23.11.2012
W architekturze trudno jest określić koncepcję baroku. Pojaiwa się ona w XVII wieku w
Rzymie, ale dopiero w XVIII wieku rzeczywiście zaczyna funkcjonować. Od około 1700,
a na pewno od 1720 roku, architektura staje się efektem wyliczeń i badań a nie form
przypadkowych. Nakład stawia się na układ centralny. Np. na dziedzińcu barokowym
wszystkie boki są równe, a wszystko co od tego odbiega w XIX wikeu nazwano
manieryzmem. W baroku wszystko koncentruje się w środku – przyjęło się Carla Maternę za
tego, który zaczyna tak myśleć. Tworzy swoje dzieła od 1590 i jest to
fasada kościoła św. Zuzanny w Rzymie około 1590. – środkowe przęsło ujęte podwójnymi
kolumnami i jest to zabieg plastyczny zarastający ku centrum. Belkowanie jest cofnięte,
kolejne nieco bliższe i głowne najbliżej, to także jest charakterystyczne dla baroku,
występowanie ku przodowi. Ta fasada nosi nowe myślenie w sztsuce i zostało to nazwane
barokiem (choć jest to wymysł historyków sztuki). Formy tympanonu na jednej osi występują
zamiennie: odcinek, trójkąt, odcinek, trójkąt. Taka sama zasada przemienności występuje w
poziomie – taka zabawa jest ch. także dla baroku.
Dokończenie budowy bazyliki św. Piotra – Carlo Maderna dostaje zadanie by przełamać
tenedencję centralną przez dodanie do fasady naw oraz dostawienie fasady. Nie chodziło
o to by aranżować duża przestrzeń dla wiernych, ale chronić świętość bazyliki. 1607
rozpoczęto, zakończono w 1626 r. dostawienie korpusu nawowego do planu centralnego
Michała Anioła, było dużym wyzwaniem. Kolebka została podparta potężnymi przyporami,
i daje możliwość jej posadzenia. Koleba jest poptrzymywana szkarpami, w które
wkomponowano kaplice. Początkowo fasada miała być wzbogacona o wieże, ale nie było
to możliwe przez grząski teren. Kiedy jedna była gotowa, druga zaczęła się zchiwać, co
grodziło zburzeniem i rozwaleniem sklepienia.
Tu tak samo jak w Zuzannie, mamy grę belowaniem, cofnięciem i wysunięciem. Fasada jest
2 kondygnacyjna ozdobiona potężnym porządkiem, powolne narastanie elewacji zostało
świetnie zrealizowane. W sposób wyraźny nawiązuje od michała anioła – a dokładnie
kapliolu, gdzie podcienie zostały zamknięte prosto i podparte półkolumnami. Nad wszytymi
wysoki pas attyki, zakrywający tympanon. Jest ona bardzo dobrze skomponowana a skala
jest gigantyczna
Wnętrze – konstrukcja filarów jest wzmacniania łukami przyporowymi podwójnymi.
Palazzo Barberini, 1628 – roz. w roku śmierci, ale Barberini bardzo dbają by dokończyć
inwestycję.
Zrywa ze skostniałam zwyczajem budowanie rezydencji w Rzymie. Jednak arystokracja była
tak przywiązana do znanego schematu, że nie przyjęła nowej formy. Przejeli je w XVIII wieku
mądrzejsi francuzi. Jest to gigantyczna forteca w mieście, z 4 stron otoczona portalami.
Postanowił on przeciąć te koncepcje na pół i otwarcie tej formy. Maderna dorysowała całe
założenie do starszego skrzydła. Rzeczywiście tu mamy poczatke trójskrzydłowego ukłądu
– taka forma Wersal, a kolejno cała Europa (pałac prezydencki, potockich, branickich w
Warszawie).
Wchodząc na dziedziniec mamy ścianę u dołu przeprutą, jest to westybul prowadzący do
Sali wychodzącej na ogród. Pierwsze piętro ma sekwencje. Jest ono wyodrębnione ale w
częsci dziedzińcowej mamy ogromną salę, nie znacznie zryzalitowaną. Taka forma zostanie
przejęta przez Ludvica Viole’de. To właśnie to zaczyna się rewolucja świecka.
Wprowadza ona wygodną klatkę schodową czteroskrzydłową. Wcześniej nie umieli
włączyć jej w formę budowli. Dolną część fazady buduje Maderna, kolejną Bernini, a trzecią
Borromini – zrobił dziwne obramienia, jakby okno było osadzone dalej – ale jest to tylko
sztuczka iluzjonistyczna.

Klatka schodowa ujęta ciągiem podwójnych kolumn. Schody są wygodne, szerokie.
Znajduje się na przecięciu dwóch ulicy naprzeciwko, San Carlo ale Quatro Fontana.

Architekci mniejsi – minori. Bardzo ważnym z tej grupy jest Carlo Rainalii – św. Agnieszka
na Piazza Navona, tu męczeńską śmierć święta poniosła i tu został wybudowany kościół.
Zazwyczaj są to plany centralne, i tak samo jest z Agnieszką.
1652 – początek budowli sanktuarium, krzyż grecki, z ramionami zakończonymi apsydami,
potężne filary podtrzymujące kolumnę. Jest to typowy kościół rzymski.
Borromini – miał także udział w tej budowli, ale naszczęście nie zmienia jej koncpeli
Pietro da Cortona – kościół św. Łukasz i Marcina, fasada ukrywa 2 kondygnacyjną
wyginającą fasada plan centralny. Próbuje lekko ożywić ścianę i lekko wygina w ostatnich
przesłach. Rozpoczęcie budowy ok 1650 roku.
Santa Maria della Pacce, ok 1657, stworzył wypukłu portyk aby nachodził na osie ulicy, u
góry mamy coś co podobnego do Marcina i Łukasza – wygięcie i portyk półkoliście wygięty.
Wyraźnie przyjęte rozwązania, działające na naszą uwagę – ta forma ma temu służyć.
Santa Maria in Campinelli – 1655, pocz budowy. Skała się z 2 centralnych budowli, na planie
krzyża greckiego i na planie koła. Widać niesłychaną ilośc kolumn, i stworzenie wewnętrznej
kolumnady. Fasad powstała później. – nawiązanie Tylman z Gameren, Czerniaków
Martini Longi Młodszy
Św. Wincentego i Anastazego, 1650, fasada barokowa - duża ilość kolumn przy centralnej
partii. Próbuje on przełamać oddzielnie kondygnacji, unifikacji tej formy. (Tylman z Gameren
kościół św. Anny w Krakowie).

Bernini i Borromini stworzyli dwa typy interpretacji tradycji antycznej
Bernini – był bardzo impulsywny, ale umiał się powtrzymac. Jego arch. odpiwadała wielkim
inwestycją królewskim. I jest to nurt klasycyzujący, bardzo wytworny.
Borromini – będzie tworzył arch. ekspesyjna, żywą.

Baldachim nad grobem św. Piotra, jest to dzieło tak niezykłe, że nie pasuje do dzieł
Berniniego – 1633 ukończenie. Jest ono bardzo dynamiczne, spiralne kolumny. W
tym wnętrzu gdyby było coś typowe, niegdy byśmy na to nie zwrócili uwagi. Było by
zdominowane przez klasycyzującą architekturę. Forma baldachimu po prostu istnieje dzięki
swojej ekspresji. W sztuce niemiec wręcz był on charakterystcyznym symbolme Rzymu za
granicami. Co te kolumny drzwigają – gzyms do którego dołączono lambrekin. Wieńczony
jest przez ażurową kompozycję złączoną spływem wolutowym. Wydaje się Bernini i
Borromini pracowali razem nad tym – ale przez charakter Borrominiego, możliwe że został
on oddalony od prac. Kolumny spiralne znajdują się w dekoracji 4 loży, według tradycji są to
kolumny ze świątyni Salomona w liczbie 6. Kiedy budowano nową bazylikę wykorzystano je.
Ołtarz św. Teresy w kościele należący do Hiszpan, ok 1638 roku – niezykle ważne dla
dalszych form małej architektury. Wprowadza tu wiecznie trwający teatr, Ekstaza św. Tresy,
gdzie po pozłacanych promieniach wpada światło wszystko ujęte w aediculę, złożona z
pary kolumn dźwigający zachwiany tympanon. Niezykłość tego wnętrza polega na tym, że
po bokach są wyrzeźbione postacie rodziny Cornaro, które się dziwą modlą – odnosimy
wrażenie że jesteśmy włączeni w ciągłą akcję. Teatr który się cały czas dzieje, zostaje
podjęty przez artystów XVIII wieku.
Kościół św. Andrzeje al. Qvirinale, idealny owal, takie samo wydrążenie wnęk kaplicowych
jak w Panteonie, tylko idealne koło przekształcone w owal. To forma jest bardziej
dynamiczna, ale jakie niosło za sobą treści ikonologiczne. Ozdobił podstawę kolumny, okna,

niezliczoną liczbą aniołów.
Palazzo Cini, kompozycja fasady która w XIX wieku będzie licznie powtarzana, 1664, Bernini
wysunął część środkowa, ale skrajne przęsła zostały zryzalitowane.
Scala Regia przez bazyliką św. Piotra, sala w której odbywają się wszystkie ważne
uroczystości. Bernini zrobił rzecz, która była wykorzystywana szmirowato. On tak wykorzystał
małą przestrzeń doskonale, okno na końcu daje efekt jakby było gdzieś bardzo daleko.
Całość ujęta kolumnadą. Aby nadać wydłużenie, dodaje okno, które zaciemnia całą
przestrzeń, oświetlając kolor. 1663-68 prace nad dziełem.
Fasada i kolumnada, wprowadza kolumnadę która separuje przestrzeń przed św. Piotrem
od haotycznego ukłądu zabudowań świeckich. Umożliwi prowadzenie procesji bez względu
na warunki atmosferyczne. Monumentalizuje całą kompozycję. Fasa miała się wpisywać w
ramiona. Nowa architektura świetnie wpisuje się w dzieło Berniniego. Pierwotnie były tam
dwie ulice, ale w czasach Mussoliniego zostało to zmienione.