Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Halina Zwolska
Marta Małysiak

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych
322[03].O1.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr n. farm. Elwira Tolejko
mgr inż. Magdalena Krystowska



Opracowanie redakcyjne:
mgr Marta Małysiak
mgr Halina Zwolska



Konsultacja:
mgr Ewa Łoś









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[13].01.02
„Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik ortopeda.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Podstawowa terminologia psychologiczna

11

5.1.1. Ćwiczenia

11

5.2. Osobowość

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3. Charakterystyka procesów psychicznych człowieka

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Style komunikowania się

19

5.4.1. Ćwiczenia

20

5.5. Techniki komunikacji werbalnej i niewerbalnej

21

5.5.1. Ćwiczenia

21

5.6. Charakterystyka potrzeb człowieka

24

5.6.1. Ćwiczenia

24

5.7. Psychologiczne i społeczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem

27

5.7.1. Ćwiczenia

27

5.8. Zasady prowadzenia dyskusji

30

5.8.1. Ćwiczenia

30

5.9. Bariery komunikacyjne, sytuacje trudne

32

5.9.1. Ćwiczenia

32

5.10. Zasady rozwiązywania konfliktów międzyludzkich

35

5.10.1. Ćwiczenia

35

5.11. Techniki negocjacji

38

5.11.1. Ćwiczenia

38

5.12. Promocja zdrowia

41

5.12.1. Ćwiczenia

41

5.13. Systemy wartości społecznych

43

5.13.1. Ćwiczenia

43

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

45

7. Literatura

58

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie ortopeda.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać, aby bez problemów mógł korzystać
z poradnika,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami

ze szczególnym uwzględnieniem:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

instruktażu,

−

ć

wiczeń praktycznych,

−

tekstu przewodniego.
Formy

organizacyjne

pracy

uczniów

mogą

być

zróżnicowane,

począwszy

od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel

może posłużyć się zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych wielokrotnego
wyboru.

W tym rozdziale podano również:

−

plan testu w formie tabelarycznej,

−

punktację zadań,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę odpowiedzi,

−

zestaw zadań testowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[13].O1

Podstawy działalności zawodowej

322[13].O1.01

Stosowanie

przepisów

bezpieczeństwa

i higieny pracy

322[13].O1.02

Nawiązywanie

i utrzymywanie

kontaktów

społecznych

322[13].O1.03

Charakteryzowa

nie budowy,

czynności oraz

zaburzeń w

funkcjonowaniu

organizmu

322[13].O1.04

Stosowanie

zasad ekonomiki

oraz przepisów

prawnych

w działalności

zawodowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu komunikacji interpersonalnej,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

–

użytkować nowoczesny sprzęt biurowy,

–

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

–

pracować w grupie,

–

posługiwać się pojęciami: niepełnosprawność, integracja, rodzina, zdrowie

–

wyjaśniać znaczenie postawy lojalnej, dyspozycyjnej i dyskretnej,

–

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji,

–

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom wybranego zawodu,

–

identyfikować własne cechy osobowości, umiejętności,

–

wykazywać się znajomością podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować procesy psychiczne człowieka,

−

scharakteryzować procesy poznawcze, emocjonalne i motywacyjne,

−

określić wpływ procesów poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych na rozwój
człowieka,

−

określić składniki osobowości człowieka i czynniki kształtujące osobowość,

−

scharakteryzować sytuacje trudne oraz ich wpływ na stan psychiczny człowieka,

−

udzielić pacjentowi pomocy w radzeniu sobie z trudną sytuacją,

−

określić rodzaje sytuacji problemowych,

−

dobrać metody skutecznego rozwiązywania problemów w różnych sytuacjach
zawodowych i życiowych,

−

udzielić wsparcia osobie niepełnosprawnej i jej rodzinie,

−

nawiązać kontakt z pacjentem, jego rodziną i współpracownikami,

−

rozpoznać problemy występujące w procesie komunikowania się,

−

zachować się asertywnie,

−

określić zasady i warunki skutecznego negocjowania,

−

zastosować techniki aktywnego słuchania, wyrazić empatię, zaobserwować emocje,

−

scharakteryzować procesy społeczne,

−

scharakteryzować zbiorowości społeczne,

−

scharakteryzować strukturę i funkcje rodziny,

−

określić rolę grupy społecznej w procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej,

−

scharakteryzować zachowania zdrowotne ludzi i ich uwarunkowania,

−

scharakteryzować społeczne uwarunkowania choroby,

−

określić społeczne konsekwencje choroby i niepełnosprawności,

−

scharakteryzować postawy wobec choroby i niepełnosprawności,

−

zastosować zasady i metody promowania zdrowia,

−

dotrzymać tajemnicy zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Technik ortopeda 322[13].

Moduł:

Podstawy działalności zawodowej 322[3].O1.02

Jednostka modułowa:

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych

Temat: Skuteczne komunikowanie się z pacjentem. Komunikacja werbalna.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności stosowania zasad skutecznego komunikowania się.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zdefiniować pojęcia: komunikowanie się, komunikacja interpersonalna, komunikacja
werbalna, komunikacja niewerbalna,

−

wyjaśnić zasady przekazywania komunikatów werbalnych,

−

wymienić cechy dobrego nadawcy i dobrego odbiorcy,

−

scharakteryzować techniki aktywnego słuchania,

−

uzasadnić znaczenie i stosowanie różnych technik komunikacji interpersonalnej
w tworzeniu właściwych relacji z pacjentem,

−

zaprezentować efekt wykonanej pracy.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka z elementami wykładu,

−

dyskusja,

−

metoda sytuacyjna,

−

ć

wiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

foliogramy:

Przebieg procesu komunikacji.

Techniki aktywnego słuchania.

Style komunikowania się.

–

przygotowane przez uczniów prezentacje komunikatów werbalnych,

–

kamera wideo, magnetowid, DVD.

Przebieg zajęć:
1.

Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.

2.

Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.

3.

Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.

4.

Realizacja tematu:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

nauczyciel przeprowadza wykład informacyjny na temat ogólnych wiadomości
dotyczących

komunikacji,

objaśnia

pojęcia:

komunikacja

interpersonalna,

komunikacja werbalna i niewerbalna,

−

nauczyciel zadaje pytanie: „Co rozumiesz przez pojęcie komunikowanie się?”,

−

nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie się do ćwiczeń.

5.

Realizacja ćwiczenia:
–

nauczyciel wyjaśnia, że celem ćwiczenia jest prezentacja przygotowanego przez
uczniów komunikatu werbalnego,

–

nauczyciel wybiera czterech lub pięciu uczniów chętnych do przedstawienia
przygotowanych materiałów,

–

uczniowie kolejno prezentują swoje prace, a nauczyciel nagrywa wystąpienie,

6.

Nauczyciel odtwarza nagranie i następuje dyskusja. Pytania do dyskusji:
–

Jak nadawca zachowywał się podczas wystąpienia?

–

W jaki sposób i jak mówił?

–

Czy komunikat został przedstawiony jasno i zrozumiale?

–

Co zmieniłbyś w przekazie informacji?

–

Czy podczas prezentacji zwracałeś uwagę na odbiorcę?

–

Jak zachowywał się odbiorca?

–

Czy odbiorca miał wpływ i jaki na Twój przekaz informacji?

Zakończenie zajęć
1.

Klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny prezentacji.

2.

Nauczyciel ocenia aktywność uczniów i dziękuje za lekcję.

Praca domowa
Nauczyciel rysuje na tablicy tabelę i zadaje do wykonania ćwiczenie: wpisz do tabeli cechy
dobrego nadawcy i dobrego odbiorcy.

Cechy dobrego nadawcy

Cechy dobrego odbiorcy

1.

………………………………………

2.

…………………………………………

3.

…………………………………………

…………………………………………

1.

…………………………………………

2.

…………………………………………

3.

…………………………………………

…………………………………………

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Technik ortopeda 322[13].

Moduł:

Podstawy działalności zawodowej 322[13].O1.02

Jednostka modułowa:

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich.

Temat: Mój system wartości etycznych.

Cel ogólny: Kształtowanie etycznych zachowań

w relacjach z drugim człowiekiem.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zdefiniować pojęcia: etyka, etyka zawodowa, normy etyczne,

−

wyjaśnić zasady uczciwego i odpowiedzialnego postępowania wobec drugiej osoby,

−

sformułować zasady etycznego postępowania w różnych sytuacjach zawodowych,

−

określić

skutki nie zastosowania zasad etycznego postępowania,

−

określić własny system wartości.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka z elementami wykładu,

−

dyskusja,

−

metoda sytuacyjna,

−

ć

wiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

foliogramy przedstawiające definicje: etyki, etyki zawodowej, norm etycznych,

−

encyklopedia,

−

przybory do pisania,

−

kartki samoprzylepne,

−

kartki papieru.

Przebieg zajęć:
1.

Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.

2.

Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.

3.

Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.

4.

Realizacja tematu:

−

nauczyciel przeprowadza wykład informacyjny na temat ogólnych wiadomości
dotyczących etyki, etyki zawodowej, postępowania zgodnie z regułami moralnymi,
opierającymi się

na powszechnie akceptowanych wartościach wynikających

z tradycji i kultury danego społeczeństwa, normami prawnymi o charakterze
nakazów i zakazów, ustalającymi odpowiedzialność

za nieprzestrzeganie prawa,

−

uczniowie przy pomocy nauczyciela starają

się odpowiedzieć na pytanie: co to jest

etyka, etyczne postępowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

−

nauczyciel poleca uczniom zastanowienie się

nad tym, co jest dla nich cenne

i stanowi wartość.

5.

Realizacja ćwiczenia:

–

nauczyciel wyjaśnia, że celem ćwiczenia jest ustalenie, jakie wartości każdy z nich
uważa za szczególnie cenne, które mogą stworzyć osobisty system wartości,

–

uczniowie mają za zadanie wypisać na kartkach samoprzylepnych zasady etyczne,
które znalazłyby swoje miejsce w ich osobistym systemie wartości,

−

po wykonaniu ćwiczenia nauczyciel wybiera 5-ciu uczniów, którzy przedstawiają na
forum grupy swój system wartości,

−

podsumowaniem prezentacji uczniów ma być wybranie dziesięciu najważniejszych
zasad etycznych, tworzących system wartości,

−

ć

wiczenie ma celu uświadomienie uczniom jakich wartości bronią

i jakie są dla nich

najważniejsze.

6.

Dyskusja. Pytania do dyskusji:

−

Czy każdy człowiek powinien umieć

rozpoznawać wartości etyczne i stosować je we

wszystkich obszarach swojej działalności – relacjach rodzinnych i towarzyskich,
w szkole, na uczelni, w pracy i życiu publicznym?

−

Jakie są skutki nie stosowania zasad etycznych, które powinny obowiązywać we
wzajemnych relacjach zarówno w życiu osobistym jak i zawodowym?

Zakończenie zajęć
1.

Klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny prezentacji.

2.

Nauczyciel ocenia aktywność uczniów i dziękuje za lekcję.

Praca domowa
Nauczyciel prosi, by uczniowie na podstawie informacji uzyskanych na zajęciach spróbowali
opracować kodeks etycznego postępowania w zawodzie technik ortopeda.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5.

ĆWICZENIA

5.1.

Podstawowa terminologia psychologiczna

5.1.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w literaturze i Internecie informacje na temat znaczenia i roli prawej oraz lewej

półkuli mózgowej człowieka Określ, jakie zaburzenia psychiczne mogą powstać, jeśli nie
będą one prawidłowo funkcjonować.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a gotowe wnioski i wyniki pracy przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w nich odpowiednie treści,

3)

wypisać funkcje, jakie pełni prawa i lewa półkula,

4)

dokonać analizy tych funkcji i wskazać procesy psychiczne, które są z nimi związane,

5)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Opracuj słowniczek podstawowych pojęć z zakresu psychologii, uwzględniając

wieloznaczność pojęć i zakres ich stosowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a gotowe wnioski i wyniki pracy przedstawili i omówili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

opracować katalog podstawowych pojęć psychologicznych,

3)

wyszukać w literaturze i Internecie definicje podstawowych pojęć psychologicznych,

4)

dokonać klasyfikacji alfabetycznej tych pojęć,

5)

opracować formę graficzną,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 3

Kolega z pracy, po raz kolejny prosi cię o wykonanie zadania, które należy do jego

obowiązków. Uzasadnia to zmęczeniem i problemami osobistymi, choć wiesz, że to
nieprawda. Zachowaj się asertywnie w tej sytuacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
samodzielnie przygotowali scenkę sytuacyjną, a gotowe wnioski i wyniki pracy przedstawili
i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury,

2)

wyszukać w literaturze i Internecie zasady przemawiania, prezentowania, referowania,

3)

wyszukać w literaturze i Internecie zasady autoprezentacji,

4)

dobrać odpowiednie wskazówki,

5)

połączyć przemawianie z odpowiednią gestykulacją, tonem głosu, mimiką twarzy,

6)

przygotować autoprezentację,

7)

zaprezentować na forum grupy swoją osobę,

8)

przeprowadzić ocenę własnego wystąpienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2.

Osobowość

5.2.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj ankietę, której celem będzie zbadanie, temperamentu i typu osobowości

pacjenta.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a wyniki pracy i wnioski przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze zasadnicze elementy ankiety,

3)

wyszukać cechy poszczególnych temperamentów i osobowości,

4)

sformułować pytania,

5)

opracować stronę graficzną ankiety,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy,

7)

przeprowadzić ocenę własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Dobierz typ osobowości do podanych zawodów: opiekunka do dziecka, architekt,

stomatolog, księgowy, naukowiec, farmaceuta.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a wyniki pracy i wnioski przedstawili i omówili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze charakterystykę osobowości,

3)

wypisać, jakimi cechami powinni się odznaczać przedstawiciele poszczególnych
zawodów,

4)

dopasować cechy do typów osobowości,

5)

opracować zestawienie cech i typów osobowości,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3.

Charakterystyka procesów psychicznych człowieka

5.3.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Byłeś na filmie z grupą kolegów. Sala kinowa była pełna, film interesujący, choć w jego

oglądaniu trochę przeszkadzało ci, że niektórzy jedli prażoną kukurydzę, chipsy i pili napoje
z puszki. Napisz, z jakimi wrażeniami możesz mieć do czynienia oglądając w takich
warunkach film w dużej sali kinowej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a gotowe wnioski i wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze charakterystykę wrażenia,

3)

wymienić rodzaje wrażeń,

4)

omówić zależność między danym wrażeniem a danym zmysłem,

5)

wybrać wrażenia, które mogą wystąpić w sali kinowej,

6)

wskazać źródło tych wrażeń w sali kinowej,

7)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Opracuj schemat myślowy pacjenta, który boi się pójść do dentysty, bo pamięta, jak

w dzieciństwie miał usuwane zęby.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
przygotowali schemat, a wyniki pracy i wnioski przedstawili i omówili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze schemat procesu myślenia,

3)

wypisać, jakie etapy obejmuje proces myślenia,

4)

sformułować przykładowe myśli pacjenta na każdym etapie tego procesu,

5)

opracować schemat myślowy,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź rozmowę z pacjentem, na temat jego choroby i emocji, jakie mu towarzyszą.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje
oraz przygotowali stosowną prezentację rozmowy, a wyniki pracy i wnioski przedstawili
i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze elementy procesu emocjonalnego,

3)

wypisać, jakie emocje mogą towarzyszyć osobie chorej,

4)

sformułować przykładowe myśli pacjenta na każdym etapie tego procesu,

5)

określić bodźce biorące udział w tym procesie,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

instruktaż,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.4.

Style komunikowania się

5.4.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się przykładami wyjaśnij, w jakich sytuacjach należy stosować niepartnerski

styl komunikowania się z innymi ludźmi.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
sformułowali wnioski, a wyniki pracy i wnioski przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze charakterystykę niepartnerskiego stylu komunikowania się,

3)

określić sytuacje, w jakich może być stosowany styl niepartnerski,

4)

dobrać odpowiednie przykłady,

5)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Połącz style komunikowania się wymienione w lewej kolumnie tabeli z odpowiadającymi

im charakterystykami z prawej kolumny tabeli.

Styl

Charakterystyka

Partnerski

Narzucanie tematu rozmowy i uważanie własnych wypowiedzi za
ważniejsze

Autorytarny

Uważanie celów partnera za ważniejsze od własnych

Uległy

Traktowanie z taką samą powagą własnych celów, jak i celów partnera.
Nie narzucanie swojego punktu widzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
sformułowali wnioski, a wyniki pracy i wnioski przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze charakterystykę stylów komunikowania się,

3)

wypisać cele poszczególnych stylów,

4)

połączyć odpowiednio kolumny,

5)

uzasadnić swój wybór,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

5.5.

Techniki komunikacji werbalnej i niewerbalnej

5.5.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź rozmowę z pacjentem, który powinien stosować odpowiednią dietę, a nie

chce przestrzegać zaleceń lekarskich.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
sformułowali argumenty, opracowali sposób ich prezentacji, a wyniki pracy przedstawili
na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wybrać odpowiednią technikę komunikowania się,

3)

opracować argumenty,

4)

przygotować scenkę sytuacyjną,

5)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy

6)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Do przychodni przychodzi pacjent i zgłasza żądania, dotyczące umówienia się na wizytę

oraz warunków jej przeprowadzenia, których przychodnia ze względu na brak możliwości
organizacyjnych i ochronę własnych interesów nie może spełnić. Porozmawiaj z nim stosując
odpowiednio dobraną technikę komunikowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dobrali argumenty, przygotowali stosowną inscenizację, a wyniki pracy przedstawili
na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze charakterystykę różnych technik komunikacji,

3)

przeanalizować, która z nich jest właściwa w sytuacji, gdy nie spełniamy żądań drugiej
strony,

4)

dokonać wyboru techniki zdartej płyty,

5)

przygotować odpowiednią odmowę,

6)

poszukać wspólnie z pacjentem takiego rozwiązania, które zaspokoi jego interesy, ale nie
kosztem twoich,

7)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź telefoniczną rozmowę z pacjentem, który dzwoni, aby skrytykować ofertę

przychodni i warunki w niej panujące. Przeprowadź z nim rozmowę na ten temat stosując
odpowiednią technikę komunikacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dobrali argumenty, przygotowali stosowną inscenizację, a wyniki pracy przedstawili na forum
grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze charakterystykę różnych technik komunikacji,

3)

ocenić, która z nich jest właściwa w sytuacji, gdy spotykamy się z krytyką,

4)

dokonać wyboru techniki otwartych drzwi,

5)

wypisać zasady prowadzenie rozmów telefonicznych,

6)

dobrać właściwy styl komunikacji,

7)

przygotować odpowiednią rozmowę,

8)

sprowadzić rozmowę z ogólników na konkrety,

9)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

5.6.

Charakterystyka potrzeb człowieka

5.6.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie własnych doświadczeń w dotychczasowych kontaktach z placówkami

ochrony zdrowia podaj i omów przykłady, w jaki sposób starają się one zaspokoić potrzeby
pacjenta. Określ obszary, w których potrzeby pacjenta są niezaspokojone. Oceń to zjawisko.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a wyniki pracy i wnioski przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

dokonać analizy potrzeb pacjenta,

3)

wypisać sposoby zaspakajania tych potrzeb,

4)

wskazać na przykładach, jakie potrzeby są zaspakajane przez placówki zdrowia,

5)

podać sposoby zaspakajania tych potrzeb,

6)

wskazać obszary potrzeb, które nie są zaspakajane przez placówki zdrowia,

7)

określić przyczynę i skutki tego zjawiska,

8)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1, kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 2

Opracuj ankietę w celu zbadania stopnia zadowolenia pacjentów z poziomu obsługi

w gabinecie dentystycznym oraz z oferty usług medycznych oferowanych w gabinecie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
opracowali ankietę a wyniki pracy przedstawili i omówili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w literaturze zasadnicze elementy ankiety,

3)

wybrać zagadnienia, o które chcesz zapytać pacjentów,

4)

sformułować pytania,

5)

opracować stronę graficzną ankiety,

6)

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy,

7)

przeprowadzić ocenę własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1, kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij relację, jaka zachodzi między potrzebami człowieka a jego wiekiem oraz określ

czynniki kształtujące potrzeby na podstawie opisu przypadków.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
określili relację, a wyniki pracy przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

dokonać analizy hierarchii potrzeb wg Maslowa,

3)

wykazać różnicę między potrzebami niższego rzędu a wyższego rzędu,

4)

wypisać, jakie potrzeby ma człowiek na różnych etapach życia,

5)

określić przyczyny zmian w hierarchii potrzeb,

6)

określić, jak potrzeby są zaspakajane,

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 4

Przygotuj listę pytań, które mogą być pomocne w rozpoznaniu potrzeb i oczekiwań

pacjenta.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
opracowali pytania, a wyniki pracy przedstawili i omówili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

znaleźć w Internecie lub literaturze przykłady obsługi pacjenta,

3)

określić o co i w jaki sposób można zapytać pacjenta,

4)

sformułować pytania,

5)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

6)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

5.7.

Psychologiczne i społeczne uwarunkowania kontaktu
z pacjentem

5.7.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj zestawienie poszczególnych rodzajów wsparcia, z uwzględnieniem ich celów

i metod realizacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
opracowali zestawienie, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wypisać cechy poszczególnych rodzajów wsparcia,

3)

usystematyzować te cechy,

4)

określić cel, jaki jest najważniejszy w danym rodzaju wsparcia,

5)

wskazać formy, w jakich wsparcie jest realizowane w praktyce,

6)

opracować formę graficzną zestawienia,

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

8)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij pojęcie hospicjum i omów jego rolę w życiu pacjenta nieuleczalnie chorego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać informacji na temat hospicjum, jego roli i funkcjach,

3)

wypisać zadania hospicjum i formy realizacji tych zadań,

4)

określić warunki, jakie muszą być spełnione, aby zostać wolontariuszem w hospicjum,

5)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

6)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 3

W oparciu o przykłady z tzw. życia codziennego wyjaśnij, jak ludzie reagują na wieść

o chorobie i jak otoczenie reaguje na takie choroby jak AIDS, sepsa, gruźlica.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dobrali argumenty, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wypisać reakcje osób na wieść, że są chorzy,

3)

wypisać reakcje osób na wieść o tym, że ktoś jest chory,

4)

dokonać analizy porównawczej tych reakcji,

5)

określić przyczyny i skutki reakcji,

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

7)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź wywiad z pacjentem w celu rozpoznania czynników, które ułatwiają mu

i utrudniają walkę z chorobą.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
przygotowali inscenizację, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

3)

wyszukać informacji na społecznych uwarunkowań choroby,

4)

przygotować pytania mające na celu rozpoznanie czynników wpływających na
psychiczny stan pacjenta,

5)

dokonać klasyfikacji tych czynników ze względu na ich źródło oraz skutki,

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

7)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

5.8.

Zasady prowadzenia dyskusji

5.8.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj się do dyskusji na temat sytuacji w polskiej ochronie zdrowia.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
opracowali sposób rozpoczęcia i prowadzenia dyskusji, dobrali argumenty, a wyniki pracy
przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w Internecie informacje na temat zasad przeprowadzania dyskusji,

3)

wyszukać informacje na temat rodzajów argumentów,

4)

sformułować odpowiednie argumenty rzeczowe i merytoryczne,

5)

przygotować odpowiednią inscenizację,

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem

−

sporządzenie notatki..

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Przygotuj scenkę przedstawiającą rozmowę na temat zmian organizacji pracy

w funkcjonowaniu przychodni, apteki lub gabinetu stomatologicznego. W scenariuszu
rozmowy uwzględnij argumenty uzasadniające korzyści z proponowanych zmian
i zaproponuj konstruktywne rozwiązanie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali wyboru odpowiednich zachowań i argumentów, przygotowali inscenizację, a wyniki
pracy przedstawili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w Internecie zasady prowadzenia dyskusji,

3)

zaproponować przykładowe rozwiązania problemu,

4)

opracować argumenty uzasadniające proponowane rozwiązania,

5)

przygotować odpowiednią inscenizację z zastosowaniem technik komunikacji werbalnej
i niewerbalnej,

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

5.9.

Bariery komunikacyjne, sytuacje trudne

5.9.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jakie bariery komunikacyjne wystąpiły w opisanym przypadku. Podczas zebrania

pracownik przedstawia trudności, jakie ostatnio zaistniały w firmie. Kierownik przerywa mu
prezentację i sam wylicza przyczyny takiego stanu rzeczy. Nie daje się przekonać, że
przyczyniły się do tego jego decyzje. Podnosi ton głosu, stuka długopisem o blat stołu
i otwiera okno, przez które dobiega hałas uliczny.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

ocenić rodzaje barier komunikacyjnych,

3)

rozróżnić bariery zewnętrzne i wewnętrzne,

4)

wskazać bariery zaistniałe w opisanej sytuacji,

5)

określić przyczyny powstania tych barier,

6)

zaproponować sposoby ich pokonania

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij przyczyny trudności w nawiązaniu kontaktów na podstawie opisowego

przypadku. W jednej sali szpitalnej leży staruszek ze złamaną nogą oraz młody, 19-letni
chłopak. Obaj czują się bardzo samotni i mają problemy z zaprzyjaźnieniem się, bo nie mogą
znaleźć tzw.: „wspólnego języka”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyjaśnić pojęcie „wspólny język”,

3)

ocenić rodzaje barier komunikacyjnych,

4)

rozróżnić bariery zewnętrzne i wewnętrzne,

5)

wskazać bariery zaistniałe w opisanej sytuacji,

6)

określić przyczyny powstania tych barier,

7)

zaproponować sposoby ich pokonania

8)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 3

Określ rodzaje barier komunikacyjnych na podstawie opisanego przypadku. Do szpitala

trafia pacjent i próbuje koncentrować uwagę wszystkich na jego osobie i zaangażować ich
w rozwiązanie jego problemu. Używa przy tym wyszukanych zwrotów, posługuje się
fachową terminologią i nie pozwala innym dojść do słowa. Wtrąca przy tym informacje
z życia prywatnego oraz informacje z życia politycznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, przygotowali argumenty, sformułowali wnioski, a wyniki pracy
przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

dokonać analizy rodzajów barier komunikacyjnych,

3)

rozróżnić bariery zewnętrzne i wewnętrzne,

4)

wskazać bariery zaistniałe w opisanej sytuacji,

5)

określić przyczyny powstania tych barier,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

6)

zaproponować sposób ich pokonania,

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura, prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1 i A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

5.10.

Zasady rozwiązywania konfliktów międzyludzkich

5.10.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ sposób rozwiązania konfliktu zaistniałego w opisanej sytuacji zawodowej. Kolega

oczernia Cię w oczach szefa, nie realizuje powierzonych mu zadań i przypisuje sobie Twoje
zasługi. Kiedy zwróciłeś mu uwagę na temat jego zachowania, zaczął publicznie cię
krytykować i zarzucił kłamstwo.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wskazać rodzaje strategii rozwiązywania konfliktów,

3)

wymienić przyczyny zaistniałej sytuacji,

4)

wymienić dążenia każdej strony konfliktu,

5)

dobrać odpowiednią strategię rozwiązywani konfliktu,

6)

dobrać środki, jakimi może posłużyć się szef firmy,

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

8)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

W gazecie ukazał się artykuł na temat zajęć jogi, jako sposobu radzenia sobie ze stresem.

Pacjenci też są nimi zainteresowani. Scharakteryzuj ten rodzaj zajęć.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać informacji na temat istoty jogi,

3)

wypisać główne założenia jogi,

4)

wskazać na związek między jogą a walką ze stresem,

5)

dokonać oceny takiego sposobu walki ze stresem

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

7)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 3

Przygotuj zajęcia dla grupy swoich kolegów, z wykorzystaniem muzyki relaksacyjnej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, przygotowali zajęcia, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili
na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

przedstawić zasady i cel zajęć relaksacyjnych,

3)

wskazać na znaczenie muzyki w procesie relaksacji,

4)

dobrać odpowiednią muzykę,

5)

zadbać o odpowiednie przygotowanie pomieszczenia (wywietrzenie sali, maty,
oświetlenie)

6)

przeprowadzić zajęcia pod kierunkiem nauczyciela,

7)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura, prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1 i A4,

−

magnetofon, odtwarzacz CD.

Ćwiczenie 4

Określ sposób rozwiązania konfliktu zaistniałego między lekarzem a pacjentem na

podstawie opisanego przypadku. Pacjent nie realizuje zaleceń lekarskich, a o swoje złe
samopoczucie obwinia personel medyczny i producentów lekarstw. Grozi, że poda lekarza do
sądu ponieważ ten, chce go otruć.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wskazać rodzaje strategii rozwiązywania konfliktów,

3)

wymienić przyczyny zaistniałej sytuacji,

4)

wymienić dążenia każdej strony konfliktu,

5)

dobrać odpowiednią strategię rozwiązywani konfliktu,

6)

dobrać środki, jakimi może posłużyć się lekarz,

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

8)

dokonać oceny własnych działań.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

5.11.

Techniki negocjacji

5.11.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj scenkę sytuacyjną, na temat prowadzenia negocjacji z osobą niezgadzającą się

na udzielenie jej pomocy medycznej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, przygotowali scenkę, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili
na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

dokonać oceny stylów negocjacji,

3)

wybrać styl negocjacji,

4)

określić cel, jaki chcesz osiągnąć,

5)

określić granice ustępstw,

6)

przygotować argumenty merytoryczne i formę ich prezentacji

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

8)

dokonać oceny własnych działań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Firma będąca jedynym dostawcą danych materiałów potrzebnych do przeprowadzenia

zabiegów lekarskich przedstawiła swoją ofertę, ale jej żądania finansowe są zbyt
wygórowane. Wynegocjuj jak najlepsze warunki dostawy tych materiałów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyjaśnić pojęcie „wspólny język”,

3)

ocenić rodzaje barier komunikacyjnych,

4)

rozróżnić bariery zewnętrzne i wewnętrzne,

5)

wskazać bariery zaistniałe w opisanej sytuacji,

6)

określić przyczyny powstania tych barier,

7)

zaproponować sposoby ich pokonania

8)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź negocjacje z pacjentem umawiającym się na wizytę u lekarza w opisanym

przypadku. Do przychodni przychodzi pacjent twierdząc, że był umówiony na wizytę.
Sekretarka nie znajduje w preliminarzu nazwiska pacjenta, ani informacji o terminie wizyty.
W dodatku w tym dniu nie ma w gabinecie lekarza, z którym według relacji pacjenta był on
omówiony. Pacjent twierdzi, że uzyskał telefoniczne potwierdzenie umówionej wizyty przez
pracownika zastępującego sekretarkę, wymieniając nazwisko tej osoby.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, przygotowali argumenty oraz inscenizację, sformułowali wnioski,
a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

dokonać oceny stylów negocjacji,

3)

wybrać styl negocjacji,

4)

określić cel, jaki chcesz osiągnąć,

5)

określić granice ustępstw,

6)

przygotować argumenty merytoryczne,

7)

przygotować formę prezentacji argumentów,

8)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy,

9)

dokonać oceny własnych działań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura, prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1 i A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

5.12.

Promocja zdrowia

5.12.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj dane statystyczne na temat współczesnego modelu polskiej rodziny.

Przeprowadź ich analizę pod kątem funkcji, jakie pełni rodzina i sformułuj odpowiednie
wnioski.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w Internecie odpowiednie dane statystyczne,

3)

opracować dane według typów rodziny i jej struktury

4)

dokonać analizy danych pod kątem funkcji, jakie rodzina powinna spełniać,

5)

sformułować właściwe wnioski,

6)

dokonać oceny problemu,

7)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Opracuj plakaty reklamowe promujące wśród twoich kolegów akcję dbania o higienę

jamy ustnej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wypisać zagrożenia i korzyści związane z higieną jamy ustnej,

3)

określić sposób przekazu informacji,

4)

dobrać formę graficzną,

5)

przygotować plakaty

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj akcje podejmowane przez organizacje rządowe i pozarządowe, mające na

celu promocję zdrowia. Określ rolę rodziny w tym zakresie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, przygotowali argumenty, sformułowali wnioski, a wyniki pracy
przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyszukać w Internecie, prasie odpowiednie informacje,

3)

wskazać cel jaki ma być osiągnięty,

4)

określić sposoby i formy wykorzystywane do promocji zdrowia,

5)

ocenić skuteczność wykorzystywanych środków,

6)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia, literatura, prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1 i A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

5.13.

Systemy wartości społecznych

5.13.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ własny system wartości etycznych, wypisując szczególnie cenne wartości na

kartce. Uzasadnij swój wybór.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury,

2)

wyjaśnić pojęcie wartości etycznych,

3)

wypisać wartości,

4)

uzasadnić swój wybór,

5)

przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne

−

sporządzenie notatki..

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Opracuj kodeks etyki przedstawiciela wybranego zawodu medycznego, składający się

z dziesięciu najistotniejszych Twoim zdaniem zasad.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

realizacji ćwiczenia. Proponuje się, aby uczniowie w parach wyszukali potrzebne informacje,
dokonali ich analizy, sformułowali wnioski, a wyniki pracy przedstawili na forum grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

przeanalizować materiał nauczania,

2)

sformułować zasady,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

3)

opracować formę graficzna,

4)

zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka,

−

praca z tekstem,

−

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

literatura i prasa,

−

komputer z przyłączem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A1,

−

kolorowe kartki format A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

6.

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test 1
Test jednostopniowy do jednostki modułowej „Nawiązywanie i utrzymywanie
kontaktów międzyludzkich”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których wszystkie zadania są

z poziomu podstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów. Suma punktów możliwych do uzyskania wynosi 20.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

–

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 7 zadań,

–

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań,

–

dobry – za rozwiązanie minimum 16 zadań,

–

bardzo dobry – za rozwiązanie minimum 19 zadań.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. d, 3. c, 4.b, 5. a, 6. b, 7. d, 8. c, 9. b, 10. a, 11. d,
12. c, 13. c, 14. a, 15. d, 16. b, 17. d, 18. b, 19. a, 20. c.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zastosować formy komunikacji niewerbalnej

B

P

b

2

Dokonać klasyfikacji elementów komunikacji

C

P

d

3

Scharakteryzować cechy zachowań
asertywnych

C

P

c

4

Sformułować komunikaty

C

P

b

5

Przygotować się do prowadzenia negocjacji

C

P

a

6

Zastosować odpowiednią argumentację

C

P

b

7

Sformułować pytania w rozmowie z klientem

C

P

d

8

Dobrać cechy informacji

B

P

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

9

Zastosować odpowiednią strategię
rozwiązywania konfliktu

C

P

b

10

Dobrać odpowiednią technikę komunikowania
się

C

P

a

11 Rozróżnić bariery komunikacji

B

P

d

12 Rozróżnić potrzeby człowieka

C

P

c

13 Scharakteryzować istotę kodeksu etycznego

C

P

c

14

Dobrać środki służące rozwiązywaniu
konfliktów

C

P

a

15 Przeprowadzić negocjacje

C

P

d

16 Określić zachowania asertywne

B

P

b

17 Zachować się etycznie

C

P

d

18 Zastosować argumentację emocjonalną

C

P

b

19 Wyjaśnić znaczenie mowy ciała

C

P

a

20 Zastosować argument z przeciwieństwa

C

P

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4.

Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.

5.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

6.

Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.

7.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.

8.

Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9.

Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10.

Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

11.

Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

12.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania,
które sprawiły uczniom największe trudności.

13.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

14.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań dotyczących Nawiązywania i utrzymywania kontaktów
międzyludzkich. Wszystkie

zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź

jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Komunikacja niewerbalna nie opiera się na
a)

gestach.

b)

słowach.

c)

mimice.

d)

tonie głosu.

2.

Kodowaniem w komunikacji nazywamy
a)

ś

wiadome zatajanie informacji.

b)

przekazywanie informacji według ustalonego schematu.

c)

używanie odpowiednich skrótów.

d)

wybór odpowiednich znaków do przekazania treści.

3.

Asertywność wynika między innymi z tego, że osoba
a)

narzuca innym własne zdanie

b)

nie ma własnego zdania.

c)

potrafi wyrazić własne zdanie.

d)

nie liczy się ze zdaniem innych.

4.

„Systematyczne ćwiczenie sprzyja dobrym efektom w rehabilitacji.” Jest to komunikat
a)

krytyczny.

b)

strukturalny.

c)

opiekuńczy.

d)

wspierający.

5.

W negocjacjach
a)

liczy się odpowiednia taktyka.

b)

nie można iść na ustępstwa.

c)

najlepszy jest styl miękki.

d)

zawsze występuje impas.

6.

Wybór sposobu argumentacji zależy od
a)

miejsca prowadzenia rozmowy.

b)

postawionej tezy.

c)

pory dnia.

d)

kraju, z którego pochodzi rozmówca.

7.

Pytania zadawane pacjentowi
a)

muszą być sformułowane w sposób ogólny.

b)

nie mogą być wykorzystywane do badania rynku.

c)

mogą dotyczyć jego prywatnych spraw.

d)

mają służyć poznaniu jego oczekiwań.

8.

Podstawowymi cechami informacji są
a)

dokładność, aktualność, racjonalność, rzetelność.

b)

rzetelność, aktualność, prawdziwość, racjonalność.

c)

aktualność, dokładność, kompletność, przydatność.

d)

aktualność, prawdziwość, kompletność, przydatność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

9.

Jeżeli w rozwiązaniu konfliktu stosujemy strategię dominacji to oznacza to, że
a)

zależy nam na osiągnięciu kompromisu.

b)

stosujemy groźby i perswazje.

c)

ś

wiadomie rezygnujemy z własnych dążeń.

d)

rozwiązanie sprawy nie powinno nastąpić zbyt szybko.

10.

Technikę otwartych drzwi stosuje się
a)

w odpowiedzi na krytykę.

b)

zawsze kiedy chce się osiągnąć kompromis.

c)

aby podzielić się własnymi emocjami i przeżyciami.

d)

gdy celem jest spełnienie określonych żądań.

11.

Do barier wewnętrznych należą
a)

hałas uliczny, szum w uszach.

b)

głośna muzyka, ból.

c)

głód, brak czasu.

d)

różnice językowe, emocje.

12.

Do potrzeb niższego rzędu należy potrzeba
a)

awansu.

b)

zakupu samochodu.

c)

jedzenia.

d)

pójścia do teatru.

13.

Firmy tworzą kodeksy etyczne, aby
a)

nie musiały przestrzegać przepisów prawa.

b)

mogły działać w szarej strefie.

c)

określić, jakie zachowania są niepożądane.

d)

spełnić ustawowy obowiązek.

14.

Do rozwiązywania konfliktów przy zastosowaniu środków pedagogicznych służy
a)

mediacja.

b)

manipulacja.

c)

nagana.

d)

kara pieniężna.

15.

Formułowanie żądań podczas negocjacji następuje w fazie
a)

ś

rodkowej.

b)

końcowej.

c)

każdej.

d)

wstępnej.

16.

Asertywnością jest
a)

element negocjacji.

b)

rodzaj techniki komunikacji.

c)

umiejętność odmawiania.

d)

rodzaj potrzeby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

17.

Etyka zawodowa obowiązuje
a)

tylko w godzinach pracy.

b)

tylko gdy jej zasady są spisane.

c)

podczas rozmowy z pacjentem.

d)

w każdych okolicznościach.

18.

Argumentację emocjonalną można
a)

stosować w każdej sytuacji.

b)

uzupełniać argumentacją rzeczową.

c)

stosować tylko podczas negocjacji.

d)

zawsze zastąpić argumentacją logiczną.

19.

Mową ciała jest
a)

rodzaj komunikacji.

b)

podstawa zachowań etycznych w biznesie.

c)

nazwa choroby cywilizacyjnej.

d)

forma komunikacji werbalnej.

20.

„Jeśli podczas rozmowy z pacjentem nie wolno mówić podniesionym tonem, to tym
bardziej nie wolno wrzeszczeć” to argument
a)

z przykładu.

b)

odwołujący się do tradycji.

c)

z przeciwieństwa.

d)

z milczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……..............................………………………………………………..

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

Test 2
Test jednostopniowy do jednostki modułowej „Nawiązywanie i utrzymywanie
kontaktów międzyludzkich”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru i wszystkie zadania są z poziomu

podstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów. Suma punktów możliwych do uzyskania wynosi 20.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

–

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 7 zadań,

–

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań,

–

dobry – za rozwiązanie minimum 16 zadań,

–

bardzo dobry – za rozwiązanie minimum 19 zadań.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. d, 4. c, 5. a, 6. c, 7. c, 8. b, 9. a, 10. d, 11. c,
12. b, 13. b, 14. c, 15. c, 16. d, 17. a, 18. c, 19. b, 20. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić zasady technik komunikowania się

B

P

a

2

Zastosować środki rozwiązywania
konfliktów

C

P

b

3

Określić proces poznawczy

C

P

d

4

Dobrać formy komunikacji werbalnej
i niewerbalnej

C

P

c

5

Zachować się asertywnie

C

P

a

6

Sklasyfikować bariery komunikacji

C

P

c

7

Zastosować profilaktykę

C

P

c

8

Zdiagnozować konflikt

B

P

b

9

Zastosować ustępstwo w negocjacjach

C

P

a

10

Rozróżnić formy komunikacji
interpersonalnej

C

P

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

11 Podać zasady etyki zawodowej

B

P

c

12 Rozpoznać potrzeby i oczekiwania pacjenta

C

P

b

13 Zastosować komunikat krytyczny

C

P

b

14

Dobrać środek prawny do rozwiązania
konfliktu

C

P

c

15 Sformułować odpowiednie argumenty

C

P

c

16 Przeprowadzić rozmowę z klientem

C

P

d

17 Określić znaczenie i przyczyny impasu

C

P

a

18

Określić zasady mowy ciała i wyglądu
w rozmowie

C

P

c

19 Opracować klasyfikację potrzeb

C

P

b

20

Rozróżnić bodźce tworzące bariery
komunikacyjne

C

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.

2.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4.

Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.

5.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

6.

Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.

7.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.

8.

Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9.

Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10.

Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

11.

Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

12.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

13.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

14.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań dotyczących Nawiązywania i utrzymywania kontaktów
międzyludzkich. Wszystkie

zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź

jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Technikę zdartej płyty stosuje się wówczas, gdy rozmówca
a)

jest uparty.

b)

nas krytykuje.

c)

jest niezdecydowany.

d)

jest sympatyczny.

2.

Do rozwiązywania konfliktów stosuje się
a)

korupcję.

b)

mediację.

c)

manipulację.

d)

percepcje.

3.

Proces polegający na odbieraniu bodźców za pomocą wrażeń nazywa się
a)

zapamiętywaniem.

b)

wyobrażeniem.

c)

spostrzeżeniem.

d)

wrażeniem.

4.

W skład komunikacji niewerbalnej wchodzą między innymi
a)

informacje prasowe.

b)

obraz malarski.

c)

pantomima.

d)

list.

5.

Asertywność zawiera w sobie
a)

zrozumienie.

b)

agresję.

c)

pobłażliwość.

d)

uległość.

6.

Osądzanie to bariera polegająca na narzucaniu własnych wartości i wskazywaniu
rozwiązań cudzych problemów. Przykładem jest
a)

„zabraniam ci mówić w ten sposób”.

b)

„to jest niemożliwe”.

c)

„ty już w życiu nic nie osiągniesz”.

d)

„na twoim miejscu w ogóle bym się tym nie przejmował”.

7.

Profilaktykę stosuje się
a)

u dzieci w wieku przedszkolnym.

b)

tylko w rodzinie.

c)

zawsze gdy jest to możliwe.

d)

w rozmowie z pacjentem.

8.

Przy diagnozie konfliktu najważniejsze jest ustalenie
a)

winnych.

b)

przyczyny.

c)

ustalenie czasu powstania konfliktu.

d)

ustalenie miejsca powstania konfliktu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

9.

Głównym czynnikiem powodującym ustępstwo w negocjacjach powinno być
a)

dążenie do kompromisu.

b)

dominacja jednej ze stron.

c)

upływ czasu.

d)

brak argumentów.

10.

Formy komunikacji interpersonalnej medialnej to m. in.
a)

list, wywiad, ogłoszenie prasowe.

b)

e-mail, telefon, komunikat radiowy.

c)

rozmowa, faks, telefon.

d)

sms, faks, e-mail.

11.

Podstawową zasadą etyki zawodowej nie jest
a)

ochrona praw pacjenta.

b)

przestrzeganie tajemnicy zawodowej.

c)

dbanie o interesy prywatne.

d)

realizowanie przysięgi Hipokratesa.

12.

Pacjenta nie powinno się pytać o
a)

samopoczucie.

b)

orientację seksualną.

c)

ulubiony kolor.

d)

warunki mieszkaniowe.

13.

Zdanie: „Widzę, że nie radzisz sobie z tym zadaniem. Zobacz, ja rozwiązuję to w ten
sposób…” jest komunikatem
a)

krytycznym.

b)

opiekuńczym.

c)

strukturalnym.

d)

wspierającym.

14.

Ś

rodkiem prawnym, który służy do rozwiązania konfliktów w pracy zawodowej

nazywamy
a)

negocjacje.

b)

mediacje.

c)

upomnienie.

d)

manipulacja.

15.

Argument polegający na uzasadnianiu własnego stanowiska w odwołaniu do zdarzeń,
które już miały miejsce to argument
a)

odwołujący się do następstw.

b)

z przykładu.

c)

odwołujący się do tradycji.

d)

z autorytetu.

16.

W trakcie rozmowy z pacjentem należy
a)

uśmiechać się, zadawać dużo pytań, gestykulować.

b)

uśmiechać się, żartować z pacjentem, nie gestykulować.

c)

uśmiechać się, nie zadawać pytań, być powściągliwym.

d)

uśmiechać się, zadawać konkretne pytania, być powściągliwym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

17.

Impas w rozmowach świadczy o
a)

chwilowym braku porozumienia.

b)

możliwości kompromisu.

c)

definitywnym zakończeniu rozmów.

d)

zawarciu porozumienia.

18.

W prowadzeniu rozmowy
a)

nie ma znaczenia wygląd rozmówców tylko temat.

b)

zawsze występują bariery zewnętrzne.

c)

można wykorzystać komunikację niewerbalną.

d)

nie powinno zachodzić sprzężenie zwrotne.

19.

Potrzeby wyższego rzędu są nazywane kulturalnymi, ponieważ
a)

polegają na chodzeniu do teatru i kina.

b)

mają wpływ na naszą osobowość.

c)

wynikają z kodeksu etycznego.

d)

są kształtowane przez ośrodki kulturalne.

20.

Percepcja jest to
a)

odmiana korupcji.

b)

rodzaj bariery w komunikacji.

c)

metoda badań rynkowych.

d)

sposób rozwiązania konfliktu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……..............................………………………………………………..

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

7.

LITERATURA

1.

Dietl J., Gasparski W. (red.), Etyka biznesu w działaniu, Warszawa 2001

2.

Dziewiecki M.: Psychologia porozumiewania się, JEDNOŚĆ, Kielce 2000

3.

Gregorczyk S., Romanowska M., Solińska A., Wachowiak P.: Przedsiębiorczość bez
tajemnic. WSiP, Warszawa 2002

4.

Guzera K., Macherek – Mierzejewska J.: Ekonomika przedsiębiorstw – część 1, Difin,
Warszawa 2005

5.

Haman W., Gut J.: Psychologia szefa. Szef to zawód. HELION, Gliwice 2004

6.

Haman W., Gut J.: Trudny klient. Negocjacje handlowe jako gra, część II. Grupa
Szkoleniowa Kontrakt-OSH Sp. z o. o., Warszawa 2004

7.

J. Rybakiewicz (red): Człowiek i psychologia, PARK, Bielsko – Biała 2004

8.

Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. operon, Gdynia 2003

9.

McKay M., Davis M., Fanning P.: Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001

10.

Nęcki Z.: Komunikacja międzyludzka. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu,
Kraków 1996

11.

Ostrowska – Dobek B.: Podstawy komunikowania społecznego. ASTRUM, Wrocław
1999

12.

Pease A. Mowa ciała. Jak odczytywać myśli innych ludzi z gestów? JEDNOŚĆ, Kielce
2004

13.

Pietkiewicz E.: Etyka menedżera, Warszawa 1998

14.

Rzepa T.: Psychologia komunikowania się dla menedżerów. Difin, Warszawa 2006

15.

Stankiewicz J.: Komunikowanie się w organizacji. ASTRUM, Wrocław 2006

16.

Szamanek K.: Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. PWN, Warszawa 2001

17.

Tyszka T., Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999

18.

Witkowski T., Psychomanipulacje. Jak je rozpoznawać i jak sobie z nimi radzić? Unus,
Wrocław 2000

Literatura metodyczna
1.

Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym,
Wyd. ITEE, Radom 2001

2.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia, WSiP S.A., Warszawa 1999

3.

Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie „śak”,
Warszawa 2003

4.

Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, cz. I i II,
Wyd. ITEE, Radom 1999