Podział i charakterystyka tkanek roślinnych

1. Tkanką nazywamy zespół komórek o charakterystycznej budowie, przystosowany do

pełnienia określonej funkcji w organizmie.

2. Komórki roślinne łączą się za pomocą tzw. blaszek środkowych zbudowanych z

PEKTYNY i HEMICELULOZY oraz za pomocą plazmodesm (cienkie pasemka
cytoplazmy przechodzące przez jamki (dziurki) w ścianach komórkowych).

3. Rodzaje tkanek roślinnych:

a) tkanki twórcze = merystemy:



merystem zarodkowy – buduje zarodek w nasieniu;



pierwotne (powstają z merystemu zarodkowego):

- merystemy wierzchołkowe – stożki wzrostu korzenia i pędu,
- merystemy wstawowe = interkalarne,
- merystemy archesporialne;



wtórne:
- boczne: miazga (kambium) i miazga korkotwórcza (fellogen) – przyrost
organu na grubość,
- merystem przyranny – kalus,
- merystemy archesporialne;

b) tkanki stałe (powstają z twórczych):



okrywająca (skórka i korek);



miękiszowa;



przewodząca:
- drewno,
- łyko;



wzmacniające:
- zwarcica,
- twardzica;



wydzielnicze.

4. Tkanki twórcze – ich komórki są żywe, małe, cienkościenne, przylegają do siebie,

zawierają duże jądro, małe lub brak wakuoli, gęstą cytoplazmę, proplastydy. Dzielą
się przeważnie mitotycznie i z powstałych komórek potomnych poprzez różnicowanie
powstają tkanki stałe.



merystemy wstawowe powstają w węzłach łodyg, na szczycie których

wcześnie powstają kwiaty lub kwiatostany, np. jednoliścienne trawy i turzyce
lub dwuliścienne goździkowe;

powodują wzrost
na długość (trawy,
goździki)



merystemy archesporialne – ich komórki dzielą się mejotycznie i powstają

zarodniki;



merystem przyranny – powstaje u roślin drzewiastych w miejscu zranienia,

przeważnie z okolicznych komórek miękiszowych;



merystemy boczne – powodują przyrost na grubość:

5. Tkanki twórcze pierwotne powstają z merystemu zarodkowego i powodują przyrost

pierwotny rośliny, a tkanki wtórne powstają z niektórych żywych tkanek stałych
(przeważnie z miękiszowych) i powodują przyrost wtórny rośliny.

6. Tkanki stałe – ich komórki przeważnie nie dzielą się i nie ulegają przekształceniom.

Posiadają grube ściany komórkowe, dużą wakuolę, mogą posiadać plastydy, są żywe
lub martwe, pierwotne lub wtórne.

7. Charakterystyka stałych tkanek roślinnych:

Nazwa tkanki

Budowa

Funkcje

1. OKRYWAJĄCA
PIERWOTNA =
skórka:
a) korzenia
(ryzoderma)
b) pędu (epiderma)

(pęd – łodyga wraz z tym, co
się na niej znajduje)

Skórka to pojedyncza warstwa komórek
przylegających do siebie, bez chloroplastów,
z dużymi wakuolami.

a) Skórka pędu (epiderma) pokryta jest od
zewnątrz (jest adkrustowana) kutykulą
(kutyna + wosk). Wytworami skórki pędu są:
• aparaty szparkowe odpowiedzialne za
wymianę gazową, transpirację i ochronę przed
nadmierną utratą wody, są otwarte, gdy
posiadają duży TURGOR, czyli są dobrze
uwodnione:
- u roślin dwuliściennych (drzewa, krzewy,
fasola itp.); komórki szparkowe wyginają się:

Chroni przed
urazami
mechanicznymi i
infekcjami,
umożliwia
wymianę
gazową.

Skórka pędu
chroni przed
utratą wody, jest
przezroczysta,
podobnie jak
kutykula, dzięki
czemu
przepuszcza
światło.

korek = fellem

fellogen

felloderma

łyko wtórne

miazga

drewno wtórne

korkowica =
peryderma
(kora)

powierzchnia

- u roślin jednoliściennych (trawy,
cebulkowe, palmy); następuje rozsunięcie
komórek szparkowych, które są większe i
mniej liczne:

• włoski jedno- lub wielokomórkowe, żywe
lub martwe, o różnorodnych funkcjach:
- rozgałęzione tworzące KUTNER,
- czepne,
- parzące,
- gruczołowe (wytwarzają substancje
zapachowe lub elementy trawienne);
• kolce występujące na łodydze, nie mają
własnej wiązki przewodzącej i dają się łatwo
odłamać, np. u róży;
• ciernie są skróconymi pędami, mają
własną wiązkę przewodzącą, np. u robinii,
opuncji, berberysu.

b) Skórka korzenia (ryzoderma) wytwarza
WŁOŚNIKI w szczytowej części korzenia,
które są jednokomórkowe. Nie występują u
roślin wodnych.

Ich rolą jest zwiększenie powierzchni, przez
którą korzeń pobiera wodę i sole mineralne.
Zwiększają powierzchnię chłonną.

Pobieranie
wody, soli
mineralnych i
wymiana
gazowa.

2. OKRYWAJĄCA
WTÓRNA = korek

Zbudowany z wielu warstw komórek
przylegających do siebie, wypełnionych
powietrzem, martwych, o skorkowaciałych
ścianach komórkowych (ściana, w której

Chroni przed
utratą wody,
przed urazami
mechanicznymi i

nastąpiła adkrustacja SUBERYNĄ). Posiada
PRZEDCHLINKI odpowiedzialne za
wymianę gazową i parowanie, w
przeciwieństwie do aparatu szparkowego są
one martwe i cały czas otwarte.

infekcjami oraz
przed niskimi i
wysoki
temperaturami.

3. MIĘKISZOWA =
miękisz,
parenchyma:
a) zasadniczy;
b) asymilacyjny
(chlorenchyma):
- gąbczasty,
- palisadowy,
- wieloramienny;
c) spichrzowy;
d) wodonośny;
e) powietrzny
(aerenchyma).

a) Miękisz zasadniczy – komórki
cienkościenne, kształtem zbliżone do owalu,
bez chloroplastów:

b) Miękisz asymilacyjny (chlorenchyma)
zawiera chloroplasty z chlorofilem:
• Miękisz gąbczasty występuje w liściach
jedno- i dwuliściennych oraz paprotników:

• Miękisz palisadowy występuje w górnej
części liści u dwuliściennych i paprotników:

• Miękisz wieloramienny – igły
nagonasiennych, np. sosny:

c) Miękisz spichrzowy – brak chloroplastów,
zawiera LEUKOPLASTY (plastydy
bezbarwne) z ziarnami skrobi, tłuszczami lub
białkiem, lub z ziarnami ALEURONOWYMI
(wakuole wypełnione białkiem):

Wypełnia
przestrzenie
pomiędzy
innymi tkankami
w organach typu
korzeń, łodyga,
owoce.


Fotosynteza


























Funkcja
zapasowa
(magazynuje
produkty
fotosyntezy),
występuje np. w
bulwach
ziemniaka,
korzeniu

przestwór
międzykomórkowy

d) Miękisz wodonośny – ma duże wakuole.

e) Miękisz powietrzny (przewietrzający;
aerenchyma) – ma bardzo rozwinięte
systemy przestworów międzykomórkowych,
tworzące „kanały wentylacyjne”:

marchwi, w
liściach kapusty,
cebuli, w
owocach i
nasionach.


Magazynuje
wodę u
sukulentów.





Wymiana
gazowa i
przemieszczanie
się gazów w
obrębie rośliny
(rośliny bagienne
i wodne).

4. WYDZIELNI-
CZA:
a) utwory
powierzchniowe,
b) utwory
wewnętrzne

Nie zawsze tworzy struktury
wielokomórkowe, często pojedyncze
wyspecjalizowane komórki, wydzielające
określone substancje (są to KOMÓRKI
GRUCZOŁOWE).

a) Utwory powierzchniowe produkują
wydzieliny na zewnątrz rośliny. Wytwarzają:
• włoski gruczołowe (wydzielnicze), które
produkują olejki zapachowe (np. u pelargonii)
lub enzymy trawienne (u roślin
owadożernych, np. rosiczki);
• miodniki w kwiatach okrytonasiennych,
wydzielające NEKTAR zwabiający owady i
wypotniki (szparki wodne, hydatody)
wydzielające krople wody;
• czasami takie funkcje ma też skórka, np.
pokrywająca płatki kwiatów, wydzielająca
substancje zapachowe.

b) Utwory wewnętrzne odkładają
wyprodukowane substancje wewnątrz ciała
rośliny:
• rury mleczne zbudowane z komórek,

Wydzielanie
różnych
substancji.

wakuola

ziarna skrobi

wakuola

kanał
powietrzny

między którymi zanikły poprzeczne ściany.
Ich wnętrze wypełnia SOK MLECZNY, w
skład którego mogą wchodzić przeróżne
substancje;
• kanały żywiczne tworzące się ze
specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują u roślin iglastych, wypełnia je
ŻYWICA, która zabezpiecza roślinę przed
infekcjami.

5. TKANKA
WZMACNIAJĄCA:
a) zwarcica
(kolenchyma);
- kątowa,
- płatowa;
b) twardzica
(sklerenchyma):
- włókna,
- komórki kamienne
(sklereidy).

Występuje w ogonkach liściowych.

a) Zwarcica (kolenchyma) – komórki żywe,
mogą zawierać chloroplasty, mają ściany
komórkowe z charakterystycznymi
zgrubieniami. Mogą występować w ogonkach
liściowych i młodych łodygach:

• kolenchyma kątowa:

• kolenchyma płatowa:

b) Twardzica (sklerenchyma) – są to
komórki martwe o zdrewniałych ścianach
komórkowych (ściany inkrustowane, czyli
przesycone, LIGNINĄ):
• włókna to wydłużone komórki
występujące np. w łodydze lnu i konopi:

Nadaje
sztywność,
umożliwia
wzrost, chroni
przed złamaniem
i zerwaniem,
umożliwia
ustawienie
blaszek
liściowych w
odpowiedniej
pozycji do
światła.

• komórki kamienne (sklereidy) – mogą
mieć różnorodne kształty, np. kuliste,
gwiaździste; występują pojedynczo, w małych
grupach, np. w miąższu gruszki, lub tworzą
zwartą tkankę, np. w łupinie orzecha,
pestkach czereśni, śliwek:

6. TKANKA
PRZEWODZĄCA:
a) drewno (ksylem):
- cewki,
- naczynia,
- włókna i miękisz
drzewny;
b) łyko (floem):
- komórki sitowe,
- rurki sitowe,
- włókna i miękisz
łykowy.

a) Drewo (ksylem) – komórki wydłużone,
martwe, o zdrewniałych ścianach
komórkowych:

• cewki (paprotniki, nagonasienne):

• naczynia (okrytonasienne) – brak ścian
poprzecznych pomiędzy komórkami, a ściany
podłużne z charakterystycznymi
zgrubieniami, np. obrączkowymi, spiralnymi,
siatkowymi i jamkowatymi.

Fragment naczynia:

Transportuje
wody i sole
mineralne z
korzenia do
łodygi i liści.

• włókna i miękisz drzewny.

b) Łyko (floem) – komórki wydłużone, żywe,
o celulozowych ścianach:

• komórki sitowe (paprotniki,
nagonasienne):

• rurki sitowe z komórkami przyrurkowymi
(okrytonasienne):

• włókna i miękisz łykowy.

Transportuje
produkty
fotosyntezy z
liści i łodygi
zielnej do
pozostałych
organów.

8. Porównanie skórki pędu i skórki korzenia:

Cecha

SKÓRKA PĘDU

SKÓRKA KORZENIA

funkcja

chroni przed urazami mechanicznymi, infekcjami,
wymiana gazowa
chroni przed utratą wody

pobieranie wody, soli
mineralnych i wymiana
gazowa

budowa

jednowarstwowe, ścisłe

wytwory

aparaty szparkowe, włoski,
kolce, ciernie

włośniki

pokrycie

kutykula

brak

występowanie

pęd

korzeń

9. Porównanie skórki pędu i korka:

Cecha

SKÓRKA PĘDU

KOREK

rodzaj komórek

chroni przed utratą wody

pobieranie wody, soli
mineralnych i wymiana
gazowa

ściany komórkowe

pogrubiona, pokryta
kutykulą

wypełnione powietrzem,
pokryta SUBERYNĄ

przepuszczalność

kutykula nieprzepuszczalna
dla wody i gazów

nieprzepuszczalny dla
gazów i pary wodnej

wytwory

aparaty szparkowe

przetchlinki

rodzaj tkanki

okrywająca pierwotna

okrywająca wtórna

funkcja

chronią przed urazami mechanicznymi, infekcjami i utratą
wody

10. Porównanie aparatów szparkowych i przetchlinek:

Cecha

APARATY SZPARKOWE

PRZETCHLINKI

rodzaj komórek

żywe

martwe

budowa

są otwarte tylko wtedy, gdy
mają duży turgor (są dobrze
uwodnione), inaczej
zamykają się; zbudowane z
dwóch komórek
szparkowych i szparki
między nimi.

są stale otwarte; zbudowane
z komórek nie
przylegających ściśle do
siebie.

funkcja

Wymiana gazowa, parowanie, ochrona przed nadmierną
utratą wody.

11. Porównanie miękiszu palisadowego i gąbczastego:

Cecha

MIĘKISZ PALISADOWY

MIĘKISZ GĄBCZASTY

przestwory
międzykomórkowe

małe

duże

występowanie

górna część liści roślin
dwuliściennych i

liście roślin jedno- i
dwuliściennych i

paprotników

paprotników

funkcje

fotosynteza (mają chloroplasty)

kształt komórki

wydłużony, przylegają do
siebie, więcej chloroplastów

nieregularny, luźno ułożony,
przestwory komórkowe

12. Tkanki stałe – rodzaj komórek:

ŻYWE

MARTWE

• tkanka okrywająca pierwotna (skórka);
• tkanka miękiszowa;
• tkanka wydzielnicza;
• tkanka wzmacniająca (zwarcica);
• tkanka przewodząca (łyko).

• tkanka okrywająca wtórna (korek);
• tkanka wzmacniająca (twardzica);
• tkanka przewodząca (drewno).

13. Tkanki twórcze – rodzaj przyrostu:

PRZYROST NA GRUBOŚĆ

PRZYROST NA DŁUGOŚĆ

merystemy boczne: kambium i fellogen.

merystemy wierzchołkowe, wstawowe.