Jeske-Choiński Teodor - Kanclerz Jan Choiński.

Mecenas uczonych polskich XVI wieku

Książki/Zapraszamy

Wikiźródła to społeczny projekt, którego celem jest utworzenie wolnego repozytorium tekstów źródłowych oraz ich tłumaczeń w

formie stron wiki. Gromadzimy i przechowujemy tutaj w postaci cyfrowej wcześniej opublikowane teksty (np. utwory literackie).

W polskich Wikiźródłach dostępne jest obecnie

145 555

tekstów

718

autorów i liczba ta codziennie wzrasta – zamieszczone

materiały należą do domeny publicznej lub dostępne są na wolnej licencji. Wszyscy użytkownicy internetu mogą korzystać z

nich bezpłatnie i bez ograniczeń.

Przyłącz się do nas! Każdy może rozwijać Wikiźródła – także Ty, bez żadnych formalności, możesz dodawać nowe materiały i

porządkować te już zamieszczone.

Wszyscy tutaj pracujemy społecznie, w poszanowaniu praw użytkowników, wolontariuszy i autorów. Ciągle brakuje nam

ochotników… Pomóż nam! Wystarczy 5 lub 10 minut dziennie… choć większość z nas przebywa tu znacznie dłużej ;-)

Jak edytować? To proste!!!

Zapoznaj się ze stroną

Pomocy

lub pobierz mini-poradnik (

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wikiźródła_-

_pierwsze_kroki.pdf

).

Zapraszamy!!!

Kanclerz Jan Choiński. Mecenas uczonych polskich

XVI wieku

Dane tekstu

Autor

Teodor Jeske-Choiński

Tytuł

Kanclerz Jan Choiński

Podtytuł

Mecenas uczonych

polskich XVI wieku

Data wydania

1886

Wydawnictwo

Drukarnia Józefa Bergera

Miejsce wydania

Warszawa

Źródło

Skany na Commons

Okładka lub karta ty tułowa

Link do strony indeksu

K ANC L E R Z

JAN CHOIŃSKI.

MECENAS UCZONYCH POLSKICH XVI WIEKU.

(Odbitka z „Biblioteki Warszawskiéj.“)

WARSZAWA.

W D ru ka rn i Jó ze fa Be rg e ra.

Elektoralna Nr. 14.

1 8 8 6.

KANCLERZ JAN CHOIŃSKI.

Дозволено Цензурою.

Варшава, 7 Августа 1886 г.

W

„Katalogu” biskupa Łętowskiego (tom II-gi str. 95) czytamy te słowa: „Był Tomicki z Choińskim, oba biskupami krakowskimi,

niezaprzeczenie najpiękniejszą ozdobą panowania Zygmunta Starego.“

Reformatorowie kancelaryi królewskiéj, znakomici mówcy polityczni, słynni w ówczesnej Europie mężowie stanu i biegli

prawnicy, odznaczali się oprócz tego obydwaj książęta Kościoła zaletami osobistemi, rzadkiemi w czasach królowéj Bony, Kmity,

Latalskiego, Gamrata i t. p.

Szeroko i daleko rozbrzmiewała sława „dobroczynnych“ dygnitarzów polskich. Corocznie zdążała uboga młodzież za

pieniądze Tomickiego lub Choińskiego po światło do uniwersytetów zagranicznych, a było jéj tak dużo, że cudzoziemcy pytali z

podziwem: cóż to za możni panowie, którzy wychowują tylu ludzi?

Podczas kiedy Tomicki dawał każdemu, kto się do niego zgłosił, wspierał Choiński młodzieńców odznaczających się

wybitnemi zdolnościami. Jemu to zawdzięcza kraj Marcina Kromera i Józefa Strusia, w jego to szkole przygotował się Hozyusz

do swéj późniejszéj, świetnéj działalności, z jego protekcyi lub pomocy korzystali: Jędrzéj i Stanisław z Łowicza, Grzegórz z

Szamotuł, Dantyszek, Tydeman Gize, Jan Tucholczyk i wiele innych, mniéj znanych osobistości.

Kiedy téż umarł w pełni sił męzkich, nagle, niespodzianie, na sejmie piotrkowskim, obradującym w r. 1538 po sromotnéj

pamięci wojnie kokoszéj, rozległa się powszechna skarga między utalentowaną młodzieżą z pierwszéj połowy XVI-go wieku.

„Wszyscy historycy — mówi biskup Łętowski — wytężyli się na pochwały Choińskiego“ (II, 100). Choć to była epoka Bony,

trucizny Sforzów, paszkwilów, oszczerstw i różnych innych brudów, nie pada z pism owego i późniejszego czasu ani jeden cień

na postać Choińskiego. Wytrzymał on w zupełności próbę ognia historycznego. Piszą o nim: Kromer, Dantyszek, Hozyusz,

Stanisław z Łowicza, Tydeman Gize, Filip Padniewski, Joachim Bielski, Starowolski, Neugebauer i i., a każdy z czcią i uznaniem.

Mimo to zaginęła jego pamięć tak dalece, że Niesiecki, który biskupom wiele poświęca miejsca, podaje przy nim w rubryce

właściwéj tylko daty najkonieczniejsze, a heraldycy i historycy nowsi nie postarali się nawet o poprawną pisownią nazwiska

męża, który był razem z Tomickim „główną ozdobą panowania Zygmunta Starego.“

Powody tego zaniedbania okażą się w ciągu niniejszego szkicu.

Jan z Chojna Choiński, biskup krakowski i wielki kanclerz koronny, pochodził z starodawnego domu Habdanków

wielkopolskich. Na saméj granicy Poznańskiego i dzisiejszego Szlązka pruskiego, a dawniejszego księztwa głogowskiego, w

powiecie krobskim, na około Miejskiéj Górki, leży ziemia zwana „Hazaczczyzną,“ zaludniona jakimś odmiennym od sąsiednich

włościan ludem, który zachował dotąd pewne odrębne właściwości w ubraniu i mowie.

Ziemia ta była odwieczném dziedzictwem („opolem”) jednego z owych niewielu czysto polskich rodów, nie pochodzących ani

od książąt pomorskich i zaodrzańskich, jak: Gryfici, Lisy, Odrowąże, Nałęcze, Zaręby i t. d., ani od obcych przybyszów, jak:

Alabandy, Amadeje, Berszteny, Bibersztajny i t. d., lecz wprost od przedhistorycznych wolnych posiadaczów dzierżaw polskich.

Czy Habdankowie idą razem z innymi, najstarszymi domami Wielkopolski, od podbitych przez najezdców pierwotnych

książąt, jak chcą: Bobrzyński i Smolka; czy téż od młodszych linii Popielidów i Piastów, jak twierdzi Piekosiński, pytanie to dotąd

nierozwiązane, tyle tylko pewna, że są t. zw. rodziną dynastyczną, że szlachectwo ich nie zna początku historycznego.

Zrazu rozbrzmiewało ich „zawołanie“ aż daleko w głąb księztwa głogowskiego, aż do dzisiejszéj szlązkiéj Góry (Guhrau),

gdyż zostały ślady panowania ich w tych stronach; z biegiem jednak wypadków, wyparci przez niemców i zubożeni przez liczne

fundacye pobożne, ścieśnili swe „opole,” sadowiąc się stale w południowym kąciku obecnéj Wielkopolski, gdzie obfite wody i

moczary wytworzyły naturalne miejsca obronne.

Nazywali się zaś zwyczajem możnych panów z epoki pierwszych Piastów „grabiami” (hrabiami, comites), a pisali się „z Gór,”

albo „z Góry.” — Gór, Górek, Górczek i t. p. znajduje się mnóstwo w tych stronach, choć nie wiadomo na pewno, która z tych

miejscowości była pierwotném siedliskiem Habdanków.

Znakiem rodowym grabiów z Gór była biała litera W na polu czerwoném. Początek nazwania tego znaku jest powszechnie

znanym. Ochrzcił go ów grabia Jan, który, posłując w r. 1109 od Bolesława Krzywoustego do cesarza Henryka, nie dał się

olśnić dostatkami niemca. Odpowiedź cesarza:

Ha b' d a n k (dziękuję), stała się odtąd imieniem herbu dumnego panoszy

polskiego. I przydomek „Skarbek” (od skarbca) wywodzi się od tego zdarzenia.

Członków tego domu cytują kroniki już XI-ym i XII-ym w. jako założycieli klasztorów, biskupów, hetmanów i t. d. W drugiéj

połowie stulecia XIII-go, a jeszcze więcéj w XIV-ym, schodzą panowie z Gór na czas pewien z kart dziejowych, ustępując miejsca

rodom nowszym w Polsce: Nałęczom, Grzymalitom, w końcu: Łodziom i Świnkom.

Mało słychać w tych czasach o panach z Gór. Większego rozgłosu doczekała się w XIV-ym w. tylko owa Habdanczanka,

która, wzięta do niewoli przez litewskiego rycerza, Dowojnę, umiała swego pana tak bardzo w sobie rozmiłować, że ten porzucił

dla niéj puszcze nadniemeńskie, zaniósł do Polski razem z Korabelą, t. zw. „krzyż lacki,” a osiadłszy między lachami ożenił się

ze swą branką, i przyłączył jéj znak rodowy do swéj tarczy, dając w ten sposób początek herbowi „Dębno.”

Więcéj znanym był późniejszy Habdank Jakób z Gór, przebywający razem z Zawiszą Czarnym na dworze króla węgierskiego

Zygmunta. On to walczył pod Grunwaldem na czele swych „stryjców herbownych” i wziął do niewoli Kazimierza, księcia

szczecińskiego. Uzyskawszy po „wielkiéj wojnie” od Jagiełły dobra izbickie na Kujawach, opuścił około roku r. 1415

Wielkopolskę, przenosząc się stale w okolicę Włocławka i dając w ten sposób hasło do rozpadnięcia się całego domu na kilka

pierwszych gniazd („familii”).

Wiadomo, że szlachta wielkopolska trzymała się bardzo długo starodawnego obyczaju, uważając wszystkich, do jednego

przynależnych znaku za „przyjaciół,” za „stryjców herbownych,” i rządząc się prawem patryarchalném mimo statutu wiślickiego,

który radził rozdrobnienie szczepów na pojedyńcze rodziny.

Już się praktyczniejsi wielmoże małopolscy pogodzili z nowym porządkiem rzeczy, a wielko-polanie stali jeszcze uporczywie

przy odwiecznych tradycyach dynastów polańskich.

Jeszcze pod Grunwaldem wystąpili wszyscy pierwotni Habdankowie jako jedna „społeczność,” pod wspólnym walcząc

znakiem. Pisali się wszyscy panami z Gór i posługiwali się tym samym przydomkiem (Skarbek). Owego bowiem grabiego z

Konar, o którym wspominają kroniki, że, zniecierpliwiwszy się niepowodzeniem swojém przy grze w kostki z Kazimierzem

Sprawiedliwym, „dał panu swemu w gębę,” nie można zaliczyć tylko do Konarskich, gdyż w owych czasach

nie było jeszcze w

Wielkopolsce ani śladu nazwisk gniazdowych. Był to jeden z panów z Gór, mieszkający właśnie w Konarach.

Od wspólnego pnia odpadł nasamprzód wymieniony Jakób z Gór, który, przeniósłszy się na Kujawy, zamienił przydomek

całego rodu na miano gniazdowe, rozpoczynając w ten sposób dzieje familii, piszącéj się już stale Skarbkami. Od niego idą w

dalszym ciągu Jazłowieccy.

Na miejscu, w rodzinnéj Górze, został inny Skarbek-Habdank, mieszkający w Konarach, i nazwał się z tego powodu

Konarskim. Od niego wziął dzielnicę młodszy brat z rezydencyą w Chojnie. Był to pierwszy Choiński. Nieco późniéj oderwali się

Kołaczkowscy, Pudliszkowscy (podupadli bardzo wcześnie, bo nieznani już przez Niesieckiego) i kilka innych domów.

Konary i Chojno leżą obok siebie, po obu stronach Miejskiéj Górki, a Kołaczkowice i Pudliszki nie daleko od głównych

gniazd, wyżéj ku Krobi. Tak więc potwierdza geografia podania heraldyków.

Historya pierwotna wielkopolskich Choińskich, z domu Skarbków, ginie w wspólnych dziejach całego rodu panów z Gór.

Jako Choińscy bez dalszego określenia występują dopiéro w drugiéj połowie XV-go stulecia, lecz odrazu na stanowiskach

wybitnych, bo w najbliższém otoczeniu króla. Niejednę wzmiankę o Choińskich znalazłoby się bezwątpienia w kronikach

szlązkich, gdyż położenie geograficzne ich włości zmuszało ich do ciągłéj walki z drapieżnymi ritterami niemieckimi.

Z tego powodu nie mieszkali téż zwyczajem polskim w dworach, lecz w zamkach obronnych, zbudowanych wśród bagnisk.

Jeszcze w r. 1555 stał w Chojnie gród rycerski, jak świadczą metryki uniwersytetu lipskiego, w których się Heronim Choiński

zapisał jako pan z zamku Chojno ( e x a r c e C h o y n o).

Drugi zamek Choińskich, którego dokładny rysunek podaje Edward hr. Raczyński w swoich „Wspomnieniach Wielkopolski”

(tom I, str. 359), obwiedziony rowem i szańcami, stał w Golejewku. Na murach jego czekało zawsze 6 armat, gotowych do

powitania chciwego rozbójnika szlązkiego. Bronił się w nim w r. 1620 Andrzéj Choiński, kasztelanic santocki (nie Adam, jak

podaje mylnie Baliński), przeciw napadowi raubrittera Gocza, który najechał go nocą w 500 zbrojnych ludzi, trzech dworzan mu

zabił, matkę, Zofią Kościelecką, zranił i zabrał wszystkie skarby domu (jak wyżéj: tom I, str. 359).

W Golejewku stoi dotąd kościół fundacyi Choińskich, cytowany w księgach biskupich już w r. 1448. Na miejscu pierwotnéj

świątyni, zniszczonéj pożarem, wystawił ojciec kanclerza nową w r. 1522, którą kasztelan Piotr Choiński kazał w r. 1600

kosztownemi przyozdobić malowidłami. W kościele tym znajdują się nagrobki i portrety kilku Choińskich z XVI-go i XVII-go wieku.

Pierwszym Choińskim herbu Habdank, którego znają kroniki, jest Jan. Wymienia go Długosz (V, 668) pod r. 1478 jako

notaryusza koronnego, pracującego przy boku Uryela z Górki. Jeździł on, (Bielski ks. IV, str. 470) po sejmie w Brześciu (z r.

1478), jako poseł królewski do Prus w celu odebrania przysięgi od nowego mistrza. Był nasamprzód archidyakonem łęczyckim,

następnie wszedł w r. 1500 do kapituły gnieźnieńskiéj na miejsce Mikołaja Bedleńskiego. Umarł w Gnieźnie w r. 1507.

Drugim, historycznym członkiem tego domu, jest znów Jan, synowiec poprzedniego, biskup krakowski i wielki kanclerz

koronny, o którym szczegółowiéj pisać zamierzyliśmy.

Jan Habdank z Chojna Choiński, urodzony w r. 1487, słuchał prawa w akademii krakowskiéj. Uzyskawszy już w ośmnastym

roku życia (w r. 1505) bakalaureat pod dekanatem Szymona Sierpskiego, wyjechał za granicę, zkąd wrócił po kilku latach jako

doktór obojga praw („dekretałów”), z zamiarem poświęcenia się służbie publicznéj. W tym celu przywdział ówczesnym

zwyczajem suknią duchowną.

Potomek starodawnego rodu, wykształcony i zdolny, koligat możnych panów, z których jeden, Jan Habdank Konarski, był

właśnie biskupem krakowskim, zdążał Choiński nadzwyczaj szybko po drabinie hierarchii kościelnéj. Zaledwo przyjął święcenia

kapłańskie, a już ozdobiły go dwie kapituły: krakowska i kielecka, fioletami, a około r. 1520 powierzono mu zaszczytne

stanowisko archidyakona krakowskiego, czyli urząd „sędziego duchownego i wizytatora dyecezyi, wglądającego w uzdolnienie

naukowe i obyczaje plebanów.” Z tym tytułem wymienia go Szujski pod r. 1522 jako delegowanego, razem z Myszkowskim,

kanonikiem gnieźnieńskim, do rozstrzygnięcia jakiéjś sprawy, odnoszącéj się do przywilejów uniwersytetu krakowskiego. Do

trzech powyższych dygnitarstw kościelnych dodano mu po r. 1526 probostwo poznańskie, które było w XVI-ém stuleciu

synekurą dla paniczów w sukieuce duchownéj, lub dla ludzi zasłużonych krajowi. Wziął Choiński probostwo poznańskie po

Latalskim, a oddał je Janowi Zbąskiemu. Dochody z téj posady ciągnął jeszcze w r. 1530, w którym objął biskupstwo

przemyślskie po Janie Karnkowskim. Z stolicy téj ustąpił w r. 1536 Piotrowi Gamratowi, posuwając się na biskupstwo płockie, a

przy końcu r. 1537 zasiadł po Latalskim na stolicy krakowskiéj. Rubrycela krakowska z r. 1538 wyszła już pod jego herbem.

Acz biskup i „człowiek pobożnego a świątobliwego żywota,” jak o nim Bielski mówi (str. 579), zajmował się Choiński bardzo

mało sprawami duchownemi. W Poznaniu, choć był tam proboszczem, nie mieszkał nigdy, a do Przemyśla i Płocka dojeżdżał

tylko od czasu do czasu.

Był on przeważnie mężem stanu, mówcą politycznym i opiekunem zdolnéj młodzieży.

Istniała za czasów Zygmunta Starego i późniéj osobna instytucya, w któréj stawiali pierwsze kroki prawie wszyscy znakomitsi

dyplomaci polscy. Była to kancelarya królewska. Pracowali w niéj pod nadzorem kanclerza lub podkanclerza t. zw. sekretarze

koronni (notaryusze). Bezpośrednim zwierzchnikiem tych kandydatów do przyszłych dygnitarstw, był t. zw. „pierwszy, główny

sekretarz” (supremus, primus, albo primarius secretarius regiae majestatis), który, choć należał do urzędników nie państwa,

lecz króla, składał jednak przy objęciu swéj godności przysięgę senatorską i odbierał od monarchy mniejszą „sygnetową,”

prywatną pieczęć, dlaczego go téż a n n u l l a r i u s s e c r e t a r i us nazywano (Drzewicki, M. P. III, str. 409).

Tymi naczelnikami kancelaryi królewskiéj mianowano tylko synów rodzin już dobrze znanych w kraju, (secundum saeculi

morem ex magnificis et nobilibus parentibus ortos; jak wyżéj), gdyż wychodzili z nich podkanclerze i kanclerze Królestwa.

Zanim Choiński wstąpił do kancelaryi królewskiéj, uczył się nasamprzód praktycznie prawa krajowego przy boku Jana

Łaskiego, zasługując się znakomitemu mężowi razem z Myszkowskim. Doszedłszy późniéj sam do stanowiska

pierwszorzędnego, odwdzięczył się rodzinie Łaskich za przyjaźń, którą mu prymas okazywał. Kiedy bowiem po śmierci Jana

Łaskiego inny człowiek tego domu, awanturniczy Jarosław, naraził się królowi, wstawiał się za nim Choiński tak długo, aż go

Zygmunt I, choć niechętnie, wrócił do łaski swéj.

Przygotowany w szkole Łaskiego, przeszedł Choiński do kancelaryi królewskiéj i zajął w niéj niebawem stanowisko pierwsze,

gdyż stanął już około r. 1523 na czele sekretarzów koronnych, jako ich „primarius, supremus.” Jako taki miał nadzór nad

wszystkimi sekretarzami, poprawiał razem z Tomickim ich listy i referaty, dbając o wytworną łacinę, układał sam mowy i różne

dokumenty a kiedy zaszła potrzeba, jeździł w zastępstwie podkanclerza z poselstwami zagranicznemi.

Pracowali pod nim między innymi: Stanisław Górski, Stanisław Tarło, Jan Karnkowski, Mikołaj Zamoyski, Wieczwiński, Marcin

Kromer, Stanisław Hozyusz, Samuel Maciejowski i w. in. mniéj znanych.

Był wówczas w. kanclerzem koronnym pan świecki, Krzysztof Szydłowiecki, wojewoda krakowski (od r. 1513—1532), a

podkanclerzem Piotr Tomicki, pan duchowny (aż do r. 1535). Głównie drugi, który się w późniejszym wieku nie lubił wydalać z

kraju, oddziaływał korzystnie na młodych dyplomatów. Mąż niezwykle pracowity, rygorysta, wprowadził do kancelaryi królewskiéj

ład i wykwintą łacinę.

I jako człowiek przyświecał Tomicki swym podwładnym dobrym przykładem. Choć przebywał na dworze Bony, nie wyciągał

nigdy ręki po dary i upominki, nie gonił za bogatemi synekurami, nie gromadził pieniędzy, lecz dawał hojną dłonią każdemu, kto

się do niego z prośbą udał.

W ostatnim mianowicie względzie znalazł Tomicki w Choińskim gorliwego naśladowcę. I od drzwi młodego naczelnika

kancelaryi królewskiéj nie odszedł nikt bez pociechy brzęczącéj.

Ponieważ Tomicki nie ruszał się chętnie z Krakowa, zastępował go Choiński w wszystkich sprawach zamiejscowych. Jako

kierownik kancelaryi, pozostawał ciągle przy boku króla, jeżdżąc za nim to do Wilna, to do miast innych, lub na sejmy i sejmiki.

Kiedy Zygmunt Stary, udając się w lipcu 1526 do Gdańska, wysłał naprzód przed sobą pierwszych swych dygnitarzów:

Macieja Drzewickiego, biskupa kujawskiego; Jana Latalskiego, biskupa poznańskiego; Krzysztofa Szydłowieckiego, kanclerza;

Łukasza Górkę, generała wielkopolskiego; Stanisława Kościeleckiego, wojewodę poznańskiego, i Andrzeja Tęczyńskiego,

wojewodę lubelskiego; jedzie z nimi i Choiński jako „primarius secretarius.“ Czynność sekretarzy koronnych pełnią przy jego

boku w téj misyi: Stanisław Tarło i Mikołaj Zamoyski, kanonicy krakowscy (Acta Tomiciana, tom IX, str. 185).

Że zastępował w Gdańsku Tomickiego, dowodem list tegoż do niego, umieszczony w Act. Tomic. (tom VIII, nr. 70, str. 150).

W liście tym prosi Tomicki Choińskiego, aby wstawił się do króla za Janem Niempez, mówiąc przytém wyraźnie: ponieważ

działacie w naszém imieniu przy Jego Królewskiéj Mości (quum nostro nomine apud Majestatem suam agetis, accomodabitis,

agatis tamen diligenter, rogamus et optime valeatis).

Zaledwo wrócił z Gdańska, udaje się znów Choiński w r. 1527 jako komisarz rządowy (nuntius ad conventus particulares)

na sejmiki: proszowski i wiślicki (Metr. Koron. ks. 40, str. 350). Na akcie odnośnym wymieniono już jego nową godność,

mianowicie probostwo poznańskie (praepos. posnan.), które uzyskał prawdopodobnie zaraz po powrocie z Gdańska.

Jeszcze tego samego roku, w czerwcu, jedzie Choiński z poselstwem do Ołomuńca razem z Andrzejem, biskupem płockim,

Szydłowieckim, kanclerzem i Janem Tarnowskim, kasztelanem sandeckim. Czynność sekretarza pełnił przy nim w téj misyi pan

świecki, Wieczwiński, kasztelan płocki.

Wróciwszy do domu z zagranicy, przenosi się z miasta do miasta, odprawiając po drodze sprawy Królestwa. Z tego czasu, z

dnia 7 listopada 1527 r., przechował się w tajnych archiwach królewieckich

(„Heimliche Registrande“) list jego, napisany w

języku niemieckim w imieniu króla (z Radomia) de Ekkarda de Reppichaw, posła księcia pruskiego. List ten przedrukowano w

Act. Tomic. (tom IX, str. 325).

W trzy lata potém, w r. 1530, widzimy naczelnika kancelaryi królewskiéj na zjeździe w Poznaniu, dokąd Zygmunt wysłał

swych doradzców, aby pogodzili Ferdynanda z Janem Zapolskim w sporze o koronę węgierską. Do załatwienia téj sprawy, która

nie doprowadziła do skutku pożądanego, wyznaczono: Jana Latalskiego, Andrzeja Krzyckiego, Piotra Kmitę, Jana

Tarnowskiego, Łukasza Górkę i Jana Choińskiego (Neugeb., str. 526).

Jeszcze Choiński nie wypoczął po drodze poznańskiéj, a jużci musiał znów spieszyć w daleką podróż do Ferdynanda, aby

młodziuchną córkę tegoż, Elżbietę, zaręczyć Zygmuntowi Augustowi. Gdy wrócił z tego poselstwa, opróżniło się właśnie

biskupstwo przemyślskie. Oddano je bez wahania człowiekowi, który mimo swego młodego wieku, położył już tyle zasług dla

kraju.

Lecz Choiński, zostający w ciągłych rozjazdach, nie miał nawet czasu udać się osobiście do Przemyśla. Wysłał więc swego

dworzanina, szlachcica Jana z Barczyk. Kiedy jednak kapituła nie chciała oddać rządów biskupstwa zawiadowcy świeckiemu,

wtedy powierzył Choiński czynność objęcia stolicy księdzu Stanisławowi z Brzozowa, któremu się już kanonicy nie opierali.

Nie sama tylko młodość i rzutkość Choińskiego robiły go ustawicznym włóczęga. Na zjazdach i poselstwach potrzeba było

dobrych mówców, a Choińskiego stawiano w tym względzie obok najcelniejszych mistrzów żywego słowa owego czasu, obok:

Szydłowieckiego i Tomickiego. Wszyscy trzéj: kanclerz, podkanclerz i naczelnik kancelaryi posiadali sławę najlepszych polskich

oratorów politycznych z pierwszych dziesiątków lat XVI w. Gwałtownie mówił Szydłowiecki, rozumnie Tomicki, a Choiński

rozważnie — podaje Starowolski (Horum etenim trium simul eloquentia majorum nostrorum aevo celebrata est, et cum aliarum

virtutum, tum Sarmatici candoris, indissolubilis triga. Traditumque est memoriae Sidloviecii imperiosam et torrentem, Tomicii

prudentem et jucundam, Choinii circumspectam et suavam eloqueutiam fuisse).

Mimo tak rozlicznych zajęć urzędowych, znalazł Choiński jeszcze czas do żmudnéj pracy naukowéj. Jego to bowiem i

drugiego doktora praw, Jerzego Myszkowskiego, wyznaczył synod łęczycki z r. 1523 na przedstawienie Jana Łaskiego do

ułożenia statutów gnieźnieńskich. Że dzieła tego dokonali: Choiński i Myszkowski, a nie Łaski, dowodem rozporządzenie

prymasa, znajdujące się w samych statutach. (Venerabilibus et eximiis viris — pisze tam Łaski — dominis Joanni Choiński i

Georgio Myszkowski... commisimus, ut statuta nova... diligenter revidere ac in unum volumen redigere deberent). Praca nad

uporządkowaniem statutów gnieźnieńskich zajęła dwom doktorom „dekretałów“ kilka lat, bo dzieło ukazało się dopiéro w r. 1528

w Krakowie u Mateusza Szarfenberg’a.

Za jego téż staraniem (z czasów biskupstwa przemyślskiego) wyszedł pierwszy katechizm w języku polskim.

Pominąwszy działalność dyplomatyczną i naukowo-kompilatorską Jana Choińskiego, należy mu się pamięć u potomnych

głównie jako mecenasowi utalentowanéj młodzieży.

Sam „dobrze uczony” — (Bielski str. 579) — i zdolny, lubił się otaczać ludźmi wykształconymi („doctorum conversatio et

familiaris conferentia me admodum recreat et oblectat), i popierać mniéj zamożnych. Jeszcze nie był ani biskupem, ani

ministrem, jeszcze nie rozporządzał znacznemi dochodami, a już znano go w akademii krakowskiéj jako dobrodzieja ubogich

uczniów. Wyszukiwał on za pomocą profesorów studentów zdolniejszych i ułatwiał im bezkłopotne ukończenie nauk. W ten

sposób poznał między innymi za przyczyną Cypryana z Łowicza, słynnego profesora nauk lekarskich, Józefa Strusia

(Struthius), poznańczyka, którego wysłał około roku 1523 swoim kosztem do Padwy (Sołtykowicz — O stanie akademii

krakowskiéj, str. 202).

Choć sam potomek jednego z najstarszych rodów wielkopolskich, nie zważał Choiński wcale na t. zw. gminne pochodzenie

swych protegowanych. Nie urodzenia, lecz zdolności i szlachetnego charakteru szukał gorliwy mecenas. Na niego to sarkano

na dworze królowéj Bony, że wprowadza do najbliższego otoczenia monarchy ludzi „obskurnych,” że przenosi dzieci

mieszczańskie nad synów wojewodów i kasztelanów. Przyszło nawet z tego powodu na sejmie z r. 1535 do głośnych pogróżek.

Mimo to nie liczył się Choiński z żądaniami partyi dworskiéj, tém więcéj, że i Zygmunt Stary nie przywiązywał żadnéj wagi do

takiego lub innego urodzenia, lecz cenił tylko osobistą wartość człowieka.

Od r. 1528 słuchał w akademii krakowskiéj wykładów: Jana z Kazimierza i Cyryaka Struzy, syna mieszczanina z Biecza,

młody Marcin Kromer. Struza, dbały o przyszłość swego ukochanego ucznia, choć marzył o tém, aby miéć w nim

„najwierniejszego w pracy towarzysza“, wolał jednak dla jego dobra poświęcić swe osobiste korzyści, i polecił go po skończeniu

akademii kierownikowi kancelaryi królewskiéj. Choiński, który, obcując ciągle z młodzieżą, miał dobre oko, odgadł w Kromerze

odrazu dużą zdolność i dlatego postanowił wydobyć go na wierzch. Nie mogąc go jako mieszczanina umieścić odrazu w

kancelaryi, używał go nasamprzód osobiście do pióra; niebawem jednak, przekonawszy ludzi o talencie swego protegowanego,

zrobił go mimo oporu z różnych stron sekretarzem koronnym.

Czule żegnał się wówczas profesor Struza z uczniem swoim w przedmowie do wydania dzieła p. n.: „Marci Tulli Ciceronis ad

Trebatium Topica,“ pocieszając się tylko tém, że Kromera: v i r c l a r i s s i m u s p u b l i c a a d m u n i a m a xi ma e j u s l a u d e

e v o c a v e r i t.

Sześć lat przepędził Kromer przy boku Choińskiego, jeżdżąc z nim po kraju razem z knncelaryą królewską. Zwierzchnik i

podwładny przywiązali się wkrótce do siebie. Choiński, pisząc o swym sekretarzu, mówi zawsze serdecznie:

C r o m e r u s

m e u s... (Hosiana nr. 17), a Kromer pamięta późniéj w swéj kronice, że mu biskup był więcéj ojcem aniżeli panem i

chlebodawcą (Etenim non in clientis, sed in alumni atque filii loco nos dilexit, ac de ornamentis nostris sedulo cogitabat; ks. V,

str. 78 A).

Za życzliwość płacił Kromer tém, czém wówczas mógł, — wdzięcznością. Dedykował on Choińskiemu pierwsze swe próby

literackie, jak przekład łaciński Arystotelesa: „De juventa et senectute“ (1532) i Pytagorasa „Aurea carmina“ (1534). A kiedy

biskupowi umarł w r. 1534 sędziwy ojciec, pocieszał smutnego młody sekretarz wierszem żałobnym p. n.: „Consolatio Choinio

post mortem patris” (Wiszniewskiego Hist. lit. pol. tom VII).

Są z owego czasu liczne ślady przyjemnego stosunku między Choińskim, a tymi, których on wspierał. Choiński umiał

bowiem tak dać, że biorący nie czuł przykrości dobrodziejstwa.

Grzegorz z Szamotuł, doktór Kanonów, przypisał mu dzieło swoje: „O przeszkodach kanonicznych do małżeństwa“ — już

wówczas kiedy patron jego nie był nawet jeszcze biskupem

d e n o m i n e bo w r. 1529 (Jocher, tom III, str. 228). To samo

uczynił w r. 1533 Jan Cerw Tucholczyk z swoją „Składnią“ (tamże III, nr. 658); to samo Struś z przekładem łacińskim „Astrologii

Galena,“ wydrukowanym w r. 1535 w Wenecyi (tamże tom I, nr. 210). Tydeman Gize, Dantyszek i Hozyusz odzywają się o

Choińskim zawsze z uwielbieniem.

Ówczesna zdolna młodzież przenosiła pracę pod kierownictwem

Choińskiego ponad wszystkie inne, chwilowo nawet

korzystniejsze widoki. I tak nie przyjął Stanisław Hozyusz w r. 1536 posady, ofiarowanéj mu przez Jana Latalskiego, bisk. krak.,

idąc za wezwaniem Choińskiego. Wywiązała się z tego powodu ożywiona korespondencya między obydwoma biskupami (Stan.

Hozyusz i t. d. j. w. str. 409), z któréj dowiadujemy się, że Choiński pamiętał od pierwszéj chwili o losach Hozyusza. Jeszcze był

bardzo młodym, kiedy umiał ocenić znakomite przymioty przyszłego kardynała (hunc virum, ob virtutes, quibus pulchre

adornatus est, jam non a pauco tempore amavi) i polecił go krewniakowi i protektorowi swojemu, Janowi Konarskiemu, a po

śmierci tegoż, Piotrowi Tomickiemu (Petri Tomicii, Praesulis Cracov., ut potui, insinuavi). Gdy Tomicki umarł, domagał się

Latalski od Choińskiego, aby mu tenże Hozyusza odstąpił, lecz następca słynnego podkanclerza odmówił wręcz, nie chcąc

narazić Hozyusza na zmienne kaprysy partyi dworskiéj. W cytowanym wyżéj liście odpowiada Choiński Latalskiemu: nie

potrzebuję Hozyusza do czynności sekretarskich, lecz pragnę mieć w nim uczestnika rozmów uczonych (non ut scribendis

epistolis oneretur apud me, sed quo doctrinae suae fructum interdum familiaribus colloquiis me participem faciat). Był więc

Hozyusz przy Choińskim więcéj towarzyszem, domownikiem poufnym aniżeli sekretarzem.

Choć Kromer należał do najzdolniejszych urzędników Choińskiego, wolał jednak biskup, tak samo jak niegdyś profesor

Struza, poświęcić osobiste korzyści dla dobra swego wychowańca. W tym celu nakłonił Kromera do wyjazdu za granicę, do

Niemiec i Włoch dla dalszego kształcenia się. Ponieważ młody sekretarz nie posiadał odpowiednich środków, dał mu Choiński

60 dukatów na podróż (Hosiana; str. 32) i wyznaczył mu stałą pensyą na czas pobytu między obcymi, gdzie się Kromer uczył

prawa (Wiszniewsk. M. H. L. P. VII, nr. 290). Aby zaś Kromer miał w świecie większe poszanowanie, mianował go Choiński na

wyjezdnem (w. r. 1536), będąc już wówczas biskupem płockim, kanonikiem pułtuskim (Finkiel, j. w. str. 320).

W ten sposób wyrównał zacny mecenas swemu ulubieńcowi drogę, otwierając mu bramą do następnych dostojeństw i do

znaczenia. Niejednemu pomógł on równie chętném sercem do wydobycia się na wierzch z podziemiów stanowiska

podrzędnego.

Wielka też radość zapanowała między uczonymi stolicy podwawelowéj, gdy Choiński objął w końcu r. 1537 biskupstwo

krakowskie i stał się przez to bezpośrednim zwierzchnikiem akademii. Józef Struś wrócił był już wówczas do Polski i wykładał

medycynę podług Galena, a czynił to, jak mówił, „na cześć biskupa.“ Kiedy zabrakło książki w tym kierunku, zbiegli się studenci

do Wietora, prosząc go, aby nowe zrobił wydanie. Posłuchał Wietor, „ażeby się przez to przypodobał Choińskiemu,

najzacniejszemu i poczciwemu książęciu kościoła za „którego staraniem i kosztem ta

właśnie nauka tak pięknie zakwitła w

Krakowie“ (cujus opera et sumptibus studia haec nostra pulchre suas figunt radices Cracoviae; słowa Strusia, w przedmowie

do nowego wydania Galena z r. 1537, a poświęconego Choińskiemu; (Jocher, nr. 212).

Lecz radość ta nie trwała długo. Już bowiem w roku następnym zeszedł z tego świata protektor akademii i mecenas

uczonych polskich XVI w.

Wiadomo, że dwór Zygmunta starego był w drugiéj połowie jego panowania widowiskiem ciągłych intryg, przekupstw, a

nawet skrytych zbrodni.

W miarę, jak się król starzał, rósł w Rzeczypospolitéj wpływ jego małżonki, przewrotnéj, chciwéj władzy i pieniędzy Bony.

Córa Jana Galeaco Sforzy, wmięszawszy się raz do spraw Rzeczypospolitéj z powodu swego syna, któremu razem z mężem

pragnęła zapewnić następstwo tronu, zasmakowawszy w rozkoszach bezpośredniéj władzy, głównie zaś w korzyściach ztąd

płynących, nie chciała już wrócić do cichych komnat niewieścich. Lecz Zygmunt Stary, najznamienitszy, najsprawiedliwszy i

najwięcéj królewski z wszystkich Jagielonów, nie dał się od razu wtłoczyć pod pantofel.

Tymczasem więc, czekając na lepszą sposobność, frymarczyła królowa dygnitarstwami, sprzedając je temu, kto dał więcéj.

W ten sposób wdarli się na stolice biskupie ludzie źli i wcale nie duchownego usposobienia. Tak: plotkarz Branicki, szachraj

Noskowski, głupiec „darmo na ziemi ciążący,“ Dzierzkowski, pijaczyna Latalski, rozwiązły Buczacki, chciwy lichwiarz Łukasz

Górka i t. d. (Moraczewski Jęd. Dz. Rz. p. tom IV, str. 116). Kto dobrze zapłacił, zostawał biskupem, bez względu na to, czy

posiadał odpowiednie kwalifikacye, lub téż nie.

Nie mogąc odrabiać sama wszystkich „interesów,“ musiała się Bona otoczyć ludźmi, podobnymi do siebie. Służyli jéj

najgorliwiéj: Piotr Kmita Sobieński z Wiśnicza i Piotr Gamrat, znany karyerowicz. Jeden i drugi nie przebierali w środkach, gdy

szło o wykonanie rozkazów królowéj, lub o własne zbogacenie. Czacki opowiada w swéj rozprawie o „Żydach,” że Kmita brał

„łapówki“ od żydów, aby bronił przywilejów ich na sejmie, a od mieszczan, aby mówił przeciw Izraelowi, a po Gamracie została

wieczna pamiątka w słowie „gamracić,“ „gamratować.“

Nie wesoły widok przedstawiał dwór krakowski po r. 1530. Rozdzielał się on na dwa stronnictwa: na przyjaciół króla i

popleczników królowéj. Na czele pierwszego stali razem z Janem Tarnowskim dwaj Wielkopolanie: Tomicki i Choiński; na czele

zaś drugiego: Kmita i Gamrat. Ponieważ pieczęcie, a z niemi władza znajdowały się w ręku zwolenników monarchy, zwróciła się

przeciw nim nienawiść Bony i jéj zauszników.

Był jeszcze inny powód tego wrogiego usposobienia przeciw wielkopolanom.

Jedyni bowiem wielkopolanie nie robili na dworze Zygmunta Starego wielkich majątków. Bogacili się w tym czasie wszyscy

dygnitarze niezmiernie szybko, a Konarski, Tomicki i Choiński nie pomnożyli swych fortun. Konarski „nie lubił groszy,“ a Tomicki

i Choiński rozdawali wszystko, co posiadali. Taki nawet kanclerz Szydłowiecki, wojewoda krakowski, nie brzydził się

„łapóweczką.“ Chwalił się sam, że wziął od cesarza Maksymiliana różnemi czasy do... 80,000 dukatów, że dostawał podarunki

od Władysława węgierskiego, że „kochali go w ten sposób inni chrześciańscy i pogańscy monarchowie“ (Wapowski, pod r.

1532). Z wielmożów wielkopolskich odznaczał się wówczas tylko Górka chciwością złota, ale Górkowie dorabiali się dopiero z

końcem XV-go wieku, więc posiadali jeszcze wszystkie wady „ludzi nowych.“

Oprócz tego drażnili wielko-polacy stronnictwo królowéj swą plemienną prawdomównością, swą prowincyonalną

„gburowatością,“ która przechowała się dotąd między potomkami możnych niegdyś panów z nad Odry i Warty.

Podczas kiedy małopolanie wyróżniali się od pierwszéj chwili z pomiędzy innych „panów braci,“ ogładą towarzyską,

giętkością, podajnością i zmysłem praktycznym, byli wielcy polacy już za czasów Piastów znani z tego, że „używali chętnie słów

szkaradnych i rwali się zaraz do korda.“ Nawet prawodawstwo uwzględniało ten rys charakterystyczny wielkopolan, naznaczając

za przestęstwa ich, jako zdarzające się częściéj, mniejszą karę.

Ludzie szorstcy, nie zakładający kagańca na usta, mówiący to, co myśleli, prosto z mostu, a co za tém idzie, dumni, odważni

w słowie i despotyczni, nie mogli być na rękę wszystkim tym, którzy łowili ryby w mętnéj wodzie.

Ponieważ Konarski umarł przed kilku laty w klasztorze, dokąd usunął się na starość, a Tomicki dogasał, zwróciła się cała

nienawiść Bony i jéj popleczników przeciw młodemu Choińskiemu, znanemu z „cnoty wypróbowanéj“ tém więcéj, że go Zygmunt

Stary kochał jak syna.“ (Kron. Kromera str. 78 A).

Musiał być Choiński prawdziwym wielkopolaninem, skorym do „słów szkaradnych“ i do nie obwijania niczego w bawełnę,

mimo swéj przyjemnéj powierzchowności, jak świadczy jego portret i Kromer (in victu cultuque corporis elegans, et moderatus;

ks. V, str. 78 A), gdyż naraził sobie swą bezwzględną prawością i prawdomównością wielu możnych swego czasu. Kromer mówi

wyraźnie, że jego dobrodziéj był wyjątkowo odważnym gdy chodziło o obronę sprawiedliwości lub zwalczenie niesprawiedliwości,

przez co oburzył na siebie różnych wielmożów i nie używał dla tego takiéj popularności, na jaką zasługiwał. (constantia,

integritate et libertate in defendenda justicia et injusticia oppugnanda singulari. Quibus rebus, cum potentes et factiosos

quosdam offendisset, corum obtrectacionibus minus gratiosus fuit

apud multitudinem, quam esse debuit; jak wyżéj). Lubił

Choińskiego tylko Zygmunt Stary, który odznaczał się sam powyższemi zaletami czy wadami. Nienawidzili go zaś wszyscy, którzy

mieli coś do ukrycia. Nie cierpiał go nawet Krzycki, człowiek wielkich zdolności, lecz płochy i pusty, choć jako siostrzeniec

Tomickiego powinien się był znać na wartości charakterów szorstkich, pozornie niewygodnych, a w istocie łatwych i

serdecznych.

Początek „rewolucyi pałacowéj,“ datuje się od r. 1532. W roku tym umarł Szydłowiecki, wielki kanclerz koronny, który, choć

nie gardził darami „chrześciańskich i pogańskich monarchów,“ umiał jednak utrzymać w karbach żelazną dłonią tę całą gawiedź

pokątną, goniącą za posadami i mamoną.

Wszelkiemi siłami starało się teraz stronnictwo królowéj o wielką pieczęć, aby osiągnąć przez nią moc wydawania

dokumentów. Lecz Zygmunt Stary nie dał się nakłonić, woląc nie obsadzić wcale kanclerstwa, jak powierzyć je niegodnemu.

Kanclerstwo wakowało od śmierci Szydłowieckiego (od r. 1532) aż do r. 1537. Czyności kanclerskie pełnił aż do r. 1535 w

zastępstwie Tomicki, a podkanclerskie Choiński. Tomicki nie był nigdy rzeczywistym w. kanclerzem koronnym.

Gdy w trzy lata potém, w r. 1535, zeszedł z tego świata słynny mąż stanu, Piotr Tomicki, opróżniły się po nim dwie wpływowe

godności: podkanclerstwo i biskupstwo krakowskie.

Że się po nim Choińskiemu należało następstwo, nie zaprzeczał nikt. Wszakże nie kto inny, tylko młody biskup przemyślski

pracował pod nadzorem biskupa krakowskiego od lat kilkunastu, a od dziesięciu przeszło działał w jego imieniu. Któż inny mógł

być tak obeznanym z sprawami królestwa, jak czynny a rzutki naczelnik kancelaryi? Był on na domiar po śmierci

Szydłowieckiego i Tomickiego jedynym z owéj trójcy głośnych mówców politycznych i dyplomatów, których sławę roznosiły

poselstwa zagraniczne po ówczesnéj Europie cywilizowanéj. I osobista jego zacność a prawość dawała rękojmią, że będzie

rządził Rzecząpospolitą godnie i uczciwie.

Lecz właśnie takiego sternika nie życzyła sobie Bona. Choiński nie pozwoliłby niezawodnie na sprzedawanie dygnitarstw, na

gromadzenie owych „sum neapolitańskich,“ z któremi stara królowa późniéj z Polski ujechała. Więc trzeba usunąć hardego

wielkopolanina. Podkanclerzym będzie Gamrat, człowiek bez zdolności wyższych i bez wykształcenia, „wiercipięta i trefniś,“ ale

dworak giętkiego karku, zdolny do każdego czynu.

Król zagadywany ciągle, nie mogąc się opędzić natarczywym prośbom swéj małżonki, postanowił użyć tym razem podstępu,

a zarazem ukarać zauszników Bony. Pytany komu odda po Tomickim małą pieczęć, odpowiadał półsłówkami, przez co utwierdził

królowę w mniemaniu, że zamierza uczynić zadość jéj żądaniom.

Więc podkanclerzym będzie Gamrat! zawołano radośnie w obozie królowéj. Gamrat był tak pewnym swego wyboru, że kazał

sobie już oddać kancelaryą, co też Choiński, zmęczony ciągłemi intrygami, chętnie uczynił.

Nadszedł wreszcie sejm, na którym Zygmunt miał rozdać urzędowo pieczęcie. Na sejm ten w r. 1536, przybył Gamrat z

gotową dla króla mową dziękczynną za podkanclerstwo. I rzeczywiście gdy zbliżyła się w toku obrad chwila oddania pieczęci

mniejszéj, zwrócił się marszałek dworu, który starodawnym zwyczajem ogłaszał w imieniu króla nowych dygnitarzów koronnych,

w stronę Gamrata, zalecając w dłuższéj oracyi godność kanclerską. Gdy skończył przemowę, spojrzał na Gamrata i wyrzekł:

Vo b i s, d o m i n e e p i s c o pe (Wam, panie biskupie...) poczém urwał nagle, oglądając się na króla, z którym był w zmowie.

Zygmunt siedział na tronie z miną niewinną, uśmiechając się tylko tajemniczo.

Gamrat pewny, że to o nim mowa, podniósł się z krzesła i zaczął dziękować, kiedy się król nagle odezwał:

D o mi n e

e p i s c o p e, n o n v o s e s t is... (Panie biskupie nie wy to jesteście), i przechyliwszy się do Choińskiego oddał mu pieczęć.

Powszechny śmiech panów sejmujących odpowiedział na ten żart królewski, a stronnictwo Bony zawrzało oczywiście tém

większą nienawiścią przeciw wybrańcowi Zygmunta.

Głównie Gamrat, ośmieszony, obrażony osobiście, nie mógł sprzyjać szczęśliwszemu współzawodnikowi.

Wypadek ten opisuje ks. Łubieński w „Żywotach bisk. płockich,“ a powtarzają go za nim inni (Niesiecki w „Koronie“ tom II,

str. 177).

I biskupstwo krakowskie miał Choiński objąć zaraz po Tomickim w r. 1535, mimo to, iż starał się o nie syn króla, t. zw. Jan z

książąt litewskich. Nie chcąc jednak Bony zbyt drażnić, usunął się na stronę Latalskiemu, który nie szczędził pieniędzy; a

zadowolnił się tymczasem stolicą płocką.

Została jeszcze wielka pieczęć, któréj król nie rozdał nikomu po śmierci Szydłowieckiego. Na godność tę zwróciła Bona

główną uwagę, lecz stary król, o którym Kromer pisze, że „posiadał sąd boski“ (cujus judicium divinum erat), nie uległ i tym

razem namowom i prośbom swéj małżonki, bo oddał wielką pieczęć Choińskiemu już w r. 1537 dnia 7 lutego, a opróżnioną po

nim małą, jego uczniowi i przyjacielowi, Wolskiemu.

Gdy prawie równocześnie, przy końcu r. 1573, „kupił“ sobie Latalski arcybiskupstwo gnieźnieńsko-poznańskie, postąpił

Choiński z Płocka na stolicę krakowską.

Był więc Choiński nareszcie jednym z najpoważniejszych panów koronnych, bo biskupem krakowskim i wielkim kanclerzem

koronnym ku wielkiéj radości ówczesnych uczonych polskich a ku pognębieniu stronnictwa królowéj. Jako taki mógł bowiem

unicestwić wszelkie plany rożnych karyerowiczów, i byłby to niezawodnie uczynił, o czém świadczą współcześni mu autorowie.

Przeto musiał ustąpić. Nie jeden z ludzi owego czasu, s a n s r e p r o c h e e t t â c he, którego nie można było kupić, doznał

na sobie doraźnéj skuteczności mściwości Bony.

Zaledwo jeden rok trzymał Choiński wielką pieczęć w swéj krzepkiéj, niesprzedajnéj dłoni. Witał on w charakterze wielkiego

kanclerza uroczystą mową, wracającego dnia 24 października 1537 r. Zygmunta z Lwowa do Krakowa.

Kiedy burzliwa, niesforna już szlachta, okrywszy się pod Lwowem („Wojna kokosza”) sromem, zjechała się w r. 1538 na sejm

do Piotrkowa, podążył tam za królem i kanclerz.

„Zajątrzone serca przynieśli” panowie do Piotrkowa, pisze Bielski (ks. V, str. 523). Z „zajątrzonemi” téż sercami przybyli na

sejm liczni nieprzyjaciele Choińskiego.

Gdy kanclerz przemówił do senatu i rycerstwa po wielkopolsku, „szkaradnie,” gromkiemi słowy, dopełniła się miarka. Nagle,

niespodzianie, zupełnie zdrów, zaniemógł i skonał natychmiast, w poniedziałek dnia 11 marca 1538 r., licząc dopiero lat 51.

Stary Zygmunt opuścił Piotrków już w piątek, smutny i złamany, a Tydeman Gize doniósł Dantyszkowi o zgonie Choińskiego

w czułych wyrazach, wskazując wyraźnie powód śmierci. „Straciło królestwo męża słynnego i potrzebnego — skarży się Gize —

a my najlepszego patrona; nie wątpię, że umarł więcéj przez nienawiść niektórych, aniżeli z choroby (Ita regnum illud clarissimo

ac necessario viro, et nos patrono optimo orbati sumus; non dubito, illum magis invidia quorundam, quam morbo aut fato

peremptum; Manuscr. Heilsberg. Przypisy Krasickiego).

O śmierć gwałtowną, nienaturalną Choińskiego potrącają wszystkie jego nagrobki i wzmianki współczesnych autorów.

Kromer, zawsze dobrze poinformowany, pisze: i byłby żył prawdopodobnie do tego czasu, gdyby dbał więcéj o własne pożytki,

aniżeli o cnotę i Rzeczpospolitą. Tak jednakże zeszedł z tego świata śmiercią przedwczesną (Atque is viveret adhuc fortasse, si

chariora sua commoda, quam virtutem et rempublicam habuisset. Caeterum autem octo annos immaturam mortem obiit (st. 78

A.). Tak samo późniejsi: Padniewski, Starowolski i t. d.

Choiński był ostatnim przedstawicielem świetności Zygmunta I-go. Świadek jego potęgi i wielkości, współpracownik robót

wewnętrznych i misyi zagranicznych, towarzysz Szydłowieckiego i Tomickiego, domownik i osobisty przyjaciel króla, wziął z sobą

kanclerz do grobu tradycye dzielności i sprężystości znakomitego Jagielończyka.

Zygmunt odczuł bardzo dotkliwie śmierć swego powiernika. Gdy go grzebał w wielkim ołtarzu, w katedrze krakowskiéj, na

Wawelu, zrosił jego trumnę rzęsistemi łzami. Wszakże minęły razem z zmarłym „dobre czasy.” Nowi ludzie, których monarcha ani

kochał, ani cenił, otaczali już tron. Choiński był ostatnim z dawnéj szkoły dyplomatów Zygmunta, którzy imię jego talentem

swoim uświetniali między obcymi.

Stary król nie dźwignął się już po téj stracie. Zaraz po śmierci Choińskiego schwyciła Bona rządy państwa w swe

bezmiłosierne dłonie, obsadziwszy znaczniejsze dygnitarstwa własnemi kreaturami.

Zwłoki Choińskiego spoczywają dotąd na Wawelu, w wielkim ołtarzu; tylko nagrobek ustąpił późniéj miejsca tablicom królów:

Wiśniowieckiego i Sobieskiego, i znajduje się dziś w kaplicy św. Jędrzeja (Olbrachta).

Biskup Padniewski napisał dla zgasłego tak wcześnie kanclerza następny epitaf:

Mens ego regis eram , sum mi columenque senatus

Idque ope Mercurii, Palladis et fidei.

Summ orum celerem cursum succidit honorum,

Quem dederat virtus, invida Parca m ihi.

Epitaf ten umieścił Starowolski w swych „Monumentach” (str. 28).

Inny wiersz pochwalny podaje Okolski:

O mihi, si plures annos fera Parca dedisset

Et vellent vitae fata favere m eae,

Quam tibi multa forent nostro de nom ine, quamquam

Afflueres m agnis Grachia (!) docta bonis.

Sed quia, quod volui, nequeo; grata accipe m ente:

In rebus magnis et voluisse sat est.

Jeden z licznych wychowańców Choińskiego, Jakób Wierzba, kanonik krakowski i pułtuski, kazał wymalować portret swego

dobrodzieja. Wizerunek ten wisi dotąd w krużgankach, w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie. Wierzba położył pod nim

podpis następujący: „Joanni Choiński episc. crac. et cancellario Regni, Senatori, Regenti constantissimo, et juris

consultissimo, et apud Regem Sigismundum Primum merito suo graciosissimo ingenio, judicio, dignitateque praestantissimo.

Cuius praeclarissimas de Republica et Religione cogitationes mors immatura intercepit — Patrono suo optime merito, Jacobus

Wiesba, canonic. cracov. et pult. posuit.”

Inny portret Choińskiego znajduje się w Kielcach, w sali pałacu dawniéj biskupiego.

Oprócz króla uczuł śmierć kanclerza na razie najwięcéj ten, który mu wszystko zawdzięczał. Marcin Kromer znalazł się nagle

za granicą bez dalszych środków do utrzymania. R e s t r i c t i o r e s t is — pisze do niego Hozyusz w owym czasie — e x c u j u s

s o l i u s l i b e r a l i t a t e p e n d e s (Hosiana).

Już mu jednakże Choiński wyrównał drogi, już znano go w kraju jako młodzieńca, pełnego zdolności i osobistych przymiotów

szlachetnego charakteru. Więc znaleźli się mecenasi, którzy podali rękę przyszłemu historykowi. Sam nawet największy wróg

Choińskiego, Gamrat, zajął się Kromerem, chcąc go dla siebie zjednać.

Ta bezpośrednia zależność wszystkich protegowanych i wychowańców Choińskiego od jego nieprzyjaciół, była pierwszym

powodem niepamięci, w któréj falach utonęło późniéj imię jednego z owéj trójcy dyplomatycznéj, świecącéj za panowania

Zygmunta Starego. Uczeni, choć żalili się po cichu, nie mieli odwagi do publicznego wydania sądu i do wykrycia bezprawia,

dopóki żyli jego sprawcy. Nawet Kromer, choć złożył w swéj kronice podziękowanie swemu dobrodziejowi, przyczepiając

wiadomość o nim do wzmianki o herbie Habdank, pominął zręcznie śmierć jego.

I Stanisław Górski, kanonik krakowski, naprzód sekretarz kilku kanclerzów, potém królowéj Bony przyboczny pisarz,

przyczynił się do zatarcia śladów po Choińskim. Zebrawszy bowiem z niezmierną pracowitością dokumenty swych

zwierzchników, ochrzcił je niesłusznie wspólném mianem: „Acta Tomiciana,” krzywdząc przez to głównie Choińskiego, który

pracę całego swego życia w tych aktach utopił. Choć bowiem był podkanclerzem i kanclerzem d e n o m i ne tylko przez lat trzy

(od r. 1535—1538), zajmował jednak przez lat kilkanaście stanowisko naczelnika kancelaryi, a jako taki był autorem znacznéj

części dokumentów, znanych pod zbiorowém nazwiskiem aktów Tomickiego.

Wiadomo zresztą, że nie Tomicki, tylko Szydłowiecki i Choiński obrabiali wszystkie sprawy państwa poza obrębem Krakowa,

że oni to jeździli w imieniu króla na sejmy i sejmiki, na zjazdy i poselstwa.

Pracę tak Szydłowieckiego jak Choińskiego podciągnął Górski pod jednę rubrykę: Tomicki. Że sekretarz Bony musiał

pominąć jéj ofiarę, rozumie się zresztą samo przez się.

I przedwczesna śmierć Choińskiego przyczyniła się oczywiście do zmniejszenia jego sławy. Gdyby był żył jeszcze lat kilka,

byłby się niezawodnie dał we znaki przewrotnéj włoszce i jéj stronnictwu.

Jeśli kto, to historyk literatury polskiéj powinien pamiętać o Janie Choińskim, choćby dlatego, że wychował krajowi Strusia i

Kromera, a Dantyszkowi, Hozyuszowi, Cypryanowi z Łowicza, Grzegorzowi z Szamotuł i wielu, wielu innym chętném pomagał

sercem, ułatwiając im pracę naukową. Z tego powodu należy się mu bezwątpienia zaszczytne, może pierwsze miejsce między

mecenasami uczonych polskich z pierwszéj połowy XVI w.

I owe „Statuta gnieźnieńskie,” które Choiński razem z Myszkowskim ułożył, i ów pierwszy katechizm w języku polskim,

wydany jego staraniem, należą choćby tylko do bibliografii.

Że wszystko, co o Choińskim pisali współcześni, było prawdą, najlepszym tego dowodem jego spuścizna. Możny pan, sam

bogaty z urodzenia, trojaki biskup, podkanclerz i kanclerz, nie pozostawił po sobie nic. Rozdał wszystko, co posiadał, między

utalentowaną młodzież, nie przekazawszy rodzinie swéj ani grosza. Tomicki pamiętał przynajmniéj o swych koligatach.

Siostrzeńcowi swemu, Krzyckiemu, pomógł do biskupstwa, a synowcom przysposobił grunt do dygnitarstw świeckich. Lecz

Choiński nie postarał się o żadne synekury dla swych krewnych, choćby mu to jako domownikowi i ulubieńcowi króla nie było

sprawiło trudności.

Brat jego, Wojciech, żonaty z krewniaczką swoją Heleną Konarską, siedział w majątku dziedzicznym, w zamku choińskim,

odpierał napady ritterów niemieckich, lub najeżdżał ich sam, a w czasach spokojniejszych ruszał na sejmy jako poseł poznański

(tribunus posnaniensis) z wolnego wyboru „panów braci.” Gdy zmarł, w r. 1555 oddał pięciu synom swoim starodawne siedziby

rodu: Chojno, Golejewko i Ostrobudki. Ani jedna piędź ziemi nie przybyła Choińskim po kanclerzu.

Z synów posła Wojciecha chciał pójść jeden, Hieronim (Jarosz), drogą stryja. Ukończywszy uniwersytet lipski około r. 1560,

przywdział suknią duchowną i zasługiwał się nasamprzód prymasowi Uchańskiemu, jak niegdyś Jan Łaskiemu. Uzyskał i on

bardzo szybko fiolety, bo wszedł już w r. 1561 do kapituły krakowskiéj (Łętowski „Katal,” tom II, str. 112). Był i on sekretarzem

koronnym, lecz do stanowiska pierwszorzędnego nie dotarł nigdy. Nie posiadał snać zdolności stryja. Hieronim Choiński

podpisał unią lubelską w roku 1569 jako kanonik poznański (Const. str. 154).

Drugi synowiec kanclerza, a brat poprzedniego, Piotr, nie odstąpił od rycerskiéj swego rodu tradycyi. Zwyczajem możnych

panów owego czasu „polerował się” w młodości na dworach monarchów zagranicznych. Dłuższy czas przepędził przy boku

cesarza Rudolfa razem z wujem swoim (przez matkę) Krzysztofem Zborowskim. Zawikłany z tego powodu w sprawę braci

Samuela, stawił się natychmiast na wezwanie i świadczył na sejmie warszawskim z r. 1585 na niekorzyść Zborowskich, choć był

ich blizkim krewnym, bo siostrzeńcem. Między innémi oświadczył, że widział, jak się Krzysztof umawiał z posłem moskiewskim.

Zostawszy następnie w kraju jako podczaszy królowéj Anny, ożenił się z Zofią Kościelecką, córką Janusza, wojewody

sieradzkiego (nie z Sokołowską, chorążanką spiską, jak mylnie Niesiecki podaje), któréj druga siostra, Regina, była za

Wojciechem Mycielskim, i poświęcił całe swe życie „ekspedycyom wojennym.“ Paprocki nazywa go „mężem znacznym w

sprawach rycerskich.”

Mianowany dnia 22 czerwca 1604 r. kasztelanem santockim — pełnił jeszcze przy końcu życia w r. 1613 czynność lustratora

ceł wielkopolskich. Umarł w r. 1614.

Synowie tegoż kasztelana Piotra i Zofii Kościeleckiéj poszli śladami ojca. Jeden z nich, Andrzéj, wojował z rycerzami

szlązkimi, którzy go ciągle napadali; drugi, Jerzy, walczył na czele własnéj chorągwi z Chodkiewiczem pod Chocimem. Wzięty do

niewoli i wykupiony przez chłopów wsi swoich, którzy pojechali po swego pana do Turcyi, wrócił do kraju, lecz odczepił się od

wspólnego pnia, bo osiadł w innym przez ojca nabytym majątku, w województwie kaliskiém.

Syn tegoż Jerzego a wnuk kasztelana Piotra „polerował się“ na dworze swego krewniaka po kądzieli, wojewody Krzysztofa

Opalińskiego, z którym wyjeżdżał w r. 1645 z poselstwem polskiém do Paryża po Maryą Ludwikę, jako rotmistrz karabinierów

koronnych. Ten sam walczył przeciw kozakom pod Starcem jako pułkownik polski (ductor exercituum; Okolski), pod naczelném

dowództwem księcia Dominika Zasławskiego.

Jeden z synów tegoż zginął pod Gołębiem, gdzie potykał się ze szwedami, jako dowódzca własnéj chorągwi.

Na nim kończy się, w drugiéj połowie XVII-go w. historyczna działalność wielkopolskich Choińskich. Służyli oni krajowi

przeszło 200 lat, przez sześć pokoleń, nie splamiwszy się ani razu sprzedajnością, chciwością lub zdradą. Już przy końcu XVI w.

rozszczepiła się ta rodzina na dwie linie: starszą i młodszą. Starsza, która dotąd istnieje, trzymała się dawnego obyczaju,

pracując dla Rzeczypospolitéj głównie z mieczem w dłoni.

Członkowie téj linii rycerskiéj, siedzący ciągle na koniu i pędzący życie na posługach publicznych nie mieli czasu do

pilnowania swych interesów osobistych. Występowali oni dworno i zbrojno, odbywali dalekie podróże po Europie, odznaczali się

hojnością i lekceważeniem pieniędzy.

Dłuższy czas trzymali się potomkowie Jerzego, kasztelanica santockiego, w województwie kaliskiém, gdzie ich Niesiecki

jeszcze znał; ztamtąd przenieśli się w połowie XVIII w. do Prus zachodnich, w okolice Riesenburga (Preuss. Adelslexikon) i

przestali być „possessionati“ w początkach bieżącego stulecia, podupadłszy zupełnie. Ostatni „possessionatus“ tego domu,

Franciszek Ksawery Choiński, żonaty z Franciszką Raczyńską, szukał już w drugiéj połowie swego życia chleba w służbie

pruskiéj.

Najstarszy syn jego Tymoteusz Choiński, żyjący dotąd naczelnik rozbitków tego niegdyś możnego domu, autor dzieła p. n.

„Urządzenie lasów, podręcznik praktyczny dla obywateli ziemskich,“ Warszawa, 1878 r.; mieszka obecnie w Ameryce, gdzie

założył na samym skraju stanu Arkanzas kolonią, którą polskimi zaludnił wychodźcami nazwawszy ją „Chojnem.” W samém

Poznańskiém przebywa tylko jeden z Choińskich wielkopolskich, ksiądz Antoni, brat poprzedniego, licencyat św. teologii,

proboszcz Bydgoszczy, autor rozprawki lingwistycznéj p. n. „Słówko o języku polskim.“ Reszta przepadła tak bez wieści,

zmieszawszy się z tłumem, że nawet niewiadomo, gdzie się znajdują. Taki sam prawie los spotkał Tomickich i Konarskich.

Druga linia młodsza, idąca od piątego syna posła Wojciecha, a synowca kasztelana Piotra, od Jana Choińskiego i Zofii

Mycielskiéj, wnuczki Jakóba, założyciela t. zw. linii podstolińskiéj, przeniosła spokojny żywot zamożnych ziemian nad ruchliwą,

lecz wyczerpującą kieszenie włóczęgę starszéj braci, wyzyskując jéj rozgłos na swoję korzyść. Gospodarując skrzętnie i żeniąc

się dobrze (Rozdrażewska, Mycielska, Ponińska, Szołdrska) odkupiła nie tylko od linii starszéj wszystkie majątki rodzinne, lecz

dorobiła się jeszcze znacznie. Przy końcu XVII w. należało do niéj mnóstwo włości, między innemi: Chojno, Golejewo,

Golejewko, Ostrobudki, Stwolno, Zielonawieś, Słupia, Niemarzyn, Szymanowo, Wydawy, Sikorzyn, Zawada, Kubeczki, Ugody i

kilka innych mniejszych folwarków.

Cała ta ogromna fortuna dostała się spadkobiercom młodszych Choińskich po kądzieli mianowicie: Rydzyńskim,

Rogalińskim, Woronieckim, Skórzewskim, Gajewskim, Wilkońskim, Mycielskim i Przyborowskim, gdyż linia ta wygasła po mieczu

na Kazimierzu, synu Stanisława i Zofii Ponińskiéj. Przez cały wiek XVIII procesowały się dzieci różnych pań Choińskich o włości

swych przodków. Wszystkie te generałowe, kasztelanowe, i księżne wodziły się po sądach, jak wytrawni pieniacze, czego liczne

ślady zostały w papierach familijnych domu. Ostatecznie wyszły majątki rodzinne z rąk spadkobierców Choińskich w r. 1798, z

wyjątkiem jednéj tylko wioski (Ostrobudki), która pozostała przy Rogalińskich.

Choińscy wielkopolscy należeli od swego pierwszego występu do ludzi „piśmiennych.” Kończyli oni wszyscy wyższe zakłady

naukowe swego czasu, szukali światła w uniwersytetach zagranicznych, byli słowem, zawsze ludźmi wykształconymi. Nawet

kobiety z tego domu współzawodniczyły w tym względzie z mężczyznami. Dorota Choińska, żona generała Jędrzeja

Skórzewskiego, marszałka konfederacyi wielkopolskiéj, mieszkająca przeważnie w Berlinie, znaną była na dworze pruskim z

gruntownéj wiedzy i dowcipu. Pisywała ona sama „gładkie wiersze francuzkie.“ A rozum Wiktoryi

Choińskiéj żony kasztelana

Gajewskiego, opiewał P. Słowicki (Heroïka Poësis).

Tradycya kanclerza Jana przetrwała w linii rycersko-księżéj tego domu do czasów najnowszych. Nawet ojciec i dziad dziś

żyjących Choińskich, Franciszek-Ksawery, choć pracował już na siebie w drugiéj połowie życia, pomagał, na ile go starczyło,

uczącéj się młodzieży. Zbierał ją na ulicy w Poznaniu, wydobywał z brudu, ogarniał, przytulał do siebie i posyłał do szkół.

Oprócz téj cnoty, posiadali Choińscy jeszcze inną, któréj pamięć przechowała się w legendach, unoszących się nad

okolicami Miejskiéj Górki. Kochali oni prosty lud i byli przez niego miłowani. Gdy który z nich ruszał na wojnę, powierzał żonę i

dzieci swoje opiece swych chłopów. W pokoju zaś panował między dziedzicem a poddanymi stosunek szczeréj przyjaźni. Pan

podawał dzieci swych robotników do chrztu, drużbował przy ślubach i odwrotnie. Wyobraźnia ludu uwieczniła ten rys, wcieliwszy

go w opowieści, które przechodzą z ojca na syna.

Przy końcu tego krótkiego, pobieżnego szkicu należy sprostować jeden błąd, którego nie usunął dotąd żaden z heraldyków

i młodszych historyków. Jest nim mianowicie pisownia nazwiska Choińskich.

Historycy i heraldycy piszą raz „Choiński“ to znów „Chojeński,“ choć współcześni kanclerzowi i krótko po nim idący

przekazali następcom swym poprawne brzmienie

Kromer, Dantyszek, Hozyusz, Gize, Starowolski, Neugebauer piszą wyraźnie „Choinius.“ Na nagrobku kanclerza na Wawelu,

pod jego portretami: w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie i w pałacu pobiskupim w Kielach; w katalogu biskupów

krakowskich Długosza; w kodeksie wielkopolskim Raczyńskiego i w wszystkich wyżéj wymienionych papierach familijnych tego

domu, nie uległo nazwizko żadnéj zmianie. Brzmi ono wszędzie „Choiński“ a nie „Chojeński.“ Tak samo podpisał się kanclerz na

owym liście niemieckim z r. 1527, przechowywanym w archiwach królewieckich.

Mimo to, piszą heraldycy i historycy nazwisko historycznych członków tego domu raz tak, drugi raz owak, grzesząc tą

dowolnością nawet przy wyliczaniu wypadków, odnoszących się do jednéj i téj saméj osoby.

I tak pisze Bielski notaryusza Kazimierza Jagiellończyka dobrze, a kanclerza podwójnie. Tak samo Okolski, inaczéj w

rubryce domu, a inaczéj w ogólnym spisie szlachty na końcu I-go tomu. Tak samo Niesiecki w swéj „Koronie.“ W spisie

biskupów przemyślskich, podkanclerzów, kanclerzów, i w miejscu, gdzie mówi o Gamracie, nazywa się kanclerz u niego

„Choińskim,“ a jako biskup płocki i krakowski „Chojeńskim.“ Błąd ten powtórzył w téj saméj formie Morawski Teodor w swéj

historyi, a biskup Łętowski, choć podał nazwisko z nagrobków właściwie, nie zatrzymał poprawnéj pisowni w artykule własnym.

Niedokładność w przepisywaniu nazwisk nie była w XVI w. rzeczą niezwykłą. Ten sam nawet dygnitarz, gdy nie był

„uczonym,“ podpisywał się różnie.

A c t a To m i c i a na i K o d e k s d y p l o m a t y c zn y Rzyszczewskiego, jeżą się usterkami w tym względzie. I tak pisze Górski

Tomickiego raz: de Thomice, to znów: de Thomicae, Thomiczky, Tomiczky, Tomicki i t. d. Tęczyńscy nazywają się: de

Thanczyn, Thęnczyn, Thenczin i różnie. Kościeleccy: de Koszczyelec, Koszczelec i t. d. Szydłowieccy: de Schidloviecz,

Schydłowicz; Maciejowski — Macziejewskim, Myszkowski — Miskowskim; Wieczwiński — Wyeczwyenskim i t. d. Łacina i

niemczyzna pomieszała przepisywaczom w głowie.

Głównie zaś starano się zmiękczać nazwiska, nadające się do tego. Opalińskich pisano Opaleńskimi, Krasińskich —

Krasieńskimi, Grudzińskich — Grudzieńskimi, Gnoińskich — Gnojeńskimi, Choińskich — Chojeńskimi.

Błąd heraldyków i historyków spowodował prawdopodobnie Długosz, który nazwał notaryusza Jana (z r. 1478) z łacińska od

„Choyna“ Choyenskym, i polski tłómacz Kromera, który, choć czytał w oryginale wyraźnie „Choinius,“ zmiękczył pisownią na

„Choieński.“ — Od nich przejął Paprocki omyłkę, a od tego reszta młodszych heraldyków, z których żaden nie uważał za

potrzebne zajrzeć do źródeł.

Byłby to przeto szczegół niewielkiéj wartości, gdyż, czy ktoś pisze Choiński, czy Chojeński, wychodzi ostatecznie na jedno,

gdyby Niesiecki, złudzony istnieniem jeszcze drugiéj rodziny tego samego nazwiska, nie był utworzył osobnych dwóch domów:

Chojeńskich Habdanków i Choińskich Korczaków.

Są bowiem na Mazowszu, w ziemi bielskiéj, drudzy Choińscy herbu Korczak, rodzina równie starodawna, lecz nie

senatorska.

Nazwisko swe wzięli ci Choińscy od kilkunastu Chojan (wielkich, małych i t. d.), leżących w tamtych stronach. I tych

Choińskich piszą czasem urzędnicy grodzcy i heraldycy (Herb. Milewsk.) „Chojeńskimi.“ Rzeczywiście mogliby się właśnie oni

jako dziedzice różnych Chojen, Chojan, a nie Choiny, jak podaje mylnie Niesiecki, nazywać prędzéj Chojeńskiemi, lub

Chojańskimi. Tymczasem jest faktem, że tak wielkopolscy Habdankowie, jak mazowieccy Korczakowie, choć są odmiennemi

rodzinami, pisali się i piszą się dotąd tylko C h o i ń s k i mi.

Dwa domy tego samego nazwiska, choć różnego pochodzenia nie należą u nas wcale do białych kruków. Mamy np. 5)

rodzin Baranowskich, Białobłockich (3), Bobrowskich (4), Bogusławskich (7), Borkowskich (4), Borowskich (3), Brzezińskich (6),

Byszewskich (7), Gajewskich (3), Góreckich (4), Górskich (7), Jankowskich (5), Janowskich (5), Jasińskich i Jasieńskich (aż

10), Jezierskich (5), Komorowskich (6), Konarskich (2), Tarnowskich (3) i t. d. Baranów, błot, bobrów, borów, brzezin, brzóz,

gajów, gór, górek, Janów, Janków, Jaśków, jezior, komór, konarów i t. d. było u nas dużo. Było i wiele choin i pochodzących od

nich: Chojnów, Chojan i Choin (Słow. geograf). Nic więc dziwnego, że znalazły się dwie rodziny odmienne, które, nie wiedząc

nic o sobie, nazwały się tak samo od swych równobrzmiącycych włości.

Warszawa, w listopadzie 1885 r.

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora

.

* 27 luty 1854, Pleszew

† 14 kwiecień 1920, Warszawa

Polski intelektualista, pisarz i historyk, publicysta konserwatywny, krytyk teatralny i literacki.

Liczba tekstów: 10

Alfabetyczny spis tekstów tego autora

Autor:Teodor Jeske-Choiński

Teodor Jeske-Choiński

(M. Bogdanowicz, T. J. Orlicz, Pancerny, Habdank, Łada, Polikrates)

Wikipedia: Biogram

Wikicytaty:

Cytaty

Teksty

Dokąd żydzi dążą?

(1918)

Gasnące słońce

Kanclerz Jan Choiński. Mecenas

uczonych polskich XVI wieku

Krwawe łzy unitów polskich

Moralność naukowa

Na Kosowém Polu

Obrazki zwierzęce Dygasińskiego

Walka Lutra z katolicyzmem

Tekst lub tłumaczenie polskie tego autora (tłumacza) jest własnością publiczną (public domain),

ponieważ prawa autorskie do tekstów wygasły (expired copyright).

Article Sources and Contributors

Książki/Zapraszamy Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?oldid=524668

Contributors: Wieralee

Kanclerz Jan Choiński. M ecenas uczonych polskich XVI wieku Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?

oldid=393865

Contributors: Ankry, Tommy Jantarek

Autor:Teodor Jeske-Choiński Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?oldid=491150

Contributors: Ankry,

Tommy Jantarek, Vearthy

Image Sources, Licenses and Contributors

Wikisource-newberg-pl.png Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:Wikisource-newberg-pl.png

License: logo Contributors: Nicholas Moreau, adaptation User:Niki K

Kanclerz_Jan_Choiński_005.jpg Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?

title=Plik:Kanclerz_Jan_Choi%C5%84ski_005.jpg

License: Public Domain Contributors: Teodor Jeske-Choiński

Wikisource-logo.png Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:Wikisource-logo.png

License: logo

Contributors: Nicholas Moreau (all copyrights are transferred to Wikimedia)

PD-icon.svg Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:PD-icon.svg

License: Public Domain Contributors:

Various. See log. (Original SVG was based on File:PD-icon.png by Duesentrieb, which was based on Image:Red

copyright.png by Rfl.)

Bandeau_ombre_claire.png Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:Bandeau_ombre_claire.png

License: Public Domain Contributors: Matma Rex, Niki K

Teodor_Jeske_Choiński.jpg Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?

title=Plik:Teodor_Jeske_Choi%C5%84ski.jpg

License: Public Domain Contributors: NN/Unknown

Wikiquote-logo.svg Source:

https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:Wikiquote-logo.svg

License: Public Domain

Contributors: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian, Guillom, Jeffq, Krinkle, Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-

artur, Rocket000, 11 anonymous edits