony „Hel” półbrygady Obrony Narodowej: Wołyńska Brygada ON (3 bataliony ON) Dziśnieńska Brygada ON (2 bataliony ON) Bataliony (równorzędne) 25 samodzielnych batalionów piechoty, strzelców i KOP 52 batalionów Obrony Narodowej 16 batalionów karabinów maszynowych 1 improwizowany batalion moździerzy Batalion Marszowy 34 Pułku Piechoty (Zgrupowanie "Brześć") Batalion Marszowy 35 Pułku Piechoty (Zgrupowanie "Brześć") Batalion Marszowy 82 Pułku Piechoty (Zgrupowanie "Brześć") Batalion Wartowniczy Nr 91 (Zgrupowanie "Brześć") Batalion Wartowniczy Nr 92 (Zgrupowanie "Brześć") Kompanie (równorzędne) 18 kompanii karabinów maszynowych przeciwlotniczych typu „A” nr 1-5, 7-14, 17, 19-21 i 23 77 kompanii karabinów maszynowych przeciwlotniczych typu „B” nr 1-3, 13-19, 21-24, 31-39, 41-49, 51-59, 61-64, 71, 72, 82-84, 91-95, 97, 101-107, 110-115, 117, 118, 311, 312, 510-513 (łącznie w obu typach kompań 372 plutony i 1.488 ciężkich karabinów maszynowych Maxi wz. 1908 i Hotchkiss wz. 1914) Kawaleria Dywizje (równorzędne): Brygady: 11 brygad kawalerii czynnych Pułki: 38 pułków kawalerii 3 zmotoryzowane pułki kawalerii: 1 psk, 10 psk, 24 puł. 1 pułk kawalerii KOP (6 szwadronów kawalerii) Dywizjony: 2 dywizjony rozpoznawcze brygad pancerno-motorowych 10 BK i WBPM 1 dywizjon kawalerii KOP („Niewirków”) Szwadrony kawalerii: 44 szwadrony kawalerii dywizyjnej 6 szwadronów w 1 Pułku Kawalerii KOP 1 szwadron w Dywizjonie Kawalerii KOP „Niewirków” 4 szwadrony kawalerii KOP („Dederkały”, „Bystrzyce”, „Iwieniec”, „Krasne”) Artyleria Artyleria lekka: 9 pułków artylerii lekkiej typu I w czynnych dywizjach piechoty nr 2, 4, 5, 7, 8, 17, 20, 21 i 27 (w każdym pułku jeden dywizjon 75 mm armat i dwa dywizjony 100 haubic, 19 pal, który posiadał dwa dywizjony armat i dwa dywizjony haubic przekazał swój III dywizjon stacjonujący w Lidzie, jako III dywizjon 38 pal), 20 pułków artylerii lekkiej typu II w czynnych dywizjach piechoty nr 1, 3, 6, 9-16, 18, 19, 22-26 i 28-30 (w każdym pułku dwa dywizjony 75 mm armat i jeden dywizjon 100 mm haubic), 9 pułków artylerii lekkiej w rezerwowych dywizjach piechoty nr 32, 33, 38, 40, 51, 54, 55, 61 i 65 (organizacja, jak pułku typu II), dywizjonów artylerii lekkiej (armat) w pułkach artylerii lekkiej, dywizjonów artylerii lekkiej (haubic) w pułkach artylerii lekkiej, 10 samodzielnych dywizjonów artylerii lekkiej armat (58 dal), 10 samodzielnych dywizjonów artylerii lekkiej haubic (78 dal), 2 dywizjony artylerii lekkiej motorowej nr 2 i 16, 3 baterie artylerii lekkiej motorowej 75 mm armat, 1 bateria artylerii lekkiej motorowej 100 mm haubic (2 dal mot. zamiast baterii haubic otrzymał baterię armat), 12 x 75 mm armat wz. 1897/1937St, 4 x 100 mm haubice wz. 1914/1919, Dywizjon Artylerii Lekkiej Lądowej Obrony Wybrzeża , improwizowane pododdziały artylerii lekkiej: Dywizjon Artylerii Lekkiej Zgrupowania "Brześć" a. 3 baterie armat 75 mm 5 bateria 11 dak w Warszawie (6 armat 75 mm), 1 bateria „Obrony Warszawy” (armaty 75 mm) Artyleria pozycyjna: 1 dywizjon artylerii fortecznej nr 4, 3 baterie artylerii lekkiej specjalnej typ A, B i C nr 11, 12 i 13, 23 plutony artylerii pozycyjnej nr 11 - 16, 31 - 38, 51 - 58 i 111, 46 x 75 armat wz. 1902, 1 x 75 armata wz. 1902 w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, Artyleria konna: 4 dywizjony artylerii konnej nr 1, 9, 11) i 13 (w każdym 4 baterie), 7 dywizjonów artylerii konnej nr 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 14 (w każdym dywizjonie 3 baterie), 1 samodzielna bateria artylerii konnej (15 bak), 152 x 75 mm armaty wz. 1902/1926 w 38 bateriach artylerii konnej, Artyleria górska: 3 baterie artylerii górskiej nr 151, 152 i 153 (w każdej 4 armaty), 12 x 65 mm armat górskich wz. 1906 (do 20 września 1939 r. planowano zorganizować 4 plutony artylerii górskiej dla Podhalańskiej Brygady ON i Podkarpackiej Brygady ON), Artyleria ciężka: 8 dowództw pułków artylerii ciężkiej nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9 (w każdym pułku I dywizjon 105 mm armat i II dywizjon 155 mm haubic, w każdym dywizjonie 3 baterie po 4 armaty lub haubice), 1 dyspozycyjne dowództwo pułku artylerii ciężkiej nr 11, 8 dywizjonów artylerii ciężkiej (105 mm armat) typ I w pułkach artylerii ciężkiej, 8 dywizjonów artylerii ciężkiej (155 mm haubic) typ I w pułkach artylerii ciężkiej, 4 samodzielne dywizjony artylerii ciężkiej (155 mm haubic) typ I nr 60, 88, 95 i 98 (w każdym dywizjonie 3 baterie po 4 haubice), 30 dywizjonów artylerii ciężkiej typu II w czynnych dywizjach piechoty nr 1-15, 16, 17-30 (w każdym dywizjonie 1 bateria 105 mm armat i 2 bateria 155 mm haubic), 2 samodzielne dywizjony artylerii ciężkiej (120 mm armat) nr 46 i 47 (w każdym dywizjonie 3 baterie po 4 armaty), 1 samodzielny dywizjon artylerii ciężkiej motorowej (120 mm armat) nr 6 (w dywizjonie 3 baterie po 4 armaty), 24 baterie artylerii ciężkiej w dywizjonach typu I ( w każdej baterii 4 armaty 105 mm), 30 baterii artylerii ciężkiej w dywizjonach typu II (w każdej baterii 3 armaty 105 mm), 186 105 mm armat wz. 1913 i wz. 1929, w 54 bateriach artylerii ciężkiej typu I i II, 9 baterii artylerii ciężkiej w dywizjonach typu I (w każdej baterii 4 armaty 120 mm), 36 x 120 mm armat wz. 1878/09/31 i wz. 1878/10/31, 36 baterie artylerii ciężkiej w dywizjonach typu I ( w każdej baterii 4 haubice 155 mm), 30 baterii artylerii ciężkiej w dywizjonach typu II (w każdej baterii 3 haubice 155 mm), 234 x 155 mm haubic wz. 1917 w 66 bateriach artylerii ciężkiej, razem 456 armat 105 i 120 mm oraz haubic 155 mm w 129 bateriach artylerii ciężkiej, Artyleria najcięższa: 3 samodzielne dywizjony artylerii najcięższej nr 11, 12 i 13, 9 baterii artylerii najcięższej w 11, 12 i 13 dan (w każdej 2 moździerze), 18 × 220 mm moździerzy wz. 1932 (ponadto 1 moździerz w Ośrodku Zapasowym Artylerii Motorowej Nr 1 w m. Góra Kalwaria, 1 moździerz w Centrum Badań Balistycznych w m. Zielonka i 7 moździerzy w Głównej Składnicy Uzbrojenia Nr 1 w m. Stawy, które w 1940 r. miały stanowić uzbrojenie czwartego dywizjonu artylerii najcięższej). Artyleria pomiarowa: 8 baterii pomiarów artylerii nr 1 - 8 Ośrodek Zapasowy Pomiarów Artylerii Nr 1 w Wesołej Artyleria przeciwlotnicza: 1 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej, 2 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej, 44 baterie dział plot. 75 mm 35 baterii dział plot. 40 mm 3 plutony dział plot. 40 mm ok. 110 baterii dział ppanc. po 9 dział (w pułkach piechoty) 38 baterii dział ppanc. po 4 działa (w brygadach kawalerii) 7 baterii dział ppanc. po 2 działa 132 plutony dział pułkowych 75 mm

Bronie pancerne 2 brygady pancerno-motorowe: 10 Brygada Kawalerii i Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa 3 samodzielne bataliony czołgów lekkich nr 1, 2 i 21 improwizowana Grupa Pancerno-Motorowa Obrony Warszawy 11 dywizjonów pancernych nr 11, 21, 31, 32, 33, 51, 61, 62, 71, 81, 91 2 samodzielne kompanie czołgów lekkich nr 21, 121 w składzie brygad pancerno-motorowych 3 samodzielne kompanie czołgów lekkich Renault R-17 nr 111, 112, 113 2 improwizowane kompanie czołgów lekkich w Grupie Pancerno-Motorowej improwizowana półkompania czołgów lekkich Renault R-35 i Hotchkiss H-35 przydzielona do Grupy „Dubno” improwizowany pluton czołgów lekkich Renault R-17 przydzielony do batalionu saperów kolejowych w Legionowie pluton czołgów lekkich Ośrodka Zapasowego Broni Pancernych Nr 3 w Żurawicy 17 organicznych (wchodzących w skład brygad zmot. - razem 2 komp.) i samodzielnych kompanii czołgów rozpoznawczych nr 11, 31, 32, 41, 42, 51, 52, 61, 62, 63, 71, 72, 81, 82, 91, 92, 101 improwizowana kompania czołgów rozpoznawczych Grupy Pancerno-Motorowej 2 szwadrony czołgów rozpoznawczych w składzie dywizjonów rozpoznawczych brygad pancerno-motorowych 11 szwadronów czołgów rozpoznawczych w składzie dywizjonów pancernych brygad kawalerii 2 plutony czołgów rozpoznawczych w składzie 1 psp i 1 psk improwizowany pluton czołgów rozpoznawczych „Grupy Grodzieńskiej” improwizowany pluton czołgów rozpoznawczych Zgrupowania "Brześć" pluton czołgów rozpoznawczych Ośrodka Zapasowego Broni Pancernych Nr 3 w Żurawicy 11 szwadronów samochodów pancernych w dywizjonach pancernych brygad kawalerii, w tym dziesięć wyposażonych w pojazdy wz. 1934, a jeden w wozy wz. 1929 10 pociągów pancernych nr 11, 12, 13, 14, 15, 51, 52, 53, 54, 55 2 improwizowane pociągi pancerne Obrony Warszawy nr 1 i 2 3 improwizowane pociągi pancerne Lądowej Obrony Wybrzeża: pociąg dowodzony przez por. Zygmunta Budzyńskiego i pociąg dowodzony przez por. A. Matuszaka oraz ”Smok Kaszubski” szkolny pociąg pancerny Ośrodka Zapasowego Pociągów Pancernych Saperzy 2 pułki saperów 48 batalionów saperów 64 kompanie i szwadrony saperów 30 kolumn pontonowych i mostowych Łączność 97 kompanii i szwadronów łączności 1 kompania dozorowania kompania łączności Zgrupowania "Brześć" Lotnictwo 2 dowództwa brygad (Brygada Pościgowa i Brygada Bombowa), 11 dowództw dywizjonów 4 eskadry bombowe 15 eskadr myśliwskich 11 eskadr towarzyszących 13 eskadr liniowych 12 kompanii balonowych Łącznie zmobilizowano ok. 900 000 żołnierzy, z 1 350 000 planowanych. Siły Korpusu Ochrony Pogranicza liczyły ok. 26 tys. ludzi, Straży Granicznej - 5,4 tys. Uzbrojenie Wojska Polskiego Broń strzelecka 29.146 egz. 9 mm pistoletu „Vis” wz. 1935 ok. 50 egz. 9 mm pistoletu maszynowego „Mors” wz. 1939 ok. 1,2 mln karabinów i karabinków, w tym: 145.222 egz. 8 mm karabinu wz. 1886/93 241.000 egz. 7,92 mm karabinu wz. 1898 59.500 egz. 7,92 mm karabinu wz. 1898a 300.849 egz. 7,92 mm karabinka wz. 1929 ok. 150 egz. 7,92 mm karabinu samopowtarzalnego wz. 1938M 19.971 egz. 7,92 mm ręcznego karabinu maszynowego wz. 1928 7.579 egz. 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego wz. 1930 120 egz. 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego wz. 1930a ok. 50 egz. 20 mm najcięższego karabinu maszynowego FK-A wz. 1938 29 egz. 13,2 mm najcięższego karabinu maszynowego Hotchkiss wz. 1930 2.850 egz. 46 mm granatnika wz. 1936 397 egz. 46 mm granatnika wz. 1930 ok. 1200 moździerzy 81 mm ok. 3500 rusznic ppanc. wz. 35 ok. 1200 dział ppanc. 37 mm ok. 300 dział plot. 40 mm 156 dział plot. 75 mm 24 armaty górskie 65 mm 1840 armat polowych 75 mm 2 armaty nabrzeżne 100 mm Canet 254 armaty polowe 105 mm 43 armaty polowe 120 mm 4 nabrzeżne armaty 152,4 mm Bofors 900 haubic 100 mm 341 haubic 155 mm 27 moździerzy 220 mm czołgi i samochody pancerne oraz pociągi pancerne 70 na 87 posiadanych samochodów pancernych wz. 1934 7 na 13 posiadanych samochodów pancernych wz. 1929 274 czołgi rozpoznawcze TKS 300 czołgów rozpoznawczych TK 161 czołgów lekkich Vickers E i 7TP 50 czołgów lekkich Renault R-35 1 czołg lekki Hotchkiss H-35 102 czołgi lekkie Renault R-17 10 pociągów pancernych Inne 44 bombowce Łoś 300 myśliwców P-7 i P-11 292 samoloty towarzyszące R-XIII i RWD-14 188 samolotów liniowych Karaś 17 wodnopłatowców 4 niszczyciele "Błyskawica", "Burza", "Grom", "Wicher" 1 stawiacz min "Gryf" 5 okrętów podwodnych "Orzeł", "Ryś", "Sęp", "Wilk", "Żbik" 1 torpedowiec "Mazur" 6 minowców typu Jaskółka 2 kanonierki "Generał Haller", "Komendant Piłsudski" 5 okrętów pomocniczych 34 okręty rzeczne Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (1939) Naczelne Dowództwo (ND) - organ pracy Naczelnego Wodza utworzony 1 września 1939 w wyniku mobilizacyjnego rozwinięcia GISZ i Sztabu Głównego WP. Utworzenie i organizacja KG NW Kwatera Główna Naczelnego Wodza mieściła się w Warszawie, w wybudowanym w 1939 r., czteropiętrowym budynku przy ul. Rakowieckiej (koło al. Niepodległości) posiadającym trzykondygnacyjny schron przeciwlotniczy. Naczelny Wódz dowodził wojskami w polu (armie) za pomocą swego Sztabu i dowódców broni. Podlegał mu również minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, który na obszarze krajowym dowodził jednostkami mobilizowanymi i zapasowymi. W czasie walki, po zaangażowaniu odwodu głównego, planowano rozwinąć punkt dowodzenia NW w m. Belsk Duży k. Grójca. Organizacja Kwatery Kwatery Głównej Naczelnego Wodza przedstawiała się następująco: Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych Adiutantura Dowódcy broni i delegaci przy Naczelnym Wodzu Sztab Naczelnego Wodza Urząd Głównego Komisarza Cywilnego Szefostwo Komunikacji Naczelnego Wodza Pododdziały obsługi i ochrony Szczegółowa organizacja i obsada personalna KG NW Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych - marsz. Edward Rydz-Śmigły główny adiutant NW - płk dypl. Tadeusz Münnich oficer do zleceń NW - płk dypl. Zdzisław Zygmunt Wenda oficer do zleceń NW - płk dypl. Kazimierz Glabisz oficer do zleceń NW - płk dypl. Bronisław Kowalczewski kierownik Samodzielnego Referatu Personalnego - płk dypl. Zbigniew Brochwicz-Lewiński kierownik Kancelarii Przybocznej -Dowódcy broni i delegaci naczelny dowódca artylerii - gen. bryg. Stanisław Miller naczelny dowódca lotnictwa i OPL - gen. bryg. Józef Zając szef Sztabu Naczelnego Dowódcy Lotnictwa i OPL - gen. bryg. pil. Stanisław Ujejski naczelny dowódca saperów i szef fortyfikacji - gen. bryg. Mieczysław Dąbkowski oficer sztabu - ppłk sap. Jerzy Sochocki naczelny dowódca broni pancernych - płk dypl. Józef Kapciuch delegat biskupa polowego - płk ks. Stanisław Sinkowski delegat szefa Biura Wyznań Niekatolickich Urząd Głównego Komisarza Cywilnego główny komisarz cywilny - płk Wacław Kostek-Biernacki Biuro Głównego Komisarza Cywilnego Biuro Cenzury kpt. rez. piech. Włodzimierz Marszewski Sztab Naczelnego Wodza Kierownictwo szef Sztabu Naczelnego Wodza - gen. bryg. Wacław Stachiewicz I zastępca szefa Sztabu NW - gen. bryg. Tadeusz Malinowski II zastępca szefa sztabu do spraw operacyjnych - płk dypl. Józef Jaklicz III zastępca szefa SG WP - naczelny kwatermistrz - płk dypl. Józef Wiatr oficer do zleceń szefa Sztabu NW - płk dypl. Henryk Piątkowski Komórki organizacyjne podporządkowane I zastępcy szefa Sztabu NW Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej Komórki organizacyjne podporządkowane II zastępcy szefa Sztabu NW do spraw operacyjnych Oddziału II szef - płk dypl. Józef Smoleński Oddział III szef - płk dypl. Stanisław Kopański zastępca szefa - ppłk dypl. Józef Szostak szef Wydziału Operacyjnego - płk dypl. Tadeusz Klimecki szef Wydziału Sytuacyjnego - ppłk dypl. Leopold Okulicki szef Eszelonu I Szefostwa Komunikacji NW - gen. bryg. Aleksander Szychowski naczelny dowódca łączności - płk dypl Heliodor Cepa oficer łącznikowy dowódcy Floty - kmdr ppor. Józef Boreyko szef propagandy - płk dypl. Roman Umiastowski, następnie ppłk Wacław Lipiński Komórki organizacyjne podporządkowane III zastępcy szefa Sztabu NW - naczelnemu kwatermistrzowi oficerowie do zleceń naczelego kwatermistrza: ppłk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki ppłk dypl. Edward Ulanicki ppłk dypl. Wacław Grudniewicz Oddział I szef - ppłk dypl. Juliusz Bischof I zastępca szefa - płk dypl. Roman Saloni II zastępca szefa - ppłk dypl. Józef Sierosławski szef Wydziału Ogólno Mobilizacyjnego - ppłk dypl. Jan Heine szef Wydziału Organizacyjnego - ppłk dypl. Juliusz Bischof szef Wydziału Administracji Rezerw - ppłk dypl. Jan Kornaus szef Wydziału Materiałowego - ppłk dypl. Edward Ulanicki Oddział IV szef - ppłk dypl. Mieczysław Sulisławski szef intendentury - gen. bryg. Karol Masny szef służby uzbrojenia - płk Karol Błaszkowicz szef służby zdrowia - płk dr Ksawery Maszadro szef służby weterynaryjnej - płk lek. wet. Jan Ślaski dowódca taborów i szef remontu - mjr tab. Albin Nowotny naczelny dowódca żandarmerii - płk Felicjan Plato Bałaban szef służby sprawiedliwości - gen. bryg. Teofil Maresch szef służby geograficznej - ppłk. Jerzy Lewakowski naczelny dyrektor poczty polowej - ppłk Henryk Doskoczyński inspektor wojsk etapowych - gen. bryg. Stanisław Kwaśniewski komendant kwatery głównej - płk dypl. Adam Mniszek kierownik Samodzielnego Referatu Ewidencji Oficerów Dyplomowanych -kierownik Kancelarii Przybocznej szefa Sztabu NW - ? Szefostwo Komunikacji Naczelnego Wodza szef komunikacji NW - minister komunikacji - Juliusz Ulrych (płk dypl.) Eszelon I Szefostwa Komunikacji NW w siedzibie SG WP szef Eszelonu I - gen. bryg. Aleksander Szychowski Eszelon II w Ministerstwie Komunikacji szef Eszelonu II - I wiceminister komunikacji - inż. Julian Piasecki (mjr dypl. sap.) Eszelon III w Ministerstwie Komunikacji szef Eszelonu III - II wiceminister komunikacji - inż. Aleksander Bobkowski (płk dypl.) Dowództwo Wojsk Kolejowych w polu dowódca Wojsk Kolejowych Pododdziały obsługi i ochrony Batalion Sztabowy Kompania Asystencyjna Nr 201 mob. w Warszawie przez 30 Pułk Strzelców Kaniowskich Kompania Asystencyjna Nr 202 mob. w Warszawie przez 30 Pułk Strzelców Kaniowskich Oddział Ochronny Żandarmerii mob. w Warszawie przez 1 Dywizjon Żandarmerii Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 102 Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 103 Pluton Policji mob. przez Policję Państwową Kolumna Samochodów Osobowych KG NW mob. w Warszawie przez Kolumnę Samochodową GISZ Pluton Karabinów Maszynowych Nr 201 mob. w Rembertowie przez 3 Batalion Strzelców Pluton Karabinów Maszynowych Nr 202 mob. w Rembertowie przez 3 Batalion Strzelców Pluton Karabinów Maszynowych Nr 203 mob. w Warszawie przez 21 Pułk Piechoty Pluton Karabinów Maszynowych Nr 204 mob. w Warszawie przez 21 Pułk Piechoty Sąd Polowy Nr 76 mob. w Warszawie przez Powiatową Komendę Uzupełnień Warszawa Miasto I Kompania Łączności Wielkiej Kwatery Głównej mob. w Zegrzu przez Centrum Wyszkolenia Łączności i 1 Batalion Telegraficzny Pluton Radio dla Kompanii Łączności WKG mob. w Warszawie przez Pułk Radiotelegraficzny Poczta Polowa Nr 41 mob. w Warszawie przez Dyrekcję Okręgu Poczt i Telegrafu w Warszawie Wszystkie pododdziały obsługi i ochrony miały być wystawione 3 dnia, w I rzucie mobilizacji powszechnej (plutony nr 201 i 202 miały być wyposażone w karabiny maszynowe wz. 08). Etat Kwatery Głównej Naczelnego Wodza obejmował wraz z baonem sztabowym (bez oddziałów kwatery głównej i personelu głównego komisarza cywilnego): 232 oficerów broni 50 oficerów służb 188 podoficerów 351 szeregowych 45 pracowników cywilnych Kampania wrześniowa Wojna obronna Polski II wojna światowa Data 1 września-6 października 1939 Miejsce Polska, Wolne Miasto Gdańsk, częściowo III Rzesza Przyczyna Roszczenia terytorialne Niemiec i ZSRR wobec Polski, dążenie obu państw do hegemonii w Europie i zmiany w tym celu układu geopolitycznego, wynikającego z traktatu wersalskiego Wynik Zwycięstwo III Rzeszy i ZSRR Podział terytorium Polski pomiędzy III Rzeszę a ZSRR. Terytorium II Rzeczpospolita Strony konfliktu III Rzesza Niemiecka III Rzesza Niemiecka Związek Radziecki ZSRR Słowacja Słowacja Polska Polska Wielka Brytania Wielka Brytania Francja Francja Czechosłowacja Legion Czesko-Słowacki Dowódcy Edward Rydz-Śmigły Fedor von Bock Gerd von Rundstedt Siemion Timoszenko Michaił Kowalow Ferdinand Čatloš Edmund Ironside Maurice Gamelin Lew Prchala Siły Polska: 39 dywizji piechoty (+ 2 improwizowane), 11 brygad kawalerii (+1 improwizowana), 2 brygady zmotoryzowane 3 brygady górskie 14 brygad Obrony Narodowej (+ samodzielne bataliony ON) 4300 dział, 880 czołgów, 400 samolotów, 1 niszczyciel 1 stawiacz min 6 trałowców 5 okrętów podwodnych Legion Czesko-Słowacki: 1000 żołnierzy 190 pilotów Łącznie: 950 000 lub 1 000 000 żołnierzy Niemcy: 48 dywizji piechoty, 6 dywizji pancernych, 4 dywizje piechoty zmotoryzowanej, 4 dywizje lekkie 2 brygady piechoty 1 brygada górska, 1 brygada kawalerii, 10 000 dział, 2700 czołgów, 1300 samolotów myśliwskich i bombowych 2 pancerniki 10 niszczycieli 10 okrętów podwodnych ZSRR (od 17.09.1939): Ponad 33 dywizje, Ponad 11 brygad, 4959 dział, 4736 czołgów, 3300 samolotów Słowacja: 3 dywizje Łącznie: 1 800 000 żołnierzy niemieckich, (1,6 mln wojska lądowe, 200000 Luftwaffe, 50000 Kriegsmarine) 617 588 Sowietów, 50 000 Słowaków Razem: ok. 2 500 000 Żołnierzy Front zachodni: Niemcy: 1. 35 dywizji piechoty(w tym 23 rezerwowe) 1000 samolotów myśliwskich, bombowych i lotnictwa morskiego 5 pancerników, 2 krążowniki 6 niszczycieli 38 okrętów podwodnych 2. 44 dywizje piechoty(w tym 32 rezerwowe), Front zachodni: Francja(w metropolii): 1. 36 dywizji piechoty i zmotoryzowanych (w tym 8 dywizji pancernych i zmotoryzowanych) 2. 84 dywizji piechoty i zmotoryzowanych,(w tym 8 dywizji pancernych i zmotoryzowanych, 5 brygad i ekwiwalent 32 batalionów czołgów) Łącznie: 4 662 000 żołnierzy ( w siłach lądowych) 16 850 dział ( w tym ponad 3200 ciężkich i ok. 700 najcięższych 2230 czołgów 810 samolotów myśliwskich i bombowych 7 pancerników 1 lotniskowiec 19 krążowników 71 niszczycieli i torpedowców 79 okrętów podwodnych Wielka Brytania: 9 dywizji piechoty ( w tym 4 dywizje piechoty BEF) 1500 samolotów myśliwskich i bombowych 15 pancerników 7 lotniskowców 65 krążowników 187 niszczycieli i torpedowców 58 okrętów podwodnych Straty Niemcy: Heer: 16 843 zabitych, 36 473 rannych, 320 zaginionych, Luftwaffe: 386 zabitych, 407 rannych, 163 zaginionych, Kriegsmarine: 77 zabitych, 115 rannych, 3 zaginionych,, Razem: 17 106 zabitych, 36 995 rannych, 486 zaginionych, 993 czołgi i samochody pancerne, 11.000 pojazdów mechanicznych, 564 samoloty, 370 dział, 14.620 karabinów i pistoletów ) ZSRR: 1475 zabitych i zaginionych, 2383 rannych Słowacja: 18 zabitych, 46 rannych, 11 zaginionych Polska: 66 000 zabitych, 133 700 rannych, 694 000 jeńców wojennych, Wielka Brytania: 650 zabitych, 12 jeńców wojennych Francja: 28 zabitych Legion Czesko-Słowacki: brak danych o stratach Kampania wrześniowa II wojna światowa 1939-1945 Kampania wrześniowa • Bitwa o Atlantyk • Dziwna wojna • Wojna zimowa • Kampania norweska 1940 • Kampania francuska 1940 • Bitwa o Anglię • Front wschodni • Front zachodni • Wojna na Pacyfiku • Kampania śródziemnomorska • Operacja Overlord Kampania wrześniowa (1 IX - 6 X) 1939 Westerplatte (1-7 IX) • Gdańsk • Wybrzeże i Bałtyk • granica państwa • Żory • Chojnice • Grudziądz • Lasy Królewskie • Mokra • Wyry • Pszczyna (1-2 IX) • Mława (1-3 IX) • Bory Tucholskie (1-5 IX) • Węgierska Górka (2-3 IX) • Krojanty • Jordanów (2 IX) • Borowa Góra • Bukowiec (3 IX) • Rajsko • Piotrków (5-6 IX) • Różan (4-6 IX) • Tomaszów Mazowiecki (6 IX) • Pułtusk • Łódź • Wizna (7-10 IX) • Iłża (8-9 IX) • Nowogród (8-10 IX) • Łomża (7-10 IX) • Wola Cyrusowa • Warszawa • Hel • Bzura (9-22 IX) • Kępa Oksywska • Jarosław (10-11 IX) • Przemyśl (11-14 IX) • Kałuszyn (11/12 IX) • Brwinów (12 IX) • Lwów (12-22 IX) • Jaworów (15-16 IX) • Lasy janowskie (17-20 IX) • Mińsk Mazowiecki (13 IX) • Modlin (14-29 IX) • Sochaczew (13-16 IX) • Kobryń • Brześć (14-17 IX) • Węgrów • Tomaszów Lubelski (17-20 IX i 22-27 IX) • Wilno (18-19 IX) • Wólka Węglowa • Palmiry (21 IX) • Grodno (20-22 IX) • Łomianki (22 IX) • Krasnystaw • Krasnobród (23 IX) • Husynne (24 IX) • Szack (29-30 IX) • Cześniki • Władypol • Wytyczno (1 X) • Parczew • Kock (2-6 X) Kampania wrześniowa (inne stosowane nazwy: kampania polska 1939, wojna polska 1939, obrona Polski 1939, wojna obronna Polski) - pierwszy etap II wojny światowej - obrona terytorium Polski przed agresją militarną (bez określonego w prawie międzynarodowym. Była to pierwsza kampania II wojny światowej, trwająca od 1 września (zbrojna agresja Niemiec) do 6 października 1939, kiedy to z chwilą kapitulacji SGO Polesie pod Kockiem zakończyły się walki regularnych oddziałów Wojska Polskiego z agresorami. Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego w kampanii był marszałek Edward Rydz-Śmigły, a szefem sztabu gen. bryg. Wacław Stachiewicz. Od 3 września 1939 wojna koalicyjna Polski, Francji i Wielkiej Brytanii przeciw III Rzeszy niemieckiej. Prolog Sytuacja polityczna Powstały po I wojnie światowej na mocy postanowień traktatu wersalskiego nowy układ granic w Europie Środkowo-Wschodniej był stałym przedmiotem pretensji terytorialnych Niemiec wobec krajów z nimi sąsiadujących. Niemcy niezadowolone z postanowień traktatu (który pozostawiał poza granicami Republiki Weimarskiej terytoria zamieszkane zwarcie w większości przez ludność niemieckojęzyczną - Kraj Sudetów, Kłajpeda, Wolne Miasto Gdańsk), oraz powołując się na zasadę samostanowienia narodów (przyjętą w trakcie konferencji paryskiej (1919) jako zasadę prawa międzynarodowego), dążyły do rewizji postanowień traktatu wersalskiego, żądając zastosowania równouprawnienia w stosowaniu klauzul traktatowych wobec Niemiec. Dotyczyło to zarówno klauzul rozbrojeniowych, jak i zniesienia traktatowego zakazu połączenia (Anschluss) Austrii z Niemcami i żądania rewizji granic z Czechosłowacją i Polską z powołaniem się na zasadę samostanowienia wobec ludności tych państw deklarującej narodowość niemiecką. Celem strategicznym Niemiec weimarskich niezależnie od ich kierownictwa politycznego było obalenie "ładu wersalskiego". Po mianowaniu Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy przez prezydenta Hindenburga i w konsekwencji przejęciu władzy w Niemczech przez NSDAP przy poparciu niemieckich konserwatystów, rewizja postanowień wersalskich uległa przyśpieszeniu wobec otwarcie deklarowanego przez Hitlera programu politycznego rewizji całości postanowień wersalskich. Konsekwencją tego było jednostronne otwarte złamanie w następnych latach postanowień traktatu wersalskiego przez Niemcy, dotyczących ograniczeń zbrojeniowych nałożonych na Niemcy przez rozpoczęcie masowych zbrojeń - w tym lotniczych, wprowadzenie wojsk do rejonów zdemilitaryzowanych traktatowo na zachodzie Niemiec, tj. remilitaryzacja Nadrenii w marcu 1936 i Anschluss Austrii w marcu 1938. Remilitaryzacja Nadrenii w 1936, będąca złamaniem postanowień traktatu wersalskiego i lokarneńskiego, nie spotkały się z żadną reakcją Wielkiej Brytanii i Francji - mocarstw-sygnatariuszy obu traktatów. Punktem zapalnym w stosunkach polsko-niemieckich stanowiło przede wszystkim istnienie polskiego Pomorza, części terytorium Polski z wybrzeżem Bałtyku. Niemcy określali Pomorze polskie jako "korytarz polski" (niem. "Polnischer Korridor"), obszar oddzielający Prusy Wschodnie od reszty Niemiec. Kwestionowanie praw Polski do Pomorza Gdańskiego, powodowało m.in., że koleje niemieckie nie regulowały systematycznie wobec PKP opłat tranzytowych za transport towarów przez Pomorze. Spowodowało to w lutym 1936 czasowe ograniczenie przez Polskę tranzytu niemieckiego przez terytorium Polski, do czasu wyrównania zobowiązań z tytułu tranzytu. Niemcy podejmowały również od początku lat 20. systematyczne próby podważania gwarantowanych Polsce traktatowo praw w Wolnym Mieście Gdańsku. Przejawem tego była próba Senatu Wolnego Miasta usunięcia mieszanej policji portowej (1932), czy próba uniemożliwienia sprawowania przez Polskę praw suwerennych Gdańska wobec zagranicy (Kryzys gdański 1932). Działacze NSDAP Albert Forster i Artur Greiser organizowali antypolskie wystąpienia i zmierzali do przyłączenia Gdańska do III Rzeszy już w 1933. Politycy Republiki Weimarskiej (Gustav Stresemann) dążyli do rewizji granicy polsko-niemieckiej ustalonej w 1919 w trybie arbitrażu międzynarodowego (z udziałem Ligi Narodów). Jednocześnie koła wojskowe Republiki Weimarskiej (Hans von Seeckt, Kurt von Schleicher) utrzymywały ścisły związek z RKKA. Po przejęciu władzy przez Hitlera i odrzuceniu przez Francję w roku 1933 propozycji wojny prewencyjnej przedstawionej przez Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski zadecydował o podpisaniu w styczniu 1934 r dwustronnej deklaracji polsko-niemieckiej o niestosowaniu przemocy w stosunkach wzajemnych. Hitler sprawiał wtedy jeszcze wrażenie polityka umiarkowanego, wręcz przychylnego Polsce, zaś jego głównym antagonistą zdawał się być ZSRR, co potwierdzał dodatkowo podpisany w 1936 pakt antykominternowski. Wobec zbrojnego zajęcia Nadrenii przez dwa bataliony Wehrmachtu w marcu 1936 - otwartego złamania zarówno traktatu wersalskiego jak i traktatu z Locarno - Polska zadeklarowała wobec Francji gotowość bezzwłocznego spełnienia zobowiązań sojuszniczych w przypadku wejścia wojsk francuskich do traktatowo zdemilitaryzowanej strefy Nadrenii, naruszonej przez Niemcy. Francja, jako gwarant traktatu z Locarno, dopuściła jednostronne złamanie traktatu przez Niemcy. Konsekwencją było m.in. ogłoszenie przez Belgię (sygnatariusza paktu z Locarno) i dotychczasowego sojusznika Francji statusu neutralności. Miało to istotne konsekwencje dla pozycji strategicznej mocarstw demokratycznych (Francji i Wielkiej Brytanii) wobec III Rzeszy, a zasadnicze i rozstrzygające znaczenie militarne dla wydarzeń kampanii 1940 - agresji Niemiec na neutralną Belgię i Holandię oraz ataku na Francję. Konsekwencją kryzysu nadreńskiego było bowiem równolegle umożliwienie III Rzeszy ufortyfikowania strefy nadgranicznej z Francją i - z powodu rezygnacji Belgii z sojuszu wojskowego z Francją poprzez deklarację neutralności - znaczące ograniczenie możliwości ofensywy Francji wobec Niemiec (wobec skrócenie odcinka granicy, z którego armia francuska mogła podjąć ofensywę o odcinek granicy belgijsko-niemieckiej). W praktyce otwierało to drogę do ekspansji terytorialnej Niemiec w Europie Środkowej wobec sojuszników Francji - Czechosłowacji i Polski, w pierwszej kolejności zaś do Anschlussu Austrii, zablokowanego po raz ostatni skutecznie przez Wielką Brytanię i Francję w roku 1931, pod groźbą sankcji gospodarczych i militarnych wobec Niemiec. Neville Chamberlain po powrocie z konferencji monachijskiej deklaruje: "Przywiozłem pokój dla naszych czasów", lotnisko Heston w Londynie, 30 września 1938. W listopadzie 1937 Edward Halifax, ówcześnie przewodniczący brytyjskiej Izby Lordów podczas wizyty w Berlinie zaproponował Hitlerowi, łamiąc zasady wersalskie, rokowania w czterech kwestiach: Austrii, Sudetów, Gdańska i byłych kolonii niemieckich. Zostało to odczytane przez Niemcy jako zgoda Wielkiej Brytanii dla programu niemieckiej ekspansji terytorialnej w Europie Środkowej. W konsekwencji żądania Rzeszy wobec rządu Austrii i następnie jej Anschluss, oraz występujące równolegle żądania terytorialne wobec Czechosłowacji, nie spotkały się z oporem dyplomacji brytyjskiej (odgrywającej kluczową rolę w sojuszu brytyjsko-francuskim). Polityka brytyjskiego gabinetu konserwatywnego tego okresu, określana jest jako appeasement (pol. zaspokojenie) III Rzeszy. Kulminacją polityki appeasementu była konferencja w Monachium i będący jej konsekwencją, układ Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec oraz Włoch. Po zakończeniu konferencji monachijskiej 30 września 1938 i uznaniu przez rząd Czechosłowacji cesji terytorialnych na rzecz Niemiec, gwarantowanych przez Francję, Niemcy, Wielką Brytanię i Włochy, Polska zażądała 30 września 1938 o godz 23:45 od rządu Czechosłowacji korekty granicy polsko-czechosłowackiej na terenie Zaolzia na zasadzie rozgraniczenia etnicznego. Po zgodzie rządu Czechosłowacji, Polska przejęła okupowane w 1919 i przejęte bez plebiscytu przez Czechosłowację (w konsekwencji konferencji w Spa i decyzji Rady Ambasadorów) powiaty: trzyniecko-karwiński, zaolziańską część powiatu cieszyńskiego i część powiatu frydeckiego Śląska Cieszyńskiego. Odzyskanie przez Polskę etnicznie polskich ziem Śląska Cieszyńskiego było wówczas i pozostaje nadal uznawane za wpisanie się w politykę roszczeń terytorialnych III Rzeszy, pomimo, że było konsekwencją cesji terytorialnych Czechosłowacji wobec Niemiec, przyjętych przez rząd Czechosłowacji i zaakceptowanych przez mocarstwa zachodnie na konferencji monachijskiej. Po aneksji Kraju Sudetów w październiku 1938, w konsekwencji postanowień układu monachijskiego, na plan główny niemieckiej polityki zagranicznej powróciła kwestia stosunków niemiecko-polskich. 24 października 1938 minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop, w rozmowie z ambasadorem RP w Berlinie Józefem Lipskim, wysunął następujące propozycje (do końca marca 1939 pozostawały one tajne): przyłączenia do Niemiec Wolnego Miasta Gdańska przeprowadzenia eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej przez polskie Pomorze (tzw. "polski korytarz") przystąpienia Polski do paktu antykominternowskiego - czyli jawnego zadeklarowania się Polski jako politycznego partnera III Rzeszy a strategicznego przeciwnika ZSRR. w zamian III Rzesza proponowała: wzajemne uznanie granicy polsko-niemieckiej (lub uznanie terytoriów obu krajów) przedłużenie układu o nieagresji o kolejne 25 lat niemiecką zgodę na zmiany terytorialne na korzyść Polski na wschodzie i wspólną granicę polsko-węgierską współpracę w kwestii emigracji Żydów z Polski oraz w sprawach kolonialnych wzajemne konsultowanie wszystkich decyzji dotyczących polityki zagranicznej Działania dyplomatyczne polityków europejskich i ustalenia wojskowe w przededniu wojny. Marzec - sierpień 1939 6 stycznia 1939 Ribbentrop w rozmowie z Józefem Beckiem, podczas wizyty Becka w Berchtesgaden, wyraźnie już zażądał zdecydowanej zgody na eksterytorialną autostradę i linię kolejową przez polskie Pomorze i przyłączenia Gdańska do III Rzeszy. Wobec faktu, że równolegle miało miejsce spotkanie Becka z Hitlerem, stało się oczywiste, że nie jest to samodzielna inicjatywa dyplomatyczna Ribbentropa (jak do tej pory przypuszczała strona polska), lecz oficjalne stanowisko dyktatora III Rzeszy. W konsekwencji, po powrocie ministra Becka z Niemiec, na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się narada z udziałem prezydenta Ignacego Mościckiego i Edwarda Rydza-Śmigłego, na której uznano niemieckie żądania za niemożliwe do przyjęcia, oceniając iż stanowią one tylko wstęp do dalszych antypolskich kroków Hitlera. Uczestnicy narady stwierdzili wówczas zgodnie, iż przyjęcie niemieckich żądań sprowadziłoby Polskę: "w sposób nieunikniony na równię pochyłą, kończącą się utratą niezależności i rolą wasala Niemiec". Obawy te potwierdziły się po kolejnej wizycie Ribbentropa w Warszawie w dniach 25-27 stycznia 1939. Uznano wtedy w ośrodkach decyzyjnych II Rzeczypospolitej, iż nowym celem niemieckiej ofensywy została Polska. W styczniu 1939 Edward Rydz-Śmigły wydał pierwsze dyspozycje, nakazujące przyspieszenie prac sztabowych nad polskim planem obrony na wypadek konfliktu zbrojnego. Równolegle nasilała się ekspansja Niemiec w Europie, 15 marca 1939 nastąpił rozpad Czecho-Słowacji - ogłoszenie niepodległości przez Słowację i poddanie się jej pod niemiecki protektorat, okupacja wojskowa przez Wehrmacht Czech i utworzenie protektoratu Czech i Moraw, co osłabiło Polskę pod względem strategicznym pogarszając jej szanse w ewentualnym konflikcie zbrojnym. Zajęcie Czech i Moraw stanowiło złamanie przez Niemcy postanowień układu monachijskiego z 1938 i spowodowało zmianę stosunku Wielkiej Brytanii i Francji do polityki Niemiec - państwa te uznały, że zamiary III Rzeszy w stosunku do Europy wykraczają poza deklarowane dotąd przez Hitlera zjednoczenie wszystkich terenów etnicznie niemieckich w ramach Rzeszy i zmierzają do uzyskania przez Niemcy hegemonii na kontynencie. 21 marca 1939 Adolf Hitler jako "wódz i kanclerz Rzeszy", wystosował oficjalne pisemne memorandum do rządu RP, ponawiając przedstawiane do tej pory ustnie żądania Rzeszy w sprawie aneksji Gdańska i eksterytorialnego tranzytu przez Pomorze polskie. W odpowiedzi strona polska zaproponowała wspólną polsko-niemiecką gwarancję statusu Wolnego Miasta Gdańska ( por. kondominium) w miejsce dotychczasowej kontroli Ligi Narodów, co zostało odrzucone przez stronę niemiecką. 23 marca zarządzono w Polsce tajną mobilizację alarmową czterech dywizji skierowanych nad granicę Polski z Niemcami i Wolnym Miastem Gdańskiem (tzw. Korpus Interwencyjny). Rokowania polsko-niemieckie trwały pięć miesięcy, od 24 października 1938, ostatecznie zakończyły się one 26 marca 1939 oficjalną odmową Polski wobec żądań memorandum Hitlera. 31 marca 1939 Wielka Brytania jednostronnie udzieliła Polsce gwarancji niepodległości (ale nie integralności terytorialnej), obiecując pomoc wojskową w przypadku zagrożenia. Brytyjczycy zdecydowani na opór wobec dalszego rozszerzania wpływów Niemiec na kontynencie, udzielili analogicznych gwarancji również Rumunii i w kwietniu 1939 Grecji, która wydawała się być zagrożona przez Włochy po aneksji przez nie Albanii. W reakcji na informację o decyzji Józefa Becka o nagłej wizycie w Londynie (celem przekształcenia deklaracji brytyjskiej w deklarację dwustronną), Adolf Hitler pomiędzy 3 a 4 kwietnia 1939 nakazał przyspieszenie i ukończenie do końca sierpnia tego roku planów ataku na Polskę (Fall Weiss). 6 kwietnia 1939 minister Józef Beck podpisał w Londynie układ o dwustronnych gwarancjach polsko-brytyjskich, który stał się podstawą rokowań o zawarcie formalnego układu sojuszniczego pomiędzy Polską a Wielką Brytanią (zawartego ostatecznie 25 sierpnia jako odpowiedź brytyjską na pakt Ribbentrop-Mołotow). Układy polskie z Wielką Brytanią stały się dla Hitlera pretekstem do wypowiedzenia 28 kwietnia polsko-niemieckiego układu o nieagresji z 1934 w publicznej mowie w Reichstagu. Józef Beck wygłosił w odpowiedzi Hitlerowi exposé w Sejmie RP w dniu 5 maja, w którym po raz pierwszy publicznie poinformował o żądaniach Rzeszy wobec Polski, uznając za bezzasadne wypowiedzenie paktu o nieagresji przez Niemcy, deklarując gotowość Polski do negocjacji statusu Wolnego Miasta Gdańska i ułatwień w tranzycie Rzeszy do Prus Wschodnich, pod warunkiem poszanowania przez Niemcy traktatowo zagwarantowanych praw Polski do dostępu do Morza Bałtyckiego. W exposé Becka padły słowa : Polska od Bałtyku odepchnąć się nie da. Wobec zaistniałej sytuacji, ożywiony został sojusz polsko-francuski, opierający się na układzie sojuszniczym z 1921. 19 maja w Paryżu, został podpisany polsko-francuski protokół o współpracy wojskowej. Aneks do układu sojuszniczego, przewidywał włączenie się Francji do wojny w przypadku niemieckiego ataku na Polskę - w powietrzu w pierwszym dniu wojny, na lądzie w trzecim, oraz generalną ofensywę w piętnastym dniu działań zbrojnych. W tym samym czasie rozpoczęła się seria niemieckich prowokacji granicznych, już 20 maja 1939 miał miejsce zbrojny napad na polski posterunek celny w Kalthofie. Latem 1939 toczyły się równoległe jawne rokowania pomiędzy Wielką Brytanią i Francją a ZSRR o sojusz, a przynajmniej życzliwą neutralność ZSRR, oraz trwały rozpoczęte w maju 1939 tajne rokowania niemiecko-sowieckie o zgodę ZSRR na agresję niemiecką na Polskę. Strona sowiecka traktowała rokowania z państwami zachodnimi jako środek nacisku na jak najlepsze warunki porozumienia z III Rzeszą. Ostatecznie po zgodzie z 19 sierpnia 1939 Hitlera na terytorialne żądania sowieckie (sprowadzające się do połowy terytorium Polski do linii rzek Pisy, Narwi, Wisły i Sanu, terytorium Łotwy, Estonii, Finlandii i rumuńskiej Besarabii), Józef Stalin przy aprobacie Biura Politycznego partii bolszewickiej również 19 sierpnia zadecydował o zawarciu niemiecko-sowieckiego układu. Porozumienie to było formalnie paktem o nieagresji pomiędzy ZSRR a III Rzeszą, a w protokole tajnym - faktycznym układem sojuszniczym o podziale stref wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej pomiędzy III Rzeszę a ZSRR. W celu zawarcia układu Joachim von Ribbentrop odleciał specjalnym samolotem przez Królewiec do Moskwy. Do końca trwały formalne rozmowy sowiecko-brytyjsko-francuskie w Moskwie (zakończone dopiero po podpisaniu paktu sowiecko-niemieckiego). Układ niemiecko-sowiecki został zawarty w nocy z 23 na 24 sierpnia na Kremlu i od nazwisk formalnych sygnatariuszy znany jest jako pakt Ribbentrop-Mołotow. Zawarcie paktu niemiecko-sowieckiego było wyrażeniem zgody przez ZSRR na agresję Niemiec na Polskę i deklaracją udziału wojskowego w tej agresji. Cel strategiczny polityki ZSRR - doprowadzenie do II wojny światowej "państw kapitalistycznych" w Europie między sobą - ale juz bez elementu neutralności ZSRR - został tym samym osiągnięty. Bezzwłocznie po otrzymaniu informacji o zgodzie Stalina na zawarcie paktu, Hitler wyznaczył termin ataku na Polskę na 26 sierpnia 1939, po zwołaniu w dniu 22 sierpnia narady wyższych dowódców Wehrmachtu w Obersalzbergu, gdzie w swoim przemówieniu stwierdził m.in.: Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na Zachodzie, zniszczenie Polski musi być naszym pierwszym zadaniem. Dla celów propagandy podam jakąś przyczynę wybuchu wojny, mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. W sprawach z rozpoczęciem i prowadzeniem wojny nie decyduje prawo, lecz zwycięstwo. Bądźcie bezlitośni, bądźcie brutalni ! 28 sierpnia 1939 jako element wprowadzanej gospodarki wojennej, wprowadzono w III Rzeszy bez zapowiedzi kartkowy system racjonowania żywności. Po otrzymaniu 25 sierpnia informacji o zawarciu sojuszu polsko-brytyjskiego i równolegle depeszy od Mussoliniego o odmowie udziału Włoch w wojnie po stronie Niemiec, Hitler odwołał tego samego dnia decyzję o ataku, by ponowić ją ostatecznie 30 sierpnia. Wyznaczył jednocześnie datę ataku na 1 września (ostateczna szczegółowa decyzja została podpisana 31 sierpnia o godz. 0.30 w nocy). Celem Hitlera było ograniczenie konfliktu zbrojnego wyłącznie do Polski, zaś pakt ze Stalinem miał zastraszyć Wielką Brytanię i powstrzymać ją przed interwencją w zbrojny konflikt niemiecko-polski i przekształcenie go w wojnę ogólnoeuropejską. Kalkulacje Hitlera (oparte o informacje i analizy Ribbentropa, uprzednio ambasadora Rzeszy w Londynie), okazały się w tym zakresie w dłuższej perspektywie bezpodstawne. Tuż przed atakiem w 1939 roku na zapytanie strony niemieckiej o możliwość dokonania inwazji na Polskę z terytorium Węgier, premier Pál Teleki odparł: "Ze strony Węgier jest sprawą honoru narodowego nie brać udziału w jakiejkolwiek akcji zbrojnej przeciw Polsce". W depeszy wysłanej do Adolfa Hitlera z 24 lipca 1939 roku, Teleki argumentował, iż Węgry „nie mogą przedsięwziąć żadnej akcji militarnej przeciw Polsce ze względów moralnych". List ten wywołał wściekłość kanclerza Trzeciej Rzeszy. Ujawnione po wojnie fragmenty korespondencji dyplomatycznej dowodzą jednak, że Węgrzy przewidywali taki rozwój sytuacji już w początku roku 1939. W kwietniu 1939 szef węgierskiej dyplomacji Istvan Csaky w liście do posła Villaniego pisał: „nie jesteśmy skłonni brać udziału ani pośrednio, ani bezpośrednio w zbrojnej akcji przeciw Polsce. Przez «pośrednio» rozumiem tu, że odrzucimy każde żądanie, które prowadziłoby do umożliwienia transportu wojsk niemieckich pieszo, pojazdami mechanicznymi czy koleją przez węgierskie terytorium dla napaści przeciw Polsce. Jeżeli Niemcy zagrożą użyciem siły, oświadczę kategorycznie, że na oręż odpowiemy orężem." Premier Węgier w porozumieniu z regentem Miklosem Horthym nakazał zaminowanie tuneli na trasie linii kolejowej i ich wysadzenie w powietrze w przypadku próby sforsowania siłą przez Niemców W nocy z 31 sierpnia na 1 września polskie władze bezpieczeństwa internowały na całym terytorium kraju kilka tysięcy Ukraińców cieszących się największym prestiżem w swoich środowiskach. Casus belli Plany agresji III Rzeszy na Polskę i rozwój działań militarnych 1-28 września 1939 Celem agresji niemieckiej było zdobycie tzw. Lebensraum, czyli przestrzeni życiowej oraz wynarodowienie i ostatecznie wysiedlenie, a później wymordowanie narodów zamieszkujących te ziemie i zasiedlenie ich przez Niemców - plany te Niemcy zamierzali zrealizować w ramach Generalnego Planu Wschodniego, opracowanego jeszcze przed wojną z udziałem niemieckich placówek naukowo-badawczych (m.in. Uniwersytetu Berlińskiego). Pretekstem do agresji była ochrona mniejszości niemieckiej II Rzeczypospolitej i Wolnego Miasta Gdańska. W ciągu lat 30. poglądy rewizjonistyczne, podważające ustalenia traktatu wersalskiego zwłaszcza w kwestii granic, propagowane były przez powiązane z nazistami struktury. Jedną z najbardziej aktywnych, była stworzona przy udziale NSDAP, organizacja Bund Deutscher Osten (pol. Związek Niemiecki Wschód). Jednocześnie prowadzono antypolskie kampanie propagandowe, m.in. w 1934 zorganizowano w Niemczech Wystawę Berlińską, oprotestowaną przez polską dyplomację. III Rzesza wystosowała wobec Polski najpierw polityczne żądania aneksji Wolnego Miasta Gdańska i eksterytorialnego tranzytu przez korytarz polski, publicznie odrzucone przez ministra Józefa Becka w mowie sejmowej z dnia 5 maja 1939 roku. W nocy z 29 na 30 sierpnia Joachim von Ribbentrop przekazał ambasadorowi brytyjskiemu sir Nevillowi Hendersonowi ultymatywne już żądania niemieckie. Polska miała zgodzić się na bezwarunkowe zajęcie Gdańska przez Niemcy, oraz na plebiscyt na Pomorzu polskim, ale na warunkach preferujących Niemcy. Ribbentrop odmówił Hendersonowi przekazania żądań niemieckich w formie pisemnej. Ambasador Józef Lipski po konsultacjach z Warszawą poprosił o audiencję u Ribbentropa. 31 sierpnia 1939 o godz. 0.30 w nocy Adolf Hitler podpisał rozkaz ostatecznie wyznaczający termin ataku na Polskę na 1 września godz. 4.45. 31 sierpnia 1939 o godzinie 18.30 Ribbentrop przyjął po raz ostatni ambasadora Lipskiego, któremu tylko zakomunikowano, że nie posiada on pełnomocnictw do tak daleko idących koncesji. Rozgłośnia radiowa Deutschlandsender w późnych godzinach wieczornych 31 sierpnia odczytała tekst niemieckiego ultimatum (tzw. "16 punktów"), nigdy formalnie zresztą Polsce nie przedstawionych, informując o jego "odrzuceniu" przez Polskę. Działo się to równolegle do przeprowadzanej w Gliwicach przez Sicherheitsdienst prowokacji pod kryptonimem "Himmler", mającej stanowić pretekst propagandowy do rozpoczęcia przez Niemcy działań wojennych przeciw Polsce bez formalnego wypowiedzenia wojny której stronami były zarówno Niemcy jak i Polska). Od 1 września na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow ZSRR był cichym sojusznikiem Rzeszy, od 17 września - sojusznikiem jawnym. Armia Czerwona przygotowywała się do inwazji na Polskę, władze sowieckie zarządziły mobilizację, a 17 września dokonały agresji na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej. Od 3 września radiostacja sowiecka w Mińsku podawała Luftwaffe koordynaty lokacyjne dla nalotów na Polskę. Tekst tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow został przekazany dyplomatom amerykańskim (Charles Bohlen) i francuskim w Moskwie 24 sierpnia 1939 przez Hansa von Herwarth, sekretarza ambasady Rzeszy w Moskwie. Sekretarz stanu USA Cordell Hull poinformował również Brytyjczyków. Informacja o zadecydowanym rozbiorze Polski nie została jednak przekazana do Warszawy, zaś Józef Beck był utrzymywany przez nieświadomego sytuacji ambasadora RP Wacława Grzybowskiego w przekonaniu o zachowaniu przez ZSRR życzliwej neutralności w ewentualnym konflikcie niemiecko-polskim Dywersja niemiecka Celem politycznym III Rzeszy (latem, a zwłaszcza w końcu sierpnia), było ograniczenie konfliktu zbrojnego do Polski i powstrzymanie zachodnich sojuszników Rzeczypospolitej od wypowiedzenia Niemcom wojny, co powinno nastąpić w reakcji na zbrojną agresję Niemiec na Polskę. Państwo niemieckie zamierzało osiągnąć ten cel, poprzez instrumentalne odwołanie się do pacyfistycznych nastrojów społeczeństw krajów demokratycznych (zwłaszcza Francji, ale również Wielkiej Brytanii). Działania te miały w konsekwencji doprowadzić do wymiernego nacisku na rządy tych państw, i spowodować zachowanie przez nie neutralności oraz niedotrzymanie zobowiązań sojuszniczych wobec Polski. Nawet jednak odrzucenie przez Polskę żądań niemieckich nie usprawiedliwiałoby międzynarodowej opinii publicznej konieczności wojny. Dlatego Niemcy usilnie przygotowywali od dawna serię prowokacji (Operacja Himmler), które miały w założeniu ukazać Polskę jako agresora, a niemiecką operację jako kampanię odwetową wobec serii agresji ze strony polskiej. Organizacją serii prowokacji, mającą na celu destabilizację państwa polskiego, w okresie od marca do sierpnia 1939 zajął się wywiad wojskowy Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych (niem. Oberkommando Der Wehrmacht) - Abwehra, oraz SD pod kierunkiem Reichsführera SS Heinricha Himmlera. W ciągu całego lata 1939 roku miały miejsce napady band dywersyjnych na leżące w pasie nadgranicznym polskie posterunki graniczne, stacje kolejowe i fabryki (m.in. w Rybniku, Katowicach, Kościerzynie i Mławie). Grupy dywersantów wysyłanych z Niemiec wszczynały bójki w restauracjach i kawiarniach, umieszczały w niemieckich szkołach i lokalach bomby zegarowe i podpalały majątki niemieckie - prasa niemiecka przedstawiała te wydarzenia jako przykłady "polskiego terroru". Akty terrorystyczne miały miejsce także w głębi terytorium Polski - w ostatnim tygodniu sierpnia 1939 w hali bagażowej dworca kolejowego w Tarnowie eksplodowała bomba, podłożona przez dywersantów niemieckich, zabijając na miejscu 18 Polaków. Wysadzony przez polskich saperów most kolejowy w Tczewie, po nieudanej próbie przejęcia mostu przez wojska niemieckie 1 września 1939 W ramach akcji dywersyjnych planowano także operacje zajęcia obiektów przemysłowych, dróg i mostów. Pomiędzy 25 i 26 sierpnia grupa niemieckich dywersantów z wrocławskiej Abwehry pod dowództwem por. Albrechta Herznera dokonała napadu dywersyjnego (pierwotnie początek wojny planowano na 4:15 rano dnia 26 sierpnia) na Przełęcz Jabłonkowską, w celu opanowania tunelu i stacji kolejowej. Oddział niemiecki przystąpił do akcji, ponieważ nie dotarł do niego rozkaz o przesunięciu dnia rozpoczęcia inwazji na Polskę na 1 września 1939, i został powstrzymany przez polską załogę stacji kolejowej, po czym musiał się wycofać. W tych samych dniach niemieccy dywersanci zamierzali zająć most na rzece Wiśle w Tczewie, jednak ponieśli porażkę w starciu z polską Strażą Graniczną (most został wysadzony w powietrze 1 września przez polskich saperów, przy ponownej próbie przejęcia przez dywersantów). Podobne zajścia miały miejsce 1 września 1939 - m.in. w Grudziądzu oddziały dywersantów niemieckich podjęły próbę przejęcia mostu. W pierwszych dniach września 1939 dochodziło także do strzelania do Polaków i mordowania polskiej ludności cywilnej przez oddziały niemieckich dywersantów w strefie przyfrontowej, m.in. w Orłowie, Grudziądzu, Łasinie i Sępólnie. Część Niemców - obywateli Rzeczypospolitej (a także agenci zrzucani na spadochronach), zorganizowanych było w strukturę dywersyjną zwaną kolokwialnie piątą kolumną, która organizowała akcje dywersyjne przeciw walczącym oddziałom Wojska Polskiego. Najbardziej spektakularnymi akcjami dywersyjnymi mniejszości niemieckiej były próby opanowania kopalń górnośląskich nad ranem 1 września 1939, udaremnione przez wojsko i samoobronę polską, oraz dywersja niemiecka w Bydgoszczy na tyłach wycofujących się z Pomorza Nadwiślańskiego wojsk 9, 15 i 27 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego. Zbrojną próbę zajęcia Chorzowa i innych miast górnośląskich podjęły 1 września 1939 oddziały Freikorps Ebbinghaus. Do standardu należało przecinanie linii telefonicznych, dezinformacja, występowanie dywersantów w mundurach polskich. Miejsce postoju zarówno rządu polskiego, jak i Naczelnego Dowództwa było systematycznie podawane do wiadomości Luftwaffe. Również w powiatach południowo-wschodnich Polski dochodziło do dywersji, napadów oraz niszczenia umocnień oraz instalacji wojskowych przez grupy nacjonalistów ukraińskich, obywateli polskich. Jedną z największych tego typu akcji dywersyjnych, tłumionych w miarę możliwości wojskowych przez siły Wojska Polskiego, była próba zbrojnego opanowania Stryja przez grupy specjalne OUN w nocy z 12 na 13 września 1939, o charakterze lokalnego powstania. Do podobnych wydarzeń inspirowanych przez oddziały OUN doszło w powiatach zamieszkanych przez mieszankę narodowościową (głównie zamieszkanych przez Polaków i Ukraińców). Dywersje miały miejsce m.in. w Podhorcach, Borysławiu, Truskawcu, Mraźnicy, Żukotynie, Uryczu, w okolicach Mikołajowa i Żydaczowa. Niejednokrotnie celem OUN było przejęcie władzy w poszczególnych miejscowościach przed wkroczeniem wojsk sowieckich lub niemieckich. Dochodziło także do rozbrajania polskich żołnierzy oraz potyczek z przemieszczającymi się oddziałami Wojska Polskiego i policji.Przygotowania do wojny Afisz mobilizacji powszechnej Polski myśliwiec PZL P.11 zamaskowany na lotnisku polowym 31.08.1939 Polski dywizjon niszczycieli wykonując plan Peking w trakcie ewakuacji do Wielkiej Brytanii 31.08.1939 Rozkaz Adolfa Hitlera jako zwierzchnika sił zbrojnych Rzeszy z 31 sierpnia 1939 o terminie rozpoczęcia agresji na Polskę (strona tytułowa) Obszar Polski wyjątkowo nie sprzyjał prowadzeniu wojny obronnej: poza bagnami Polesia na wschodzie i pasmem Karpat na południu, Polska nie miała granic naturalnych. Z około 5400 kilometrów granic lądowych na granicę z Niemcami przypadło ponad 2700 kilometrów, z Protektoratem Czech i Moraw 120 kilometrów, z ZSRR - ponad 1400 kilometrów. Granica z Niemcami praktycznie była otwarta, gdyż ze względu na brak środków i polską doktrynę wojenną zakładającą jako główną metodę walki działania ruchowe, przeciwuderzenia i miejscowe zwroty zaczepne nie stworzono tam większych fortyfikacji. Polska dysponowała jedynie fragmentami fortyfikacji stałych i kilkoma rejonami umocnionymi, najsilniejsze z nich osłaniały kluczowy rejon przemysłowy Górnego Śląska (Obszar Warowny Śląsk, Węgierska Górka) i po części Śląska Cieszyńskiego. Na Mierzei Helskiej znajdował się ufortyfikowany Rejon Umocniony Hel. Front północny dysponował fortyfikacjami w rejonie Narwi, oraz wysuniętym bastionem fortyfikacyjnym nad granicą z Prusami Wschodnimi - pod Mławą i Rzęgnowem. Istotny wpływ na taki stan rzeczy miało to, że od zarania niepodległości II Rzeczypospolitej przygotowywano się do wojny na wschodzie. W początkach 1939 roku nie istniały nawet plany wojskowe na wypadek wojny z Niemcami. Dopiero gdy zagrożenie z zachodu stało się realne, przygotowano projekt obrony. Posiadał on dwie przesłanki: przyjęto, że w razie konfliktu Polski z Niemcami, ZSRR pozostanie neutralny (gwarancja polsko-sowieckiego paktu o nieagresji z r. 1932 ważna do końca roku 1945 i tzw. protokółu Litwinowa o wyrzeczeniu się wojny jako środka rozwiązywania sporów z 1929 roku), a Francja wypełni zobowiązania sojusznicze z 1921, czyli uderzy na napastnika. Celem wojsk polskich zgodnie z założeniami planu Zachód miało być zadanie najeźdźcy możliwie dużych strat i utrzymanie operacyjnej sprawności bojowej aż do rozpoczęcia działań ofensywnych przeciwko Linii Zygfryda przez Francję. Wielka Brytania miała z chwilą rozpoczęcia wojny rozpocząć morską blokadę Rzeszy i ofensywę bombową siłami RAF nad Niemcami ze szczególnym uwzględnieniem węzłów komunikacyjnych, celem odciągnięcia Luftwaffe z frontu polskiego i utrudnienia przerzucania Wehrmachtu na front zachodni. Po rozpoczęciu ofensywy francuskiej na lądzie Wojsko Polskie miało przedsięwziąć działania zależne od sytuacji na froncie niemiecko-polskim. Granica wschodnia miała pozostać chroniona tylko przez KOP - Korpus Ochrony Pogranicza (podległy Ministerstwu Spraw Wewnętrznych). Deklaracje brytyjskie i francuskie dokonane w maju 1939 wobec delegacji pod przewodnictwem gen. Tadeusza Kasprzyckiego, były z zamierzenia deklaracjami bez pokrycia. Wewnętrzne ustalenia wojskowe sztabów brytyjskiego i francuskiego wykluczały możliwość zaangażowania sojuszników w deklarowanej skali, o czym nie poinformowano strony polskiej. Strona polska w ramach współpracy sojuszniczej przekazała tymczasem 25 lipca 1939 reprezentantom wywiadów wojskowych Francji i Wielkiej Brytanii, egzemplarze wykonanej przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego WP repliki niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, wraz z opracowanym przez polskich kryptologów kompletem dokumentacji umożliwiającej samodzielny deszyfraż kodów szyfrowych III Rzeszy przez sojuszników Rzeczypospolitej. Decyzja strony polskiej była nie do przecenienia w kontekście zbliżającej się wojny. Polska ogłosiła mobilizację powszechną 30 sierpnia (wcześniej prowadzona była tzw. mobilizacja alarmowa, w wyniku której zmobilizowano (w trybie indywidualnych powołań) około 800 tysięcy żołnierzy), ale pod naciskiem sojuszników odwołała ją i ogłosiła ponownie 31 sierpnia. Spowodowało to trudny do opanowania chaos: 1 września oddziały osiągnęły zaledwie 70 procent gotowości bojowej, gdyż wiele oddziałów kompletowanych w trybie mobilizacji powszechnej nie dotarło w ogóle do miejsca zgrupowań (przede wszystkim wobec zmasowanych nalotów Luftwaffe na linie kolejowe i zmiany linii frontu wskutek działań niemieckich jednostek pancernych, zmotoryzowanych i lekkich). Sytuację Wojska Polskiego utrudniały także przemieszczające się na wschód kolumny ludności cywilnej, niejednokrotnie blokujące kluczowe drogi i utrudniające komunikację oddziałom wojskowym. Różnicom ilościowym towarzyszyły różnice w jakości sprzętu i doktrynie wojennej. Lotnictwo polskie wyposażone było w sprzęt starszy wprawdzie tylko o 3-4 lata (PZL P.11) od samolotów Luftwaffe (Bf109), lecz był on ze względu na rewolucję technologiczną połowy lat 30. już przestarzały jako sprzęt poprzedniej generacji. Uniemożliwiało to skuteczną obronę polskiej przestrzeni powietrznej przed zmasowanymi atakami bombowców i bombowców nurkujących krótkiego zasięgu (Stukas), realizujących doktrynę wojny powietrznej Göringa. Nowoczesne polskie bombowce średniego udźwigu Łoś (120 szt., z czego tylko 36 szt. w pełni wyposażonych i uzbrojonych w służbie w Brygadzie Bombowej w dyspozycji Naczelnego Wodza) były używane wbrew przeznaczeniu jako samoloty szturmowe bez osłony myśliwskiej wobec niemieckich zgrupowań pancernych (1 i 4 Dywizja Pancerna Wehrmachtu) w dniach 2-5 września 1939 w rejonie Kłobuck - Radomsko - Tomaszów Mazowiecki. Luftwaffe nie udało się jednak zaplanowane zniszczenie lotnictwa polskiego w pierwszym dniu wojny - zostało ono przebazowane skutecznie na tajne, nieznane wywiadowi niemieckiemu lotniska polowe 30 sierpnia. Nie mogło to jednak zmienić dysproporcji sił wynikającej ze skierowania całości niemieckich sił powietrznych przeciw Polsce wobec całkowitej bierności sojuszników zachodnich Rzeczypospolitej i w konsekwencji szybkiego zużywania się sprzętu w walce. Polska broń pancerna składała się z dwóch polskich konstrukcji czołgu 7 TP oraz tankietki TKS będących podstawą polskich sił pancernych. 7TP był unowocześnioną modyfikacją czołgu angielskiego Vickers E. Był on pierwszym seryjnie produkowanym czołgiem z wysokoprężnym silnikiem Diesla, a także pierwszym wozem bojowym wyposażonym w peryskop odwracalny konstrukcji Rudolfa Gundlacha. W chwili wybuchu wojny stanowił on jedną z najbardziej udanych konstrukcji w zakresie broni pancernej jednak wyprodukowano go jedynie 140 szt. Polskie dowództwo starało się uzupełnić niedostatek broni pancernej modernizując przestarzałe już tankietki TKS wyposażając je w najcięższy karabin maszynowy wz. 38FK o kalibrze 20mm zdolny do przebicia pancerzy niemieckich czołgów, a także importując zachodnie konstrukcje jak czołgi Vickers E oraz francuskie Renault R-35.W okresie przedwojennym Wojsko Polskie znajdowało się również w trakcie przezbrajania w nowoczesną broń przeciwpancerną mającą zrównoważyć dysproporcje uzbrojenia w tym zakresie. Rozpoczęto masową produkcję (działka przeciwpancerne kal. 37 mm) oraz tajnego projektu produkcji karabinu przeciwpancernego UR). Artyleria przeciwlotnicza została wyposażone w armaty przeciwlotnicze Bofors 40 mm z zakładów w Starachowicach i Rzeszowie oraz armaty plot. kal. 75 mm z zakładów w Starachowicach). Wobec braku środków budżetowych, dysponowała wymienionym sprzętem w ilości nie odpowiadającej wymaganiom nowoczesnego pola walki. Kontrowersje w Sztabie Głównym Wojska Polskiego - czy kierować ograniczone środki finansowe na broń pancerną lub przeciwpancerną, czy przeznaczać znaczne kwoty na kosztowną marynarkę wojenną, oraz spory Ministerstwa Spraw Wojskowych z Ministerstwem Skarbu (i osobiście Eugeniuszem Kwiatkowskim) o wysokość budżetu wojskowego w porównaniu z wydatkami na inwestycje w przemysł zbrojeniowy (COP) w latach 1936-1940, nie pozostały również bez wpływu na poziom przygotowania wojennego Rzeczypospolitej. Nie bez znaczenia był fakt, że zamówienia składane za granicą na sprzęt wojskowy były opóźniane a szereg nie doczekało się realizacji, z powodu ograniczonych mocy produkcyjnych fabryk przemysłu zbrojeniowego wobec gorączkowych modernizacji i dozbrajania się większości armii europejskich w atmosferze napięcia wojennego w Europie w latach 30. Nie było to natomiast w stanie zmienić sytuacji geostrategicznej wynikającej z paktu Ribbentrop-Mołotow, wcześniejszego zajęcia przez Niemcy Austrii i faktycznego rozpadu Czechosłowacji. Z zobowiązaniami czy bez Brytyjczycy i Francuzi nie przewidywali ani też nie uważali, że zdołają zapewnić Polsce skuteczną pomoc militarną w razie niemieckiego ataku. Ich gwarancje zmierzały do tego, aby zapobiec wojnie, a nie zaś do tego, aby popierać Polskę militarnie, w razie gdyby wojna naprawdę wybuchła. Łudzili się, że ich oficjalne zobowiązania wobec Polski zawrócą Hitlera z drogi podboju i skłonią do racjonalnych negocjacji. Udzielając Polsce jawnego poparcia i podejmując tajne zobowiązania, chcieli także powstrzymać Polskę od zupełnego poddania się presji Hitlera, od stania się mimowolnym satelitą Niemiec. Ale czy to przyjmując możliwość zachowania pokoju, czy nieuchronność wojny uważali Rosję za czynnik rozstrzygający. I Francuzom, i Brytyjczykom sojusz z Rosją wydawał się sprawą kluczową. Sądzili, że taki sojusz z pewnością zapobiegnie wojnie, a jeśli nawet nie byli przekonani, że z pomocą takiego sojuszu wojna na pewno będzie wygrana. Aby taki sojusz stał się możliwy, niezbędna będzie współpraca Polski z Rosją, Polsce zatem należało schlebiać, ponieważ Polska dzieliła Rosję od Niemiec. Ani Brytyjczycy, ani Francuzi nigdy nie myśleli kategoriami angielsko-francusko-polskiego sojuszu na wypadek, gdyby wojna stała się nieuchronna. Dążyli natomiast do sojuszu angielsko-francusko-sowieckiego. Bez Rosji, twierdzili, wojna będzie długotrwała, a jej ciężar będą ponosić Wielka Brytania i Francja. Co zaś do Polaków, będą musieli wytrzymać pierwszy cios, bronić się tak długo, jak zdołają i możliwie jak najbardziej osłabić niemiecką machinę wojenną, co da sojusznikom zachodnim czas na przygotowanie się. Ale wcześniej czy później Polska będzie musiała ulec. Oczywiście, z chwilą gdy demokracje zachodnie odniosą zwycięstwo, Polska zostanie wskrzeszona. Polacy mieli odmienny pogląd na sytuację. Nie zrozumiawszy śmiertelnej powagi i znaczenia żądań Hitlera, przecenili własną siłę militarną i nie docenili siły Niemiec. Ale nie zrozumieli także strategii i motywów Wielkiej Brytanii i Francji. Wzięli dosłownie brytyjskie i francuskie zobowiązania. Myśleli kategoriami sojuszu angielsko-francusko-polskiego. Łudzili się, że wystarczy taki sojusz, aby przelicytować bluff Hitlera i zapobiec wojnie. A jeśli Hitler ją rozpocznie, równoczesna riposta Wielkiej Brytanii, Francji i Polski, riposta na lądzie, morzu i w powietrzu rzuci Niemcy na kolana. Pomimo swoich obaw i podejrzeń wobec Moskwy, nie uważali współpracy militarnej i politycznej z Rosją za konieczną. Wbrew intencjom Londynu i Paryża zachodnie gwarancje i zobowiązania tylko umacniały ich w tych założeniach Afisz orędzia Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 1 września 1939 ogłaszającego stan wojny z Niemcami. Napaść na Polskę poprzedziły liczne incydenty i prowokacje m.in. prowokacja w Gliwicach, gdzie niemieccy żołnierze, przebrani w cywilne ubrania, dokonali napaści na tamtejszą niemiecką radiostację, pozorując udział w tym Polaków. Incydent ten stał się oficjalnym pretekstem do rozpoczęcia przez Niemcy działań wojennych przeciwko Polsce. Niemcy skoncentrowali przeciwko Polsce 1,8 miliona żołnierzy uzbrojonych w 2800 czołgów, około 3000 samolotów i 10 000 dział. Słowacja wystawiła Armie Polową "Bernolak" i nieliczne lotnictwo. Polska zmobilizowała około miliona żołnierzy (spośród 2,5 miliona wojskowo wyszkolonych rezerwistów), 880 czołgów, 400 samolotów i 4300 dział. Polska linia obrony biegła wzdłuż granic Polski z wyjątkiem północnego wąskiego odcinka części "korytarza pomorskiego", który wobec kleszczowego zagrożenia, nie nadawał się do obrony. Stąd siły pozostawione dla obrony Gdyni i Helu miały trwać w obronie oczekując na odsiecz. Założeniem polskiego planu obrony (plan "Z") była wojna koalicyjna we współdziałaniu z najliczniejszą po Armii Czerwonej i Wehrmachcie na lądzie - armią francuską i najsilniejszą na morzu, a przy połączeniu z siłami francuskimi porównywalną w powietrzu - armią brytyjską. Założeniem Fall Weiss, wzorowanym na planie Schlieffena z 1914, było skoncentrowanie całości sił niemieckich na jednym froncie (polskim) przy szkieletowej osłonie drugiego frontu (zachodniego), a następnie po szybkim złamaniu przeciwnika przerzucenie sił na drugi front działań wojennych. Szybkie złamanie przeciwnika wobec rozległości terytorium Polski i możliwości wojny partyzanckiej miał zagwarantować udział Armii Czerwonej w agresji, tak szybko jak jest to możliwe. Istotne było szybkie zajęcie Warszawy jako stolicy Polski - traktowane jako pretekst polityczny do wystąpienia zbrojnego ZSRR. Początek Zbombardowany przez Luftwaffe 1.09.1939 Wieluń Żołnierz piechoty na stanowisku strzeleckim Działko przeciwpancerne kawalerii na stanowisku bojowym Polska artyleria konna w marszu 1 września 1939 o 4:40, bez wypowiedzenia wojny i ogłoszenia mobilizacji, wojska niemieckie zgodnie z planem Fall Weiss, uderzyły na Polskę na całej długości polsko-niemieckiej granicy oraz z terytorium Moraw i Słowacji, co spowodowało iż łączna długość frontu wyniosła ok. 1600 km stawiając Polskę w niekorzystnym położeniu strategicznym. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki wydał odezwę, w której po oświadczeniu o nie sprowokowanej agresji Niemiec przeciwko Polsce wezwał naród do obrony wolności i niepodległości kraju. Założeniem "Fall Weiss" było okrążenie i zniszczenie Wojska Polskiego na zachód od linii Wisły nie później niż w czternastym dniu od uderzenia Wehrmachtu. Wobec oporu wojska polskiego założenia OKH planu wojny z Polską nie zostały zrealizowane, a wobec przegrupowania jednostek polskich poza oskrzydlające uderzenia niemieckich jednostek pancernych i zmotoryzowanych rozstrzygającym dla rezultatu kampanii było uderzenie Armii Czerwonej od wschodu na terytorium państwa polskiego. Atak był wspomagany zorganizowanymi nalotami bombowymi Luftwaffe na większość miast polskich, węzłów kolejowych i osiedli fabrycznych. Jednocześnie w dniu 3 września 1939 rząd ZSRR wyraził zgodę na korzystanie przez Niemców z radiostacji w Mińsku, aby umożliwić im w ten sposób radionawigację we wschodnich rejonach Polski. Prawdopodobnie pierwszym polskim miastem, na które spadły niemieckie bomby był Wieluń. 1 września lotnictwo niemieckie atakowało Gdynię, Puck i Hel. Intensywne bombardowania dotknęły rejon południowej Wielkopolski i Górnego Śląska, Tczew, Częstochowę, Kraków oraz leżące w głębi kraju Grodno. 2 września w nalocie niemieckim na Lublin zginęło ok. 200 osób, a dalsze 150 osób poniosło śmierć w nalocie na pociąg ewakuacyjny stojący na dworcu kolejowym w Kole. Niemieckie naloty na Warszawę odbywały się od pierwszego dnia września. Jednak symbolem ataku Niemiec stało się uderzenie na polską składnicę wojskową Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku, rozpoczęte o godzinie 4:45 strzałami pancernika "Schleswig-Holstein", który z kurtuazyjną wizytą wpłynął do portu w Gdańsku kilka dni wcześniej. 205 polskich żołnierzy placówki Westerplatte, pod dowództwem mjr. Henryka Sucharskiego i jego zastępcy kpt. Franciszka Dąbrowskiego, zajmujących rejon wyposażony w 5 betonowych wartowni i koszary wojskowe oraz umocnione obiekty polowe, broniło się przez siedem dni przed siłami liczącymi 3,4 tys. żołnierzy niemieckich z kompanii SS-Heimwehr Danzig, kompanii szturmowej piechoty morskiej z pancernika Schleswig-Holstein, oddziałów Selbstschutz i batalionu saperów, przy jednoczesnym ostrzale niemieckiej artylerii z rejonu Wisłoujścia, Brzeźna, Nowego Portu, z pancernika Schleswig-Holstein oraz atakami powietrznymi eskadry samolotów Stukas. Westerplatte skapitulowało 7 września o godz. 10:15, przez ten czas było przykładem bohaterstwa i zachęcało do dalszej walki cały kraj. Symbolicznym wydarzeniem z pierwszych dni wojny była obrona Poczty Polskiej w Gdańsku. Poczta została zdobyta po 14 godzinach zaciekłych walk, a jej obrońcy rozstrzelani. Jednocześnie Albert Forster, ogłoszony dekretem Senatu Wolnego Miasta Gdańska z 23 sierpnia 1939 "głową" Wolnego Miasta ogłosił 1 września 1939 przyłączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy. W tym samym dniu Wysoki Komisarz Ligi Narodów, Carl Jakob Burckhardt na żądanie Alberta Forstera opuścił terytorium Wolnego Miasta Gdańska wraz z personelem Komisariatu Ligi Narodów w Wolnym Mieście. 1 września 1939 Niemcy aresztowali w Gdańsku pierwszych 250 Polaków, których umieszczono w utworzonym 2 września 1939 obozie koncentracyjnym Stutthof. Bitwa graniczna Tzw. bitwa graniczna rozegrała się w dniach 1-3 września 1939 na północnym Mazowszu, Pomorzu, nad Wartą oraz na Śląsku i Podhalu. Wojska niemieckie, stosując doktrynę Blitzkriegu (wojny błyskawicznej), skoncentrowały jednostki pancerne i zmotoryzowane na głównych kierunkach uderzeń. Wykorzystując element zaskoczenia i ogromną przewagę techniczną, rozbiły część jednostek polskich, a pozostałe zmusiły do wycofania. Mimo zaciętego oporu, już w pierwszych dniach września udało się Niemcom przełamać polskie linie obronne i zająć Kujawy, część Wielkopolski i Śląsk. Na północy główne siły polskie, skoncentrowane w rejonie Mławy i na Pomorzu, zostały 1-3 września rozbite - Armia Modlin, atakowana przez niemiecką 3 Armię podczas bitwy pod Mławą, zmuszona była wycofać się z rejonu Mławy na linię rzek Wisły i Narwi. W drugim dniu walki, obrona Armii Pomorze została rozbita przez XIX Korpus Pancerny z 4 Armii, dowodzony przez gen. Heinza Guderiana. Jednym z pierwszych starć oddziałów Armii Pomorze z siłami niemieckimi była bitwa pod Krojantami, gdzie 1 września 1939 18 Pułk Ułanów Pomorskich rozbił niemiecki batalion piechoty 20 Dywizji Zmotoryzowanej, opóźniając skutecznie postępy korpusu niemieckiego o kilkanaście godzin. Ciężkie walki z Niemcami toczyła 9 Dywizja Piechoty z trzema dywizjami niemieckimi (jedną pancerna i dwiema zmechanizowanymi), na odcinku od Chojnic do Bydgoszczy. Próba zorganizowania przeciwnatarcia przez wysuniętą na przedpola Borów Tucholskich 27 Dywizję Piechoty zakończyła się niepowodzeniem. 27 DP poniosła podczas wycofywania się i walk odwrotowych duże straty. W niekorzystnej sytuacji strategicznej oraz pod groźbą okrążenia sił polskich przez szybkie jednostki niemieckie, gen. Władysław Bortnowski podjął 3 września 1939 decyzję o wycofaniu jednostek Armii Pomorze, z konieczności pozostawiając część okrążonych oddziałów polskich na tyłach korpusów niemieckich. Wycofujące się przez Bydgoszcz oddziały Armii Pomorze zostały ostrzelane w mieście przez oddziały dywersantów niemieckich i piątej kolumny, podczas wydarzeń tzw. krwawej niedzieli w Bydgoszczy. Po zaciętych walkach, ciężkich stratach po okrążeniu w Borach Tucholskich oraz walk odwrotowych, Armia Pomorze w dniach 3-5 września 1939 wycofała się ostatecznie z rejonu Pomorza w kierunku południowym. W efekcie przegranej walki niemiecka 4 Armia połączyła się z 3 Armią, a Prusy Wschodnie uzyskały tym samym łączność terytorialną z Rzeszą. Niemcy natychmiast po opanowaniu obszaru Pomorza, przerzucili główne siły (XIX KP z 4 Armii) do Prus Wschodnich w rejon Ełku, aby stamtąd przypuścić atak na polską Samodzielną Grupę Operacyjną Narew. W tym samym czasie, w południowo-wschodniej Polsce, siły niemieckie 10 Armii przebiły się atakiem w rejonie Kłobucka, pomiędzy Armią Łódź i Armią Kraków, dokonując głębokiego wyłomu w linii frontu zakończonego 1 września starciem w bitwie pod Mokrą - Wołyńska Brygada Kawalerii dowodzona przez płk. Juliana Filipowicza, zniszczyła w niej ponad 100 niemieckich pojazdów mechanicznych, w tym co najmniej 30 czołgów. Skuteczny opór siłom niemieckiej 10 Armii stawiła w tym czasie 7 Dywizja Piechoty, która w końcu została okrążona i rozbita 3 września pod Janowem. Armia Łódź, atakowana w rejonie Sycowa i Opatowa przez siły niemieckiej 8 Armii, która przełamała linię polskiej obrony, wycofała swoje główne siły 10 DP i 28 DP za linię rzeki Warty. Wycofanie się przyspieszyła utrata styczności z sąsiednią Armią Kraków, atakowaną w tym czasie przez niemiecką 14 Armię. Armia Kraków, która skupiła na sobie główny ciężar uderzenia niemieckiej 14 Armii, zajmowała pozycje obronne w rejonie Górnego Śląska i Krakowa. 14 Armia siłami VIII Korpusu okrążyła Górny Śląsk, atakując Rybnik, a XVII Korpus zaatakował w tym samym czasie Bielsko-Białą. Jednocześnie silne uderzenie 7 Dywizji 14 Armii skoncentrowało się na Żywcu, gdzie wywiązały się intensywne walki z siłami polskiego 2. pułku Korpusu Ochrony Pogranicza, zajmującymi pozycje w fortyfikacjach wokół Węgierskiej Górki. XVIII Korpus niemieckiej 14 Armii wykonał manewr okrążający Armię Kraków od południa, atakując Spytkowice i Nowy Targ, chcąc zaatakować bezpośrednio Kraków. Nasilająca się przewaga sił niemieckich oraz uporczywe ataki niemieckich dywersantów w Katowicach, Pszczynie i Bielsku-Białej, spowodowały w końcu uzyskanie zgody Naczelnego Wodza na odwrót ze Śląska. Decyzję tę podjął 2 września dowódca Armii Kraków, gen. Antoni Szylling, wycofując jej oddziały na całej długości frontu. Zgoda Naczelnego Wodza na odwrót w drugim dniu wojny Armii Kraków z ufortyfikowanych pozycji na Górnym Śląsku jest krytykowana przez historyków wojskowości. Armia Kraków nie wyszła z zagrożenia okrążeniem przez niemieckie jednostki szybkie, odsłoniła natomiast trwającą koncentrację odwodowej Armii Prusy wobec natarcia niemieckiej 10 Armii. Wypowiedzenie wojny Niemcom przez Wielką Brytanię i Francję "dziwna wojna" W chwili wybuchu wojny na terenie Francji kontynentalnej stacjonowały 34 dywizje, a w lotnictwie liczącym według stanu ok. 3300 samolotów znajdowało się się minimum 700 nowoczesnych myśliwców (Morane, Dewoitine i Bloch MB.151C1 ), co najmniej 175 bombowców Bloch i ok. 400 samolotów rozpoznawczych (Potez). W sumie na froncie zachodnim w pierwszej połowie września 1939 znajdowało się minimum 1275 nowoczesnych samolotów bojowych, co oznaczało samodzielną przewagę lotnictwa francuskiego nad 1186 samolotów Luftwaffe. Do francuskiej Armée de l'Air dochodziło ok. 1500 nowoczesnych samolotów sojuszniczych brytyjskich Królewskich Sił Powietrznych (RAF), (myśliwskich - Spitfire, Hurricane i bombowych - Fairey Battle, Bristol Blenheim i Whitley). Maszyny te znajdowały się wprawdzie w bazach w Wielkiej Brytanii, a przerzucenie ich do Francji i włączenie w osłonę ofensywy armii francuskiej na Niemcy wymagało czasu, dotyczyło to jednak wyłącznie rzutu naziemnego - samoloty RAF po przelocie na lotniska francuskie mogły korzystać bezzwłocznie z logistyki Armee de l'Air . W sumie 3 września Sprzymierzeni dysponowali minimum 2775 nowoczesnymi samolotami francuskimi i brytyjskimi, co dawało im ponad dwukrotną przewagę w powietrzu nad siłami Luftwaffe na froncie zachodnim. W roku 1939 Francja dysponowała trzecią (po Armii Czerwonej i Wehrmachcie) armią lądową świata i czwartą na świecie (po Royal Navy, US Navy i Japońskiej Cesarskiej Marynarce Wojennej) flotą wojenną (następne w kolejności były włoska Regia Marina i niemiecka Kriegsmarine). Front zachodni Wehrmachtu tworzyła Grupa Armii „C” generała von Leeba. Siły niemieckie dysponowały ostatecznie w drugiej połowie września ( po zakończeniu mobilizacji) 42 dywizji piechoty. W tej liczbie 23 pierwszoliniowe, 8 drugorzutowych i 11 rezerwowych. Siły niemieckie były rozciągnięte wzdłuż granic Niemiec z Holandią, Belgią i Francją, z uwzględnieniem Francji jako głównego przeciwnika. Luftwaffe na froncie zachodnim posiadała 1186 samolotów (w tym m.in. 568 myśliwców, 343 bombowce, 152 rozpoznawcze). Wehrmacht dysponował też budowanym w latach 1936-1939 systemem umocnień Linii Zygfryda. Strona francuska 3 września 1939 na głównym odcinku działań pomiędzy granicą Luksemburga a Renem, posiadała 2 Grupę Armii (cztery armie) w sile jedenastu dywizji (ośmiu dywizji piechoty, dwóch dywizji zmotoryzowanych i jednej dywizji kawalerii). Do 12 września siły francuskie w tym rejonie zostały zwiększone do 36 dywizji (w tym cztery zmotoryzowane) i 18 samodzielnych batalionów czołgów. 12 września po stronie niemieckiej na tym samym odcinku znajdowało się 12 dywizji piechoty (z czego 7 pełnowartościowych, reszta rezerwy). Niemcy nie posiadali w tym momencie dywizji pancernej ani zmotoryzowanej oraz ani jednego batalionu czołgów wszystkie zaangażowane były w Polsce. W konsekwencji oznaczało to w dniu 12 września co najmniej trzykrotną przewagę armii francuskiej nad Wehrmachtem na kierunku potencjalnej ofensywy, przy silnym nasyceniu wojsk francuskich artylerią ciężką i najcięższą - niezbędną dla przełamywania rejonów umocnionych. 7 września siły francuskich 3 i 4 Armii po przekroczeniu granicy francusko-niemieckiej w Saarze przystąpiły do oczyszczania przedpola i zdobywania dojść do niemieckiej głównej pozycji obrony, przy faktycznym braku oporu niemieckiego i ewakuacji przez Niemców ludności cywilnej z Saary . Termin głównego uderzenia został określony zgodnie z polsko-francuską konwencją wojskową na piętnasty dzień od rozpoczęcia mobilizacji francuskiej tzn. 17 września. Do tej chwili Francja zmobilizowała na kontynencie 70 dywizji, z których część przerzucono nad granicę. 12 września 1939 w Abbeville odbyło się jednak posiedzenie Najwyższej Rady Wojennej francusko-brytyjskiej z udziałem Neville Chamberlaina, Edouarda Daladiera i referującego głównodowodzącego armii francuskiej gen. Maurice Gamelina. W konsekwencji dyskusji podjęto decyzję o "maksymalnym zmobilizowaniu środków, zanim zostaną podjęte duże operacje lądowe oraz ograniczeniu działań powietrznych" RAF i Armee de l'Air nad Niemcami w celu "minimalizacji niemieckiego odwetu". Oznaczało to w praktyce wstrzymanie wszystkich działań ofensywnych armii francuskiej na przedpolu Linii Zygfryda, a przez to złamanie zobowiązań sojuszniczych wobec Polski. Zobowiązania te zostały ostatecznie określone w protokole końcowym francusko-polskich rozmów sztabowych, przeprowadzonych w dniach 15-17 maja 1939 r. formalnie obowiązującym dopiero od 4 września 1939 r., kiedy to został podpisany protokół polityczny do istniejącej konwencji wojskowej pomiędzy Francją a Polską. Protokół z maja 1939 r. zobowiązywał stronę francuską do rozpoczęcia ofensywy siłami głównymi w piętnastym dniu od rozpoczęcia mobilizacji armii francuskiej, a ofensywę powietrzną nad Niemcami od chwili rozpoczęcia działań wojennych Niemiec przeciw sojusznikowi. Ambasadorowie Rzeczypospolitej w Wielkiej Brytanii - Edward Raczyński i we Francji - Juliusz Łukasiewicz bezskutecznie próbowali wpłynąć we wrześniu 1939 na wykonanie zobowiązań krajów sojuszniczych. Była to ze strony Francji i Wielkiej Brytanii klasyczna felonia - zdrada sojusznika na polu bitwy, przy czym to Francuzi wpływali hamująco na Brytyjczyków. Na założeniu ofensywy sojuszniczej w piętnastym dniu od rozpoczęcia francuskiej mobilizacji oparty był plan obrony "Z" i strategia obrony terytorium Polski marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Poruszam następnie kwestię, która nie dawała mi spokoju… Jeśli Polska stanie się przedmiotem agresji, to jedynie ofensywa wojsk francuskich będzie w stanie zmusić Niemców do zelżenia ich duszącego uścisku. W jakim terminie rozpocznie się ta ofensywa? Milczenie. Następnie gen. Georges daje do zrozumienia, że armia francuska nie jest zdolna do podjęcia ofensywy i że nie ma możliwości określenia terminu, w którym będzie ona gotowa do działania na wielką skalę. Do tego czasu mogą wchodzić w rachubę jedynie defensywne, lub ograniczone działania zaczepne. Gdy nie mogę ukryć mego rozczarowania, gen. Gamelin dorzuca po prostu tych kilka słów: "Trzeba aby Polska trwała" .Do końca działań wojennych w Polsce III Rzesza nie była w stanie przerzucić żadnych pełnowartościowych jednostek bojowych (z wyjątkiem jednej dywizji) z frontu polskiego. Był to jedyny okres, gdy alianci na froncie zachodnim, dzięki zaciętej obronie Wojska Polskiego posiadali przewagę liczebną nad Wehrmachtem. Okres ten został całkowicie niewykorzystany, co było podstawową przyczyną klęski wojsk francusko-brytyjskich w roku 1940, gdy III Rzesza mogła skupić wszystkie swoje siły wojskowe na jednym froncie - nie uzyskując mimo to ani przewagi liczebnej, ani materiałowej (z wyjątkiem lotnictwa) nad armiami francuską, brytyjską, belgijską i holenderską. Bezczynność zachodnich sojuszników podczas kampanii wrześniowej zaskoczyła Polaków i stała się później przedmiotem kontrowersji i wzajemnych oskarżeń. Z chwilą gdy wojna się skończyła, stało się oczywiste, że wstępna francusko-brytyjska strategia wojenna została źle zaplanowana. Przy zaangażowaniu głównych sił niemieckich w Polsce, Francja i Wielka Brytania miały ogromną przewagę nad tymi wojskami, które Hitler pozostawił na froncie zachodnim. (…) ponieważ większość niemieckich dywizji walczyła w Polsce, armia francuska miała kolosalną przewagę liczebną. Marszałek polny Wilhelm Keitel i generał Alfred Jodl autorytatywnie oświadczyli na procesie norymberskim, że Wehrmacht odnoszący takie sukcesy w osobnych kampaniach przeciwko Polsce, a później przeciwko Francji mógłby nie sprostać wojnie na dwa fronty w roku 1939. Według świadectwa Jodla: "Do roku 1939 byliśmy oczywiście w stanie sami rozbić Polskę. Ale nigdy ani w roku 1938, ani w 1939 nie zdołalibyśmy naprawdę sprostać skoncentrowanemu wspólnemu atakowi tych państw [Wielkiej Brytanii, Francji, Polski]. I jeśli nie doznaliśmy klęski już w roku 1939, należy to przypisać jedynie faktowi, że podczas kampanii polskiej około 110 dywizji francuskich i brytyjskich pozostało kompletnie biernych wobec 23 dywizji niemieckich." Keitel poświadczył, że dowództwo niemieckie widziało w brytyjskiej i francuskiej bierności militarnej podczas kampanii polskiej wskazówkę, że Wielka Brytania i Francja pogodziły się z podbojem Polski przez nazistów i nie mają poważnego zamiaru udzielenia Polsce pomocy. Brak interwencji militarnej Brytyjczyków i Francuzów umożliwił siłom niemieckim i (od 17 września 1939) sowieckim pokonanie wojsk polskich i rozbiór państwa polskiego. Jednocześnie Francuska Partia Komunistyczna po zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow rozpoczęła kampanię antywojenną, posuwając się do wzywania żołnierzy francuskich do dezercji. Deputowani FPK głosowali 2 września przeciw kredytom wojennym. Sekretarz generalny Francuskiej Partii Komunistycznej Maurice Thorez, powołany do wojska zdezerterował, uciekł do ZSRR i został przez sąd wojenny Francji skazany na śmierć za dezercję. Konsekwencją działań KPF była oficjalna delegalizacja we Francji partii komunistycznej 26 września 1939 jako ugrupowania antypaństwowego. Propaganda FPK nie pozostała jednak bez skutku na morale armii francuskiej i postaw żołnierzy w czasie bitwy o Francję. Obrona przed agresją niemiecką 3-17 września Walki na głównej linii obrony 3-10 września 5 września niemiecka 10 Armia, po przełamaniu obrony Armii Łódź i Kraków, weszła w kontakt ogniowy z częścią odwodowej Armii Prusy. Stoczone bitwy pod Piotrkowem Trybunalskim i pod Tomaszowem Mazowieckim zakończyły się klęską oddziałów Armii Odwodowej. Od 6 września rozpoczęła ona wycofywanie swoich oddziałów na prawy brzeg Wisły. W drodze ku przeprawom zostały one rozbite w bitwie pod Iłżą. Część z ocalałych przeszła do działań w okrążeniu wiążąc poważne siły nieprzyjaciela w Górach Świętokrzyskich, lasach koneckich i radomskich. Po rozbiciu Armii Prusy Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego utraciło możliwość wykonania planowanego przeciwuderzenia na głównym kierunku natarcia Wehrmachtu - z Dolnego Śląska (Wrocław) w kierunku północno-wschodnim - na Warszawę. Jednocześnie złamanie oporu Wojska Polskiego (północna grupa Armii "Prusy" i południowe zgrupowanie Armii "Łódź") w bitwach pod Piotrkowem i Tomaszowem Mazowieckim otworzyło 6 września 1 i 4 dywizji pancernej Wehrmachtu drogę na Warszawę szosą piotrkowską. Niemiecka 8 Armia, po przełamaniu linii obrony Armii Łódź nad Wartą, odrzuciła ją w kierunku wschodnim, na obszary położone na tyłach wysuniętej na zachód Armii Poznań i Armii Pomorze. W tym samym czasie niemiecka 3 Armia zdołała odrzucić Armię Modlin na linię Wisły, co zagroziło odcięciem Armii Pomorze i Armii Poznań od reszty sił polskich. W tej sytuacji marszałek Edward Rydz-Śmigły, który 6 września 1939 przeniósł sztab z Warszawy do Brześcia, wydał równolegle oddziałom Wojska Polskiego 6 września rozkaz generalnego odwrotu za linię Wisły i Sanu. Prezydent RP Ignacy Mościcki wraz z rządem opuścili Warszawę. W celu uniemożliwienia realizacji tego planu, niemiecka 3 Armia dostała rozkaz ataku w kierunku Siedlec, przez Narew i Bug, co zakończyło się starciami podczas Obrony Różana 8 września. Z kolei 14 Armia, dostała rozkaz odcięcia armii polskiej od przepraw na rzece San i kierowania się następnie w rejon Lublina, wcześniej opanowując rejon Śląska, gdzie toczyła walki z jednostkami Armii Kraków w bitwie pod Pszczyną i w ufortyfikowanym rejonie umocnionym pod Węgierską Górką, 1 do 3 września. 5 września niemiecka 14 Armia, z zadaniem odcięcia przepraw na rzece San i późniejszego uderzenia na Lublin, zakończyła także ciężkie walki z jednostkami Armii Kraków pod Jordanowem, gdzie pancerno-motorowa 10 Brygada Kawalerii, dowodzona przez płk. dypl. Stanisława Maczka zadała niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty - XXII Korpus Pancerny, mający 15 krotną przewagę w ilości czołgów i wsparcie niemieckiego lotnictwa, stracił ponad 100 czołgów i w czasie kilkudniowych walk z 10 Brygadą Kawalerii posunął się zaledwie o 25-30 km. Długotrwałe związanie sił XXII Korpusu Pancernego umożliwiło wycofanie się zagrożonej okrążeniem Armii Kraków. Zarówno niemieckie 3. i 14. Armia miały jednocześnie zapobiec wycofaniu się polskich sił za linię rzeki Wisły i odtworzenie polskiej obrony wewnątrz kraju. Zaostrzała się sytuacja wokół stolicy Polski; 8 września niemiecki XVI Korpus Pancerny wchodzący w skład 10 Armii, zaatakował miasto z rejonu Góry Kalwarii i zajął przyczółek w południowo-zachodniej części Warszawy (Ochota i Wola). Rozpoczęło się niemieckie oblężenie stolicy Polski. W tym czasie komplikowała się sytuacja strategiczna na południu Polski. Armia Kraków, wycofująca się z rejonu Śląska i Krakowa w kierunku Lublina, została wyprzedzona i zagrożona odcięciem od przepraw na rzece San, poprzez atakujący ze Słowacji niemiecki XXII Korpus Pancerny. Sytuacja ta zagroziła planom przejścia Armii Kraków przez przeprawy rzeczne na Sanie, ponieważ skierowana do ochrony rejonów przejścia Armia Małopolska (wydzielona z części Armii Karpaty i Armii Kraków), nie zdążyła dotrzeć do miejsc zgrupowania. Do 9 września Naczelne Dowództwo WP podjęło w zaistniałej sytuacji, chcąc uniknąć planowanego przez sztab niemiecki manewru okrążającego wojska polskie dojściem szybkich sił niemieckich w rejon Lublina i Siedlec, decyzję o odwrocie sił polskich na południowy wschód kraju - z zamiarem stworzenia tzw. przedmościa rumuńskiego. Polskie dowództwo, planując obronę stolicy i rejonu środkowej Wisły, rozpoczęło przygotowania do obrony w odcinku środkowym frontu, tworząc nowe armie: "Warszawa" (dowodzący gen. Juliusz Rómmel) i "Lublin" (dowodzący gen. Tadeusz Piskor), dysponujące jednak stosunkowo słabymi siłami. Sytuację skomplikowało przełamanie przez wojska niemieckie na północy linii obrony na styku Armii Modlin i Samodzielnej Grupy Operacyjnej Narew, po przekroczeniu rzeki Bug w okolicach Broku. Wchodzące w jej skład jednostki, pod dowództwem Władysława Raginisa, stoczyły zaciętą walkę z wojskami niemieckimi (10 Dywizją Pancerną, którą dowodził gen. Nikolaus von Falkenhorst oraz XIX Korpusem Pancernym, dowodzonym przez gen. Heinza Guderiana) podczas obrony Wizny od 8 do 10 września - bitwa ta, z uwagi na znaczną dysproporcję sił walczących stron i ofiarność polskich żołnierzy, jest niekiedy określana mianem polskich Termopil. Obrona Wizny spowodowała spowolnienie planów okrążenia głównych sił polskich na wschód od Wisły dwustronnym manewrem oskrzydlającym o ponad 2 dni. W nowej sytuacji strategicznej rozkazami Naczelnego Wodza zostały utworzone nowe fronty, 10 września powstał Front Południowy (dowódca gen. Kazimierz Sosnkowski), 11 września Front Północny (dowódca gen. Stefan Dąb-Biernacki) oraz Front Środkowy (dowódca gen. Tadeusz Piskor), składający się z oddziałów Armii "Lublin". Niemieckie Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (OKH), wydało w tej sytuacji rozkazy odcięcia sił polskich od dróg odwrotu na wschód, w szczególności przepraw na rzece Bug i szlaków ewakuacyjnych do Rumunii. W tym celu niemiecki XIX Korpus Pancerny z 4 Armii ruszył na Brześć, a XXII Korpus Pancerny z 14 Armii uderzył w kierunku Chełma, chcąc w ten sposób zamknąć pierścień okrążenia sił polskich. Część sił 14 Armii ruszyła na Lwów, aby odciąć ewentualne próby przebicia się oddziałów polskich i wycofania w kierunku granicy z Rumunią. Walki wewnątrz kraju 10-17 września Wielkopolska Brygada Kawalerii podczas bitwy nad Bzurą Piechota 18 pp w natarciu nad Bzurą WBK w galopie przez Sochaczew, bitwa nad Bzurą, wrzesień 1939 Polskie czołgi Renault FT-17 jako zapora w bramie cytadeli twierdzy brzeskiej 16 września 1939 W nocy z 9 na 10 września cofające się polskie armie "Poznań" i "Pomorze" wykonały znad Bzury zaskakujące uderzenie na skrzydło maszerującej na Warszawę 8 Armii niemieckiej, rozpoczynając największą bitwę kampanii. Twórcą i realizatorem zwrotu zaczepnego w rejonie Bzury był gen. Tadeusz Kutrzeba (w czasie pokoju komendant Wyższej Szkoły Wojennej). Chciał, w przeciwieństwie do koncepcji marszałka Śmigłego (określanej słowami: wycofać się i nie dać się rozbić), wykorzystać czynnik strategiczny w postaci braku zaangażowania Wehrmachtu wobec wojsk Armii Poznań i dokonać ataku na skrzydło 8 Armii niemieckiej. Kutrzeba planował atak już 4-5 września podczas rozwinięcia natarcia 8 Armii na linię rzek Warta i Widawka na pozycje Armii Łódź. Wobec braku zgody Naczelnego Wodza pozycja obronna Armii Łódź została przełamana, zaś generał Kutrzeba podtrzymał swoją propozycję zwrotu zaczepnego wobec wojsk niemieckich zmierzających bez istotnej osłony z lewej flanki w kierunku Warszawy. Do powodzenia operacji w początkowej fazie ataku według planów gen. Kutrzeby, miał się przyczynić także czynnik psychologiczny, czyli chęć do walki z wrogiem żołnierzy Armii Poznań, która dotychczas tylko się wycofywała nie biorąc udziału w walkach na froncie. 8 września 1939 gen. Wacław Stachiewicz przekazał gen. Kutrzebie zgodę na rozpoczęcie operacji ofensywnej na skrzydło 8 armii niemieckiej siłami armii Poznań i Pomorze (nie ustanawiając jednocześnie jednolitego dowództwa w rejonie operacyjnym). Decyzja Naczelnego Wodza o braku koordynacji pomiędzy siłami Armii Poznań, Pomorze, wycofującej się poprzez Skierniewice północnej grupy Armii Łódź i załogą obrony Warszawy (na którą 8 września uderzyły z marszu oddziały 1 i 4 Dywizji Pancernej Wehrmachtu - i zostały na Woli i Ochocie odparte przez Wojsko Polskie), zaciążyła na szansach rozstrzygnięcia bitwy nad Bzurą, rozpoczętej rankiem 9 września 1939 przez uderzenie Armii Poznań na oddziały 8 Armii niemieckiej osłaniającej uderzenie 10 armii niemieckiej na Warszawę szosą piotrkowską. 9 września wieczorem Grupa Operacyjna Koło pod dowództwem gen. Edmunda Knolla-Kownackiego, wraz z 14 DP, 17 DP i 25 Dywizją Piechoty rozpoczęły uderzenie na Łęczycę i Piątek. Na miasto Łowicz uderzyły jednostki Grupy Operacyjnej Wschód dowodzone przez gen. Mikołaja Bołtucia, wraz z 4 DP, 16 DP i Wielkopolską Brygadą Kawalerii gen. Romana Abrahama. Początkowo atak przyniósł sukces, nacierające na Warszawę siły niemieckie zostały zaskoczone atakiem i wstrzymały działania zmierzające do zaatakowania stolicy Polski. Wkrótce jednak przybyły w rejon walk dodatkowe odwody sił niemieckich, w tym liczne jednostki pancerne oraz lotnictwo. Przewaga niemiecka spowodowała wyczerpanie impetu polskiego kontruderzenia pomiędzy 12 a 13 września. Polska armia zdobyła Łowicz, toczyła także dalsze walki o Ozorków i Stryków. Uderzenie zgrupowania polskiego zmusiło OKH do rewizji planów ofensywnych w centralnej Polsce, odwołania nad Bzurę wszystkich dostępnych jednostek pancernych i lekkich oraz sił Luftwaffe. Umożliwiło to w konsekwencji wycofanie wojsk polskich do południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej, zgodnie z koncepcją Sztabu Głównego przewidującą zorganizowanie nowego obszaru obrony w oparciu o granicę z ZSRR i Rumunią, tzw. przedmościa rumuńskiego. Brak koordynacji natarcia z siłami Armii Warszawa i Armii Modlin, brak jednolitego dowództwa operacyjnego (i koordynacji pomiędzy gen. Kutrzebą i Bortnowskim), znaczne wyczerpanie żołnierzy (prowadzącymi czterodniowe walki bez odpoczynku) i coraz większe straty w obliczu kontrataku przez Luftwaffe i jednostki pancerne Wehrmachtu, spowodowały iż Naczelny Wódz i gen. Tadeusz Kutrzeba podjęli decyzję o wstrzymaniu ofensywy polskiej i wycofania wojsk w kierunku Warszawy. 17 września armie "Poznań" i "Pomorze" zrezygnowały z natarcia w okolicach Sochaczewa i Łowicza i rozpoczęły siłami jednostek kawaleryjskich przebicie do Warszawy poprzez Puszczę Kampinoską, (Łomianki i Palmiry). Większość jednostek Armii Poznań i Pomorze znalazło się w okrążeniu na zachód od Bzury i zostało zmuszonych do poddania się. Niektórym wyizolowanym punktom oporu polskich jednostek, pozostającym poza głównymi kierunkami działań udało się bronić dłużej: Westerplatte do 7 września, Gdynia do 14 września, Kępa Oksywska do 19 września, Hel do 2 października. Na południu Polski szybkie niemieckie jednostki zmotoryzowane dotarły 12 września pod Lwów. 14 września wojska niemieckie zamknęły pierścień okrążenia wokół Warszawy. Natarcie z marszu siłami dywizji pancernej załamało się w ogniu polskiej obrony - Wehrmacht przystąpił do regularnego oblężenia stolicy, rozpoczynając ostrzał artyleryjski siłą ok. 1000 dział zgromadzonych wokół miasta. 14 września niemiecka 3 Armia po przełamaniu polskiej obrony na styku Armii Modlin i Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew" (na linii rzeki Narew i Bug) osiągnęła miasto Brześć, wraz z XIX Korpusem Pancernym 4 Armii. 16 września XIX Korpus Pancerny uderzając dalej na południe zamknął w rejonie Chełma pierścień okrążenia wokół sił polskich, łącząc się z nacierającymi od południa jednostkami niemieckiego XXII Korpusu Pancernego 14 Armii. Dowództwo niemieckie zrealizowało tym samym plan okrążenia sił polskich znajdujących się pomiędzy Wisłą i Bugiem podwójnym frontem okrążenia, jednocześnie jednostki niemieckie znajdujące się pod Lwowem miały uniemożliwić wycofywanie się sił polskich, którym udało by się przebić poza front okrążenia z zadaniem zorganizowania planowanej obrony (tzw. przedmościa rumuńskiego) w oparciu o sojuszniczą Rumunię i dostawy broni za pośrednictwem jej terytorium. Plany ewakuacji realizowano konsekwentnie, w dniach 13-16 września 1939 do Rumunii przetransportowano rezerwy złota Banku Polskiego,z przeznaczeniem transportu poprzez port Constanza do Francji. 14 września prezydent wraz z rządem dotarli do miejscowości Kuty. Tego samego dnia władze polskie po raz kolejny zaapelowały do Wielkiej Brytanii i Francji o wywiązanie się ze zobowiązań sojuszniczych i pomoc zbrojną. 15 września do Kołomyi przybył Naczelny Wódz, marszałek Edward Rydz-Śmigły. Agresja ZSRR na Polskę 17 września W dniu 17 września na wschodnie rubieże kraju spadło uderzenie Armii Czerwonej w sile sześciu armii liczących 600-650 tysięcy żołnierzy i ponad 5000 czołgów, podzielonych na dwa Fronty: Białoruski i Ukraiński. Władze sowieckie wypełniły w ten sposób ustalenia tajnego protokołu dodatkowego do paktu Ribbentrop-Mołotow. Niczym nie sprowokowana agresja ZSRR, stanowiła pogwałcenie czterech obowiązujących umów międzynarodowych: traktatu ryskiego z 1921 o wytyczeniu granicy polsko-radzieckiej, protokołu Litwinowa z 1929 o wyrzeczeniu się wojny jako środka rozwiązywania sporów, paktu o nieagresji z Polską z 1932 (przedłużonego w 1934 do końca 1945), oraz konwencji o określeniu napaści (1933) (co powodowało iż agresja ZSRR nie miała żadnego prawno międzynarodowego uzasadnienia względami politycznymi, gospodarczymi, społecznymi czy ustrojowymi). Oficjalny powód agresji był zawarty w przekazanej o godzinie 3.00 w nocy 17 września przez zastępcę Ludowego Komisarza (ministra) Spraw Zagranicznych Potiomkina ambasadorowi Grzybowskiemu nocie dyplomatycznej: zamieszczono tam niezgodne z prawdą oświadczenie o rozpadzie państwa polskiego, ucieczce rządu polskiego, konieczności ochrony mienia i życia zamieszkujących wschodnie tereny polskie Ukraińców i Białorusinów oraz uwalnianiu ludu polskiego od wojny. W konsekwencji ZSRR uznał wszystkie układy zawarte uprzednio z Polską (w tym traktat ryski z 1921 r., układ o nieagresji z 1932 r. i umowy międzynarodowe) za nieobowiązujące - zawarte z nieistniejącym państwem. Treść noty sowieckiej przed przedstawieniem ambasadorowi Rzeczypospolitej była konsultowana przez Wiaczesława Mołotowa z ambasadorem III Rzeszy Friedrichem von Schulenburgiem. Ambasador RP odmówił przyjęcia noty i został czasowo internowany wraz z całym polskim personelem dyplomatycznym i konsularnym ( co było naruszeniem immunitetu dyplomatycznego, gwarantowanego prawem międzynarodowym). Dysponujący (po przerzuceniu części zwartych jednostek na granicę polsko-niemiecką) 25 batalionami Korpus Ochrony Pogranicza nie był w stanie powstrzymać natarcia kilkuset tysięcy żołnierzy wroga. Marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał 17 września w Kutach tzw. dyrektywę ogólną treści: Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami - bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii. Ostrzeżenia napływające z polskich ataszatów wojskowych w końcu sierpnia i na początku września 1939 r. o istnieniu tajnego porozumienia wojskowego pomiędzy III Rzeszą a ZSRR i przygotowaniach ZSRR do agresji na Polskę (tajna mobilizacja i koncentracja Armii Czerwonej nad granicą z Polską) oraz meldunek z 13 września 1939 o przecięciu zasieków po stronie sowieckiej na granicy z Polską, co oznaczało ostateczne przygotowania do inwazji, zostały zlekceważone przez Naczelnego Wodza Edwarda Rydza-Śmigłego. Rządy Wielkiej Brytanii i Francji złożyły w Moskwie noty protestacyjne, nie uznające argumentacji Mołotowa usprawiedliwiającą agresję ani stanu faktycznego wytworzonego przez agresję ZSRR w Polsce. 18 września opiniotwórczy dziennik brytyjski "The Times", określił najazd ZSRR jako "pchnięcie Polski nożem w plecy" - mimo to w prasie brytyjskiej pojawiły się artykuły, tłumaczące działania Armii Czerwonej na terytorium Polski jako kroki w istocie antyniemieckie. Brak publicznego formalnego ogłoszenia przez Prezydenta i rząd RP faktu istnienia stanu wojny pomiędzy ZSRR a Polską, nie uzyskanie określenia stanowiska państw sprzymierzonych w tej kwestii (oprócz niezobowiązujących not protestacyjnych), oraz brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza stawiania oporu najeźdźcy, doprowadził do dezorientacji dowódców i żołnierzy (p. Obrona Lwowa 1939) a w konsekwencji do wzięcia do niewoli ok. 250 tysięcy żołnierzy i oficerów, w większości nie stawiających oporu i do zbrodni katyńskiej na kilkunastu tysiącach oficerów Wojska Polskiego. Prezydent RP Ignacy Mościcki, rząd z premierem Felicjanem Sławoj Składkowskim przekroczyli w konsekwencji wieczorem 17 września granicę z Rumunią, a Naczelny Wódz Edward Śmigły-Rydz po północy 17/18 września. Zdołano ewakuować do Rumunii 30 000 żołnierzy, na Węgry 40 000 (w tym m.in. brygadę zmotoryzowaną, batalion saperów kolejowych, oraz batalion policyjny "Golędzinów"). Pomimo niejednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza oddziały Wojska Polskiego, atakowane przez przeważające liczebnie wojska Armii Czerwonej, nawiązywały walki (przede wszystkim w Rejonie Umocnionym Sarny i w pasie walk odwrotowych zgrupowania KOP na Polesiu, także pod Wilnem i Grodnem). Do historii przeszła bohaterska obrona Grodna, gdzie resztki polskich oddziałów, wspierane przez harcerzy stawiły dwudniowy opór czołgom sowieckim, jak również obrona Lwowa od 12 do 22 września - przeciw Niemcom, od 18 września równocześnie przeciw Sowietom. W dniach 29-30 września oddziały polskie rozbiły 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej w bitwie pod Szackiem. Jedną z najdłużej walczących jednostek, była samodzielna kompania czołgów R-35/H-35 złożonej z około 10 maszyn, która to po niemożności przedarcia się do Rumunii tak jak pozostałe czołgi tego typu, walczyła w okolicach Lwowa do 7 października Atak ZSRR na Polskę 17 września, spowodował iż główne zadanie walki z wojskami niemieckimi przejął Front Środkowy dowodzony przez gen. Tadeusza Piskora. W dniach 17-26 września pod Tomaszowem Lubelskim odbyły się dwie największe co do wielkości, oprócz bitwy nad Bzurą, bitwy kampanii wrześniowej. Bitwy toczyły się o przedarcie się wojsk - Armii Kraków (Frontu Południowego) (I bitwa pod Tomaszowem Lubelskim) i Frontu Północnego (II bitwa pod Tomaszowem Lubelskim) do Lwowa przez niemiecki kordon pancerny w Rawie Ruskiej. Wokół Tomaszowa Lubelskiego w okresie 17-20 września ciężkie walki toczyły 23 DP, 55 DP oraz Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa płk. Stefana Roweckiego, nie zdołały one jednak przebić się przez pozycje niemieckie. Duże straty poniosła również 6 DP i Krakowska Brygada Kawalerii. 20 września gen. Piskor skapitulował, a ostatnie oddziały polskie pod jego dowództwem i ich dowódcy dostali się do niewoli niemieckiej. Po kapitulacji Frontu Środkowego, co nastąpiło po rozbiciu sił Armii Kraków i Armii Lublin, działania niemieckie skoncentrowały się na oddziałach polskiego Frontu Północnego, dowodzonego przez gen. Stefana Dąb-Biernackiego. W rezultacie doszło do ponownych walk w rejonie Tomaszowa Lubelskiego od 23 do 27 września oraz bitew pod Cześnikami i Zamościem. Zgrupowanie wojsk polskich 23 września zostało otoczone od zachodu przez siły Wehrmachtu, a od wschodu przez Armię Czerwoną. Główne walki trwały do 26 września, brały w nich udział polskie jednostki 1 DPLeg, 13 DP, 19 DP, 29 DP, 33 DP i 30 DP oraz Grupa Operacyjna Kawalerii pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Oddziały Frontu Południowego, dowodzone przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, próbowały przebić się do oblężonego Lwowa, odnosząc zwycięstwa w bitwach przebojowych pomiędzy Przemyślem a Lwowem, przy dużych stratach własnych. 20 września wchodzące w skład Frontu Południowego natarcie resztek 11 DP, 24 DP i 38 DP przez lasy janowskie zostało jednak powstrzymane przez Wehrmacht na przedmieściach Lwowa (Brzuchowice-Hołosko), przy dużych stratach osobowych i odejściu w związku z agresją sowiecką na Węgry 17 września 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej. Wobec faktu agresji sowieckiej i kapitulacji Lwowa przed Armią Czerwoną(22 września), oddziały zostały podzielone na małe grupy z zadaniem przejścia na Węgry. Generał Kazimierz Sosnkowski dowodził zgrupowaniem do końca, w ostatniej fazie (pod Hołoskiem) walczył z bronią w ręku. Następnie przez Karpaty Wschodnie przeszedł na przełomie września i października granicę polsko-węgierską. 23 września 1939 miała miejsce szarża 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich pod dowództwem podpułkownika Bohdana Stachlewskiego, którzy w Krasnobrodzie w okolicy Kaplicy na Wodzie stoczyli zwycięską bitwę z kawalerią niemiecką, opanowując miasteczko (była to prawdopodobnie arena ostatniej bitwy między oddziałami konnymi w historii II wojny światowej). Do 28 września broniła się Warszawa, do 29 września Modlin, 2 października broń złożyli obrońcy Helu. 6 października, po ostatniej bitwie kampanii - bitwie pod Kockiem złożyły broń oddziały Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga. Dywizjon niszczycieli Polskiej Marynarki Wojennej (w składzie ORP "Grom", ORP "Błyskawica", ORP "Burza") został skierowany do Wielkiej Brytanii jeszcze przed wybuchem wojny (plan Peking), a w toku kampanii przedarły się tam dwa okręty podwodne (ORP "Orzeł" - po ucieczce z internowania w Tallinnie - i ORP "Wilk"). Pozostałe duże okręty nawodne (ORP "Wicher" - niszczyciel, ORP "Gryf" - stawiacz min) zostały zatopione przez Luftwaffe w pierwszych dniach września 1939, mniejsze jednostki - trałowce ORP "Mewa", ORP "Rybitwa " uczestniczyły w walkach do połowy września, pozostałe okręty podwodne (ORP "Sęp", ORP "Ryś", ORP "Żbik") zostały po wyczerpaniu możliwości walki internowane w Szwecji. Obrona cywilna W obronie terytorium kraju przed siłami Wehrmachtu i Armii Czerwonej brały aktywny udział polskie oddziały ochotniczej obrony cywilnej oraz samorzutnie powstające oddziały złożone z ludności miejscowej o podobnym charakterze. Oddziały obrony cywilnej były tworzone z inspiracji władz wojskowych głównie na Śląsku, lub z inspiracji administracji cywilnej, m.in. Cywilnego Komisarza Obrony w Warszawie, a także jako inicjatywy oddolne - samodzielnie tworzone organizacje przez byłych powstańców śląskich, wielkopolskich, partie polityczne, harcerzy, robotników i działaczy społecznych. Tego typu oddziały pełniły funkcje porządkowe, ochronne oraz wojskowe (wspólnie z oddziałami Wojska Polskiego lub niezależnie od nich). Największe walki toczono w czasie cywilnej obrony Śląska we wrześniu 1939, Kłecka koło Gniezna (8-9 września 1939), Bydgoszczy (podczas wydarzeń znanych w polskiej historiografii jako dywersja niemiecka w Bydgoszczy) 5 września, Gdyni (oddziały ochotnicze w obronie Wybrzeża w tym Kosynierzy gdyńscy), i Warszawy - gdzie powstała Robotnicza Brygada Obrony Warszawy. Oddziały obrony cywilnej brały udział w obronie Lwowa (kompanie ochotnicze tzw. "benzyniarzy lwowskich"), Dzisny (17 września), Wilna (18-19 września) oraz Grodna (20-21 września). Opór polskiej obrony cywilnej istotne rozmiary przybrał na Śląsku, gdzie w walkach ze zorganizowanymi grupami dywersantów niemieckich (piąta kolumna, Freikorps Ebbinghaus, Selbstschutz), operującymi w strefie nadgranicznej (od sierpnia do września 1939) uczestniczyły formacje obrony cywilnej. Były one początkowo organizowane z inicjatywy byłych powstańców śląskich, a następnie przez Związek Powstańców Śląskich, współdziałając w tym zakresie z 22 batalionami z Brygad Obrony Narodowej. Od września 1939 formacje te broniły przed Niemcami polskich miast i wsi, wspólnie z Wojskiem Polskim, ochotniczymi drużynami młodzieżowymi - głównie harcerzami i członkami Związku Młodzieży Powstańczej. Oddziały te uczestniczyły m.in. w obronie wieży spadochronowej w Katowicach, Chorzowa, Lublińca, w lasach pszczyńskich - ich członkowie którzy zostali pochwyceni przez Niemców, byli zwykle rozstrzeliwani lub więzieni. Epilog W czasie trwających jeszcze walk Niemcy rozważali koncepcję utworzenia z części podbitych terytoriów państwa szczątkowego (niem. Reststaat), z którym mogliby podpisać traktat pokojowy i które mogliby utrzymywać w zależności od Rzeszy . W memorandum ostatniego ambasadora III Rzeszy w Polsce, Hansa von Moltke z 23 września 1939 roku padło nawet nazwisko Kazimierza Sosnkowskiego jako osoby, która zdaniem autora dokumentu mogłaby zgodzić się na objęcie funkcji premiera kolaboranckiego rządu. Koncepcja ta jednak została porzucona wobec kategorycznego sprzeciwu Stalina. ZSRR negował tym samym pomysł zachowania Polski w jakimkolwiek kształcie, państwo polskie miało być raz na zawsze zlikwidowane, a terytorium Polski anektowane i inkorporowane przez obu agresorów (III Rzeszę i ZSRR). Brak jest również jakichkolwiek danych wskazujących na to, by koncepcję utworzenia państwa szczątkowego były skłonne zaakceptować jakiekolwiek polskie kręgi polityczne czy wojskowe. W związku z powyższym, 28 września 1939 - bezpośrednio po kapitulacji Warszawy - w zawartym w Moskwie pakcie o granicach i przyjaźni III Rzesza i ZSRR dokonały wbrew prawu międzynarodowemu ( konwencja haska IV z 1907 r.) wytyczenia granicy niemiecko-sowieckiej na okupowanym wojskowo terytorium Polski. Mieszkańcy obu okupowanych części państwa polskiego poddani zostali represjom przez okupantów. Jeszcze we wrześniu 1939 rozpoczęły działalność podporządkowane Rządowi RP na uchodźstwie struktury państwa podziemnego. Ciągłość państwowa Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej wbrew deklaracjom agresorów i okupantów została zachowana. W okupowanym kraju odtworzono konspiracyjną administrację i podziemne Wojsko Polskie. Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej Estonia oraz Łotwa zlikwidowały pracujące w nich polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, odpowiednio 20 i 22 września Pewną rolę odegrały w tym oskarżenia Estonii przez sowiecką propagandę o złamanie neutralności w związku rzekomą współpracą z polską flotą (sprawa ucieczki z Tallinna ORP Orzeł). Wobec zakończenia walk regularnych oddziałów w Polsce, 6 października 1939 w przemówieniu w Reichstagu Adolf Hitler publicznie zaproponował Francji i Wielkiej Brytanii pokój, pod warunkiem uznania przez te kraje podboju Polski i rozbioru jej terytorium pomiędzy III Rzeszę a ZSRR. Propozycja zawarta w mowie Hitlera została odrzucona w przemówieniu Neville'a Chamberlaina w Izbie Gmin 12 października 1939. Była to ostateczna porażka koncepcji Hitlera-Ribbentropa krótkotrwałej izolowanej wojny Niemiec (wspartych sojuszniczo przez ZSRR) z Polską. Wielka Brytania zdecydowana była na długotrwałą wojnę z Niemcami przy użyciu rezerw Imperium Brytyjskiego, w potrzebie prowadząc wysiłki dyplomatyczne do stworzenia szerokiej koalicji antyhitlerowskiej (analogicznej do historycznej dla Brytyjczyków wieloletniej koalicji antynapoleońskiej), z perspektywicznym udziałem Stanów Zjednoczonych i ewentualnie ZSRR. Pomimo rozbicia frontu wschodniego po klęsce Wojska Polskiego II wojna światowa trwać miała zgodnie z wolą gabinetu brytyjskiego nadal - do czasu wyeliminowania III Rzeszy jako hegemona na kontynencie europejskim. Polskie straty wojenne Według powojennych szacunków Biura Odszkodowań Wojennych, w walkach z Wehrmachtem zginęło około 66 000 polskich żołnierzy i oficerów (2000 oficerów, w tym 5 generałów i kilku wyższych dowódców), 134 000 zostało rannych, a około 420 000 dostało się do niewoli niemieckiej. W walkach z Armią Czerwoną zginęło lub zostało rannych kilkanaście tysięcy żołnierzy polskich, a do niewoli radzieckiej dostało się ok. 250 000 żołnierzy (oficerowie pojmani przez Armię Czerwoną, zostali w większości wymordowani przez NKWD). Około 1300 żołnierzy znalazło się także w niewoli słowackiej. Podobne szacunki podawane są także współcześnie, np. według historyków wojskowości Czesława Grzelaka i Wojciecha Stańczyka, autorów wydanej w 2005 pozycji: Kampania polska 1939 roku. Początek II wojny światowej, w walkach zginęło ok. 63 000 żołnierzy i 3300 oficerów, 133 700 odniosło rany. Ok. 400 000 dostało się do niewoli niemieckiej, a 230 000 do sowieckiej. W ramach ewakuacji ok. 80 000 żołnierzy przedostało się do sąsiadujących z Polską krajów neutralnych - Litwy, Łotwy i Estonii (12 000) oraz Rumunii (32 000) i na Węgry (35 000). Polska flota wojenna została zniszczona, w większości w czasie obrony wybrzeża, oprócz ewakuowanych do Wielkiej Brytanii przed wybuchem wojny 3 niszczycieli. Uratowano także 2 okręty podwodne, które przedostały się przez blokadę morską. Do Rumunii zdołano ewakuować 119 samolotów. Pozostały sprzęt wojskowy został stracony. Mity dotyczące kampanii wrześniowej Wokół wydarzeń kampanii wrześniowej przez szereg lat narosło wiele mitów, wynikających po części z zafałszowań propagandy okresu PRL, jak również braku rzetelności części polskich i zagranicznych historyków: Niemiecka kawaleria Waffen SS w 1939 Wojsko Polskie było tak zacofane iż atakowało czołgi niemieckie przy użyciu kawalerii - nieprawdziwe stwierdzenia o atakowaniu przez polską kawalerię niemieckich czołgów podtrzymywała przez okres II wojny światowej propaganda niemiecka, rozpowszechniając specjalnie nakręcony w tym celu film propagandowy Kampfgeschwader Lützow z 1941. W Polsce, po zakończonej II wojnie światowej mit ten został podchwycony przez komunistów - w 1959 na użytek propagandy PRL nakręcono film "Lotna" w reżyserii Andrzeja Wajdy, przedstawiający nigdy niemający miejsca atak polskiej kawalerii na niemieckie wojska pancerne. Polska wykorzystywała militarnie 11 brygad kawaleryjskich w czasie kampanii wrześniowej, według ówczesnej polskiej doktryny wojennej podkreślała rolę tych formacji jako jednostek elitarnych (związane to było głównie z tradycją polskiego oręża), jednak zarówno armia niemiecka, jak i sowiecka, również intensywnie użytkowała kawalerię do tego typu zadań. Polska kawaleria (wyposażona wówczas w nowoczesne karabiny przeciwpancerne "UR" i lekką artylerię np. armata przeciwpancerna Bofors 37 mm) nigdy nie zaatakowała bezpośrednio szarżą kawaleryjską czołgów niemieckich, lub okopanych stanowisk piechoty i artylerii wroga, ponieważ w większości wypadków działała jako tzw. mobilna piechota (podobnie jak dragoni) i oddziały rozpoznania, bezpośrednia szarża kawaleryjska była stosowana tylko wobec przemieszczającej się, nieokopanej i nieosłoniętej piechoty nieprzyjaciela. (taktyka obejścia oddziałów nieprzyjaciela zamiast frontalnego ataku zastosowana była m.in. w bitwie pod Krojantami Polskie Lotnictwo Wojskowe zostało zniszczone na ziemi w pierwszych dniach wojny w rzeczywistości, choć liczebnie nie dorównywało siłom niemieckim, polskie lotnictwo nie zostało zniszczone na lotniskach naziemnych ponieważ zostało ewakuowane na niewielkie zamaskowane lotniska w głębi kraju tuż przed wybuchem wojny. Jedynie samoloty treningowe i pomocnicze zostały zniszczone na samym początku działań wojennych. Polskie lotnictwo pozostawało aktywne w walce powietrznej przez pierwsze 2 tygodnie kampanii wrześniowej 1939 roku. Po zakończeniu kampanii wrześniowej wielu utalentowanych pilotów polskich przedostało się do Wielkiej Brytanii i Francji gdzie walczyło z samolotami wroga. Polscy piloci w brytyjskich Królewskich Siłach Powietrznych walczyli m.in. w bitwie o Anglię, gdzie byli średnio najbardziej skutecznymi w zestrzeliwaniu niemieckich samolotów. Polska nie wykazała znaczącego oporu i szybko poddała się - w rzeczywistości Wojsko Polskie rozmiarem i intensywnością oporu spowodowało iż Niemcy ponieśli w Polsce znaczące straty, w szczególności w pojazdach wojskowych różnego typu i samolotach. Armia niemiecka straciła ok. 1 000 czołgów i samochodów pancernych (ok. 30% stanu), wg Rajmunda Szubańskiego w Początek pancernego szlaku straty wyniosły 675 czołgów i 319 samochodów pancernych z czego zniszczonych zostało 217 czołgów (reszta wymagała remontów), 370 dział i moździerzy, ponad 10 000 pojazdów mechanicznych (w tym ok. 6000 samochodów oraz 5500 motocykli). Lotnictwo niemieckie według Garlickiego straciło ponad 700 samolotów (ok. 32% użytych w agresji na Polskę w 1939), 45 000 żołnierzy niemieckich zostało zabitych lub rannych - Hitler osobiście przyznał iż piechota niemiecka w Polsce: "nie spełniła pokładanych w niej nadziei". Zużycie niemieckiego sprzętu wojskowego osiągnęło stopień, przy którym dalsze jego użytkowanie wymagało generalnego remontu, a intensywność walk spowodowała, iż niemieckim siłom lądowym i powietrznym pozostało zapasów amunicji na ok. 2 tygodnie walki. Pod względem długości, kampania wrześniowa trwała zaledwie tydzień krócej niż bitwa o Francję w 1940, mimo iż wojska koalicji francusko-angielskiej były znacznie bardziej, niż Wojsko Polskie, zbliżone liczebnością w sprzęcie i ludziach do wojsk niemieckich. Stosunkowo wysokie straty niemieckie w kampanii wrześniowej w Polsce, były jedną z głównych przyczyn opóźnienia ofensywy na froncie zachodnim, ponieważ uzupełnienie strat w wyposażeniu wymagało kilku miesięcy pracy fabryk wojskowych - dzięki temu państwa zachodnie, a w szczególności Wielka Brytania, zyskały niezbędny czas do rozbudowy swojego przemysłu zbrojeniowego. Armia niemiecka osiągnęła zwycięstwo w Polsce dzięki strategii tzw. wojny błyskawicznej (niem. Blitzkrieg) - Niemcy tylko częściowo zawdzięczali wygraną w kampanii wrześniowej koncepcji Blitzkriegu, nieoczekiwanie silny opór oddziałów Wojska Polskiego zmusił dowództwo niemieckie do dwukrotnej korekty planów operacji wojskowej w Polsce tzw. "planu Weiss" (niem. Fall Weiss) i porzucenia koncepcji Blitzkriegu 12 września 1939. Dalsze działania prowadzone były metodami klasycznymi, których sukces w istotnym stopniu został wzmocniony agresją sowiecką 17 września 1939. Niemcy od początku konfliktu dysponowały przewagą pod wieloma względami, najważniejsze z nich to znacząca dysproporcja materiałowa i wojskowa, opóźnienie i niedokończenie mobilizacji Wojska Polskiego na skutek sprzeciwu Anglii i Francji, fakt zdecydowanie niekorzystnego położenia strategicznego sił polskich jeszcze przed rozpoczęciem walk (oskrzydlenie ze strony południowej od Słowacji i północnej od Prus Wschodnich), oraz możliwość dotarcia lotnictwa niemieckiego do praktycznie każdego punktu w głębi zaatakowanej Polski. Zbrodnie wojenne W czasie kampanii wrześniowej Wehrmacht i Armia Czerwona popełniły wiele zbrodni wojennych. Wehrmacht Przez 55 dni, od 1 września do 26 października, kiedy to dowództwo Wehrmachtu sprawowało władzę wojskową na zajętych polskich terytoriach (27 października przekazano ją cywilnej administracji niemieckiej), Wehrmacht uczestniczył w 311 zbiorowych egzekucjach na polskiej ludności cywilnej i żołnierzach Wojska Polskiego. W okresie od 1 września do 26 października, różne siły niemieckie wykonały łącznie 764 egzekucje w których zginęło 24 tys. obywateli polskich. Pod względem liczby ofiar, jedną z największych tego typu zbrodni był mord, dokonany wbrew obowiązującemu prawu międzynarodowemu, 8 września 1939 pod Ciepielowem przez niemiecki 15 Zmotoryzowany Pułk Piechoty na 300 polskich jeńcach wojennych z 74. Pułku Piechoty. Podobnej zbrodni, gdzie zginęło ok. 300 osób (w tym 150 żołnierzy polskich), dokonały siły niemieckie w Śladowie. W Zambrowie zastrzelono 200 wziętych do niewoli żołnierzy polskich. 17 września 1939 w Terespolu oddziały Wehrmachtu rozstrzelały 100 jeńców wojennych. 20 września w Majdanie Wielkim zamordowano 42 jeńców, kolejnych 100 rozstrzelano 23 września 1939 w Trzebini. 22 września zamordowano w Boryszewie 50 wziętych do niewoli żołnierzy Batalionu ON "Bydgoszcz". 28 września 1939 w Zakroczymiu, SS-mani z Dywizji "Kempf" rozstrzelali ok. 600 osób, w tym 500 wziętych do niewoli żołnierzy Wojska Polskiego. W miejscowości Urycz spalono żywcem ok. 73 -100 polskich jeńców wojennych. W podobnych okolicznościach zamordowano w Szczucinie ok. 95 jeńców i cywilów. Siły Wehrmachtu stanowiły ponadto osłonę dla tysięcy innych masowych mordów dokonywanych przez oddziały niemieckiego Selbstschutzu i bojówek Volksdeutschów oraz jednostki policji i Grup Operacyjnych SD, przydzielanych jeszcze przed agresją na Polskę do każdej armii Wehrmachtu. Masowych zbrodni dokonywał Wehrmacht i inne formacje niemieckie na terenie Wielkopolski, rozstrzeliwano ludność cywilną bez sądu za stawianie zbrojnego oporu, posiadanie broni lub amunicji, niepodporządkowanie się nakazom niemieckiego zarządu wojskowego. W dniach 1-2 września zginęło 37 polskich mieszkańców wsi Torzeniec, którzy zostali ostrzelani i obrzuceni granatami przez siły niemieckie w odwecie za strzał który padł, jak twierdzili Niemcy, z okolicznych zabudowań. We wsi Wyszanów postąpiono podobnie, zabijając także kobiety i dzieci oraz trzech polskich jeńców wojennych. W pobliskim Podzamczu zamordowano 20 mieszkańców a dalszych 18 rozstrzelano i zakłuto bagnetami we wsi Mączniki. Podobne incydenty miały miejsce w wielu pomniejszych miejscowościach w Wielkopolsce. Szczególnie wiele mordów dokonano w Wielkopolsce w powiecie sieradzkim, m.in. 4 września w Złoczewie spalono 240 budynków i zastrzelono ok. 200 osób, w tym starców, kobiety i dzieci. Bez sądu rozstrzelano także polskiego żołnierza. W ówczesnym powiecie tureckim, zwłaszcza w gminie Niewiesz, 3-5 września Wehrmacht rozstrzelał 300 osób z okolicznych wsi, mszcząc się za opór wojsk polskich i poniesione w walce straty. W odwecie za obronę Kłecka i Gniezna żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 9 i 10 września 300 osób. W Mogilnie w ten sam sposób zamordowano 117 osób. Głównymi odpowiedzialnymi za zbrodnie Wehrmachtu w Wielkopolsce byli generałowie Johannes von Blaskowitz, jako dowódca 8 Armii i Günther von Kluge dowodzący 4 Armią. Ogółem różne siły niemieckie (Wehrmacht, Selbstschutz, Freikorps, Luftwaffe i policja niemiecka) spaliły w czasie kampanii wrześniowej ponad 434 wsi polskich, co w większości przypadków połączone było z egzekucjami ich mieszkańców. Akty te były działaniami bezprawnymi, odbywającymi się wbrew prawu i zobowiązaniom międzynarodowym, bez wojskowej konieczności i często po zakończeniu walki. Innymi zbrodniami było branie i rozstrzeliwanie zakładników w zajmowanych miejscowościach przez Wehrmacht i Einsatzkommandos, podpalanie domostw i wypędzanie ludności. Licznych zbrodni na obywatelach polskich dokonywały także oddziały Freikorpsu, policji niemieckiej oraz prawdopodobnie tzw. straży obywatelskiej (niem. Ortswehr, Werkswehr) w województwie śląskim, gdzie w okresie od 4 do 30 września 1939 wymordowano ok. 1023 osób. Samoloty niemieckie atakowały kolumny uciekających cywilów, drogi zatłoczone tysiącami ludzi uciekających przed agresorem stały się łatwym celem zwłaszcza dla lotnictwa. Panika wywołana została zamierzoną - bezwzględną sprzeczną z prawem międzynarodowym strategią atakowania od pierwszego dnia wojny przez Luftwaffe i celów cywilnych, ostrzeliwanie przez samoloty niemieckie wszystkich celów żywych na drogach. Często przywoływanym przykładem nieuzasadnionego terroru jest bombardowanie Wielunia i Frampola, choć nie ma jednomyślności co do sensu tych nalotów. Armia Czerwona Od momentu uderzenia na Polskę Armia Czerwona dokonywała wielu zbrodni wojennych, mordując jeńców i masakrując ludność cywilną. Ocenia się że ich ofiarą padło ok. 2500 żołnierzy polskich i policjantów oraz kilkuset cywilów. Jednocześnie dowódcy wojskowi wzywali ludność cywilną do mordów i przemocy, dowódca Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej w jednej z odezw napisał : "Bronią, kosami, widłami i siekierami bij swoich odwiecznych wrogów - polskich panów". Największe zbrodnie popełniono w Rohatynie, gdzie dokonano rzezi na żołnierzach polskich i ludności cywilnej, Grodnie, Nowogródku, Sarnach, i Tarnopolu oraz w Wołkowysku, Oszmianie, Świsłoczy, Mołodecznie i Kosowie Poleskim. Według niektórych relacji w Grodnie doszło do wiązania polskich jeńców i ciągnięcia ich czołgami po bruku. Do dramatycznych wydarzeń doszło także w Chodorowie, Złoczowie i Stryju. W pobliżu Wilna żołnierze Armii Czerwonej rozstrzeliwali wziętych do niewoli żołnierzy Wojska Polskiego. Mszcząc się za opór stawiany w Grodnie poddających się żołnierzy WP masowo rozstrzeliwano. Przedstawiciele Armii Czerwonej łamali także postanowienia umów dotyczących złożenia broni, 22 września 1939 dowódca obrony Lwowa gen. Władysław Langner podpisał z dowództwem sowieckim kapitulację, przewidującą m.in. bezpieczny wymarsz wojska, policji i oficerów w kierunku granicy z Rumunią, po uprzednim złożeniu broni - umowę tę złamano wywożąc wszystkich w głąb ZSRR. Podobnie postąpiono z obrońcami Brześcia i zgrupowaniem KOP (po rozbiciu w dniu 1 października 1939 w bitwie pod Wólką Wytycką), natomiast wszystkich pojmanych żołnierzy 135. pułku KOP Armia Czerwona rozstrzelała na miejscu. Armia Czerwona wymordowała ogniem z karabinów maszynowych nieuzbrojonych kadetów ze Szkoły Podoficerów Policji w Mostach Wielkich po zgromadzeniu kadetów na placu apelowym i odebraniu raportu od komendanta szkoły. Z premedytacją zamordowano też dowódcę obrony Grodzieńszczyzny gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego i jego adiutanta, dokonały tego oddziały Armii Czerwonej pod Sopoćkiniami. W tym ostatnim przypadku we współczesnej literaturze rosyjskiej (autorstwa głównie J. Muchina) podawane jest stwierdzenie, że generała Olszynę-Wilczyńskiego zabito w czasie ucieczki z bagażem samochodem osobowym po porzuceniu podległych mu walczących jeszcze oddziałów. Tymczasem świadkami egzekucji generała i jego adiutanta strzałem w tył głowy była jego żona i kilkanaście towarzyszących jej osób. Niewykorzystane przez Polskę szanse w kampanii wrześniowej Pierwszą kompetentną pracą krytyczną dotyczącą kampanii wrześniowej było trzytomowe dzieło płk dyplomowanego Mariana Porwita "Komentarze do polskich działań obronnych we wrześniu 1939 " odnoszące się do syntezy i ocen zawartych w wydawnictwie: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. W czasie kampanii wrześniowej dowódcy i sztabowcy polscy na różnych szczeblach planowania i dowodzenia popełnili, zdaniem analityków wiele błędów w sztuce wojennej i jej wykonaniu, przy uwzględnieniu stanu wiedzy i możliwości istniejących na dzień podejmowania decyzji. Pomnik poległych żołnierzy w Granicy, cmentarz wojenny 800 żołnierzy Armii Pomorze i Armii Poznań Były to zarówno błędy w podejmowaniu decyzji, jak i dystrybucyjne, personalne lub taktyczne. Do najbardziej wytykanych należą: W zakresie politycznym: o niepowołanie przez obóz rządzący koalicyjnego Rządu Obrony Narodowej, wbrew wyraźnym zaleceniom Józefa Piłsudskiego w tej kwestii w sytuacji zagrożenia państwa. źle wynegocjowany tajny protokół do paktu sojuszniczego z Wielką Brytanią, dzięki czemu, nie można było pociągnąć Zjednoczonego Królestwa do wojny przeciwko ZSRR, a później niestwierdzenie oficjalnie (za pomocą oświadczenia) przez rząd stanu wojny pomiędzy Polską a ZSRR. W zakresie działań lądowych o nieutworzenie w ramach "planu Z" frontów (grup armii) o przedwczesne (6 września 1939) opuszczenie przez marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza Warszawy (stanowiącej jedyny realny węzeł łączności w skali kraju - i przygotowanego, zabezpieczonego centrum łączności w podziemiach Ministerstwa Spraw Wojskowych) przez Naczelne Dowództwo, w konsekwencji nastąpiła utrata mocy decyzyjnych i koordynacyjnych Naczelnego Wodza. Tymczasem m.in. Józef Beck jeszcze przed wojną proponował w przypadku wybuchu wojny bezpośrednie przeniesienie siedziby rządu RP i Naczelnego Dowództwa do Lwowa, propozycja została odrzucona przez marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza na rzecz tymczasowej lokalizacji ND w Brześciu a rządu RP w Nałęczowie. o spóźniona zgoda Naczelnego Wodza na zwrot zaczepny Armii Poznań w kierunku wsparcia Armii Łódź poprzez atak na lewą flankę 8 Armii niemieckiej (sugerowany przez gen. Tadeusza Kutrzebę (uprzednio komendanta Wyższej Szkoły Wojennej) już 4 września 1939). Brak jednolitego dowództwa operacyjnego w rejonie bitwy nad Bzurą, zwłaszcza niepodporządkowanie Armii Pomorze, resztek Armii Łódź (gen.Wiktor Thommée) i Armii Warszawa (w tym dwa bataliony czołgów 7 TP) dowódcy Armii Poznań). o nieuzasadnione ingerencje Naczelnego Wodza w działania na poziomie taktycznym - por. Armia Modlin i SGO "Narew", gdzie ingerencja Sztabu Naczelnego Wodza w rozkazy dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej przyczyniła się do chaosu decyzyjnego i w konsekwencji utraty przez Wojsko Polskie strategicznej linii rzek Bugo-Narwi pod Różanem. o całkowicie nieuzasadnione ugrupowanie dwóch dywizji piechoty (9 DP i 27 DP) w głębi Pomorza Nadwiślańskiego, zamiast pozostawienia tam wyłącznie mobilnych jednostek kawalerii (Pomorska Brygada Kawalerii). W konsekwencji rozbicie 9 DP w bitwie w Borach Tucholskich) i poważne straty pozostałych jednostek Armii Pomorze. o brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza w sytuacji agresji sowieckiej, pomimo jednoznacznych informacji polskiego wywiadu co do przygotowywanej agresji. o załamanie się niektórych dowódców, np. dowódcy Grupy Operacyjnej "Boruta" gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz, w końcowej fazie kampanii przedwcześnie rozwiązał sztab i zlikwidował tabory, co wywarło ujemny wpływ na morale podległych mu jednostek. Nadmierny pośpiech był jedną z przyczyn rozbicia najpierw 21 DP, a w konsekwencji GO "Boruta". o opuszczenie (dezercja) przez niektórych dowódców podległych sobie oddziałów, (gen. Stefan Dąb-Biernacki (dwukrotnie - jako dowódca Armii "Prusy" i jako dowódca Frontu Północnego), gen. Kazimierz Fabrycy (dowódca Armii "Karpaty"), gen. Juliusz Rómmel (dowódca Armii "Łódź"), gen. Władysław Bończa-Uzdowski (dowódca 28 DP), płk. Edward Dojan-Surówka - który na skutek załamania nerwowego opuścił 2 DPLeg). Niewyciągnięcie przez Naczelnego Wodza konsekwencji wobec generałów-dezerterów. o błędy operacyjne w dowodzeniu, np. gen. Stefan Dąb-Biernacki, któremu zarzucano złe dowodzenie północnym zgrupowaniem Armii Prusy i w konsekwencji rozbicie armii. Mianowany mimo to (zrzucił winę na żołnierzy i podkomendnych) przez Naczelnego Wodza dowódcą Frontu Północnego. Następnie po przegranej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim opuścił bez rozkazu pole walki i podległe mu oddziały, co przyczyniło się do klęski Frontu Północnego. o nieprzybycie do Świecia sił Oddziału Wydzielonego Rzeki Wisły, co nastąpiło na skutek dezinformacji o rzekomym zajęciu miasta przez Niemców (wiadomości tej nie potwierdzono). W rezultacie wycofujące się oddziały 9 DP i 27 DP oraz Pomorskiej BK nie mogły otrzymać wsparcia podczas przeprawy przez Wisłę. o kapitulacja Lwowa bez walki z siłami Armii Czerwonej, pomimo dwudywizyjnego zgrupowania obrony miasta i znacznych zapasów materiałowych. W zakresie logistyki: o pozostawienie w Warszawie akt operacyjnych Oddziału II Sztabu Głównego - polskiego wywiadu i kontrwywiadu przy nie zabezpieczeniu zniszczenia akt (wpadły w ręce Abwehry). o niezadowalające wykorzystanie dużych składów uzbrojenia w Stawach pod Dęblinem, nazywanych tzw. arsenałem Rzeczypospolitej, do wyekwipowania napływających na front rezerwistów. Znajdowało się tam ok. 550 dział, 2500 ckm - wraz z odpowiadającą temu liczbą wszelkiego typu amunicji, oraz duże ilości umundurowania i aprowizacji. Na skutek złej komunikacji pomiędzy jednostkami Wojska Polskiego arsenał ten został częściowo zniszczony 14 września 1939 przez żołnierzy rezerwowej 39 Dywizji Piechoty, pod dowództwem gen. Olbrychta. o niezabezpieczenie jednostek zmotoryzowanych Wojska Polskiego (bataliony czołgów, Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa) w paliwo na terenie działań operacyjnych (przy własnym wydobyciu i rafinacji ropy naftowej w Borysławiu oraz Drohobyczu), przy uzależnieniu większości jednostek zmotoryzowanych od oleju napędowego (czołg 7 TP i pochodne konstrukcje). W konsekwencji niepełne wykorzystanie jednostek i przymusowe niszczenie sprzętu. W zakresie działań Marynarki Wojennej i obrony Wybrzeża: o w ramach posiadanych środków budżetowych niedostateczny rozwój floty podwodnej kosztem budowy kosztownych, a bezużytecznych wobec braku baz morskich (i wąskiego wybrzeża) jednostek nawodnych (dywizjon niszczycieli, minowce). Przeznaczenie całości środków budżetowych preliminowanych na Marynarkę Wojenną na flotę podwodną z dobrze umocnioną przed atakiem z lądu i powietrza (jak wykazały doświadczenia 1939) bazą na Helu dałoby możliwość prowadzenia skutecznej (jak wykazały doświadczenia I wojny światowej) wojny podwodnej przeciw obu potencjalnym agresorom na Bałtyku (w składzie co najmniej 10-12 potencjalnych wobec istniejących faktycznie pięciu polskich okrętów podwodnych) w stosunku do 48 U-Bootów Kriegsmarine rozproszonych na akwenie bałtyckim i oceanicznym (Atlantyk) i niewielkiej floty nawodnej Kriegsmarine. Flota Bałtycka ZSRR w roku 1939 operowała zaś wyłącznie z wód łatwej do zamknięcia Zatoki Fińskiej (Kronsztad, Leningrad). "Oceaniczne" aspiracje kierownictwa Marynarki Wojennej komentował krytycznie za życia Piłsudski, bez wyciągnięcia jednak ze swych uwag praktycznych konsekwencji. W praktyce najcenniejsze jednostki nawodne (dywizjon niszczycieli) ewakuowano z Bałtyku do Wielkiej Brytanii - rozsądnie lecz niekonsekwentnie - pozostawiono na Bałtyku ORP Wicher czy ORP Gryf. Konsekwencją tego była strata OORP "Wicher", "Gryf", minowców oraz internowanie OORP "Sęp", "Żbik" i "Ryś" wobec braku strategii wojny podwodnej. O umożliwienie opuszczenia Gdańska przez pancernik Schleswig-Holstein, który do 7 września był skutecznie wiązany walką przez załogę Westerplatte. Okręty podwodne RP nie podjęły działań zaczepnych wobec pancernika. Akcja zaczepna na Wybrzeżu była możliwa dopiero po kapitulacji Westerplatte. o brak działań zaczepnych na terenie Gdańska. Pierwsze wnioski z kampanii wrześniowej Wnioski z przegranej kampanii wrześniowej, zostały jeszcze w październiku 1939 przekazane stronie francuskiej - gen. Sikorski przesłał wówczas gen. Gamelinowi syntezę niemieckiej doktryny zaczepnej, zalecając dostosowanie do niej własnej doktryny obronnej. Plan Sikorskiego zakładał m.in. oparcie obrony na blokowaniu linii komunikacyjnych, obronę miejscowości, utworzenie specjalnych brygad zaporowych do walki z bronią pancerną wroga oraz przygotowanie improwizowanych i ruchomych kopuł pancernych dla ochrony środków ogniowych piechoty przed atakami niemieckiego lotnictwa szturmowego. Sztab polski we Francji prowadził w okresie styczeń-luty 1940 poważne studia nad doświadczeniami z przegranej kampanii wrześniowej w Polsce, oparte na ponad 3000 zebranych relacjach od uczestników działań wojennych. Wyniki tych studiów przekazano w 18 zeszytach Sztabom Głównym: amerykańskiemu, francuskiemu i angielskiemu. Dodatkową syntezę przedstawił w październiku 1939 jeden z oficerów francuskiej misji wojskowej w Polsce, w opracowaniu liczącym 27 stron maszynopisu przesłanym do Francji - generałowie francuscy nie zwrócili na to opracowanie należytej uwagi (m.in. gen. Georges oświadczył wprost, iż: "u nas będzie inaczej"). Zbagatelizowanie wniosków z przegranej kampanii wrześniowej w Polsce było jednym z powodów klęski Francji w czasie kampanii francuskiej w 1940. Organizacja Wojska Polskiego we wrześniu 1939 marsz. Edward Śmigły-Rydz, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych Wacław Stachiewicz Szef Sztabu Głównego WP Fronty Wojska Polskiego (od 10 września 1939) Front Północny - dowódca: gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki Front Południowy - dowódca: gen. broni Kazimierz Sosnkowski Front Środkowy - dowódca: gen. Tadeusz Piskor Armie Wojska Polskiego Armia "Karpaty" - dowódca: gen. dyw. Kazimierz Fabrycy Armia "Kraków" - dowódca: gen. bryg. Antoni Szylling Armia "Łódź" - dowódca: gen. dyw. Juliusz Rómmel Armia "Modlin" - dowódca: gen. bryg. Emil Krukowicz Przedrzymirski Armia "Pomorze" - dowódca: gen. dyw. Władysław Bortnowski Armia "Poznań" - dowódca: gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba Armia "Prusy" - odwodowa - dowódca: gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki Armia "Lublin" - utworzona w czasie działań wojennych - dowódca: gen. dyw. Tadeusz Piskor Armia "Małopolska" - epizodycznie utworzona w czasie działań wojennych (poprzez formalne połączenie Armii "Kraków" i Armii "Karpaty" ) - faktycznie niezorganizowana - dowódca: gen. dyw. Kazimierz Fabrycy Armia "Warszawa" - utworzona w czasie działań wojennych - gen. dyw. Juliusz Rómmel Armia Gen. Przedrzymirskiego - utw. 8.09.1939 r. złożona z GO "Wyszków" i (31 improwizowanej) DP Gen. Wołkowskiego oraz mniejszych jednostek. Walther von Brauchitsch Naczelny Dowódca Wojsk Lądowych (szef OKH) Franz Halder Szef Sztabu Generalnego OKH Organizacja i wyposażenie agresorów Organizacja i wyposażenie Wehrmachtu 1 września 1939 Ordre de Bataille Wojska Polskiego 1 września 1939 Struktura organizacyjna Wojska Polskiego 1 września 1939 (do szczebla batalionu - dywizjonu włącznie). Spis treści· 1 Kwatera Główna Naczelnego Wodza w Warszawie· 2 Obrona Wybrzeża· 3 Grupa "Grodno"· 4 Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew"· 5 Armia "Modlin"· 6 Grupa Odwodów "Wyszków"· 7 Armia "Pomorze"· 8 Armia "Poznań"· 9 Grupa Operacyjna (Odwodów) "Kutno"· 10 Armia "Łódź"· 11 Armia "Kraków"· 12 Armia "Karpaty"· 13 Odwód Południowy (Grupa Operacyjna (Odwodów) "Tarnów")· 14 Armia "Prusy" (Odwodowa)· 15 Korpus Ochrony Pogranicza· 16 Ministerstwo Spraw Wojskowych· 17 Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych w Warszawie· 18 Bibliografia· 19 Zobacz też Kwatera Główna Naczelnego Wodza w Warszawie Naczelne Dowództwo Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej Eskadra Sztabowa, lotnisko Powsin k. Warszawy Brygada Pościgowa - płk pil. Stefan Pawlikowski Kwatera Główna Brygady Pościgowej w m. Zielonka (w Centrum Badań Balistycznych) III Dywizjon Myśliwski, lotnisko Zielonka IV Dywizjon Myśliwski, lotnisko Poniatów k. Jabłonny Brygada Bombowa - płk obs. Władysław Heller Kwatera Główna Brygady Bombowej I rzut KG w m. Warszawa (przy Naczelnym Dowódcy Lotnictwa i OPL) II rzut KG w m. Dęblin II Dywizjon Bombowy Lekki, lotniska Wsola i Kamień k. Radomia VI Dywizjon Bombowy Lekki, lotnisko Nosów k. Białej Podlaskiej X Dywizjon Bombowy, lotnisko Ułęż k. Dęblina XV Dywizjon Bombowy, lotnisko Podlodów k. Dęblina 55 Samodzielna Eskadra Bombowa, lotnisko Marynin k. Radzynia Podlaskiego XX Dywizjon Bombowy, lotnisko Małaszewicze (w trakcie organizacji) Eskadra Ćwiczebna Bombowa, lotnisko Małaszewicze 16 Eskadra Obserwacyjna, lotnisko Pęchery k. Tarczyna Jednostki OPL Obszaru Kraju Obrona Wybrzeża Dowództwo Floty w m. Hel (z dniem 1 września dowódca Floty na terenie Obszaru Nadmorskiego uzyskał uprawnienia dowódcy armii, jako dowódca Obszaru Nadmorskiego posiadał uprawnienia dowódcy OK): dowódca - kontradmirał Józef Unrug Morska Obrona Wybrzeża Dowództwo Morskiej Obrony Wybrzeża w m. Jastarnia (następnie w m. Hel) - dowódca - kmdr Stefan Frankowski Rejon Umocniony Hel - kmdr Włodzimierz Steyer IV Batalion KOP "Hel" Oddział Pieszy Morskiego Dywizjonu Lotniczego Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej 2 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej ORP "Wicher" ORP "Gryf" Dywizjon Minowców Dywizjon Okrętów Pomocniczych Port Wojenny Hel Lądowa Obrona Wybrzeża Dowództwo Lądowej Obrony Wybrzeża - dowódca LOW - płk Stanisław Dąbek Oddział Wydzielony "Wejherowo" 1 Morski Pułk Strzelców Batalion ON "Kaszubski" Oddział Wydzielony "Redłowo" 2 Morski Pułk Strzelców 1 Batalion Rezerwowy ON Oddział Wydzielony "Kartuzy" Batalion ON "Karuski" Batalion ON "Gdyński II" (1 września podporządkowany dowódcy GO "Czersk") Dowództwo Morskiej Brygady ON Batalion ON "Gdyński I Batalion ON "Gdyński III" (w trakcie organizacji) 2 Batalion Rezerwowy ON 3 Batalion Rezerwowy ON 1 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej Dywizjon Artylerii Lekkiej Morski Dywizjon Żandarmerii Batalion Saperów Morska Kompania Reflektorów Dowództwo Zespołów Okrętów RP Dywizjon Kontrtorpedowców (popołudniem 1 września wpłynął do portu Leith) ORP "Błyskawica" (okręt flagowy) ORP "Burza" ORP "Grom" Dywizjon Okrętów Podwodnych Dowództwo Dywizjonu Okrętów Podwodnych w m. Hel ORP "Orzeł" (okręt flagowy, w m. Gdynia) ORP "Sęp" w m. Hel ORP "Wilk" w m. Gdynia ORP "Ryś" w m. Hel ORP "Żbik" w m. Hel Baza Okrętów Podwodnych w m. Hel Załoga Zapasowa Okrętów Podwodnych w m. Hel Morski Dywizjon Lotniczy w m. Puck Port Wojenny Gdynia Wojskowa Składnica Tranzytowa Westerplatte - mjr Henryk Sucharski Grupa "Grodno" dowódca - gen. brygady Józef Olszyna-Wilczyński Obszar Warowny "Grodno" 1 Pułk Piechoty (w trakcie organizacji) 2 Pułk Piechoty (w trakcie organizacji) 3 Pułk Piechoty (w trakcie organizacji) 31 Batalion Wartowniczy Obszar Warowny "Wilno" Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew" Kwatera Główna SGO w m. Łomża dowódca - gen. bryg. Czesław Młot-Fijałkowski szef sztabu - ppłk dypl. Stanisław Podkowiński 18 Dywizja Piechoty 2 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej Batalion ON "Kurpie" 33 Dywizja Piechoty (Rezerwowa) Podlaska Brygada Kawalerii Suwalska Brygada Kawalerii 3 Pułk Piechoty KOP Załoga "Osowiec" Załoga "Wizna" 81 Dywizjon Artylerii Lekkiej 53 Batalion Saperów Armia "Modlin" Kwatera Główna Armii w Modlinie, w koszarach CWSap.: dowódca armii: gen. bryg. Emil Przedrzymirski-Krukowicz szef sztabu: płk dypl. Stanisław Grodzki Kwatera Główna Grupy Operacyjnej Kawalerii Nr 2- dowódca gen. bryg. Marian Przewłocki 8 Dywizja Piechoty 20 Dywizja Piechoty Batalion ON "Mazurski I" 1 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej 59 Dywizjon Artylerii Lekkiej 78 Dywizjon Artylerii Lekkiej 88 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Mazowiecka Brygada Kawalerii Nowogródzka Brygada Kawalerii Przedmoście "Modlin" III/32 Pułku Piechoty IV/32 Pułku Piechoty V/32 Pułku Piechoty VI/32 Pułku Piechoty VII/32 Pułku Piechoty Batalion Marszowy 56 Pułku Piechoty Przedmoście "Płock" Batalion ON "Warszawski I" 15 Bateria Artylerii Konnej Przedmoście "Wyszogród" Przedmoście "Zegrze" Dowództwo Warszawskiej Brygady Obrony Narodowej Batalion ON "Warszawski II" Przedmoście "Pułtusk" Batalion ON "Warszawski III" III Batalion 115 Pułku Piechoty Przedmoście "Różan" 115 Pułk Piechoty (bez III Batalionu) I Dywizjon 61 Pułku Artylerii Lekkiej 1 Pułk Artylerii Ciężkiej w Modlinie w trakcie mobilizacji I Dywizjon 1 PAC (105 mm armaty wz. 1929) II Dywizjon 1 PAC (155 mm haubice wz. 1917) 46 Dywizjon Artylerii Ciężkiej w Modlinie, w trakcie mobilizacji (120 mm armaty wz. 1878/09/31) 47 Dywizjon Artylerii Ciężkiej w Modlinie, w trakcie mobilizacji (120 mm armaty wz. 1878/09/31) 98 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (nie dotarł) 60 Batalion Saperów III/5 Dywizjon Myśliwski Grupa Odwodów "Wyszków" Kwatera Główna GO (do 31.VIII KG Korpusu Interwencyjnego): dowódca - gen. bryg. Wincenty Kowalski 1 Dywizja Piechoty Legionów (w trakcie wyładunku) 35 Dywizja Piechoty (rezerwowa) (w trakcie mobilizacji) 41 Dywizja Piechoty (rezerwowa) (w trakcie mobilizacji) I Dywizjon 2 Pułku Artylerii Ciężkiej (do grupy nie dotarł, po zmobilizowaniu w składzie Korpusu Interwencyjnego, w nocy z 31.VIII na 1 września w marszu z m. Gniewkowo do m. Toruń-Rudak, oddany do dyspozycji dowódcy Armii "Pomorze") Armia "Pomorze" Kwatera Główna Armii I i II rzut KG Armii w m. Toruń (rano 1 września przeniósł się z koszar Centrum Wyszkolenia Artylerii położonych po prawej stronie Wisły w dzielnicy Mokre do Fortu XIII Kniaziewicza, położonego po lewej stronie Wisły w dzielnicy Podgórz) III rzut KG Armii (zmobilizowany w Brześciu, transport kolejowy zbombardowany przed stacją Kutno, 14 września ok. 80 oficerów pod dowództwem mjr. piech. Józefa Leona Czerniatowicza, komendanta kwatery głównej, przybyły spod Rembertowa do Warszawy): dowódca - gen. dyw. Władysław Bortnowski szef sztabu - płk dypl. Ignacy Izdebski Grupa Operacyjna "Wschód" Kwatera Główna GO w m. Wąbrzeźno: dowódca - gen. bryg. Mikołaj Bołtuć 4 Dywizja Piechoty KG 4 DP w m. Najmowo 16 Pomorska Dywizja Piechoty KG 16 DP w m. Mełno Batalion ON "Świecie" Oddział Wydzielony "Jabłonowo" - 208 Pułk Piechoty(Rezerwowy) w m. Jabłonowo I Batalion 208 Pułku Piechoty (Rezerwowego) - I Batalion 14 Pułku Piechoty (do czasu zluzowania przez Batalion ON "Grudziądz", co nastąpiło z 2 na 3 września) II Batalion 208 Pułku Piechoty (Rezerwowego) - Batalion Nadwyżek 4 DP sformowany w m. Toruń III Batalion 208 Pułku Piechoty (Rezerwowego) - Batalion ON "Jabłonowo") Batalion ON "Grudziądz" II Dywizjon 4 Pułku Artylerii Lekkiej Batalion ON "Brodnica" Grupa Osłonowa "Czersk": dowódca - gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki Oddział Wydzielony "Kościerzyna" Batalion ON "Kościerzyna" Batalion ON "Gdyński II" (1 września zmienił podporządkowanie z OW "Kartuzy" do GO "Czersk") 3 Bateria 11 Dywizjonu Artylerii Konnej Pomorska Brygada Kawalerii KG Pom. BK w m. Wiele 8 Pułk Strzelców Konnych 16 Pułk Ułanów Wielkopolskich 11 Dywizjon Artylerii Konnej (bez 2 i 3 Baterii) 81 Dywizjon Pancerny Oddział Wydzielony (Zgrupowanie) "Chojnice" Dowództwo OW (Zgrupowania) "Chojnice" - Dowództwo Pomorskiej Brygady ON 18 Pułk Ułanów Pomorskich 1 Batalion Strzelców Batalion ON "Czersk" Batalion ON "Tuchola" I Dywizjon 9 Pułku Artylerii Lekkiej 2 Bateria 11 Dywizjonu Artylerii Konnej Oddział Wydzielony "Starogard" - 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich Oddział Wydzielony "Tczew" - 2 Batalion Strzelców Oddział Wydzielony "Wisła" - 209 Pułk Piechoty (Rezerwowy) Batalion ON "Starogard" II Batalion 65 Pułku Piechoty 48 Dywizjon Artylerii Lekkiej Kompania ON "Tczew" 27 Dywizja Piechoty (rano 1 września w marszu trzema kolumnami w rejon Chełmno-Chełmża, w południe 1 września dowódca armii polecił gen. Drapelli objęcie dowództwa nad grupą w składzie 9 i 27 DP) KG 27 DP w m. Ocypel 23 Pułk Piechoty z I Dywizjonem 27 Pułku Artylerii Lekkiej 24 Pułk Piechoty z II Dywizjonem 27 Pułku Artylerii Lekkiej 50 Pułk Piechoty z III Dywizjonem 27 Pułku Artylerii Lekkiej 9 Dywizja Piechoty KG 9 DP w m. Tuchola Zgrupowanie ppłk. dypl. Jana Maliszewskiego 35 Pułk Piechoty 9 Pułk Artylerii Lekkiej (bez I i II Dywizjonu) 9 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Zgrupowanie płk. Feliksa Wędrychowskiego 22 Pułk Piechoty Batalion ON "Koronowo" II Dywizjon 9 Pułku Artylerii Lekkiej Odwód dowódcy 9 DP 34 Pułk Piechoty 58 Dywizjon Artylerii Lekkiej 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty KG 15 DP w m. Bydgoszcz Batalion ON "Bydgoszcz" Batalion ON "Nakło" 6 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej Oddział Wydzielony "Toruń" Dowództwo OW "Toruń" - Dowództwo Chełmińskiej Brygady ON Batalion Przysposobienia Wojskowego "Toruń" (Batalion ON "Toruń") Dywizjon 2 Pułku Artylerii Ciężkiej (przeznaczony dla GO "Wyszków", po zmobilizowaniu w składzie Korpusu Interwencyjnego, w nocy z 31.VIII na 1 września w marszu z m. Gniewkowo do m. Toruń-Rudak, oddany do dyspozycji dowódcy Armii "Pomorze") 68 Dywizjon Artylerii Lekkiej 4 Dywizjon Artylerii Fortecznej Oddział Wydzielony rzeki Wisły (OW "Wisła") 46 Batalion Saperów III/4 Dywizjon Myśliwski Armia "Poznań" Kwatera Główna Armii I rzut KG Armii w m. Gniezno II rzut KG Armii (1 września zbombardowany na stacji kolejowej w m. Kutno) III rzut KG Armii (w trakcie mobilizacji): dowódca - gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba szef sztabu - płk dypl. Stanisław Lityński 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty 25 Dywizja Piechoty 26 Dywizja Piechoty Wielkopolska Brygada Kawalerii Podolska Brygada Kawalerii Poznańska Brygada Obrony Narodowej Kaliska Brygada Obrony Narodowej Grupa Operacyjna Koło (tylko dowództwo) 7 Pułk Artylerii Ciężkiej 47 Batalion Saperów 5 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej III/3 Dywizjon Myśliwski Grupa Operacyjna (Odwodów) "Kutno" dowódca - brak (nie przewidziany dla tej grupy operacyjnej) 5 Dywizja Piechoty 24 Dywizja Piechoty 9 Pułk Artylerii Ciężkiej 71 Dywizjon Artylerii Lekkiej Armia "Łódź" I, II i III rzut KG Armii w m. Łódź, ul. Zgierska 133 (w pałacu Heinzla w parku Julianowskim) dowódca - gen. dyw. Juliusz Rómmel szef sztabu - płk. dypl. Aleksander Pragłowski 10 Dywizja Piechoty KG 10 DP w m. Sieradz Oddział Wydzielony Nr 1 28 Pułk Strzelców Kaniowskich I Dywizjon 10 Pułku Artylerii Lekkiej (bez 3 baterii) Batalion ON "Ostrzeszów" Batalion ON "Kępno" Oddział Wydzielony Nr 2 Dowództwo OW nr 2 - Dowództwo Sieradzkiej Brygady ON 1 Pułk Kawalerii KOP (5 i 6 szwadron w Oddziale Wydzielonym Nr 1) Batalion ON "Wieluń I" Batalion ON "Wieluń II" II Dywizjon 10 Pułku Artylerii Lekkiej (bez 4 baterii) 30 Pułk Strzelców Kaniowskich 31 Pułk Strzelców Kaniowskich 10 Pułk Artylerii Lekkiej (bez dowództw I i II dywizjonu oraz 1, 2, 5 i 6 baterii) 4 Batalion Strzelców z Kresowej BK 28 Dywizja Piechoty KG 28 DP w m. Wieluń Grupa Operacyjna "Piotrków" Kwatera Główna GO w m. Piotrków: dowódca - gen. bryg. Wiktor Thommée 30 Poleska Dywizja Piechoty KG 30 DP w m. Pajęczno Wołyńska Brygada Kawalerii KG Wołyńskiej BK w m. Ostrowy IV Batalion 84 Pułku Strzelców Poleskich Oddział Wydzielony "Borowa Góra" II Dywizjon 4 Pułku Artylerii Ciężkiej (155 mm haubice wz. 1917) 7 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej 2 Dywizja Piechoty Legionów (rano 1 września w rej. Czestków - Petronelów - Zelów Brodnica ześrodkowane było dowództwo dywizji, 2 pp leg., dowództwo 3 pp leg., dowództwo 2 pal leg., I/2 pal, komp. km i br. tow.) KG 2 DP Leg. w m. Brodnica Kresowa Brygada Kawalerii (w trakcie wyładunku w rej. m. Szadek) KG Kresowej BK w m. Szadek Dowództwo 4 Pułku Artylerii Ciężkiej w trakcie mobilizacji I Dywizjon 4 PAC (105 mm armaty wz. 1929) w trakcie mobilizacji 6 Pułk Artylerii Ciężkiej 6 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Motorowej w m. Nieżuchów k. Stryja,w trakcie mobilizacji (120 mm armaty wz. 1878/09/31) 3 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej 2 Batalion Czołgów Lekkich (przeznaczony dla Armii Odwodowej "Prusy", rano 1 września wyładował się na stacji Bednary) 50 Batalion Saperów III/6 Dywizjon Myśliwski Armia "Kraków" Kwatera Główna Armii I rzut KG w Krakowie (rano 1 września przeniósł się z koszar im. Jana Sobieskiego przy ul. Warszawskiej do kompleksu szkół na zachodnim skraju miasta) II rzut KG (w trakcie mobilizacji): dowódca - gen. bryg. Antoni Szylling 7 Dywizja Piechoty KG 7 DP w Częstochowie Batalion ON "Kłobuck" Krakowska Brygada Kawalerii KG Krakowskiej BK w m. Koziegłowy Batalion ON "Lubliniec" Grupa Operacyjna "Śląsk" Kwatera Główna GO w Katowicach (od południa 1 września w Mysłowicach): dowódca - gen. bryg. Jan Jagmin-Sadowski 23 Górnośląska Dywizja Piechoty 55 Dywizja Piechoty (rezerwowa) Grupa Forteczna Obszaru Warownego "Katowice" IV Batalion 11 Pułku Piechoty IV Batalion 73 Pułku Piechoty IV Batalion 75 Pułku Piechoty Batalion ON "Chorzów" IV Dywizjon 23 Pułku Artylerii Lekkiej 95 Dywizjon Artylerii Ciężkiej 64 Dywizjon Artylerii Lekkiej 1 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej Grupa Operacyjna "Bielsko" Kwatera Główna GO w Bielsku: dowódca - gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz 21 Dywizja Piechoty Górskiej 1 Brygada Strzelców Górskich Kwatera Główna 1 Bryg. Strz. Gór. w m. Sucha 1 Pułk Strzelców Górskich (Pułk KOP "Snów") w m. Chabówka I Batalion (Batalion KOP "Snów I") II Batalion (Batalion KOP "Snów II") Batalion ON "Zakopane" Bateria Artylerii Górskiej Nr 152 2 Pułk Strzelców Górskich (Pułk KOP "Wołożyn") w m. Żywiec I Batalion (Batalion KOP "Berezwecz") Kompania Forteczna "Węgierska Górka" III Dywizjon 65 Pułku Artylerii Lekkiej (bez 7 baterii) Bateria Artylerii Górskiej Nr 151 Pluton Artylerii Pozycyjnej Nr 55 II Batalion (Batalion KOP "Wilejka") Kompania Forteczna "Jeleśnia" Pluton Forteczny "Krzyżowa" 7 Bateria 65 Pułku Artylerii Lekkiej Batalion ON "Żywiec" III Batalion (Batalion KOP Wołożyn") (odwód dowódcy brygady) 6 Dywizja Piechoty KG 6 DP w m. Zator 10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej KG 10 BK w m. Wola Justowska 60 Dywizjon Artylerii Ciężkiej 4 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej (w trakcie wyładowania) Obszar Warowny "Kraków" III/2 Dywizjon Myśliwski Armia "Karpaty" Kwatera Główna Armii: I rzut KG w m. Rzeszów II rzut KG (formował się w m. Lwów) III rzut KG (nie utworzono, rolę etapów armii pełnić miały DOK Nr VI i DOK Nr X) dowódca - gen. bryg. Kazimierz Fabrycy Grupa Operacyjna "Jasło" Kwatera Główna GO w m. Jasło 2 Brygada Strzelców Górskich Kwatera Główna 2 Bryg. Strz. Gór. w m. Nowy Sącz 1 Pułk Strzelców Podhalańskich Batalion KOP "Żytyń" Batalion ON "Limanowa" Batalion ON "Nowy Sącz" Batalion ON "Gorlice" 3 Brygada Strzelców Górskich Kwatera Główna 3 Bryg. Strz. Gór. w m. Krosno 2 Pułk Piechoty KOP "Karpaty" Batalion ON "Jasło" Batalion ON "Krosno" Batalion ON "Brzozów" Batalion ON "Jarosław" Batalion ON "Sanok" Batalion ON "Rzeszów" Batalion ON "Przemyśl" Batalion ON "Sambor" (odwód dowódcy grupy) Odcinek "Węgry" Kwatera Główna Odcinka w m. Lwów (kwaterę tworzyło DOK Nr VI) 1 Pułk Piechoty KOP "Karpaty" Dowództwo 216 Pułku Piechoty (Rezerwowego) Batalion ON "Turka" Batalion ON "Stryj" Batalion ON "Stanisławów" Batalion ON "Huculski I" Batalion ON "Huculski II" Odwód Południowy (Grupa Operacyjna (Odwodów) "Tarnów") Kwatera Główna (nie przewidziano) 22 Dywizja Piechoty Górskiej (w transporcie, 1 września podporządkowana dowódcy Armii "Kraków") 38 Dywizja Piechoty (rezerwowa) (w trakcie mobilizacji) Armia "Prusy" (Odwodowa) Kwatera Główna Armii w Rembertowie: dowódca - gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki Grupa Operacyjna gen. bryg. Jana Kruszewskiego (dyspozycyjne dowództwo mobilizowane w Warszawie przez Dowództwo KOP) Grupa Operacyjna Kawalerii Nr 1 dowódca - gen. brg. Rudolf Dreszer 19 Dywizja Piechoty Wileńska Brygada Kawalerii Grupa Opoeracyjna Skwarczyński dowódca - gen. bryg. Stanisław Skwarczyński 3 Dywizja Piechoty Legionów 12 Dywizja Piechoty 39 Dywizja Piechoty (rezerwowa) (w trakcie mobilizacji) 13 Dywizja Piechoty 29 Dywizja Piechoty 36 Dywizja Piechoty Rezerwowej 44 Dywizja Piechoty Rezerwowej (w trakcie mobilizacji) 2 Pułk Artylerii Ciężkiej 3 Pułk Artylerii Ciężkiej 50 Dywizjon Artylerii Lekkiej 11 Dywizjon Artylerii Najcięższej 12 Dywizjon Artylerii Najcięższej 13 Dywizjon Artylerii Najcięższej 1 Batalion Czołgów Lekkich 2 Batalion Czołgów Lekkich (rano 1 września wyładował się na stacji Bednary, decyzją gen. Juliusza Rómmla włączony w skład Armii "Łódź") 81 Batalion Saperów Korpus Ochrony Pogranicza KG KOP w Warszawie dowódca - gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann Dywizjon Żandarmerii KOP w Warszawie Pułk KOP "Wilno" w m. Wilno Batalion KOP "Orany" w m. Orany Batalion KOP "Troki" w m. Troki Batalion KOP "Niemenczyn" w m. Niemenczyn Batalion KOP "Nowe Święciany" w m. Nowe Święciany Pułk KOP "Głębokie" w m. Głębokie Batalion KOP "Łużki" w m. Łużki Batalion KOP "Podświle" w m. Podświle Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej w m. Dzisna Batalion ON "Postawy" w m. Postawy Batalion ON "Brasław" w m. Brasław Pułk KOP "Wilejka" w m. Wilejka Batalion KOP "Budsław" w m. Budsław Batalion KOP "Krasne" w m. Krasne nad Uszą Batalion KOP "Iwieniec" w m. Iwieniec Szwadron Kawalerii "Iwieniec" w m. Iwieniec Szwadron Kawalerii "Krasne" w m. Krasne Pułk KOP "Snów" w m. Baranowicze Batalion KOP "Stołpce" w m. Stołpce Batalion KOP "Kleck" w m. Kleck Brygada KOP "Polesie" KG Brygady KOP "Polesie" w m. Łachwa Batalion KOP "Ludwikowo" Batalion KOP "Sienkiewicze" Batalion KOP "Dawidgródek" w m. Dawidgródek Pułk KOP "Sarny" w m. Sarny Batalion KOP "Rokitno" w m. Rokitno Batalion KOP "Bereźne" w m. Bereźne Szwadron Kawalerii KOP "Bystrzyce" w m. Bystrzyce Batalion Karabinów Maszynowych Specjalny "Sarny" w m. Sarny Batalion Karabinów Maszynowych Specjalny "Małyńsk" w m. Małyńsk Pułk KOP "Zdołbunów" w m. Zdołbunów Batalion KOP "Hoszcza" w m. Hoszcza Batalion KOP "Ostróg" w m. Ostróg Batalion KOP "Dederkały" w m. Dederkały Dywizjon Kawalerii "Niewirków" w m. Niewirków Szwadron Kawalerii "Dederkały" w m. Dederkały Pułk KOP "Czortków" w m. Czortków Batalion KOP "Skałat" w m. Skałat Batalion KOP "Kopyczyńce" w m. Kopyczyńce Batalion KOP "Borszczów" w m. Borszczów Ministerstwo Spraw Wojskowych Kwatera Główna MSWojsk. w Warszawie minister spraw wojskowych - gen. bryg. Tadeusz Kasprzycki Dowództwa Okręgów Korpusów Nr I - X Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa (w trakcie organizacji) Kierownictwo Marynarki Wojennej w Warszawie Flotylla Pińska d-ca komandor Witold Zajączkowski Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych w Warszawie Generalny Inpektor - marsz. Edward Śmigły-Rydz Inspektorat Armii "Baranowicze" (od 4 września Dowództwo Armii "Lublin") Inspektorat Armii "Polesie" w Warszawie Inspektorat Armii "Lida" w Warszawie (od 3 września Misja Wojskowa w Londynie) Inspektorat Armii "Wołyń" w Warszawie (od 3 września Misja Wojskowa w Paryżu) Wojskowe Biuro Historyczne w Warszawie Biuro Kapituły Orderu Virtuti Militari w Warszawie Ordre de Bataille polskiej dywizji piechoty w 1939 Organizacja polskiej dywizji piechoty na stopie wojennej - etat wojenny dywizji piechoty Wojska Polskiego II RP w kampanii wrześniowej 1939. W latach 1921-1939, w Wojsku Polskim dominującą rolę odgrywała piechota zorganizowana w 30 wielkich jednostek, jak ówczesnie nazywano dywizje (o numerach od 1 do 30). Zmodyfikowany w 1939 r. plan mobilizacyjny "W" zakładał sformowanie kolejnych siedmiu rezerwowych dywizji piechoty (nr 33, 36, 39, 41, 44, 45, 55). Poza planem zdołano zorganizować dwie następne rezerwowe dywizje piechoty (nr 35 i 38). Należy zaznaczyć, że pokojowy stan dywizji kształtował się na poziomie 1/3 stanów wojennych i różnił się zasadniczo od etatów przewidzianych na czas wojny. Obejmował oprócz dowództwa ze sztabem 3 pułki piechoty, pułk artylerii lekkiej, kompanię łączności i ośrodek sapersko-pionierski. Polskie czynne dywizje piechoty w kampanii wrześniowej posiadały dwa typy pułków artylerii lekkiej. W okresie mobilizacji w 1939 roku postawiono w stan gotowości bojowej: 20 pułków typu I - tj. dwa dywizjony armat 75 mm i jeden dywizjon haubic 100 mm 10 pułków typu II - tj. jeden dywizjon armat 75 mm i dwa dywizjony haubic 100 mm, Dla rezerwowych dywizji piechoty zmobilizowano dziewięć pułków. Osiem pułków po dwa dywizjony uzbrojone w armaty 75 mm i jeden dywizjon z haubicami 100 mm. Jeden pułk (33 zmobilizowany dla 35 rez DP) uzbrojono wyłącznie w armaty 75mm. Kilka dywizji piechoty (w tym 12, 19 i 15) otrzymało zmotoryzowane kompanie ppanc o stanie etatowym 12 dział. Dywizje rezerwowe były znacznie słabsze - nie posiadały dywizjonu artylerii ciężkiej, baterii plot, plutonów art w pułkach piechoty, kompanie ppanc w pułkach piechoty otrzymały 6 lub 4 armaty ppanc. 35, 38 i 55 rezerwowe dywizje piechoty nie otrzymały batalionu saperów lecz jedynie kompanie. Pozostałe dywizje rezerwowe oraz część dywizji czynnych otrzymała bataliony saperów zorganizowane według starych wzorów - bez kompanii zmotoryzowanej i kolumny pontonowej za to z kolumną saperską. W toku działań wojennych nie udało się przeprowadzić koncentracji zmobilizowanych oddziałów i pododdziałów 44 i 45 dywizji. Walczyły one w rozproszeniu, często w składzie innych związków taktycznych. Sformowano za to kilka dywizji improwizowanych, których stan etatowy różnił się od przedstawionego poniżej. Spis treści· 1 Dywizja Piechoty na stopie wojennej 1.1 Pułk piechoty 1.2 Pułk artylerii lekkiejo 1.3 Dywizjon artylerii ciężkiej 1.4 Batalion saperów 1.5 Samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej 1.6 Łączność dywizji 1.7 Służba sanitarna 1.8 Tabory 1.9 Park uzbrojenia· 2 Skład i uzbrojenie etatowe· 3 Bibliografia Dywizja Piechoty na stopie wojennej Schemat organizacyjny dywizji piechoty (czynnej) w 1939 roku Kwatera Główna Dywizji Piechoty Dowództwo Sztab kompania sztabowa (asystencyjna) kompania gospodarcza pluton pieszy żandarmerii pluton łączności Kwatery Głównej (stacyjny) sąd polowy poczta polowa Piechota dywizyjna 1 Pułk piechoty 2 Pułk piechoty 3 Pułk piechoty Artyleria dywizyjna Samodzielny patrol meteorologiczny Pułk artylerii lekkiej Dywizjon artylerii ciężkiej typ B z plutonem taborowym Batalion saperów Szwadron kawalerii dywizyjnej Kompania kolarzy Samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej Bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A Kompania telefoniczna Dywizji Piechoty Pluton radio Dywizji Piechoty Drużyna parku łączności Dywizji Piechoty Służba sanitarna Tabory Park uzbrojenia Park intendentury typ I Organizacja czynnej dywizji piechoty na stopie wojennej w 1939 Nazwa oddziału - pododdziału ofic. pofic. i szer. Koni samoch. Kwatera Główna Dywizji Piechoty 40 341 126 8 1-szy pułk piechoty 91 3212 664 1 2-gi pułk piechoty 91 3212 664 1 3-ci pułk piechoty 91 3212 664 1 pułk artylerii lekkiej 85 2048 1842 - dywizjon artylerii ciężkiej 17 477 449 - batalion saperów 24 699 198 23 szwadron kawalerii dywizyjnej 7 245 272 - kompania kolarzy 4 212 18 - samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej 6 185 124 - bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A 6 163 - 34 kompania telefoniczna Dywizji Piechoty 6 249 118 1 pluton radio Dywizji Piechoty 1 40 19 - pluton łączności Kwatery Głównej Dywizji Piechoty 2 75 13 3 drużyna parku łączności Dywizji Piechoty - 12 8 - pluton pieszy żandarmerii 1 50 12 - pluton parku uzbrojenia 1 52 3 - park intendentury typ I 6 111 47 3 kompania sanitarna 8 258 145 - szpital polowy 9 113 74 - polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa 1 47 33 - polowa pracownia dentystyczna 2 7 4 - polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna1 7 2- 1-sza grupa marszowa taborów1 11 8 - 1-sza kolumna taborowa parokonna 1 107 168 - 2-ga kolumna taborowa parokonna 1 107 168 - 3-cia kolumna taborowa parokonna 1 107 168 - 4-ta kolumna taborowa parokonna 1 107 168 - 2-ga grupa marszowa taborów 1 11 8 - 5-ta kolumna taborowa parokonna 1 107 168 -6-ta kolumna taborowa parokonna 1 107 168 - 7-ma kolumna taborowa parokonna 1 107 168 -8-ma kolumna taborowa parokonna 1 107 168 pluton taborowy 1 32 59 - warsztat taborowy 1 28 21 samodzielny patrol meteo 3 sąd polowy 3 9 ogółem w 37 oddziałach i pododdziałach 515 15.977 6.939 75 Opracowano na podstawie: Ludwik Głowacki, 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1969. Z powyższego zestawienia wynika, że do etatu podanego m. in. przez T. Jurgę i E. Kozłowskiego brakuje jednego samochodu. Według L. Głowackiego pluton parku uzbrojenia nie posiadał w etacie samochodów. Pułk piechoty W organizacji wojennej pułku piechoty występowały: dowództwo wraz z pocztem, 3 bataliony piechoty, pododdziały specjalne: kompania rozpoznawczą, kompania przeciwpancerną, pluton artylerii piechoty, pluton pionierów, pluton przeciwgazowy, pluton łączności, kompania gospodarcza, tabory. W skład dowództwa pułku wchodzili: dowódca I adiutant II adiutant oficer informacyjny oficer łączności kwatermistrz oficer płatnik oficer żywnościowy naczelny lekarz + 2 podoficerów sanitarnych kapelan szef kancelarii (podoficer) Poczet dowódcy Organizacja batalionu piechoty: dowództwo 3 kompanie strzeleckie kompania ciężkich karabinów maszynowych pluton łączności drużyna sanitarna Dowództwo batalionu dowódca batalionu adiutant oficer lekarz Kompania strzelecka dowódca kompanii (kapitan) poczet dowódcy z dowódcą pocztu, 2 obserwatorami, 4 gońcami, podoficerem sanitarnym i 2 patrolami sanitarnymi 3 plutony piechoty dowódca plutonu - porucznik, poczet z zastępcą dowódcy, gońcem, obserwatorem, woźnicą wraz z biedką amunicyjną 3 drużyny po 19 żołnierzy uzbrojonych w karabiny typu Mauser i 1 rkm typu Browning wz 28 w plutonie znajdował się ponadto 1 karabin ppanc typu Ur 35 drużyna granatników z 3 sekcjami granatników 46mm wz 36, razem 14 żołnierzy, 3 granatniki, biedka amunicyjna drużyna gospodarcza szef kompanii, podoficer broni, rusznikarz, podoficer żywnościowy, podoficer gospodarczy obsługa kuchni polowej wozy taborowe: 2 z amunicją, przykuchenny, bagażowy Razem w kompanii: 4 oficerów, 228 podoficerów i szeregowych, 9 rkm, 3 karabiny ppanc, 3 granatniki, 16 koni, 4 wozy taborowe, 4 biedki, kuchnia polowa Kompania ciężkich karabinów maszynowych 3 plutony ckm w każdym 3 ckm typu Browning wz 30 przewożone na biedkach pluton ckm na taczankach z 3 ckm pluton moździerzy z 2 działonami moździerzy 81 mm typu Stockes-Brand drużyna gospodarcza Pluton łączności sekcja łącznicy telefonicznej 4 patrole telefoniczne sekcja radiostacji typu N-2 Drużyna sanitarna (3 podoficerów sanitarnych + 4 sanitariuszy) Drużyna organizowała dwa patrole (w każdym 1 podoficer sanitarny + 2 sanitariuszy noszowych) i dysponowała konnym wozem sanitarnym oraz wozem taborowym z wyposażeniem. Razem batalion piechoty obejmował 24 oficerów, 917 podoficerów i szeregowych, 27 rkm, 12 ckm, 9 granatników 46mm, 9 karabinów ppanc Ur 35, 2 moździerze 81mm, 150 koni, 37 biedek, 3 taczanki, 37 wozy taborowe, 4 kuchnie polowe, 6 rowerów, 1 radiostacja typu N-2 Kompania zwiadu pluton kolarzy 2 drużyny po 19 żołnierzy pluton kawalerii 5 sekcji liniowych 2 sekcje rkm drużyna gospodarcza Kompania przeciwpancerna 3 plutony, w każdym 3 działony armat 37 mm wz. 36 drużyna gospodarcza Pluton artylerii piechoty dowódca plutonu zastępca dowódcy 2 działony armat 75 mm Armata wz. 02/26 2 patrole telefoniczne (konny i pieszy) Pluton pionierów 4 drużyny wyposażone w 60 mb kładki piechoty typu P-29, 10 łodzi typu T-35, 8 pontonów typu LMPD, 128 kg materiałów wybuchowych, Pluton przeciwgazowy patrol rozpoznawczy 2 drużyny Pluton łączności 2 sekcje łącznic telefonicznych 5 patroli telefonicznych sekcja optyczna sekcja radiostacji typu N-1 Kompania gospodarcza pluton zaopatrzenia pluton żywnościowy pluton naprawczy Drużyna sanitarna 2 patrole sanitarne (w każdym 1 podoficer sanitarny + 2 sanitariuszy noszowych) Łącznie w pułku: 91 oficerów, 3212 podoficerów i szeregowych, 87 lub 85 rkm, 36 ckm, 27 granatników, 6 moździerzy 81mm, 29 karabinów ppanc, 9 armat ppanc 37mm wz 36, 2 armaty 75mm wz 02/26, 664 koni, 1 samochód Pułk artylerii lekkiej dowódca i poczet dowódcy 3 dywizjony uzbrojone w armaty 75 mm wz 1897 lub haubice wz 1914/19 pluton topograficzno-ogniowy pluton łączności łącznie w pułku: 85 oficerów, 2048 podoficerów i szeregowych, 1842 koni Dywizjon artylerii ciężkiej Francuska haubica wz. 17 bateria armat 105 mm z 3 działami wz. 13 lub wz. 29 bateria haubic 155 mm z 3 działami wz. 17 kolumna amunicyjna pluton łączności 2 patrole telefoniczne piesze patrol telefoniczny konny 2 sekcje łącznicy telefonicznej polowej typ ŁP-6 2 sekcje radio z radiostacjami typu N-2/T pluton gospodarczy łącznie w dyonie: 17 oficerów, 477 podoficerów i szeregowych, 449 koni Batalion saperów dowództwo 2 kompanie saperów piesze 3 plutony 3 drużyny drużyna gospodarcza kompania saperów zmotoryzowana pluton minerski pluton techniczny pluton rozpoznawczo transportowy drużyna gospodarcza kolumna pontonowa z mostem pontonowym typu LMPD, ilość przewożonego sprzętu pozwalała na wybudowanie 130 m mostu o nośności 2,5 t albo 90 m mostu o nośności 4 t albo 60 m mostu o nośności 7 t, zamiast mostu można było zbudować 2 przystanie oraz 8 członów przewozowych o nośności 4 t albo 5 członów o nośności 7 t albo 4 promy o nośności 15 t pluton mostowy pluton przeprawowy pluton sprzętowy drużyna gospodarcza pluton gospodarczy pluton przeciwgazowy patrol rozpoznawczy partol meteorologiczny patrol sanitarny 3 drużyny chemiczne drużyna gospodarcza łącznie w baonie 24 oficerów, 699 podoficerów i szeregowych, 16 rkm, 198 koni, 23 samochody, batalion był wyposażony w 20 łodzi brezentowych typu T-35, 8 łodzi saperskich, 2 silniki przyczepne do łodzi saperskich, 40 pontonów typu LMPD, 3,5 t materiałów wybuchowych, 180 min i 800 kadłubów do min ppanc, 3 kafary mechaniczne, 3 elektrownie siłowe, 2 piły spalinowe, 2 motopompy, w dziedzinie obrony przeciwgazowej posiadał 80 ubrań ochronnych i 1,3 t wapna chlorowanego. Samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej 4 plutony ckm, w tym 1 na taczankach w każdym 3 km pluton moździerzy z 2 działonami razem 6 oficerów, 185 podoficerów i szeregowych, 12 ckm, 2 moździerze 81mm, 124 konie Łączność dywizji kompania telefoniczna 3 plutony - po 3 drużyny pluton telefoniczny budowlany 4 drużyny drużyna gospodarcza razem 6 oficerów, 249 podoficerów i szeregowych, 118 koni, 1 samochód pluton radio z 2 radiostacjami typu N-1 i 2 typu RKD, razem 1 oficer, 40 podoficerów i szeregowych, 19 koni pluton łączności KG (stacyjny) 1 patrol telegraficzny 2 drużyny telefoniczne na samochodach 1 drużyna telefoniczna na wozach konnych 4 patrole łączności z lotnikiem (2 konne i 2 na motocyklach) patrol motocyklistów (4 motocykle) patrol kolarzy (4 rowery) razem 2 oficerów, 75 podoficerów i szeregowych, 13 koni, 3 samochody drużyna parkowa (zapas materiału łącznosci i warsztat) - 12 podoficerów i szeregowych, 8 koni Służba sanitarna kompania sanitarna dowódca z pocztem drużyna administracyjna 3 plutony sanitarne 12 patroli sanitarnych 10 wozów sanitarnych (możliwość przewozu 20 rannych w pozycji leżącej lub 50 w pozycji siedzącej) kuchnia polowa pluton przeciwgazowy 8 patroli sanitarnych patrol dezynfekcyjny 2 aparaty kąpielowe 10 wozów sanitarnych kuchnia polowa razem 8 oficerów, 258 podoficerów i szeregowych, 145 koni, 64 wozy taborowe, w tym 41 specjalnych (40 sanitarnych i beczkowóz), możliwość przewiezienia 80 rannych leżących lub 200 siedzących oraz możliwość odkażenia 100 żołnierzy w ciągu 1 godziny szpital polowy komendant z pocztem apteka 3 sekcje szpitalne po 40 łóżek razem 9 oficerów i 113 podoficerów i szeregowych, 74 konie, 28 wozów w tym 8 specjalnych (6 sanitarnych, dezynfekcyjny, beczkowóz) kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa o składzie: 1 oficer, 47 podoficerów i szeregowych, 32 konie, 14 wozów taborowych (w tym 4 specjalne (2 urządzenia dezynfekcyjno-kąpielowe i 2 beczkowozy) polowa pracownia dentystyczna polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna Tabory 2 grupy marszowe 4 kolumny taborowe parokonne 3 plutony po 23 wozy taborowe o ładowności 500 kg razem oficer, 107 podoficerów i szeregowych, 168 koni, 78 wozów taborowych pluton taborowy warsztat taborowy Uwaga: dywizje mobilizowane na terenie Okręgów Korpusów nr III i IX (Grodno i Brześć) otrzymały kolumny jednokonne o składzie po 4 plutony razem - 2 oficerów 190 podoficerów i szeregowych, 170 koni, 154 wozy taborowe, ładowność wozów po 250 kg Tabory przewoziły zaopatrzenie dla dywizji - dziennie dywizja potrzebowała 37 t żywności i 75 t paszy dla koni, ponadto przewożono w taborach 2 jednostki ognia - 1 jednostka ognia ważyła około 56 t. Park uzbrojenia Park uzbrojenia liczył 1 oficera oraz 52 podoficerów i szeregowych, 3 konie, 5 samochodów ciężarowych. Organizował dywizyjny punkt rozdzielczy amunicji Skład i uzbrojenie etatowe 515 oficerów 15 977 podoficerów i szeregowych 320 rkm 34 lkm 124 ckm 92-90 kb ppanc 81 granatników 46 mm 20 moździerzy 81 mm 27 armat ppanc 37 mm 4 armaty plot 40 mm 6 armat piechoty 75 mm 24 lub 12 armat polowych 75 mm 12 lub 24 haubic 100 mm 3 armaty 105 mm 3 haubice 155 mm 6939 koni 76 samochodów 28 radiostacji Ordre de Bataille polskiej brygady kawalerii w 1939 W 1939 r kawaleria na stopie pokojowej zorganizowana była w 11 brygad - 7 trzy pułkowych i 4 cztero pułkowe. Plan mobilizacyjny nie przewidywał wystawienia dodatkowych jednostek kawalerii. Omawiając organizację kawalerii należy nadmienić, że wprawdzie etat brygady przewdywał batalion strzelców, jednakże poza nielicznymi wyjątkami zmobilizowane bataliony strzelców nie weszły w skład brygad kawalerii. Spis treści· 1 Brygada Kawalerii na stopie wojennej· 2 Skład i uzbrojenie etatowe: 3 pułkowa (4 pułkowa)· 3 Polskie brygady kawalerii w czasie kampanii wrześniowej· 4 Wielkie jednostki pancerno-motorowe· 5 Skład i uzbrojenie etatowe·6 Brygada Kawalerii na stopie wojennej dowódca brygady zastępca dowódcy (na stopie pokojowej w brygadach cztero pułkowych) szef służby sprawiedliwości kapelan szef sztabu oficer operacyjny oficer informacyjny dowódca łączności szwadron łączności pluton łączności kwatery głównej (stacyjny) 1 patrol telegraficzny 2 patrole telefoniczne na taczankach 3 patrole łączności z lotnikiem (2 konne, 1 motocyklowy) patrol motorowy (2 łaziki, 2 motocykle) pluton radio pluton telefoniczny kwatermistrz oficer transportu oficer uzbrojenia drużyna parku oficer intendentury park intendentury naczelny lekarz pluton sanitarny naczelny lekarz weterynarii pluton konny żandarmerii dowódca taborów warsztat taborów 2 dowództwa grup marszowych 6 kolumn taborowych komendant Kwatery Głównej szwadron sztabowy szwadron kolarzy szwadron pionierów jego wyposażenie stanowiło: 7 łodzi T-35, 24 pontony LMPD, 1100 kg materiałów wybuchowych, 130 min, 300 korpusów do min ppanc, piła spalinowa, motopompa samodzielny pluton karabinów maszynowych pułk kawalerii: 3 (4) 4 szwadrony liniowe poczet dowódcy szwadronu 3 plutony dowódca plutonu-oficer, zastępca, goniec 3 sekcje po 6 żołnierzy sekcja rkm z 5 żołnierzami razem pluton: 1 oficer, 25 podoficerów i szeregowych, 27 koni w tym 1 juczny, 1 rkm, 1 karabin ppanc Ur 35 sekcja rkm drużyna gospodarcza szef szwadronu, sanitariusz, podoficer weterynarii, podoficer żywnościowy, podoficer broni, podoficer furażowy obsługa kuchni polowej 6 wozów taborowych (2 z furażem, z amunicją, przykuchenny, kancelaryjno-bagażowy, warsztatowy) razem szwadron: 4 oficerów, 109 podoficerów i szeregowych, 113 koni, 4 rkm, 3 karabiny ppanc Ur 35, Należy zaznaczyć, że do walki spieszało się tylko 68 żołnierzy szwadronu. Spieszony szwadron kawalerii odpowiadał więc wielkością plutonowi piechoty, a spieszony pułk kawalerii odpowiadał zaledwie wzmocnionej kompanii piechoty. szwadron ckm 3 plutony, w każdym 4 ckm pluton ppanc z 4 armatami ppanc 37 mm pluton cyklistów, w części pułków (wielkopolskich i pomorskich) zamiast plutonu sformowano szwadron cyklistów pluton łączności drużyna pionierów szwadron gospodarczy dywizjon artylerii konnej dowódca i poczet zwiad dywizjonu z sekcją obserwacyjną 3 lub 4 baterie, w każdej 4 armaty 75 mm wz 02/26 dowódca i poczet zwiad baterii drużyna łączności sekcja łącznicy telefonicznej 4 sekcje telefoniczne drużyna karabinów maszynowych z 2 ckm 2 plutony 2 działony w każdym 2 podoficerów, 17 kanonierów, 25 koni, działo, jaszcz amunicyjny drużyna gospodarcza z kuchnią polową i wozami z żywnością oraz furażem (paszą dla koni), ponadto wóz kancelaryjny, bagażowy i kowalski razem w baterii: 5 oficerów, 28 podoficerów, 136 kanonierów, 186 koni (wierzchowych, artyleryjskich i taborowych), 4 działa, 2 ckm, 4 jaszcze, 2 taczanki (pod ckm), kuchnia polowa, 3 wozy sprzętowe (ze sprzętem łączności i zwiadu artyleryjskiego) 6 wozów taborowych kolumna amunicyjna z 15 jaszczami amunicyjnymi pluton łączności pluton gospodarczy bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej typu B z 2 armatami kalibru 40 mm wz. 36 Bofors dywizjon pancerny szwadron czołgów rozpoznawczych TK-3 lub TKS szwadron samochodów pancernych wz. 34 lub wz. 29 batalion strzelców Skład i uzbrojenie etatowe: 3 pułkowa (4 pułkowa) oficerowie: 232 (373) szeregowi i podoficerowie: 5911 (6911) konie: 5194 (6291) samochody: 65 (66) karabiny maszynowe: rkm (rkm wz. 28): 89 (107) lkm (lkm wz. 08/15 i lkm wz. 08/18): 10 (12) ckm (ckm wz. 30): 52 (64) granatnik (wz. 1930, wz. 1936): 9 (9) artyleria: moździerze kal. 81 mm: 2 (2) armata polowa (armata wz. 02/26 kal. 75 mm): 12 (16) działo przeciwlotnicze (armata plot. wz. 36 kal. 40 mm): 2 (2) armata przeciwpancerna armata ppanc. wz. 36 kal. 37 mm: 14 (18) karabin przeciwpancerny kal. 7,92 mm (karabin przeciwpancerny wz. 35): 51 (64) uzbrojenie dywizjonu pancernego samochód pancerny wz. 34 albo wz. 29 (tylko 11. dywizjon w Mazowieckiej BK): 8 czołg rozpoznawczy TKS albo TK-3: 13 Polskie brygady kawalerii w czasie kampanii wrześniowej Krakowska Brygada Kawalerii (Kraków) - dowódca: gen. bryg. Zygmunt Piasecki Kresowa Brygada Kawalerii (Brody) - dowódca: płk dypl. Stefan Hanka-Kulesza Mazowiecka Brygada Kawalerii (Warszawa) - dowódca: płk dypl. Jan Karcz Nowogródzka Brygada Kawalerii (Baranowicze) - dowódca: gen. bryg. Władysław Anders Podlaska Brygada Kawalerii (Białystok) - dowódca: gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński Podolska Brygada Kawalerii (Stanisławów) - dowódca: płk dypl. Leon Strzelecki Pomorska Brygada Kawalerii (Bydgoszcz) - dowódca: płk Adam Zakrzewski Suwalska Brygada Kawalerii (Suwałki) - dowódca: gen. bryg. Zygmunt Podhorski Wielkopolska Brygada Kawalerii (Poznań) - dowódca: gen. bryg. Roman Abraham Wileńska Brygada Kawalerii (Wilno) - dowódca: płk dypl. Konstanty Drucki-Lubecki Wołyńska Brygada Kawalerii (Równe) - dowódca: płk dypl. Julian Filipowicz Brygada Rezerwowa Kawalerii "Wołkowysk" (Białystok, Wołkowysk) - dowódca: płk Edmund Tarnasiewicz-Heldut Zbiorcza Brygada Kawalerii (Warszawa) - dowódca: gen. Roman Abraham Wielkie jednostki pancerno-motorowe 10 Brygada Kawalerii (Rzeszów) - dowódca: płk dypl. Stanisław Maczek Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa (Warszawa) - dowódca: płk dypl. Stefan Rowecki Organizacja wielkiej jednostki pancerno-motorowej na przykładzie WBPM dowództwo, sztab, pluton Kwatery Głównej szwadron sztabowy 2 pułki zmotoryzowane 4 szwadrony liniowe 3 plutony 4 sekcje po 6 żołnierzy szwadron rozpoznawczy pluton motocyklistów pluton cyklistów pluton TKS szwadron ckm 4 plutony ckm, w każdym 4 ckm 2 plutony moździerzy 81 mm, w każdym 2 działony pluton pionierów 4 sekcje pluton ppanc z 4 armatami ppanc 37 mm wz 36 pluton łączności pluton gospodarczy pluton techniczny dyon rozpoznawczy szwadron zmotoryzowany szwadron czołgów TKS pluton motocyklistów pluton pionierów pluton ckm pluton moździerzy pluton ppanc pluton łączności dyon artylerii 2 baterie, w każdej 4 armaty 75 mm wz 97 pluton łączności pluton gospodarczo-techniczny dyon ppanc 2 szwadrony, w każdym 12 armat ppanc 37 mm wz 36 pluton miotaczy ognia baon saperów 2 kompanie pluton pontonowy pluton rozpoznawczy kompania czołgów Vickers E z 16 czołgami bateria artylerii plot szwadron łączności pluton regulacji ruchu kwatermistrzostwo pluton żandarmerii pluton sanitarny kolumna samochodowa kolumna warsztatowa Skład i uzbrojenie etatowe 216 oficerów 4810 podoficerów i szeregowych 235 rkm 43 ckm 43 kb ppanc 36 armat ppanc 37 mm 4 armaty plot 40 mm 10 moździerzy 81 mm 8 armat polowych 75 mm 16 czołgów Vickers 26 czołgów rozpoznawczych TKS 392 motocykle 713 samochodów i ciągników 20 radiostacji

Generałowie II Rzeczypospolitej Polskiej

27 marca 1919 Minister Spraw Wojskowych ustalił nomenklaturę tytułów oficerskich":
dla generałów: generał broni (generał piechoty, artylerii, kawalerii) generał porucznik generał podporucznik dla oficerów sztabowych: pułkownik podpułkownik major dla oficerów młodszych: kapitan (rotmistrz) porucznik podporucznik 28 października 1924 Minister Spraw Wojskowych zatwierdził marsz według kompozycji Henryka Melcer-Szczawińskiego, jako "Marsz dla generałów"

MARSZAŁEK POLSKI

EDWARD ”ŚMIGŁY ” RYDZ

Generałowie broni

Rzeczywiści generałowie broni Haller Józef Dowbor-Muśnicki Józef Szeptycki Stanisław Maria Durski-Trzaska Karol Rozwadowski Tadeusz Zieliński Zygmunt Iwaszkiewicz-Rudoszański Wacław Żeligowski Lucjan Raszewski Kazimierz Śmigły-Rydz Edward Sosnkowski Kazimierz Berbecki Leon Sikorski Władysław Anders Władysław Tokarzewski-Karaszewicz Michał Maczek Stanisław

Tytularni generałowie broni

Generałowie dywizji (generałowie porucznicy) Olszewski Kajetan Bolesław -AR Rządkowski Jan -AR

Rzeczywiści generałowie dywizji Gołogórski Emil Roja Bolesław Haller Stanisław Poklewski-Koziełł Władysław Żeligowski Lucjan Majewski Stefan Albinowski Juliusz Prokopowicz Józef Hubischta Jan Władysław Malczewski Juliusz Tadeusz Berbecki Leon Kaczyński Antoni Pogorzelski Eugeniusz Bronisław Konarzewski Daniel Fara Wacław Jung Władysław Jan Dzierżanowski Kazimierz Antoni Hauser Edmund Zemanek Henryk Karol Ledóchowski Ignacy Kazimierz Kasprzycki de Castenedolo Stefan Linde Mieczysław Januszajtis-Żegota Marian Józef Tinz Eugeniusz Aleksander Wróblewski Stanisław Minkiewicz Henryk Rybak Józef Artur Thullie Jan Suszyński Stefan Ładoś Kazimierz Norwid-Neugebauer Mieczysław Rómmel Juliusz Prich Rudolf Piskor Tadeusz Ludwik Pożerski Olgierd Dąb-Biernacki Stefan Orlicz-Dreszer Gustaw Fabrycy Kazimierz Kukiel Marian Włodzimierz Anders Władysław Zając Józef Tokarzewski-Karaszewicz Michał Kleeberg Franciszek Stachiewicz Wacław Teofil Thommée Wiktor Dembiński Stefan Jacek Langner Władysław Zamorski Kordian Józef Sawicki Kazimierz Rudnicki Klemens Stanisław

Tytularni generałowie dywizji Jakesch Bronisław -CK Horoszkiewicz Kazimierz Andrzej -CK Bejnar Władysław -AR

Generałowie brygady (generałowie podporucznicy)

Rzeczywiści generałowie brygady Majewski Bronisław Poklewski-Koziełł Władysław Majewski Aleksander Majewski Stefan Majewski Tadeusz Roja Bolesław Haller Stanisław Rutkowski Maksymilian Zwierzchowski Franciszek Pick Ignacy Kaliszek Stanisław Towiański Antoni Sulimirski Tadeusz Adamski Edward Arct Jakub Gwidon Babich Alfons Bejnar Bolesław Bieczyński Wacław Wincenty Borkowski Robert Brzeziński-Dunin Leonard Burhardt Józef Jakesch Bronisław Orlicz-Dreszer Gustaw Gruber Edward Ślaski Eugeniusz Burhardt-Bukacki Stanisław Daniec Józef Litwinowicz Aleksander Prich Rudolf Zagórski Włodzimierz Kukiel Marian Włodzimierz Becker Józef Kraupa Bolesław Schindler Józef Piskor Tadeusz Ludwik Górecki Roman Taczak Stanisław Pożerski Olgierd Dąb-Biernacki Stefan Fitz Henryk Małachowski Stanisław Oktawiusz Stachiewicz Julian Thommée Wiktor Schubert Edward Frej Bolesław Żymierski Michał Jasieński Roman Rudolf Dąbkowski Mieczysław Pilecki Oktawian Krauss Karol Kalicki Józef Stanisław Składkowski Sławoj Felicjan Meraviglia-Crivelli Franciszek Kubin Jan Kiciński Adam Kowalewski Aleksander Medwadowski Jan Aleksander Truskolaski Gustaw Hempel Jan Marian Puchalak Maciej Marjański Walerian Trojanowski Mieczysław Tokarzewski-Karaszewicz Michał Platowski Zygmunt Tokarzewski Józef Siarkiewicz Filip Jaźwiński Bolesław Mehlem Erwin Kazimierz Jasiński Albin Marian Fabrycy Kazimierz Zając Józef Ludwik Prochaska Emil Reyman Robert Kazimierz Zarzycki Ferdynand Załęski Aleksander Jan Łuczyński Aleksander Jerzy Tabaczyński Jan Wołyncewicz Romuald Zaruski Mariusz Łossowski Hipolit Mackiewicz Mieczysław Jaxa-Rożen Władysław Kutrzeba Tadeusz Dąbrowski Romuald Głuchowski Janusz Julian Zawistowski Leon Olszyna-Wilczyński Józef Konstanty Sikorski Franciszek Józef Scewola-Wieczorkiewicz Wacław Sołłohub-Dowoyno Stanisław Knoll-Kownacki Edmund Tessaro Stanisław Sochaczewski Stanisław Wołkowicki Jerzy Popowicz Bolesław Kornel Rouppert Stanisław Przeździecki Wacław Jan Śliwieński Stanisław Sikorski Bronisław Karol Mecnarowski Emil Franciszek Pasławski Stefan Jacynik Kazimierz Henryk Karol Korab-Bobkowski Orlik-Łukoski Kazimierz Rachmistruk Włodzimierz Wieroński Stanisław Bończa-Uzdowski Władysław Kwaśniewski Stanisław Smorawiński Mieczysław Waraksiewicz Adolf Mikołaj Plisowski Józef Kleeberg Franciszek Hubicki Stefan Maciszewski Feliks Paszkowski-Krok Henryk Dobrodzicki Jerzy Czuma Walerian Szyling Antoni Kasprzycki Tadeusz Plisowski Konstanty Raczyński-Maxymowicz Włodzimierz Jarnuszkiewicz Czesław Skotnicki-Grzmot Stanislaw Fijałkowski-Młot Czesław Frank Oswald Miller Stanisław Kołłątaj-Srzednicki Jan Kruszewski Jan Malinowski Tadeusz Zamorski Kordian Józef Zahorski Sergiusz Skwarczyński Stanisław Jatelnicki-Jacyna Bolesław Zulauf Juliusz Bortnowski Władysław Przedrzymirski-Krukowicz Emil Gąsiorowski Janusz Tadeusz Wieniawa-Długoszowski Bolesław Kostecki Mikołaj Strzemieński Stefan Marian Wład Franciszek Seweryn Orlik-Rückemann Wilhelm Langner Władysław Aleksander Mond Bernard Stanisław Sawicki-Sawa Kazimierz Jędrzej Przewłocki Marian Roman Pieracki Bronisław Stachiewicz Wacław Teofil Maczek Stanisław Prugar-Ketling Bronisław Bohusz-Szyszko Zygmunt Komorowski-Bór Tadeusz Duch Bronisław Kopański Stanisław Niemira Rudolf Rowecki Stefan Modelski Izydor Klimecki Tadeusz Filipowicz Julian Odzierzyński Roman Wiatr Józef Albin Bittner Ludwik Pełczyński Tadeusz Rostworowski Stanisław Tatar Stanisław Sawa-Sowietow Jerzy Iżycki de Notto Mateusz Sulik-Sarnowski Nikodem Karpiński Stanisław Szymański Roman Alf-Tarczyński Tadeusz Bobiński Władysław Chruściel Bronisław Dąbek Stanisław Dembiński Włodzimierz Leon Dietrich Marian Teodor Drucki-Lubecki Konstanty Dzierżykraj-Morawski Witold Gano Stanisław Włodzimierz Paweł Grudziński Antoni Jacyna Wacław Klemens Jaklicz Józef Michał Jastrzębski Jerzy Jan Korewo Marian Kazimierz Kossecki Stefan Künstler Stanisław Lityński Stanisław Michał Łukomski Józef Majewski Tadeusz Adam Mikulicz-Radecki Witold Noël Bronisław Antoni Marian Nowina-Sawicki Witold Orski Jerzy Marian Paweł Pawlikowski Stefan Pelc Stanisław Sylwester Peszek Walenty Piątkowski Henryk Tadeusz Powierza Władysław Paweł Rumsza Kazimierz Sarnecki Józef Skąpski Konstanty Zdzisław Skowroński Stanisław Smoleński Marian Józef Stachoń Bolesław Feliks Strzelecki Leon Sznuk Stefan Mieczysław Pragłowski-Radwan Aleksander Świerczyński Jan Werobej Józef Węsierski Jerzy Wiloch Stanisław Franciszek Zawisza Jerzy Aleksander Ziemski Karol Jan Żongołłowicz Eugeniusz Pfeiffer-Radwan Franciszek Edward Ruchaj-Taczanowski Aleksander Brzeszczyński Stefan Gruszka Augustyn Lachowicz Jan Łowczowski Gustaw Porębski Tadeusz Antoni Scholze-Srokowski Włodzimierz Sochocki Jerzy Józef Jan Szymański Antoni Zdrojewski Antoni Józef Durski-Trzaska Antoni Mayer Stanisław Witold Czyżewski Ludwik Kuniczak Stanisław Łapicki Mikołaj Grzegorz Słowikowski Mieczysław Zygfryd Gabszewicz Aleksander Berek Jan Zygmunt Emil Meisner Aleksander Kuś Kazimierz Lisicki Tadeusz Morawicz Jerzy Szczerbo-Rawicz Antoni

Tytularni generałowie brygady Jasiński Marian Kruźlewski Józef Berezowski Edmund Buchowiecki Stefan Białokur Franciszek Romiszewski Eugeniusz Bukowiecki Mieczysław Kamiński Jan Geisler Piotr Bohaterewicz Bronisław Załuski-Junosza Zdzisław Radziukinas Maciej Józef Ehrbar Aleksander Juliusz Wereszczyński-Korczak Edward Michałowski Aleksander Lipczyński Ignacy Piotr Karol Steier Kazimierz

Admirałowie

Wiceadmirałowie Biergiel Konstanty Louis Edler von Wawel Napoleon Porębski Kazimierz Świrski Jerzy Włodzimierz Unrug Józef

Kontradmirałowie Nejman Tomasz Porębski Kazimierz Borowski Michał Aleksander Zwierkowski Jerzy Anzelm Kłoczkowski Wacław Świrski Jerzy Unrug Józef Frankowski Stefan Czernicki Ksawery Podjazd-Morgenstern Tadeusz

 

"Naród, który traci pamięć przestaje być Narodem - staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.''

Józef Piłsudski

---